Een klaprozenexplosie. Analyse van de kritieken van historici op 100 jaar Groote Oorlog in Vlaanderen, 2014-18

Birgit
Leenknegt

Op 16 december 2013 gaf Mélanie Bost een redevoering over de invulling van de Vlaamse oorlogsherdenking in Framing Memory. National Perspectives of Remembering World War One. Ze stelde dat de herdenking van de Eerste Wereldoorlog in Vlaanderen doorspekt is met toeristische belangen. De minister van Toerisme, Bestuurszaken, Binnenlands Bestuur, Inburgering en Vlaamse Rand, Geert Bourgeois, is aangesteld als hoofd van deze vier jaar durende herdenking. Het feit dat de Vlaamse minister voor Cultuur geen sleutelpositie heeft verworven, toont volgens Bost aan dat het herdenkingsproject niet wetenschappelijk is en door economische belangen wordt gedragen. Bost meent tevens dat 90% van het budget van de Vlaamse fondsen m.b.t. de herdenking Groote Oorlog naar de Westhoek gaat. Een onterechte beslissing, meent Bost, aangezien de Eerste Wereldoorlog gedurende vier jaar niet enkel in de Westhoek, maar ook in de rest van België intens beleefd werd.[1]

Is de Vlaamse herdenking werkelijk enkel gericht op economisch winstbejag en bepaald door politieke factoren, zoals Mélanie Bost meent? Een argument dat Bost aanhaalde om haar stelling te staven was het feit dat geen historici deelnamen aan het herdenkingsproject. Daardoor was geen oog voor gelaagdheid, voor dissonante stemmen en voor het alledaagse leven in de oorlog. M.a.w. het wetenschappelijk academische werd in Vlaanderen aan de kant geschoven en vervangen door een groots project dat economische en politieke doelen voorop stelde. Gaat Bost niet te kort door de bocht? Er moet onderstreept worden dat historici een niet te verwaarlozen rol dienen te spelen bij herdenkingen, maar andere componenten als economie en politiek zijn hierbij onafwendbaar. Tevens zou een afwezigheid van deze twee factoren ook niet wenselijk zijn, hierdoor zouden immers financiële middelen ontbreken. De Westhoek zou in de herdenking Groote Oorlog het paradepaardje van de Vlaamse stoet worden, aldus Bost. In tegenstelling tot in Vlaanderen, was in Wallonië wel oog voor het menselijke aspect van de oorlog. Dit was het geval omdat een Franssprekend wetenschappelijk comité in het leven werd geroepen als steunpilaar voor de Waalse herdenking. Bost is niet de enige die deze mening is toegedaan. Historici Laurence van Ypersele en Nico Wouters verbonden aan respectievelijk het Waalse en het Belgische herdenkingscomité, bijvoorbeeld, zijn geen voorstanders van de Vlaamse herdenking. (NOPPE 2013: p. 75) Zowel in het Franssprekende als in het Vlaamse circuit rezen vragen rond de Vlaamse herdenking. Is deze voldoende ondersteund door kritische historici en zou het niet om een Belgische i.p.v. een Vlaamse herdenking moeten gaan? Toen het Duitse leger op 4 augustus 1914 België binnendrong, werd het immers tegengehouden door het Belgische, en niet het Vlaamse leger.

Vertrekkend vanuit kritische opinies als deze van Mélanie Bost probeert deze thesis een genuanceerd antwoord te bieden op verschillende vragen. Is de Vlaamse oorlogsherdenking te politiek en te weinig wetenschappelijk? Moet eerder voor een Belgisch i.p.v. een Vlaams project gepleit worden? Is de economische factor te prominent aanwezig? Is de herdenking 100 jaar Groote Oorlog te groots? Resulteert dit in een overstromingsgolf van initiatieven en activiteiten waarin het publiek en de instellingen verdrinken?

De stelling ‘de herdenking 100 jaar Groote Oorlog is te Vlaams’ wordt ontkracht door twee gegevens. Ten eerste de staatshervormingen die de gewesten en gemeenschappen binnen België een grote mate van zelfbestuur geven. De beleidsdomeinen waarop beroep kan gedaan worden bij een herdenking zitten bijna uitsluitend bij de Vlaamse overheid. Ten tweede moet een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen het praktijkveld en de politieke middens. De Vlaamse overheid stelt een grote som financiële middelen te beschikking voor de verwezenlijking van herdenkingsprojecten. Maar desalniettemin hebben de instellingen of individuen die de projecten uitvoeren het laatste woord. Deze instellingen en individuen kunnen opperen voor een Vlaams-nationalistische insteek. Maar voor eigen belang is dit niet wenselijk. Deze hebben immers baat bij een omarming van zowel de Vlaamse, Britse als Belgische (, Europese en wereldwijde) herdenkingstraditie van de Eerste Wereldoorlog. Enkel op deze manier kan je een publiek met verschillende tradities aantrekken.

Wordt een belangrijkere rol toegekend aan het economische of het inhoudelijke aspect van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog? Cultuur en toerisme gaan hand in hand. Het ene kan niet zonder het andere. Vermarkting is een onoverkomelijk begrip bij herdenkingen. Toch mag die commercie niet te ver gedreven worden. Het economische aspect moet zich aanpassen aan de invulling van de herdenking, en niet omgekeerd. Met andere woorden, de vermarkting mag pas op de laatste plaats komen; inhoud hoort centraal te staan. Toerisme Vlaanderen is gehoorzaam aan deze regel. Speciaal voor de 100ste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog ontwierp het het begrip ‘toerisme+’. Om te zien of deze mooie woorden ook in de praktijk zullen worden omgezet, blijft het wachten tot na 2018.

Wat zijn de gevolgen voor het uitblijven van een historisch comité met sterke zeggingskracht? Betekent dit dat de producten van de herdenking gereduceerd moeten worden tot tweederangs producten zonder historische meerwaarde? Nee, groepen en individuen die projecten verwezenlijken beschikken meestal zelf over historische kennis en expertise. Daarenboven kunnen projectmakers een beroep doen om de kritische reflecties van heel wat professionele organen. Voorbeelden van deze organen zijn het Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog, FARO, het ADVN en BIE.

Met voorzichtigheid kan men stellen dat de herdenking 100 jaar Groote Oorlog niet gedoemd is te mislukken. De kritieken van historici mogen zeker met een korreltje zout, of beter, met een verdiepende blik, benaderd worden. Toch heeft de Vlaamse overheid enkele fouten begaan waarover oprechte kritiek te horen is. Nauwere samenwerking met de Waalse en Belgische overheid was zeker wenselijk. Niet alleen omdat 100 jaar geleden van geen Vlaamse en Waalse overheid sprake was, maar een Belgische. Maar ook omdat hiermee de hedendaagse communautaire strijd geen invloed zou hebben op een herdenking van wat 100 jaar eerder gebeurde. Dit bewijst dat het product ‘Vlaanderen’ werkelijk gebruikt wordt om naambekendheid en toerisme te creëren. Maar om dit te vereenzelvigen met het idee van een onafhankelijk Vlaanderen is appels met peren vergelijken. Daarnaast moet men kritisch staan ten opzichte van het aantal herdenkingsprojecten. Wellicht was het beter geweest om een quotum te stellen op het aantal producten. Dit zowel om een overzicht van de activiteiten te bewaren als om een potentieel publiek een meer gevarieerd aanbod aan te bieden. Een kleiner aantal realisaties betekent namelijk dat meer tijd en geld vrijkomt om een project tot een goed einde te brengen.


[1] Bost, Mélanie. Lezing. Framing Memory. National Perspectives of Remembering World War I, 16-12-2013.

 

Bibliografie

Beleidsstukken:

100 jaar Groote Oorlog Vlaams actieplan, fiches. Bijlage bij de mededeling van de Vlaamse Regering.      2012.

Handelingen Plenaire morgenvergadering van 23 januari 2013. 2013.

Mededeling aan de Vlaamse Regering. Betreft project herdenking 100 jaar Groote Ooorlog – stand van     zaken en plan van aanpak. 2010.

Mededeling aan de Vlaamse Regering. Betreft project herdenking 100 jaar Groote Oorlog (2014-18) -       Vlaams actieplan. 2012.

Mededeling aan de Vlaamse Regering. Betreft project herdenking 100 jaar Groote Oorlog (2014-18) –      Vlaams actieplan – halfjaarlijkse verslaggeving. 2012.

Nota aan de ministerraad. Nieuwpoort: Albert I monument. 2013.

Oorlog en vrede in de Westhoek. Beleidsnota 2008-2013. 2008.

Samenwerkingsovereenkomst tussen Toerisme Vlaanderen en Westtoer. S.d.

Voorstel van bijzondere wet tot oprichting van een Duitse provincie (ingediend door de heer Ignace         Lowie). Belgische kamer van volksvertegenwoordigers. 1998.

Voorstel van resolutie (van de heren Johan Verstereken, Philippe De Coene en Patrick De Klerck)            betreffende het Vlaamse beleid voor een levende herinnering aan de Eerste Wereldoorlog.        2009.

Literatuur:

100 jaar Groote Oorlog herdenken in de klas. Brussel: Canon Cultuurcel Vlaamse Overheid, 2013.

100 jaar Groote Oorlog in Vlaanderen. Brussel: Vlaamse Overheid, 2013.

100 jaar Groote Oorlog in Vlaanderen. Brussel: Vlaamse Overheid, 2011.

2014-2018 100 jaar Groote Oorlog. De Groote Oorlog om nooit te vergeten. Kalender 2014-2015.         Brussel: Toerisme Vlaanderen, 2013.

Aerts, Koen, Berber Bevernage, Lore Colaert. ‘Ieder zijn verhaal.’ De Standaard, 5-4-2012: p. 20.

Alstein, Maarten Van. Honderd jaar Eerste Wereldoorlog in het teken van vrede. Brussel: Vlaams             Vredesinstituut, 2011.

Anderson, Benedict. Imagined communities. Londen: Verso, 1991.

Andries, Simon. ‘Herdenking WOI mag geen misbruik maken van doden.’ De Standaard, 9-3-2013: p.    50.

--- ‘Onze pralines zijn meer dan platte commerce.’ De Standaard, 15-3-2013: p. 32.

Ashplant, Timothy G., Graham Dawson, Michael Roper. Commemorating war. The politics of       memory. New Brunswick: Transaction Publishers, 2004.

Auwera, Sigrid Van der. De herdenking van de Grote Oorlog en Flanders Fields. Een beknopt overzicht van 25 staten. S.p.: Steunpunt Buitenlands Beleid, 2008.

Bacelle, Lisa. ‘Britse prins Philip op speciale Last Post.’ Het Laatste Nieuws, 4-10-2013: p. 17.

--- ‘Frontlijn op Wereldefgoedlijst?’ Het Laatste Nieuws, 2-12-2013: p. 14.

Bervoet, Dries. ‘Bourgeois verdedigt beleid rond WOI.’ De Tijd, 26-1-2013: p. 7.

Beyen, Marnix. ‘A parricidal memory. Flander’s memorial universe as a product and producer of             Belgian history.’ Memory Studies, 5 (2012): p. 32-44.

Boeck, Ann De. ‘Herdenking Eerste Wereldoorlog is te Vlaams.’ De Morgen, 26-1-2013: p. 7.

Boone, Marc. Historici en hun métier. Een inleiding tot de historische kritiek. Gent: Academia Press, 2007.

Boudewijns, Tom. Mijn motorreis naar de Eerste Wereldoorlog. S.p.: Van Ierland, 2008.

‘Bourgeois verdedigt beleid rond WOI.’ De Tijd, 26-1-2013: p. 7.

Chielens, Piet e.a. De laatste getuige. Het oorlogslandschap van de Westhoek. Tielt, Lanno, 2006.

Clarke, Peter, Anne Eastgate. ‘Cultural capital, life course perspectives and Western front battlefield         tours.’ Journal of Tourism and Cultural Change, 9 (2011): p. 31-44.

Clemens, Kim, Simon Andries. ‘WOI-herdenking is geen Vlaamse kermis.’ Het Nieuwsblad op     Zondag, 10-3-2013: p. 15.

Het dagelijks leven tijdens de Eerste Wereldoorlog. 100 jaar Groote Oorlog (2014-18). Verslagbundel    van de workshops. Brussel: Projectsecretariaat en FARO, 2012.

Debaeke, Siegfried. Oud ijzer. De frontstreek bedolven onder levensgevaarlijke oorlogsmunitie.   Brugge: De Klaproos, 2010.

Debeer, Bart, Steven Slos. Onder ogen zien. Gids naar de slagvelden van Wereldoorlog I. Gent:   Borgerhoff & Laberigts, 2012.

Defoort, Eric. ‘De rest is geschiedenis’ De Standaard, 7-4-2012: p. 45.

Degrande, Wim, Patrick Goossens. Verstild en versteend. Relicten uit de Eerste Wereldoorlog.      Leuven, Davidsfonds, 2007.

Deneckere, Gita. ‘De terugkeer van Lisa Simpson.’ De Standaard, 11-4-2012: p. 20.

Driessche, Wouter Van. ‘De kleine oorlog om de Groote Oorlog.’ De Standaard, 12-11-2011: p. 24.

Dujardin, Dieter. ‘Wordt frontstreek werelderfgoed?’ Het Laatste Nieuws, 31-10-2009: p. 37.

Dunkley, Ria e.a. ‘Visiting the trenches. Exploring meanings and motivations in battlefield tourism.’         Tourism Management, 32 (2011): p. 860-868.

‘De geschiedenis is geen fictiereeks.’ De Tijd, 25-1-2013: p. 6.

‘Geschiedenis is meer dan herinneren.’ De Standaard, 25-1-2006: p. 50.

Goethals, Maarten. ‘Van wie is de Grote Oorlog?’ De Standaard, 8-12-2012: p. 17.

De Groote Oorlog. Om nooit te vergeten. Brussel: Toerisme Vlaanderen, 2013.

De Grote Rede. Nieuws over onze kust aan zee. De Groote Oorlog en de zee. Oostende: Vlaams   Instituut voor de Zee, 2013.

Halbwachs, Maurice. Het collectieve geheugen. Leuven: Acco, 1991.

‘Herdenking Eerste Wereldoorlog is te Vlaams.’ De Morgen, 26-1-2013: p. 7.

Hobsbawm, Eric, Terence Ranger. The invention of tradition. Cambridge: Cambridge University   Press, 1983.

Humbeeck, van Hubert, Walter Pauli. ‘Wat Vlaamse regering wil doen met WOI, doet ons vrezen voor     het ergste’. Knack, 12-2-2013.

Iles, Jennifer. ‘In remembrance: the Flander poppy.’ In: Mortality: promoting the interdisciplinary           study of death and dying. Londen: Roehampton University, 2008: p. 201-221.

Kansteiner, Wulf. ‘Finding meaning in memory. A methodological critique of collective memory studies.’ History and Theory, 41 (2002), p. 179-197.

Limburg 1914-1918. Kleine verhalen in een Groote Oorlog. Inspiratiegids. Hasselt: provincie      Limburg, 2012.

Lorenz, Chris. De constructie van het verleden. Een inleiding in de theorie van de geschiedenis.   Amsterdam: Boom, 2008.

Lowenthal, David. The heritage crusade and the spoils of history. Cambridge: Cambridge University

Press, 1998.

De maatschappelijke rol van de geschiedenis. Historici aan het woord. Brussel: Koninklijke Vlaamse      academie van België voor wetenschappen en kunsten, 2010.

Maes, Mark. ‘Strijd met Ieper om herdenking Groote Oorlog.’ De Standaard, 1-3-2013: p. 35.

Maes, Steven. ‘We verzilveren de dood.’ De Standaard, 12-11-2012: p. 21.

Masterplan. Herinneringspark 2014-18. S.p.: Vlaamse Overheid en Onroerend Erfgoed, 2012.

McGrattan, Cillian. Memory, politics and identity. Haunted by history. Basingstoke: Palgrave        Macmillan, 2012.

Meire, Johan. De stilte van de Salient. De herinnering aan de Eerste Wereldoorlog rond Ieper. Tielt,        Lannoo, 2003.

Migneault, Fracine, Isabella la O’, Maarten Van Alstein. Oorlogsherdenking herdacht. Brussel:     Vlaams Vredesinstituut, 2010.

Moens, Barbara. ‘De grote oorlogsindustrie’ De Tijd, 8-12-2012: p. 12.

Nath, Giselle, Maarten Van Alstein. 14-18 van dichtbij. Inspiratiegids voor locale projecten over de         Grote Oorlog. Leuven: Acco, 2012.

‘Nieuw bezoekerscentrum voor herdenking wereldoorlog.’ De Standaard, 27-2-2008: p. 64.

Noppe, Annelien. ‘De kleine oorlog om de Groote Oorlog. Het politieke beleid in België omtrent de         honderdjarige herdenking van Wereldoorlog I (2014-2018).’ Afstudeerscriptie Universiteit           Gent, 2013.

Nora, Pierre. ‘Between memory and history. Les lieux de mémoire.’ Vert. Marc Roudebush.         Representations, nr. 26 (1989): p. 7-24.

Overzicht goedgekeurde projecten in kader van Impulsprogramma 100 jaar Groote Oorlog         (infrastructuur). Brussel: Toerisme Vlaanderen, s.d.

Rosenzweig, Roy, David Thelen. The presence of the past. Popular uses of history in American life.

            Ney York: Colombia University Press, 1998.

Rosoux, Valerie, Laurence van Ypersele. ‘The Belgian national past : between commemoration and         silence.’ Memory Studies, 5 (2012): p. 45-57.

Schaepdrijver, Sophie De. De Groote Oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog.         Antwerpen: Houtekiet, 2013.

--- ‘1914-2014: een vraag bij het herdenkingsjaar.’ Knack, 1-1-2014: p. 35.

Schoeters, Staf. De Grote Oorlog, toen en nu. WOI in monumenten en begraafplaatsen. Leuven: Davidsfonds, 2011.

Schrauwen, Griet. ‘WOI was geen zinloze oorlog’ Knack, 1-1-2014: p. 16.

Sels, Geert. ‘Kermis aan het front.’ De Standaard, 12-3-2013: p. 18.

Steen, Gudrun. ‘Iedereen wil geld voor WOI.’ Het Laatste Nieuws, 8-10-2010: p. 15.

--- ‘Geld herdenking WOI eindelijk verdeeld.’ Het Laatste Nieuws, 11-12-2010: p. 39.

‘Strijd om subsidies voor herdenking WOI.’ Het Nieuwsblad, 17-11-2010: p. 59.

Tilmans, Karin, Frank van Vree, Jay Winter. Performing the past. Memory, history and identity in            modern Europe. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2010.

Toerisme +. Ethisch en meerstemmig herdenkingstoerisme. 100 jaar Groote Oorlog. Brugge:        Westtoer, 2013.

Toeristisch marketingplan 100 jaar Groote Oorlog. Brussel: Toerisme Vlaanderen, 2012.

Toeristische valorisatie van erfgoed uit de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek met het oog op 100          jaar Groote Oorlog (2014-18). Brussel: Vlaamse Overheid, 2008.

Tosh, John. The persuit of history. Aims, methods and new directions in the study of modern history.        Harlow: Longman, 1999.

Vanhooren, Ronny. ‘100 jaar Grote Oorlog doet toerisme boomen.’ Het Nieuwsblad, 13-9-2012: p. 22.

--- ‘Koop een steen van de Ijzertoren.’ Het Nieuwsblad; 13-11-2012: p. 24.

Vercauteren, Gregory. ‘Publiek, politiek of middenveld. Van wie is de Eerste Wereldoorlog?’

Vlaams Parlement. Brussel: Vlaams Parlement, 2013.

Volkskunde. Tijdschrift over de cultuur van het dagelijkse leven, 114 (2013): p. 341-350.

Voorbij de mythen. De Groote Oorlog toen en nu. Beleidsadvies over 100 jaar Eerste Wereldoorlog in     Vlaanderen en Nederland. Brussel: Commissie Cultureel Verdrag Vlaanderen – Nederland,      2013.

Wever, Bruno De, Gita Deneckere. Geschiedenis van België. Gent: Academia Press, 2010.

Wydooghe, Benedict. ‘Van de Last Post naar de Lost Past.’ De Standaard, 10-11-2012: p.44.

Websites

‘Goedgekeurde projecten Impulsprogramma 100 jaar Groote Oorlog 2012’.  Impulsprogramma 100         jaar Groote Oorlog. Toerismevlaanderen.be. 28-3-2014             <http://www.toerismevlaanderen.be/Impulsprogramma100JaarGrooteOorlog>.

‘Mélanie Bost’ Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij. Cegesoma.be. 28-3-       2014 < http://www.cegesoma.be/cms/melanie_nl.php>.

‘Welkom bij het CEGESOMA’. Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij.               Cegesoma. 28-3-2014 < http://www.cegesoma.be/cms/index_nl.php>.

‘Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog’ Departement Internationaal Vlaanderen. Vlaamse     Overheid. 8-5-2014 <http://www.vlaanderen.be/int/projectsecretariaat-100-jaar-groote-  oorlog>.

‘De instelling. Missie en werkveld.’ ADVN.  16-5-2014 <http://www.advn.be>.

‘Over BIE’ projectgroep BIE. 16-5-2014 < http://www.bienet.be/over-bie>.

‘Honderd jaar Eerste Wereldoorlog: de herdenking als hol vat’ MO. 2/6/2014         <http://www.mo.be/artikel/honderd-jaar-eerste-wereldoorlog-de-herdenking-als-hol-vat>.

Download scriptie (734.55 KB)
Universiteit of Hogeschool
Andere
Thesis jaar
2014
Thema('s)