De dynamiek van de bevolkingsvergrijzing op de wettelijke pensioenen en de welvaart in België.
- JoyVan Cauteren
Wel varen maar grijs?
Pensioenen zijn een brandend actueel onderwerp. Sommige politici wagen niet een uitspraak te doen omdat het zo gevoelig ligt, nochtans het is vijf voor twaalf. In deze masterthesis onderzocht ik de dynamiek van de bevolkingsvergrijzing op de wettelijke pensioenen en de welvaart in België. Behouden we dezelfde welvaart na pensionering?
Er bestaat een wisselwerking tussen de bevolkingsvergrijzing en de wettelijke pensioenen en één tussen de bevolkingsvergrijzing en de welvaart. Beiden hebben ook een onderling verband met elkaar, het ene kan niet los worden gezien van het andere. Bij de schematisering van de stelling bleek dat we rekening moeten houden met de omgeving. De vergrijzing is een onderdeel van een groter geheel.
Door betere leefomstandigheden worden mensen steeds ouder. De vervangingsgraad is lager omdat we minder kinderen krijgen. Hierdoor verkrijgen we een verouderende bevolking, de bevolkingsvergrijzing. Dit heeft effect op de betaalbaarheid van de wettelijke pensioenen. Het wettelijk pensioen is een onderdeel van de Sociale Zekerheid. De Sociale Zekerheid ontvangt inkomsten via het aantal bijdragende werkenden. Men houdt dus best deze bevolkingsgroep zo groot mogelijk. Uit de studie bleek dat zowel de bevolkingsgroep 15 tot 24-jarigen als de bevolkingsgroep 55 tot 64-jarigen een groot aantal inactieven bevatten. Om hier dynamiek te bewerkstelligen naar een stijgende beroepsbevolking onderzochten we enkele maatregelen. De maatregel, die weinig effect had of onduidelijk was in verband met de geleverde bijdragen, was de pensioenleeftijd laten stijgen. De maatregelen die billijke uitwerkingen hadden, waren een verlenging van de loopbaanduur, een loonlastenverlaging die op zijn beurt werd gecompenseerd door een btw-verhoging en vervroegde toetreding van jongeren tot de arbeidsmarkt. De combinatie van de verlenging van de loopbaanduur en een loonlastenverlaging bleek het meest favorabel te zijn. Hierdoor stijgt de beroepsbevolking waardoor er meer mensen bijdragen en de bevolkingsvergrijzing minder zwaar zal doorwegen op de wettelijke pensioenen.
De dynamiek van de bevolkingsvergrijzing op de welvaart in België heeft negatieve gevolgen indien het beleid niet wordt gewijzigd. Als ouderen enkel een wettelijk pensioen als inkomstenbron hebben, betekent dit dat de armoede bij ouderen in de toekomst zal stijgen. Het behoud van de levensstandaard kent daarbij ook een dalend verloop en zal meer doorwegen voor mensen die gedurende hun carrière een hoger inkomen hadden, dan voor iemand met een laag inkomen. Gelukkig is het wettelijke pensioen vaak niet de enige inkomensbron. Men werkt aan een versterking van de tweede pijler als ondersteuning van de eerste pijler. Veel mensen zijn intussen gestart met het aanleggen van een eigen reserve voor pensionering, namelijk pensioensparen. Sommigen kunnen zelfs rekenen op de vierde pijler, een eigen woning, de spreekwoordelijke baksteen in de maag van de Belg. Naar de toekomst toe moet er meer aandacht worden besteed aan deze andere pijlers aangezien de eerste pijler wellicht niet meer voldoende dekking zal geven om de levensstandaard te behouden na pensionering. Een andere oplossing is dat we aanvaarden dat we het met minder zullen moeten doen.
Eén ding is duidelijk geworden bij het onderzoeken van deze stelling: in de thesis wordt slechts een topje van de ijsberg besproken. De pensioenmaterie is een complexe kwestie die wordt beïnvloed door een aaneenschakeling van verschillende factoren. Het is een materie die niet alleen brandend actueel is maar ook gevoelig ligt bij de generaties. Je spreekt over verschillende generaties en geen enkele generatie wil onder doen voor de andere. Als elke generatie in het licht van correcte solidariteit, zijn verantwoordelijkheid wil opnemen en uitvoeren, moet de dynamiek van de bevolkingsvergrijzing en de invloed hiervan op de pensioenen en welvaart niet negatief uitdraaien voor toekomstige generaties. In deze thesis probeerden we door middel van systeemdynamische analyse (de onderzoeksmethode) een beter overzicht te krijgen van het probleem en inzicht te verwerven in toekomstige effecten van beslissingen. We plotten de aandacht voornamelijk op de verschuivingen die plaatsvinden in de bevolkingsgroep, met het gevolg hiervan op de betaalbaarheid van het wettelijke pensioen en de welvaart in België voor gepensioneerden.
Bibliografie
Referentielijst
Alkjaer, T., Pilegaard, M., Bakke, M. & Jensen, B.R. (2005). Effect of aging on performance, muscle activation and perceived stress during mentally demanding computertasks. Scandinavian Journal of Work, Environment, and Health, 31, 152-159.
Becquart, H. (1995). De vergrijzing is een uitdaging. Samenleving en Politiek (tijdschrift voor een democratisch socialisme),2/1995 nr.4 april, 8-19.
Belgische Federale Dienst van de Staatsschuld. (2013, 09 09). Koninkrijk België, agentschap van de schuld. Opgehaald van Openbare financiën: geraadpleegd 17 november,2013.http://www.debtagency.be/nl_data_public_finances.htm
Belgische Federale Dienst van de Staatsschuld. (2014, 02 14). Koninkrijk België, agentschap van de schuld. Opgehaald 2 februari,2014 van Openbare financiën: http://www.debtagency.be/nl_data_public_finances.htm
Belgisch staatsblad.6 juli 1983. Wet betreffende de leerplicht. Err.van 2 april 1985
Belgisch staatsblad. 23 december 2005. Wet betreffende het generatiepact.
Cantillon, B., Van den Bosch, K., & Lefebure, S. (2007). Ouderen in Vlaanderen 1975-2005. Leuven: Acco Leuven/Voorburg.
CAO nr.17, gesloten in de Nationale Arbeidsraad op 19 december 1974. Algemeen bindend verklaard bij K.B. 16 januari 1975, regelt de conventionele aspecten van het brugpensioen
Craik, F.I.M. & Jacoby, L.L. (1996). Aging and memory: implications for skilled performance. In W.A. Rogers, A.D. Fisk, et al. (red.), Aging and skilled performance: advances in theory and applications. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
De Broeck. (2011, 07 07). Hoe ziet uw pensioen eruit na de nota? Opgehaald 8 november, 2013 van netto, tijd voor uw geld: http://netto.tijd.be/geld_en_gezin/pensioen/Hoe_ziet_uw_pensioen_eruit_…
93
De Croo, A. (2013, november 5). Pensioenen van A-Z. Pensioenen van A-Z. Wetteren, Oost-Vlaanderen, België : Open VLD.
De Swert, G. (2011). Het pensioenspook. Berchem: Gilbert De Swert en uitgeverij EPO vzw.
Deleeck, H. (1993). De toekomst van de Sociale Zekerheid wenselijkheden en grenzen. Antwerpen: Berichten, centrum voor sociaal beleid UFSIA - Universiteit Antwerpen. geraadpleegd 12 december 2013 van http://www.centrumvoorsociaalbeleid.be
Deleeck, H. (2000). De betaalbaarheid van de pensioenen. Universiteit Antwerpen. Antwerpen: Berichten, centrum voor sociaal beleid UFSIA - universiteit antwerpen. opgevraagd 12 december 2013 van http://www.centrumvoorsociaalbeleid.be
Deleeck, H. (2002). Wettelijke en aanvullende pensioenen, complementair of concurrent? Antwerpen: Berichten centrum voor sociaal beleid- UFSIA-Universiteit Antwerpen. opgevraagd 12 december 2013 van http://www.centrumvoorsociaalbeleid.be
De Langhe, A., Taris, T., Jansen, P., Kompier, M., Houtman, I., & Bongers, P. (2005). Werk en motivatie om te leren: zijn er verschillen tussen jongeren en oudere werknemers? Gedrag & Organisatie, 2005-18 nr.6., 309-325.
Den Boon, T. & Geeraert, D. (2005). Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal. Utrecht: Van Dale Lexicografie.
Develtere, P., Nicaise, I., Pacolet, J., & Vandenbrande, T. (2007). Werk & Wereld in de weegschaal, confronterende visies op onderzoek en samenleving. Leuven: Lannoo Campus.
Di Rupo, E. (2011). Een efficiëntere federale staat en een grotere atonomie voor de deelstaten. Brussel: Federale regering.
Dooghe, G. (januari 1992). De bevolkingsveroudering binnen de Europese Gemeenschap. De gids op maatschappelijk gebied,83ste jaargang, NR.1, 3-17.
94
Dorsett, J.G. (1994). Understanding the relationship between age and the updating process: the creation of a model. Ongepubliceerde doctoraaldissertatie, The University of Akron, Akron, Ohio.
Dubois, L. (2014, 02 17). Interview Luc Dubois - Fractiemedewerker Sociale Zekerheid in de kamer N-VA. Brussel. (V. C. Joy, Interviewer)
Elchardus, M. & Cohen, J. (2003). Het einde van de loopbaan. Brussel: Vrije Universiteit Brussel. opgevraagd 8/02/2013 van http://www.ouderenenarbeid.be/Documenten/technisch%20verslag.pdf
Englert, M., Fasquelle, N., Festjens, M.-J., Lambrecht, M., Saintrain, M., Streel, C.,& Weemans, S. (2002). Verkenning van de financiële evolutie van de Sociale Zekerheid 2000-2050, de vergrijzing en de leefbaarheid van het wettelijke pensioensysteem. Brussel: Federaal Planbureau. opgevraagd 12/10/2013 van www.plan.be
Eurostat. (2013, 06 26). duration of working life-annual data. Opgehaald 6 november 2013 van Eurostat: http://appsso.Eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=lfsq_ewhun2&lan…
Eurostat. (2013, 10 30). Total fertility rate. Opgehaald 6 november 2013 van Eurostat: http://epp.Eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/product_details/dat…
Eurostat. (2013). European social statistics 2013 edition.Brussel: Eurostat ISSN 1977-7930 Opgehaald 23 mei 2014 van http://epp.Eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-FP-13-001/EN/KS-FP…
Federaal Planbureau. (2011). Een hogere levensverwachting, een heropleving van de vruchtbaarheid en een sterke internationale immigratie zorgen in België voor een nog grotere bevolkingstoename in de toekomst, perscommuniqué 19 december 2011. Brussel: Federaal planbureau, economische analyses en vooruitzichten. Opgehaald op 2 november,2013 van statbel.fgov.be.
95
Federaal Planbureau. (2011). Indicatoren van de arbeidsmarkt. Opgehaald op 4 november 2013 van Be2020.eu van http://www.be2020.eu/data/indicators.php?IS=106&lang=nl
Federaal Planbureau. (2012). Studiecommissie voor de vergrijzing, jaarlijks verslag. België: Hoge Raad Van Financiën.Brussel opgevraagd 4/11/2013 van http://www.plan.be
Federaal Planbureau. (2013). Bevolkingsvooruitzichten 2012 -2060. Brussel: Federaal Planbureau.Brussel Opgevraagd 4/11/2013 van http://www.plan.be
Federaal PlanBureau. (2013). De krachtlijnen van het twaalfde jaarverslag van de studiecommissie voor de vergrijzing. Brussel Opgevraagd 4/11/2013 van http://www.plan.be
Federaal Planbureau. (2013). Studiecommissie voor de vergrijzing jaarverslag. België: Hoge Raad van financiën.Brussel opgevraagd 4/11/2013 van http://www.plan.be
Federale overheidsdienst Sociale Zekerheid, a. c. (januari 2011). Sociale Zekerheid alles wat je altijd al wilde weten. Kruidtuinlaan 50,1000 Brussel: Frank Van Massenhove.
Federale Regering België. (2011). Ontwerpverklaring over het algemeen beleid 1 december 2011. België: Federale Regering België. geraadpleegd 4/11/2013 http://assets.rug.be/img_art/site/images/37343FEF-AE8C-4987-B0A4-6C330A…
Fgov. (2014, 05 11). Actieve (werkende en werkloze) en inactieve bevolking sinds 1999 op basis van de Enquête naar de ArbeidsKrachten, per jaar, gewest, leeftijdsklasse en onderwijsniveau . Opgehaald 6 mei,2014 van statistics Belgium: http://bestat.economie.fgov.be/BeStat/BeStatMultidimensionalAnalysis?lo…
Flohimont, V. (2012). Gelijkheid in de pensioenregelingen voor ambtenaren, werknemers en zelfstandigen. Brugge: Die Keure.
FOD economie, F. (2014, 05 10). Werkgelegenheid, werkloosheid, structuur arbeidsmarkt. Opgehaald 10 mei 2014 van Statistics Belgium: http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/arbeid_leven/werk/
96
FOD economie, F. p. (2013). Bevolking-Demografische indicatoren 2012-2060. Opgehaald 4 november 2013van Statistiek België: http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/bevolking/d…
García, J. (2006). Theory and practical exercises of system dynamics. Barcelona: Juan Martín García.
Geertsema, H. (2011). Dynamiek en diagnose. Den Haag: Boom Lemma uitgevers.
Gemeenschappelijke publicatie. (2009, 10). Lissabonstrategie Nationaal hervormingsprogramma 2008-2010 België. Opgehaald 4 november,2013van be2010: http://www.be2010.eu/nhp/download_det.php?lang=nl&IS=99&KeyPub=8
Gieselink, G., Peeters, H., Van Gestel, V., Berghman, P., & Van Buggenhout, P. (2006). Het Belgische pensioenlandschap sinds 1980. Katholieke Universiteit Leuven. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven. opgevraagd 9/03/2013 van https://perswww.kuleuven.be/~u0032617/downloads/Het%20Belgisch%20pensio…
Hindriks, J. & Van de Cloot, I. (2011). Onze pensioenerfenis. Antwerpen: Roularta Books.
Holderbeke, J. (academiejaar 2009-2010). Langer werken en arbeidsrecht. Gent: Faculteit rechtsgeleerdheid Universiteit Gent. opgevraagd 4/11/2013 van http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/432/RUG01-001458432_2011_0001…
Jobat. (2014, 05 19). Langer werken maakt gelukkiger. Opgehaald 19 mei 2014 van Jobat: http://www.jobat.be/nl/artikels/langer-werken-maakt-gelukkiger/
Kune, J. B. (2009). bevolkingsveroudering en welvaart. kwartaalschrift economie nummer 1, 7-27.
Kunsch, P. (2012). Problem definition & conceptualisation, Exercises –solution. Brussel: Vrije Universiteit Brussel.
97
Lefebure, S. B. (2007). Een terugblik in de toekomst. In B. V. Cantillon, Ouderen in Vlaanderen 1975-2005 (pp. 8-16). Leuven: Acco.
Mankiw, N. & Taylor, M. P. (2011). Economics, second edition. Singapore: Seng Lee Press.
Nauta, A., de Bruin, M.R., Cremer, R. (2004). De mythe doorbroken. Gezondheid en inzetbaarheid oudere werknemers. Hoofddorp: TNO Arbeid.
Neels, K. (2006). Reproductive strategies in Belgian Fertility,1960-1990. NIDI/CBGS publications nr.38, Dordrecht:Kluwer academic publishers, 314. Opgevraagd 14/11/2013 van http://www.centrumvoorsociaalbeleid.be
Neetens, S. (2013, 10 2). Interview Stephan Neetens - adviseur 2de en 3de pensioenpijler OpenVLD.Brussel (V. C. Joy, Interviewer)
OECD (2014,5 23).Ageing and employement policies - Statistics on average effective age of retirement. Opgehaald van OECD 23 mei 2014 van http://www.oecd.org/employment/emp/ageingandemploymentpolicies-statisti…
OECD. (2013, 7 5). Education. Opgehaald van OECD better life index: geraadpleegd 12 november 2013 http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/education/
Oeij, P.R.A., Korver, T. & Gründemann, R.W.M. (2003). Arbeidsmarkt, scholing en aansluitingsproblematiek: algemene trends en consequenties voor oudere werknemers. Hoofddorp: TNO Arbeid.
Peersman, G.& Schoors, K. (2012). De perfecte storm, hoe de economische crisis de wereld overviel en vooral: hoe we eruit geraken. Gent: Borgerhoff & Lamberigts.
Pensioenconferentie.(2010). Groen boek, Nationale pensioenconferentie, Een toekomst voor onze pensioenen.Brussel: Pensioenconferentie
Pensioendienst voor de overheid (2014) Rustpensioen van de overheidssector.Opgehaald 23 mei 2014 van http://pdos.fgov.be/pdos/pdf/publications/retirement_pension_201401.pdf
98
Rijksdienst Voor Pensioenen, f. (2012). Het Belgische pensioenlandschap. Opgehaald 24 april 2013 van onprvp.fgov.be: http://www.onprvp.fgov.be/nl/futur/pension/paginas/default.aspx
Rijksdienst voor Pensioenen, (2014,05 23) Pensioenhervorming - overzicht aanpassingen werknemersstelsel. Opgehaald 23 mei 2014 van Rijksdienst voor Pensioenen. http://www.onprvp.fgov.be/NL/profes/news/paginas/ReformOverview.aspx
Sociale Zekerheid. (z.d.) (2014, 05 16). Wat is de vergrijzing van de bevolking?: inleiding. Opgehaald van Sociale Zekerheid.be: https://www.socialsecurity.be/CMS/nl/about/displayThema/about/ABOUT_5/A…
Statistics Belgium, F. e. (2010, 01 01). Structuur van de bevolking volgens leeftijd en geslacht: leeftijdspiramide. Opgeroepen op 04 10, 2013, van statbel.fgov.be: http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/structuur/leef…
Statistics Belgium, F. e. (2013, 11 4). Geboorten en vruchtbaarheid. Opgehaald 2 november 2013 van statistics Belgium: http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/geboorten_vruc…
Statistics Belgium, F. e. (2013, 11 2). Sterftetafels en levensverwachting. Opgehaald 27 april 2013 van statbel.fgov.be: http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/sterfte_leven/…
Surkyn, J., Bastiaenssens, V. ,& Willaert, D. (2007). Demografie in Welvaart. Het Vlaanderen van de baby-bust en de actieve senioren. In B. V. Cantillon, Ouderen in Vlaanderen 1975-2005 (pp. 17-41). Leuven: Acco Leuven/Voorburg.
Van Der Steen, T. (2013). Pensioenleeftijd en pensionering. actualiteitscollege leergang pensioenrecht (pp. 1-31). Leuven: K.U. Leuven. geraadpleegd 14/03/2013 van http://www.law.kuleuven.be/leergangpensioenrecht/actualiteitscollege-19…
99
Van Oorschot, W. (1991). Solidariteit in verzekering en Sociale Zekerheid: Analyse van een begrip. Sociaal Maandblad Arbeid 46(7-8), 461-471.
Vandeninden, F. (2012). Pensioenen en armoede in België: de sociale pensioenen. In L. W. Vranken Jan, Armoede in België - jaarboek 2012 (pp. 145-159). Acco Uitgeverij.
Vanmullen, K. & Hondeghem, P. (2014). Een leeftijdsbewust personeelsbeleid bij de Vlaamse Overheid: verkenning van het onderzoek. Leuven: Bestuurlijke organisatie Vlaanderen. geraadpleegd 19/05/2013 van http://www2.vlaanderen.be/personeelsbeleid/_lbpb/bijlagen/rapportLBPB_1…
Vanroelen, C. (2012). Inleiding sociologie van arbeid en arbeidsverhoudingen. Brussel: Vrije Universiteit Brussel.
Ventana Systems. (1988-2010). Vensim.
Vranken, J., Lahaye, W., Geerts, A., & Coppeé, C. (2012). Armoede in België, jaarboek 2012. Leuven: Acco Leuven/Den Haag.
Warr, P.B. & Pennington, J. (1993). Views about age discrimination and older workers. In Institute of Personnel Management (red.), Age and Employment: Policies, Attitudes and Practices. London: Institute of Personnel Management.
Westerhout, E., Van de Ven, M., Van Ewijk, C., & Draper, N. (2004). Naar een schokbestendig pensioenstelsel. Den haag: Centraal Planbureau.
Willockx, F., (2013, 09 14). Interview Freddy Willockx - Voormalig Minister van Pensioenen 1992-1994 Sp.a. Sint-Niklaas(V. C. Joy, Interviewer)
