Vrouwenbesnijdenis als mensenrechtendilemma: het recht op bescherming van de gezondheid versus het recht op cultuur

Jozef
Nijns

Vrouwenbesnijdenis anno 2013: een verhaal van rechten en plichten?

“She was blindfolded, stripped, and laid on the ground. Heavy women sat on her arms, her chest, her legs. Her mouth was stuffed with a rag. Her clitoris was cut off with a crude knife. Despite profuse bleeding she was forced to walk, was beaten and had hot pepper water poured into her eyes.

“My mother had always told me never to let anyone touch me there. I was scared and I tried to fight them off. Nobody talked to me but there was all this clapping, singing, shouting,” recalls Ms Turay. “When I tried to walk on the seventh day I could not walk. All they could say is ‘Today you have become a woman’.””

Deze treffende getuigenis van een slachtoffer van gedwongen vrouwenbesnijdenis legt de problematiek in alle scherpte bloot. Vrouwenbesnijdenis, vrouwelijke genitale verminking of female genital mutilation (FGM) is anno 2013 dan ook een hot topic. De taboe die rond de problematiek heerst verliest elk jaar langzaam maar zeker aan kracht, voornamelijk dankzij de inspanningen van verscheidene mensenrechtenorganisaties en vooral onder impuls van de Verenigde Naties, zodat steeds meer gevallen van vrouwenbesnijdenis en getuigenissen van slachtoffers hun weg naar kranten en journaals vinden. Hoewel deze evolutie toe te juichen valt, blijft vrouwenbesnijdenis een zeer schadelijke en vrouwonvriendelijke culturele praktijk die wereldwijd nog op zeer grote schaal beoefenend wordt, met een bijzondere prevalentie in Afrika (zie bijlage 1, Estimated prevalence of female genital mutilation in girls and women 15 – 49 years (%)).

Om er een cijfer op te plakken: anno 2013 lijden er tussen 100 en 140 miljoen meisjes en vrouwen aan de gevolgen van vrouwenbesnijdenis. Bovendien lopen elk jaar 3 miljoen meisjes en vrouwen het risico om deze (veelal gedwongen) ingreep te ondergaan. Als resultaat van de migratiestromen neemt bovendien het aantal gevallen van vrouwenbesnijdenis in Europa, Australië en de Verenigde Staten toe. Een recent artikel uit De Standaard spreekt boekdelen: “Uit een eerder rapport bleek dat in België 1.975 meisjes het risico lopen om besneden te worden. Ook wonen er in ons land ongeveer 6.260 vrouwen die zeer waarschijnlijk al besneden zijn. Hun aantal is sterk toegenomen, wat onder andere te maken heeft met het feit dat er de laatste jaren veel vrouwen zijn gemigreerd uit landen waar genitale verminking wordt toegepast”.

Maar wat is vrouwenbesnijdenis? Het antwoord is gecompliceerder dan velen vermoeden en bovendien wordt het belang van de vraag onderschat.

Vrouwenbesnijdenis of vrouwelijke genitale verminking bestaat uit de besnijdenis van de vrouwelijke genitaliën omwille van niet-medische redenen. Het is een culturele praktijk die zeer schadelijk is voor de gezondheid van meisjes en vrouwen. Er zijn vier categorieën van vrouwenbesnijdenis, gebaseerd op de ernst van de ingreep (zie bijlage 2, Drie types van vrouwenbesnijdenis). De ernst van de gevolgen zijn verbonden aan het type van besnijdenis, al zijn alle types van vrouwenbesnijdenis uitermate schadelijk voor de gezondheid van meisjes en vrouwen. De besnijdenis wordt niet zelden in erbarmelijke omstandigheden uitgevoerd, zoals door een niet-medisch geschoolde vrouw met behulp van rudimentaire instrumenten in een niet-steriele omgeving. Bovenstaande getuigenis is eerder de regel dan de uitzondering. Maar zelfs in de meest optimale omstandigheden zijn er veel schadelijke gevolgen voor de fysieke en mentale gezondheid. De schadelijke gevolgen manifesteren zich op zowel korte als op lange termijn. Infecties, problemen bij het urineren en menstrueren, bloedverlies, problemen bij de bevalling en bij seksueel contact zijn maar enkele voorbeelden van de schade aan de fysieke gezondheid. Op vlak van het mentaal welzijn zijn er ook een aantal nefaste gevolgen aan de besnijdenis verbonden, zoals post-traumatische stress, depressie, inferioriteitsgevoelens, angst en een gebrek aan vertrouwen in zichzelf en in haar omgeving.

De besnijders van de vrouwelijke genitaliën begaan een inbreuk op een ruim aantal mensenrechten. Het beginsel van gelijkheid en non-discriminatie, het verbod op foltering of van wrede, onmenselijke of onterende behandeling en bestraffing, het recht op fysieke, psychische en seksuele integriteit en het recht op respect voor het privé-, familie- en gezinsleven alsook de waardigheid van meisjes en vrouwen worden met de voeten getreden. Het feit dat vrouwen en kinderen als kwetsbare groepen extra bescherming verdienen, verhoogt daarenboven de ernst van de inbreuk. Men wendt zich dan ook onmiddellijk tot overheden, NGO’s, regionale organisaties en vooral de Verenigde Naties om zijn of haar ongenoegen te uiten. Waarom wordt vrouwenbesnijdenis niet gecriminaliseerd? Waarom worden de daders niet gestraft? Waarom is deze verschrikkelijke praktijk anno 2013 nog zo prevalent?

Er heerst op internationaal niveau een consensus over de onwenselijkheid van de voortzetting van vrouwenbesnijdenis. Op internationaal, regionaal en nationaal niveau worden verschillende maatregelen ondernomen om vrouwenbesnijdenis uit de wereld te bannen. De meest gehanteerde maatregel is de criminalisering van vrouwenbesnijdenis. De traditionele gemeenschappen die vrouwenbesnijdenis als traditie koesteren, bestempelen de kritiek en de genomen maatregelen (onder impuls) van de internationale gemeenschap echter als een inbreuk op hun recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing. Vooral de benadering vanuit een mensenrechtenperspectief wordt bekritiseerd vanwege de dominantie van Westerse waarden en invloeden in dit discours. Wanneer de voormelde maatregelen aan deze gemeenschappen worden opgedrongen (top-down), zullen de gemeenschappen bijgevolg weigeren om hun steun hieraan te verlenen.

Om aan deze kritiek tegemoet te komen voerde ik in mijn masterproef een billijke afweging uit tussen twee mensenrechten die makkelijker worden erkend door deze gemeenschappen, namelijk het recht op bescherming van de gezondheid en het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing. De resultaten van een objectieve, kritische en billijke afweging tussen deze twee rechten die door de traditionele gemeenschappen worden erkend, kunnen wellicht een cultuursensitieve basis bieden waarop verdere acties die gericht zijn op vrouwenbesnijdenis uit de wereld te bannen, kunnen steunen. Het is dan ook veel waarschijnlijker dat deze acties ook de steun genieten van de leden van deze gemeenschappen zelf, aangezien door een dergelijke afweging het besef van de onwenselijkheid van deze praktijk uit de gemeenschap zelf groeit en bijgevolg de acties ook zullen worden ondersteund door die gemeenschappen (bottom-up).

Bibliografie

Bibliografie

 

Wetgeving

Internationaal

  • Universele Verklaring van de rechten van de mens van 10 december 1948, BS 31 maart 1949.
  • Internationaal Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie van 7 maart 1966, zoals geratificeerd bij Wet 9 juli 1975,  BS 11 december 1975.
  • Verdrag van 19 december 1966 inzake burgerrechten en politieke rechten, Wet 15 mei 1981, BS 6 juli 1983.
  • Verdrag van 19 december 1966 inzake economische, sociale en culturele rechten, Wet 15 mei 1981, BS 6 juli 1983, Decr. Vl. 8 juni 1982, BS 15 oktober 1982, Decr. Fr. 25 januari 1983, BS 26 februari 1983.
  • Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht van 23 mei 1969, BS 25 december 1993.
  • Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen van 18 december 1979, zoals geratificeerd bij Decr. Fr. 30 maart 1983, BS 17 mei 1983, Wet 11 mei 1983, BS 5 november 1985, Decr. Vl. 5 maart 1985, BS 18 april 1985, Decr. D. 25 juni 1985, BS 12 juli 1985.
  • Verdrag inzake de rechten van het kind van 20 november 1989 zoals geratificeerd bij Decr. Vl. 15 mei 1991, BS 13 juli 1991, Decr. D. 25 juni 1991, BS 9 augustus 1991, Decr. Fr. 3 juli 1991, BS 5 september  1991, Wet 25 november 1991, BS 17 januari 1992.
  • Internationale conventie ter bescherming van de rechten van alle arbeidsimmigranten van 18 december 1990 (niet geratificeerd door België).
  • UNESCO-Verdrag over de bescherming en de bevordering van de diversiteit van cultuuruitingen van 20 oktober 2005, http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=31038&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html.
  • Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap van 13 december 2006, Wet 13 mei 2009, BS 27 juli 2009.
  • Optioneel Protocol van 10 december 2008 bij het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (nog niet in werking getreden).

Regionaal

  • Europees Sociaal Handvest 18 oktober 1961, BS 5 mei 1990, goedgekeurd door Decr. Fr. Gem. R. 8 juli 1983, BS 18 augustus 1983; Decr. Vl. R. 21 maart 1990, BS 5 mei 1990; Decr. D. Gem. R. 5 juni 1990, BS 3 augustus 1990, Wet 11 juli 1990, BS 28 december 1990.
  • Afrikaans Handvest voor de rechten van mens en volken van 27 juni 1981 (Banjul Charter), http://www.unhcr.org/refworld/type,MULTILATERALTREATY,OAU,,3ae6b3630,0….
  • Aanvullend Protocol en bijlage bij het Europees Sociaal Handvest van 5 mei 1988, goedgekeurd door Wet 26 september 1996, BS 26 maart 1997; Decr. D. Gem. R. 15 december 1997, BS 20 juni 1998; Ord. Ver. Verg. Gem. Gem. Comm. 10 december 1998, BS 4 maart 1999; Decr. W. Gew. R. 25 februari 1999, BS 12 maart 1999; Decr. Fr. Gem. R. 5 mei 1999, BS 22 oktober 1999, Decr. Verg. Fr. Gem. Comm. 21 november 2002, BS 24 januari 2003; Decr. Vl. Parl. 28 februari 2003, BS 21 maart 2003.
  • Herzien Europees Sociaal Handvest van 3 mei 1996 en Bijlage, BS 10 mei 2004, goedgekeurd door Ord. Br. H. R. 22 april 1999, BS 22 oktober 1999; Decr. Fr. Gem. R. 5 mei 1999, BS 22 oktober 1999; Ord. Ver. Verg. Gem. Gem. Comm. 20 juli 2000, BS 9 september 2000; Decr. D. Gem. R. 25 juni 2001, BS 9 augustus 2001; Wet 15 maart 2002, BS 10 mei 2004; Decr. Verg. Fr. Gem. Comm. 21 november 2002, BS 24 januari 2003; Decr. Vl. Parl. 28 februari 2003, BS 21 maart 2003; Decr. W. Gew. R. 4 december 2003, BS 16 december 2003.
  • Protocol to the African Charter on Human and Peoples’ Rights on the Rights of Women in Africa (July, 1 2003), United Nations, Treaty Series, afl. 1520, nr. 26363.

 

Nationaal

  • Art. 23 GW.

 

Resoluties

  • Resolution 2001/49 of the Commission on Human Rights of the United Nations (April 24, 2001), UN Doc. E/CN.4/RES/2001/49 (2001).
  • Resolutie 1247 van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa (2001).
  • Resolutie van het Europees Parlement over genitale verminking van vrouwen (2001/2035(INI)).
  • Resolution 51/2 of the Commission on the Status of Women of the United Nations (March 9, 2007), UN Doc. E/CN.6/2007/9 (2007).
  • Resolution 52/2 of the Commission on the Status of Women of the United Nations (March 7, 2008), UN Doc. E/CN.6/2008/11 (2008).
  • Resolution WHA61.16 of the World Health Assembly (2008).
  • Resolution 54/7 of the Commission on the Status of Women of the United Nations (March 12, 2010), UN Doc. E/CN.6/2010/11 (2010).
  • Resolution of  the General Assembly of the United Nations (November 26, 2012), Intensifying global efforts for the elimination of female genital mutilations, UN Doc. A/C.3/67/L.21/Rev.1 (2012).

 

Aanbevelingen, rapporten en besluiten

  • Beijing Declaration and Platform for Action, Beijing, United Nations Publications, 1995, 132p.
  • CEDAW , General Comment nr. 14 (1990): Female Circumcision, UN Doc. A/45/38.
  • CEDAW, General Comment nr. 19 (1992): Violence against Women, UN Doc. A/47/38.
  • CEDAW, General Comment nr. 24 (1999): Women and Health, UN Doc. A/54/38/Rev.1.
  • CESCR, General Comment nr. 3 (1990): The nature of  the States parties obligations (art. 2, par.1), UN Doc. E/C.12/GC/3 (December 14,  1990).
  • CESCR, Revised general guidelines regarding the form and contents of reports to be submitted by states parties under articles 16 and 17 of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, UN doc. E/C.12/1991/1 (June 17, 1991).
  • CESCR, Summary Record of the 17th Meeting, 7th  session,  UN Doc. E/C.12/1992/SR.17 (December 7, 1992): http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/%28Symbol%29/6bb255744adda8fc802565e8003f1165?Opendocument.
  • CESCR, General Comment nr. 9 (1998): The domestic application of the covenant, UN Doc. E/C.12/GC/9 (December 3,  1998).
  • CESCR, General Comment nr. 13 (1999): The right to education (art. 13), UN Doc. E/C.12/GC/13 (December 8, 1999).
  • CESCR, General Comment nr. 14 (2000): The right to the highest attainable standard of health (art. 12), UN Doc. E/C.12/GC/14 (August 11, 2000).
  • CESCR, General Comment nr. 15 (2002): The right to water (arts. 11 and 12), UN Doc. E/C.12/GC/15 (January 20, 2003).
  • CESCR, General Comment nr. 16 (2005): The equal right of men and women to the enjoyment of all economic, social and cultural rights (art. 3), UN Doc. E/C.12/GC/16 (August 11, 2005).
  • CESCR, General Comment nr. 17 (2005): The right of everyone to benefit from the protection of the moral and material interests resulting from any scientific, literary or artistic production of which he or she is the author (article 15, paragraph 1 (c), of the Covenant), UN Doc. E/C.12/GC/17 (January 12, 2006).
  • CESCR, General Comment nr. 18 (2005): The right to work (art. 6), UN Doc. E/C.12/GC/18 (February 6, 2006).
  • CESCR, General Comment nr. 19 (2008): The right to social security, UN Doc. E/C.12/GC/19 (February 4, 2008).
  • CESCR, General Comment nr. 20 (2009): Non-discrimination in economic, social and cultural rights (art. 2, para. 2, of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights), UN Doc. E/C.12/GC/20 (July 2, 2009).
  • CESCR, General Comment nr. 21 (2009): The right to take part in cultural life, UN Doc. E/C.12/GC/21 (December 21, 2009).
  • CRC, General Comment nr. 13 (2011): The right of the child to freedom from all forms of violence, UN Doc. CRC/C/GC/13 (April 18, 2011).
  • Declaration of Principles of International Cultural Co-operation adopted by the General Conference of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization on its Fourteenth Session (November 4, 1966), http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=13147&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SEC….
  • Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment (Stockholm Declaration) (June 16, 1972), http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?documentid=97&articleid=1503.
  • ECOSOC Decision 1978/10 of May 3, 1978, UN Doc. E/1978/78.
  • ECOSOC Decision 1979/43 of May 11, 1979, UN Doc. E/1979/79.
  • ECOSOC Decision 1981/158 of May 8, 1981, UN Doc. E/1981/81.
  • ECOSOC Decision 1982/33 of May 6, 1982, UN Doc. E/1982/82.
  • ECOSOC Decision 1985/17 of May 28, 1985, UN Doc. E/1985/85
  • Fribourg Declaration on Cultural Rights (May 7, 2007), http://www1.umn.edu/humanrts/instree/Fribourg%20Declaration.pdf.
  • Maastricht Guidelines on Violations of Economic, Social and Cultural Rights, UN Doc. E/C.12/2000/13, Human Rights Quarterly 1998, 691-704.
  • Proclamation of Tehran, Final Act of the International Conference on Human Rights, Tehran, 22 April - 13 May 1968, UN Doc. A/CONF 32/41, III, § 13, http://untreaty.un.org/cod/avl/pdf/ha/fatchr/fatchr_e.pdf.
  • Recommendation on the Safeguarding of Traditional Culture and Folklore adopted by the General Conference of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization on its Twenty-Fifth Session (November 15, 1989), http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=13141&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SEC….
  • Report of the Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment (Manfred Nowak), Promotion And Protection Of All Human Rights, Civil, Political, Economic, Social And Cultural Rights, Including The Right To Development, UN Doc. A/HRC/7/3 (January 15, 2008).
  • Report of the Special Rapporteur on violence against women, its causes and consequences, (Radhika Coomaraswamy), Cultural practices in the family that are violent towards women, UN Doc. E/CN.4/2002/83 (January 31, 2002).
  • Report of the Special Representative of the Secretary-General on the issue of human rights and transnational corporations and other business enterprises (John Ruggie), Guiding Principles on Business and Human Rights: Implementing the United Nations “Protect, Respect and Remedy” Framework, A/HRC/17/31 (March 21, 2011).
  • Rio Declaration on environment and development (June 14, 1992), http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?documentid=78&articleid=1163.
  • The Limburg Principles on the Implementation of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, UN Doc. E/CN.4/1987/17, Human Rights Quarterly 1987, afl. 9, 122–135.
  • Universal Declaration on Cultural Diversity adopted by the General Conference of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization on its Thirty-First Session (November 2, 2001), http://www2.ohchr.org/english/law/pdf/diversity.pdf.
  • Vienna Declaration and Programme on Action, World Conference on Human Rights, Wenen, 14-25 June 1993, UN Doc. A/CONF.157/23, I, § 5, http://www.unhchr.ch/huridocda/huridoca.nsf/%28symbol%29/a.conf.157.23.en.

 

Overige

  • Internationale Overeenkomst en Slotakte tot Oprichting van de Organisatie der Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO) van 16 november 1945, zoals geratificeerd bij Wet 29 november 1946, BS 7 maart 1947 en 2 maart 1961.
  • Statuut van de Wereldgezondheidsorganisatie van 22 juli 1946, zoals geratificeerd bij Wet 3 juni 1948, BS 15 december 1948.

 

Rechtspraak

  • Wackenheim v. France (15 juli 2002), Human Rights Committee CCPR/C/75/D/854/1999 (Jurisprudentie), Communication Nr. 854/1999 (26 juli 2002).
  • Constitutioneel Hof van Zuid-Afrika 4 oktober 2000, CCT 11/00, 2001 (1) SA 46 (CC) (The Government of the Republic of South Africa and others v. Irene Grootboom and others), http://www.constitutionalcourt.org.za/uhtbin/cgisirsi/P5PEBh2rdU/MAIN/0/57/518/0/J-CCT11-00.
  • EHRM, Akdaş v. Turkey, 16 februari 2010.
  • EHRM, Aksu v. Turkey, 15 maart 2012, Dissenting Opinion of Judge Gyulumyan.
  • EHRM, Boso v. Italy, 5 september 2002.
  • EHRM, Cha’are Shalom Ve Tsedek v. France, 27 juni 2000.
  • EHRM, Chapman v. The United Kingdom, 18 januari 2001.
  • EHRM, Ciubotaru v. Moldova, 27 april 2010.
  • EHRM, Csoma v. Romania, 15 januari 2013.
  • EHRM, Hristozov e.a. v. Bulgaria, 13 november 2012.
  • EHRM, Khurshid Mustafa and Tarzibachi v. Sweden, 16 december 2008.
  • EHRM, Muñoz Díaz v. Spain, 8 december 2009.
  • EHRM, Öneryildiz v. Turkey, 30 november 2004.
  • EHRM, Roche v. The United Kingdom, 19 oktober 2005.
  • EHRM, Sinan Işık v. Turkey, 2 februari 2010.
  • EHRM, Trocellier v. France, 5 oktober 2006.
  • European Roma Rights Centre (ERRC) v. Bulgarije, European Committee of Social Rights, Complaint Nr. 47/2007 (3 december 2008).
  • International Centre for the Legal Protection of Human Rights (INTERIGHTS) v. Kroatië, European Committee of Social Rights, Complaint Nr. 45/2007 (30 maart 2009).
  • Marangopoulos Foundation for Human Rights  (MFHR) v.  Griekenland, European Committee of Social Rights, Complaint Nr. 30/2005 (6 december 2006).
  • GwH 27 november 2002, nr.169/2002, BS 12 december 2002.
  • GwH 14 januari 2004, nr. 5/2004, BS 27 februari 2004.
  • Cass. 27 mei 1971, Arr. Cass. 1971, 959, Pas. 1971, I, 886.
  • R.v.St. 29 april 1999, AJT 1999-2000, 424-426, noot S. Wyckaert.

 

Rechtsleer

Boeken

  • Asher, J., The Right to Health: A Resource Manual for NGOs, Leiden, Martinus Nijhoff Publishers, 2010, 305p.
  • Baderin, M. A., en McCorquodale, R. (eds.), Economic, Social and Cultural Rights in Action, Oxford, Oxford University Press, 2007, 499p.
  • Bidault, M., La protection international des droits culturels, Brussel, Bruylant, 2009, 559p.
  • Chapman, A., en Russel, S. (eds.), Core Obligations: Building a Framework for Economic, Social and Cultural Rights, Antwerpen, Intersentia, 2002, 351p.
  • Coene, G. en Longman, C. (eds.), Eigen emancipatie eerst: Over de rechten en representative van vrouwen in een multiculturele samenleving, Gent, Academia Press, 2005, 175p.
  • Courtis, C., Courts and the Legal Enforcement of Economic, Social and Cultural Rights: Comparative Experiences of Justiciability, Genève, International Commission of Jurists, 2008, 121p.
  • Donders, Y. en Volodin, V. (eds.), Human Rights in Education, Science and Culture: Legal Developments and Challenges, Aldershot, Ashgate, 2007, 320p.
  • Dorkenoo, E., “Case study 4: Female Genital Mutilation (FGM)” in X., The Banyan Tree Paradox: Culture and human rights activism, Washington D.C., International Human Rights Internship Program , 2006, 112-115.
  • Eide, A., Krause, C. en Rosas, A. (eds.), Economic, Social and Cultural Rights: A Textbook, Dordrecht, Martinus Nijhoff Publishers, 2001, 785p.
  • Goldewijk, B.K., Baspineiro, A.C., en Carbonari, P.C. (eds.), Dignity and Human Rights: The Implementation of Economic, Social and Cultural Rights, Antwerpen, Intersentia, 2002, 338p.
  • Holtmaat, R. en Naber, J., Women’s Human Rights and Culture: From Deadlock to Dialogue, Antwerpen, Intersentia, 2011, 136p.
  • Leye, E., Bauwens, S. en Bjälkander, O., Behaviour change towards female genital mutilation: lessons learned from Africa and Europe, Gent, International Centre for Reproductive Health, 2005,  28p.
  • Maes, G., De afdwingbaarheid van sociale grondrechten, Antwerpen, Intersentia, 2003, 523p.
  • Mann, J.M., Gruskin, S., Grodin, M.A. en Annas, G. J. (eds.), Health and Human Rights: a reader, Londen, Routledge, 1999, 505p.
  • Mashood, M.A. en Ssenyonjo, M., International human rights law: six decades after the UDHR and beyond, Aldershot, Ashgate, 2010, 571p.
  • Mathews, B., “Legal, cultural and practical developments in responding to female genital mutilation: can an absolute human right emerge?” in Maguire, R., Lewis, B., en Sampford, C. (eds.), Shifting Global Powers and International Law: Challenges and Opportunities, Londen, Routledge, 2013, 17p. (onuitg.).
  • Rahman, A., en Toubia, N., Female Genital Mutilation: A Guide to Laws and Policies Worldwide, Londen, Zed Books, 2000, 255p.
  • Rauws, W., en Stroobant, M. (eds.), Sociale en Economische Grondrechten: artikel 23 Gw.: een stand van zaken na twee decennia, Antwerpen, Intersentia, 2010, 212p.
  • San Giorgi, M., The Human Right to Equal Access to Health Care, Antwerpen, Intersentia, 2012, 254p.
  • Sepúlveda, M., The Nature of the Obligations under the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, Antwerpen, Intersentia, 2003, 477p.
  • Ssenyonjo, M., Economic, Social and Cultural Rights in International Law, Oxford, Hart Publishing, 2009, 536p.
  • Stroobant, M. (ed.), Sociale Grondrechten, Antwerpen, Maklu, 1995, 127p.
  • Toebes, B. C.A., The Right to Health as a Human Right in International Law, Antwerpen, Intersentia-Hart, 1999, 417p.
  • Toebes, B., Hartlev, M., Hendriks, A. en Herrmann, J.R. (eds.), Health and Human Rights in Europe, Antwerpen, Intersentia, 2012, 310p.
  • Vandeburie, A., L’article 23 de la Constitution. Coquille vide ou boîte de trésors?, Brussel, la Charte, 2008, 266p.
  • Van der Auwaert, P., De Pelsmaker, T., Sarkin, J., en Vande Lanotte, J. (eds.), Social, Economic and Cultural Rights: An Appraisal of Current European and International Developments, Antwerpen, Maklu, 2002, 357p.
  • Westendorp, I. (ed.), The Women’s Convention Turned 30, Antwerpen, Intersentia, 2012, 512p.
  • Wouters, J., en Ryngaert, C. (eds.), Mensenrechten: Actuele brandpunten, Leuven, Acco, 2008, 303p.

 

Tijdschriften

  • Ako, M.A. en Akweongo, P., “The limited effectiveness of legislation against female genital mutilation and the role of community beliefs in Upper East Region, Ghana”, Reproductive Health Matters 2009, afl. 17 (34), 47–54.
  • Fierens, J,  “L’article 23 de la Constitution. Une arme contre la misère?”, Dr. Q. M. 1994, afl. 3, 3-15.
  • FOD Volksgezondheid, “Studie over de prevalentie van het risico op vrouwelijke genitale verminking in België” (2008), 48p. (http://www.health.belgium.be/eportal/Myhealth/socialissues/excision/190…).
  • Hachez, I., “L’effet de standstill: le pari des droits économiques, sociaux et culturels?”, APT 2000, 30-57.
  • Haubert, B., “Les droits économiques et sociaux à l’heure de la révision constitutionnelle”, JT 1979, I, 65-70.
  • Hendriks , A en Toebes, B, “Towards a universal definition of the right to health?”, Med. Law. 1998, afl. 17 (3), 319-332.
  • Irina, D., “A Culture of Human Rights and the Right to Culture”, Journal for Communication and Culture 2011, afl. 1 (2), 30-48.
  • Kalev, H.D., “Cultural Rights or Human Rights: The Case of Female Genital Mutilation”, Sex Roles 2004, afl. 51, 339-348.
  • Kutukdjian, G. en Corbett, J. (eds.), Wereldrapport n° 2 van UNESCO: Investeren in culturele diversiteit en interculturele dialoog, Parijs, UNESCO, 2009, http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CLT/pdf/dutch.pdf. 
  • Maes, G., “Het standstillbeginsel in verdragsbepalingen en in art. 23 G.W.: Progressieve (sociale) grondrechtenbescherming”, RW 2005-2006, afl. 28, 1081-1094.
  • Magoha, G.A.O. en Magoha, O.B., “Current Global Status Of Female Genital Mutilation: A Review”, East African Medical Journal 2000, afl. 77 (5), 268-272.
  • Mathews, B., “Female genital mutilation: Australian law, policy and practical challenges for doctors”, Medical Journal of Australia 2011, afl. 194 (3), 139-141.
  • Meier, B. M. en Fox, A. M., “Development as health: employing the collective right to development to achieve the goals of the individual right to health”, Human Rights Quarterly 2008, afl. 30 (2), 259-355.
  • Mowbray, A., “A Study of the Principle of Fair Balance in the Jurisprudence of the European Court of Human Rights”, Human Rights Law Review 2010, afl.. 10 (2), 289-317.
  • Penna, D.R. en Campbell, P.J., “Human rights and culture: beyond universality and relativism”, Third World Quarterly 1998, afl. 19 (1), 7-27.
  • Ras-Work, B., “Legislation to address the issue of female genital mutilation (FGM)”, UN Doc. EGM/GPLHP/2009/EP.01 (21 mei 2009), 18p.
  • Shell-Duncan, B., “The medicalization of female “circumcision”: harm reduction or promotion of a dangerous practice?”, Soc. Sci. Med. 2001, 1013- 1028.
  • Sybesma-Knol, N., “Het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten”, Jaarboek Mensenrechten 1994, 69-84.
  • The Donors Working Group on Female Genital Mutilation/Cutting, “Platform for Action towards the Abandonment of Female Genital Mutilation/Cutting (FGM/C): A matter of gender equality”, 2008, 6p. (http://www.who.int/reproductivehealth/publications/fgm/platform_for_act…).
  • UNFPA-UNICEF Joint Programme on FGM/C: Accelerating change, “Burkina Faso Has A Strong Law Against FGM/C, But Winning Hearts And Minds Remains Crucial”, http://www.unfpa.org/gender/docs/fgmc_kit/burkinafaso.pdf.
  • Vandenheede, F.P., “Arbitragehof kent beperkt ‘stand-still-effect’ toe aan artikel 23 van de grondwet. Verplichte plaats van inschrijving strijdig met recht op gezinsleven.”, Juristenkrant 2003, nr. 65, (13) 13.
  • World Health Organization and Regional Office for the Eastern Mediterranean,  “Traditional practices affecting the health of women and children : female circumcision, childhood marriage, nutritional taboos, etc.: Report of a Seminar (Khartoum)”, Alexandria, WHO/EMRO Technical Publication No. 2, 1979, 178p.
  • World Health Organization Department of Gender and Women’s Health, “Female genital mutilation: a handbook for frontline workers”, Genève, WHO Press 2000, 104p. (http://whqlibdoc.who.int/hq/2000/WHO_FCH_WMH_00.5_eng.pdf).
  • World Health Organization Department of Reproductive Health and Research, “Eliminating female genital mutilation: An interagency statement  (OHCHR, UNAIDS, UNDP, UNECA, UNESCO, UNFPA, UNHCR, UNICEF, UNIFEM, WHO)”, Genève, WHO Press 2008, 48p. (http://whqlibdoc.who.int/publications/2008/9789241596442_eng.pdf ).
  • X., “What’s culture got to do with it? Excising the harmful tradition of female circumcision”, Harvard Law Rev. 1993, 1944-1961.

 

Actualiteit

Download scriptie (1.25 MB)
Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2013
Thema('s)
Rechten, notariaat en criminologische wetenschappen
Kernwoorden
vrouwenbesnijdenis,
mensenrechten,
bescherming,
gezondheid,
Cultuur