"Aandacht voor intercultureel leren in de personenzorg: stage- en opleidingservaringen in het beroepsonderwijs"
Waar cultuur en zorg samenkomen
Al gehoord dat het in vele culturen of religies belangrijk is om met je rechterhand te eten en dingen aan te geven? Ooit in een cultureel conflict beland of in een situatie waar jij anders dacht en handelde dan de persoon met een andere etnische-culturele achtergrond dan de jouwe? Wist je hoe je om moest omgaan met die situatie of was dat eerder moeilijk?
Door de groeiende diversiteit in de samenleving zijn er dagelijks veel mensen die in contact komen of werken met mensen met een andere etnische-culturele achtergrond dan die van henzelf. Logisch gevolg is dat ook in de medische wereld en de zorgsector verplegers, dokters en verzorgenden zelf uit een andere cultuur komen of in contact komen met cliënten uit verscheidene culturen.
Cliënten benaderen ziekte en zorg soms verschillend dan de hulpverleners. Ze kunnen bijvoorbeeld diverse opvattingen of verwachtingen hebben of hun problemen en symptomen verschillend tonen of verwoorden. Er kan eveneens ontevredenheid ontstaan, wanneer er geen rekening wordt gehouden met mogelijke culturele verschillen tussen cliënt en hulpverlener. De vraag is wat dit betekent voor de interactie tussen cliënt en hulpverlener en hoe hulpverleners hiermee omgaan.
In de scriptie “Aandacht voor intercultureel leren in de personenzorg” komen ervaringen, van leerlingen uit het secundair onderwijs in hun laatste jaar verzorging, aan bod. Zij hebben nog lessen op school, maar hebben ook een stage waar ze gedurende een langere periode meewerken als verzorgende. Op school worden ze theoretisch voorbereid op wat ze tijdens hun stage in de praktijk moeten toepassen. De leerlingen doen onder andere stage in een rusthuis, een ziekenhuis of bieden hulp bij mensen aan huis. In dit onderzoek werd er dieper ingegaan op de vraag of ze zich voorbereid voelen om met mensen uit andere culturen om te gaan.
Interculturele competentie
Als deze leerlingen in contact komen met cliënten van een andere etnisch-culturele achtergrond, is het van belang dat ze intercultureel competent zijn. Dit wil zeggen dat ze op een effectieve en constructieve manier in interactie kunnen gaan met mensen met een andere culturele achtergrond dan die van henzelf.
Een andere taal kunnen spreken of specifieke kennis hebben van een bepaalde cultuur kan hierbij helpen, maar is niet voldoende. Het kan een risico inhouden er vanuit te gaan dat iedereen uit bijvoorbeeld China op dezelfde manier behandeld wil worden. Elk individu is uniek en heeft andere behoeften, ook al zijn ze van eenzelfde cultuur.
‘Interculturele competentie’ gaat dus niet enkel over kennis. Het gaat ook over cultureel bewustzijn: dat mensen zich ervan bewust zijn dat ze van elkaar verschillen, onder meer door hun culturele achtergrond. Bovendien omvat de term interculturele competentie naast kennis en bewustzijn ook vaardigheden en gedrag.
Maar hoe leer je dan intercultureel competent te zijn?
De vraag welke factoren een belangrijke rol spelen in het leerproces naar ‘intercultureel competenter’ worden, is de rode draad in de scriptie. Leren gebeurt op verscheidene manieren. Het is niet enkel de theorie uit de schoolboeken dat leerlingen doet leren. Om leerlingen de mogelijkheid te bieden intercultureel te leren, is het van belang dat er gebruik wordt gemaakt van onder andere bestaande culturele diversiteit, interactie en nieuwe ervaringen waarmee ze niet vertrouwd zijn. Ervaringsleren is erg belangrijk in het intercultureel leerproces. Daarom werd er bij de leerlingen in deze studie niet enkel gekeken naar hun ervaringen van het leren op school, maar ook naar hun leren tijdens de stages.
Belangrijk bij intercultureel leren is dat het cultureel bewustzijn wordt verhoogd en dat er een krachtige leeromgeving wordt ontwikkeld. In een krachtige leeromgeving worden leerlingen uitgedaagd om samen actief te leren, meestal in een concrete en authentieke context. Om intercultureel competenter te worden, is het cruciaal om levensechte interactiesituaties met mensen uit andere culturen te combineren met reflectie.
Verschillende leerlingen uit rurale en stedelijke scholen deden mee met deze studie. Zij kregen vragen voorgelegd over de manier van lesgeven, de inhoud van de lessen, de ervaringen op de stageplaats en hoe daar werd op ingegaan. Eveneens de begeleiding, feedback en evaluatie zowel op school als op de stageplaats kwamen aan bod. Daarnaast werd onderzocht of de aanwezigheid van mensen uit andere culturen in de omgeving van de leerling van belang is om intercultureel competent te zijn, of intercultureel competenter te worden.
Onbekend is onbemind?
Het is duidelijk geworden dat niet alle leerlingen zich even intercultureel competent voelen en dat de ervaringen van leerlingen uiteenlopend zijn. Nochtans zijn de lessen inhoudelijk grotendeels gelijklopend over de verschillende scholen. Waar zit het verschil dan? De studie vond een aantal factoren die een rol spelen. Het positief contact met mensen uit een andere etnisch-cultuur, komt naar voren als de grootste positief beïnvloedende factor om intercultureel te leren en cultureel bewust te worden. Dat wist ook een leerling dat zich minder intercultureel competent voelde ons te vertellen: “Ik zou het goed vinden als er een Marokkaanse vrouw naar de klas komt. Ik zou bijvoorbeeld willen weten waarom sommige Marokkaanse vrouwen een hoofddoek dragen. Want nu weet ik niets en als ze dat uitleggen dan kan ik dat begrijpen.”
Bibliografie
BIBLIOGRAFIE
Antal, A. B., & Friedman, V. J. (2008). Learning to negotiate reality: A strategy for teaching intercultural competencies. Journal of Management Education, 32(3), 363-386.
Arthur, N., & Achenbach, K. (2002). Developing multicultural counseling competencies through experiential learning. Counselor Education and Supervision, 42(1), 2-14.
Baarda, D.B., De Goede, M.P.M. & Teunissen, J. (2005) Basisboek Kwalitatief Onderzoek: handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff.
Baarda, D.B., De Goede, M.P.M & Van Dijkum, C.J. (2011) Basisboek Statistiek met SPSS: handleiding voor het verwerken en analyseren van en rapporteren over (onderzoeks)gegevens. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff.
Bennett, M.J. (1993). Toward ethnorelativism: a developmental model of intercultural sensitivity.
In R.M. Paige (Ed.), Education for the intercultural experience (pp.21–71). Yarmouth, ME:Intercultural Press.
Bennett, M. J. (2004). Becoming interculturally competent. In J.S. Wurzel (Ed.), Toward multiculturalism: A reader in multicultural education (2nd ed., pp. 62-77). Newton, MA: Intercultural Resource Corporation.
Bennett, M.J. (1998). In M.J. Bennett (Ed.) Basic concepts in intercultural communication: selected readings (pp. 191-214). Yarmouth, ME: Intercultural Press.
Bennett, M.J. (2012). Turning cross-cultural contact into intercultural learning. Proceedings of the
Universidad 2012 8th International Congress on Higher Education, The University for
Sustainable Development, Feb. 15, 2012, Havana, Cuba. Verkregen op 08-01-2013 via http://www.idrinstitute.org/allegati/IDRI_t_Pubblicazioni/50/FILE_Docum…
Berdai, S., Hauser, E. & Van Buggenhout, M. (2006). Veelkleurige Zorg. Over de invloed van de herkomst van zorgverleners op hun relatie met bewoners van woon- en zorgcentra. Antwerpen: Artesis Hogeschool & De 8.
Betancourt, J.R. (2004). Cultural Competence — Marginal or Mainstream Movement? The New England Journal of Medicine, 351(10), 953-954.
Bouchard, G., & Taylor, C. (2008). Building the future: A time for reconciliation. Report of the Commission on Reasonable Accommodation. Montréal: Government of Quebec. Verkregen op 21-03-2013 via http://red.pucp.edu.pe/wp-content/uploads/biblioteca/buildingthefutureG…
Bruin, K. & van der Heijde, H. (2007). Intercultureel onderwijs in de praktijk. Bussum: Coutinho.
De Bruijn, E. (2001). Krachtige leeromgevingen in het beroepsonderwijs. HRD Thema, 2(2), 39-47.
De Bruijn, E., Overmaat, M., Glaudé, M., Heemskerk, I., Leeman, Y., Roeleveld, J. & van de Venne L. (2005). Krachtige leeromgevingen in het middelbaar beroepsonderwijs: vormgeving en effecten. Pedagogische studiën, 82, 77-95.
Byram, M. S. (2008). From Foreign Language Education to Education for Intercultural Citizenship. Clevedon, England: Multilingual Matters.
Byram, M. S., Nichols, A., & Stevens, D. (Eds.). (2001). Developing intercultural competence in practice. Clevedon, England: Multilingual Matters.
Carroll, M., Curtis, L., Higgins, A., Nicholl, H., Redmond, R., & Timmins, F. (2002). Is there a place for reflective practice in the nursing curriculum? Nurse Education in Practice, 2(1), 13-20.
Centrum voor Intercultureel Management en Internationale Commmunicatie (2011). Handboek Interculturele Competentie. Uitgeverij Politeia: Brussel.
Christ, O., Schmid, K., Lolliot, S., Swart, H., Stolle, D., Tausch, N., Al Ramiah, A., Wagner, U., Vertovec, S. & Hewstone, M. (2014). Contextual effect of positive intergroup contact on outgroup prejudice. Proceedings of the National Academy of Sciences, 111(11), 3996-4000.
De Corte, E. (1990). Ontwerpen van krachtige leeromgevingen. In M.J. Ippel & J.J. Elshout (Eds.), Training van hogere-orde denkprocessen. Bijdragen aan de onderwijsresearch (pp. 133-147). Amsterdam/Lisse: Swets & Zeitlinger.
Courtenay, B., Merriam, S. B., & Reeves, P. M. (1998). The Centrality of Meaning-Making in Transformational Learning: How HIV-Positive Adults Make Sense of Their Lives. Adult Education Quarterly, 48, 65–84.
Creswell, J. W., Plano Clark, V. L., Gutmann, M. L., & Hanson, W. E. (2003). Advanced mixed methods research designs. In A. Tashakkori & C. Teddlie (Eds.), Handbook of mixed methods in social and behavioral research (pp. 209 –240). Thousand Oaks, CA: Sage.
Deardorff, D.K. (2006). Identification and assessment of intercultural competence as a studentoutcome of internationalization. Journal of Studies in International Education, 10(3), 241-266.
Dienst Beroepsopleiding (2008). Competentieleren: een gedachte-experiment. Brussel: Departement Onderwijs en Vorming. Verkregen via http://www.ond.vlaanderen.be/dbo/nl/doc/Rapport%20competentieleren%20kl… op 11-04-2014
Dobbin, F., Kalev, A., & Kelly, E. (2007). Diversity management in corporate America. Contexts, 6(4), 21–28
Elchardus, M., Kavadias, D. & Siongers, J. (1999). Hebben scholen een invloed op de waarden van jongeren? Samenvatting van het onderzoek naar de doeltreffendheid van waardevorming in het secundair onderwijs. Mores, 4, 362-382.
Fantini, A.E. (2000). A central Concern: Developing Intercultural Competence. In A.E. Fantini (Ed.), About our institution (pp.25-42). Brattelboro, VT: The School for International Training.
Field, A. (2009). Discovering Statistics using SPSS (and sex and drugs and rock ‘n roll) (3rd ed.). London: Sage.
Hammer, M.R. (1989). Intercultural communication competence. In M.K. Asante & W.B. Gudykunst (Eds.), Handbook of international and intercultural communication (pp. 247-260). London: Sage.
Hammer, M. R., Bennett, M. J., & Wiseman, R. (2003). Measuring intercultural sensitivity: The intercultural development inventory. International Journal of Intercultural Relations, 27(4), 421-443.
Hofstede, G. (2002). Culturele diversiteit in de Nederlandse samenleving. Justitiële verkenningen, 28(5), 9-18.
Illeris, K. (2009). Transfer of learning in the learning society: How can the barriers between different learning spaces be surmounted, and how can the gap between learning inside and outside schools be bridged? International Journal of Lifelong Education, 28(2), 137-148.
Kessels, W.M. (2001). Learning in organisations: a corporate curriculum for the knowledge economy. Futures, 33(6), 497-506.
Kijlstra, M.A., van Wieringen, J.C.M. & Schulpen, T.W.J. (2001). Cultuur en communicatie. Tijdschrift voor kindergeneeskunde, 69, 46-50.
Kolb, D. A., Boyatzis, R. E., & Mainemelis, C. (2001). Experiential learning theory: Previous research and new directions. Perspectives on thinking, learning, and cognitive styles, 1, 227-247.
Van Lakerveld, J. (2005). Het Corporate Curriculum: Onderzoek naar werk-leeromstandigheden in instellingen voor zorg en welzijn (Proefschrift, Universiteit Twente, Nederland). Verkregen op 11-04-2013 van http://doc.utwente.nl/50778/1/thesis_Lakerveld.pdf
Lie, D. A., Lee-Rey, E., Gomez, A., Bereknyei, S., & Braddock, C. H. (2011). Does cultural competency training of health professionals improve patient outcomes? A systematic review and proposed algorithm for future research. Journal of general internal medicine, 26(3), 317-325.
Lustig, M.W., & Koester, J. (2006). Intercultural competence: Interpersonal communication across cultures (5th ed.). Boston, MA: Pearson.
Van Merriënboer, J.J.G., van de Klink, M.R., Hendriks, M. (2002). Competenties: van complicaties tot compromis. Over schuifjes en begrenzers. Den Haag: Onderwijsraad.
Mezirow, J. (1990). Fostering critical reflection in adulthood. San Francisco: Jossey-Bass.
Mezirow, J. (1991). Transformative dimensions of adult learning. San Francisco: Jossey-Bass.
Morgan, D.L. & Scannel, A.U. (1998). Planning focus groups. In D.L. Morgan & R.A. Krueger (Eds.), The focus group kit. London: Sage.
Mortelmans, D. (2007). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco.
Nieuwenhuis, L.F.M. (2006). Vernieuwend vakmanschap. Een drieluik over beroepsonderwijs en innovatie. Oratie. Enschede: Universiteit Twente.
Noppe, J. & Lodewijckx, E. (2012). De gekleurde samenleving: personen van vreemde herkomst in Vlaanderen. Brussel: studiedienst van de Vlaamse Regering. Verkregen op 27-12-2013 via http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/demografie/bijl…
Perry, L.B., & Southwell, L. (2011). Developing intercultural understanding and skills: models and approaches. Intercultural Education, 22(6), 453-466
Rew, L., Becker, H., Cookston, J., Khosropour, S., & Martinez, S. (2003). Measuring Cultural Awareness in Nursing Students. Journal of Nursing Education, 42(6), 249-257.
Shadid, W.A. (2010). Interculturele competentie: een vak apart. Verkregen op 20-04-2013 via http://interculturelecommunicatie.com/shadid/interculturele-competentie-een-vak-apart/
Simons, J., Krols, Y. & de Graef, G., (2011). Methodieken en instrumenten. Het meten van interculturele competentie: mogelijkheden en grenzen. In J. Simons (Ed.), Handboek interculturele competentie (pp. 21). Brussel: Politeia.
Simons, P. R. J. (2000). Competentieontwikkeling: van behaviorisme en cognitivisme naar sociaal-constructivisme: epiloog. Opleiding en ontwikkeling, 12, 41-46.
Simons, P. R. J. (1999). Competentiegericht leeromgevingen in organisaties en hoger beroepsonderwijs. Competentiegerichte leeromgeving, 31-45.
Spitzberg, B. H. (2000). A model of intercultural communication competence. In L. Samovar & P. Porter (Eds.), Intercultural communication: A reader (9th ed.) (pp.375-387). Belmont, CA: Wadswort.
Stoof, A., Martens, R. L., van Merriënboer, J. J., & Bastiaens, T. J. (2002). The boundary approach of competence: a constructivist aid for understanding and using the concept of competence. Human resource development review, 1(3), 345-365.
Suurmond, J., Seeleman, C., & Stronks, K. (2007). Culturele competenties in onderwijs in verpleging en verzorging. Onderwijs en gezondheidszorg, 31(4), 143-147.
Talloen, D. (2013). Allochtone ouderen en de uitdaging voor de dienst- en zorgverlening. In C. Van Kerckhove, C. De Kock, E. Vens (Eds.), Ethiek en zorg in de hulpverlening: Over taboes gesproken (pp.43-58). Gent: Academia Press.
Taylor, E. W. (1994). A learning model for becoming interculturally competent. International journal of intercultural relations, 18(3), 389-408.
Taylor, E. W. (2008). Transformative learning theory. New directions for adult and continuing education, 119, 5-15.
Taylor, G., Papadopoulos, I., Dudau, V., Maerten, M., Peltegova, A. & Ziegler, M. (2011). Intercultural education of nurses and health professionals in Europe (IENE). International Nursing Review, 58, 188–195.
Verlot, M., Sierens, S., Soenen, R., & Suijs, S. (2000). Intercultureel onderwijs. Leren in verscheidenheid. Gent: Steunpunt Intercultureel Onderwijs.
Verstraete, G. (1999). Cultuur is geen kalkei. Naar een interculturalisering van het welzijnswerk. Alert, 25(1), 66-77.
Vink, I. (2009). Interculturele belastbaarheidsbepaling. Een zoetwatervis is geen zoutwatervis. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Vlaams Instituut voor Vorming en Opleiding. (2013). Pigmentzorg. De site over zorg en cultuur. Over ons. Verkregen op 09-04-2013 via http://www.pigmentzorg.be/over-ons
Vlaams Instituut voor Vorming en Opleiding. (2014). Voorstelling. Verkregen op 30-04-2014 via http://www.vivosocialprofit.org/
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2013). Beleid onderwijs en vorming. Verkregen op 01-05-2013 via http://www.ond.vlaanderen.be/beleid/archief/2004-2009-h1.htm
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2014). Vlaamse onderwijsstatistieken en publicaties. Verkregen op 25-04-2014 via http://www.ond.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken/
Vygotsky, L. S. (1987). The collected works of LS Vygotsky (Vol. 1): Problems of general psychology including the volume Thinking and Speech. New York: Plenum.
Weinstein, N. D. (1980). Unrealistic optimism about future life events. Journal of personality and social psychology, 39(5), 806.
Yamazaki, Y., & Kayes, D. C. (2004). An experiential approach to cross-cultural learning: A review and integration of competencies for successful expatriate adaptation. Academy of Management Learning & Education, 3(4), 362-379.
