Een ‘medialogica’ en ‘cynismespiraal’ in Vlaanderen?
EEN SPIRAAL VAN WANTROUWEN
MEDIA MAKEN JONGEREN CYNISCH OVER POLITIEK
Jongeren die vaak de krant lezen, staan cynischer tegenover de politiek. Dat blijkt uit het onderzoek dat ik uitvoerde in het kader van mijn masterproef. De oorzaak ligt bij het feit dat Vlaamse journalisten met een steeds scherpere pen schrijven over de binnenlandse politiek. Maar het experiment wijst ook uit dat het cynisme zich niet vertaalt in hun stemgedrag.
Media en politiek leven hoe langer hoe meer op gespannen voet met elkaar. Waar de pers vroeger als loyale spreekbuis fungeerde voor de maatschappelijke elite, is gedurende de afgelopen zeventig jaar de balans overgeheld naar de andere richting. Dit zet zich logischerwijze voort in de vorm van politieke berichtgeving. Die is tegenwoordig vooral toegespitst op de ondeugden van het politieke proces, waardoor een brede focus op beleidsthema’s in de verdringing geraakt.
Medialogica
Dit fenomeen staat algemeen te boek als de ‘medialogica’, en vindt keer op keer bevestiging in wetenschappelijk onderzoek. Ook in mijn studie bleek dat een gewichtig deel van de Vlaamse kranteninhoud geschreven is in de typische controversiële stijl. Dit wil zeggen dat het percentage wantrouwende verslaggeving in de vier onderzochte kranten (i.c. De Standaard, De Morgen, Het Nieuwsblad en Het Laatste Nieuws) ongeveer 35 % bedraagt. Betekent dit dat de Vlaamse pers cynischer dan wel gematigder geworden is in haar benadering van de politici? Wanneer we een aantal gelijkaardige onderzoeken bij de hand nemen, mogen we toch voorzichtig besluiten dat de proportie wantrouwende verslaggeving in historisch perspectief gevoelig gestegen is. Deze opwaartse trend is in overeenstemming met de voorspelling van een steeds voortschrijdende ‘medialogica’.
Op de vraag waar dit journalistieke cynisme precies haar oorsprong vindt, moet mijn studie het antwoord evenwel schuldig blijven. Volgens de ‘medialogica’-theorie zou het voortvloeien uit de verzuurde relatie tussen media en politiek. Het zeldzame onderzoek dat hiernaar is uitgevoerd wijst inderdaad in die richting. De journalist twijfelt aan de oprechtheid van de politicus: hij of zij zou te veel bezig zijn met het oppoetsen van het eigen imago in plaats van met de besognes van de kiezers. Deze cynische attitude vindt vervolgens haar weerklank in de output die de journalist produceert. Gegeven de weinige publicaties ter zake, lijkt het aangewezen om in de toekomst deze onbereden denkpiste verder te bewandelen.
Cynismespiraal
Een belangrijk doch niet overheersend percentage van de berichtgeving in de Vlaamse kranten blijkt dus vanuit een wantrouwende invalshoek de politiek te benaderen. Maar wat is de maatschappelijke relevantie hiervan? Is het vanuit democratisch oogpunt juist niet positief dat de pers haar politieke controlefunctie ten volle kan uitoefenen? Dat daargelaten, maken wetenschappers zich zorgen over de vermeende effecten van de media-inhouden op de publieke opinie. Zij vrezen meer bepaald het gevaar van een zogenaamde ‘cynismespiraal’: de cynische houding die de media in hun verslaggeving aannemen ten opzichte van de politiek, zal worden overgenomen door de burgers naarmate zij in oplopende mate hiermee in contact komen.
Om na te gaan of deze sombere verwachting voor Vlaanderen daadwerkelijk in vervulling is gegaan, werd een kleinschalig experiment opgezet bij een vijftigtal jongeren. Deze leeftijdsgroep is namelijk bijzonder gevoelig voor de potentiële invloed van de media. Zo kwam aan het licht dat jongeren die regelmatig politieke artikels lezen, cynischer staan ten opzichte van het bestuur dan hun leeftijdsgenoten die amper de krant lezen. Dit schijnt bovenal het geval te zijn bij jongens. Een nuance hierbij is wel dat het algemene cynismeniveau van de bevraagden niet de pan uit swingt. Op een schaal van ‘0’ tot ‘3’ blijken de jongeren met een cynismescore van ‘1,4’ immers niet overdreven af te wijken van de gemiddelde Vlaming.
Linkse voorkeur
Aan de andere kant, lijkt deze journalistieke stijl niet bij te dragen tot een voorkeur voor nieuwrechtse politieke partijen. Eerder onderzoek stelde thans dat LDD, Vlaams Belang en N-VA een aantrekkingskracht uitoefenen op een wantrouwend electoraat. In de huidige studie werd daarentegen bevonden dat jongeren die politieke krantenberichten lezen, net meer geneigd zijn om aan een traditionele of linkse partij – genre CD&V, sp.a en Groen – hun stem te schenken. Naar een specifieke verklaring voor deze enigszins verwonderlijke bevinding is het momenteel nog gissen. Jeugdige kiezers hebben doorgaans wel een meer linkse politieke voorkeur, een stelling die ook in mijn onderzoek bevestigd wordt. Vervolgonderzoek is noodzakelijk om deze fundamentele bevinding steviger te onderbouwen.
Bibliografie
Aalberg, T., Strömbäck, J, & de Vreese, C.H. (2012). The framing of politics as strategy and game: a review of concepts, operationalizations and key findings. Journalism, 13(2), pp. 162-178.
Aarøe, L. (2011). Investigating Frame Strenght: The Case of Episodic and Thematic Frames. Political Communication, 28(2), pp. 207-226.
Abts, K., Billiet, J., Swyngedouw, M. (2014). Van partijendemocratie naar toeschouwersdemocratie. In C. Devos (Red.), België#2014. Een politieke geschiedenis van morgen (pp. 43-62). Gent: Borgerhoff & Lamberigts.
Abts, K., Poznyak, D., & Swyngedouw, M. (2011). The federal elections in Belgium, June 2010. Electoral Studies, 31(2), pp. 448-452.
Adriaansen, M.L., van Praag, P., & de Vreese, C.H. (2010). Substance Matters: How News Content can Reduce Political Cynicism. International Journal of Public Opinion Research, 22(4), pp. 433-457.
Adriaansen, M.L., van Praag, P., & de Vreese, C.H. (2012). A mixed report: The effects of strategic and substantive news content on political cynicism and voting. Communications, 37(2), pp. 153-172.
Bakker, T.B., & de Vreese, C.H. (2011). Good News for the Future? Young People, Internet Use, and Political Participation. Communication Research, 38(4), pp. 451-470.
Blumler, J.G., & Kavanagh, D. (2007). The third age of political communication. Influences and features. In R. Negrine, & J. Stanyer (Reds.), The Political Communication Reader (pp. 41-46). New York: Routledge.
Brack, N., & Pilet, J.B. (2010). One Country, Two Party Systems? The 2009 Belgian Regional Elections. Regional & Federal Studies, 20(4), pp. 549-559.
Brants, K., de Vreese, C.H., Möller, J., & van Praag, P. (2010). The Real Spiral of Cynicism? Symbiosis and Mistrust between Politicians and Journalists. The International Journal of Press/Politics, 15(1), pp. 25-40.
Brants, K., & van Praag, P. (2000). Politieke strijd: in of met de media? In P. van Praag, & K. Brants (Reds.), Tussen Beeld en Inhoud. Politiek en Media in de Verkiezingen van 1998 (pp. 1-15). Amsterdam: Het Spinhuis.
Capella, J.N., & Jamieson, K.H. (2007). Cognitive bases for framing effects. In R. Negrine, & J. Stanyer (Reds.), The Political Communication Reader (pp. 181-186). New York: Routledge.
Centrum voor Informatie over de Media (11.10.2013). Echtverklaring Pers. Driemaandelijkse verklaringen. Samenvattende tabellen. 2012-T3 / 2013-T2. [01.11-2013, CIM: http://www.mm.be/sites/default/files/public/CIM%20Samenvattende%20tabel…].
d’Haenens, L. (2005). Euro-Vision. The Portrayal of Europe in the Quality Press. International Communication Gazette, 67(5), pp. 419-440.
Dassonneville, R. (2010). Negatieve verkiezingscampagnes en de gevolgen op kiesintenties. De Vlaamse regionale verkiezingen van juni 2009. Res Publica, 52(3), pp. 353-372.
Dejaeghere, Y., & Hooghe, M. (2006). Op zoek naar de ‘monitorial citizen’. Een empirisch onderzoek naar de prevalentie van postmodern burgerschap in België. Res Publica, 48(4), pp. 393-420.
Devos, C. (19.04.2014). Startpositie. [20.04.2014, Vlaamse Radio en Televisie: http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/opinieblog/opinie/140419_opinie_carld…].
de Vreese, C.H. (2004a). The Effects of Frames in Political Television News on Issue Interpretation and Frame Salience. Journalism & Mass Communication Quarterly, 81(1), pp. 36-52.
de Vreese, C.H. (2004b). The Effects of Strategic News on Political Cynicism, Issue Evaluations, and Policy Support: A Two-Wave Experiment. Mass Communication and Society, 7(2), pp. 191-214.
de Vreese, C.H. (2005). The Spiral of Cynicism Reconsidered. European Journal of Communication, 20(3), pp. 283-301.
de Vreese, C.H. (2012). New Avenues for Framing Research. American Behavioral Scientist, 56(3), pp. 365-375.
de Vreese, C.H., & Boomgaarden, H. (2006). News, Political Knowledge and Participation: The Differential Effects of News Exposure on Political Knowledge and Participation. Acta Politica, 41(4). Pp. 317-341.
de Vreese, C.H., & Elenbaas, M. (2008). Media in the Game of Politics: Effects of Strategic Metacoverage on Political Cynicism. The International Journal of Press/Politics, 13(3), pp. 285-309.
de Vreese, C.H., & Semetko, H.A. (2002). Cynical and Engaged. Strategic Campaign Coverage, Public Opinion, and Mobilization in a Referendum. Communication Research, 29(6), pp. 615-641.
Dimitrova, D.V., & Strömbäck, J. (2012). Election news in Sweden and the United States: A comparative study of sources and media frames. Journalism, 13(5), pp. 604-619.
Entman, R.M. (1993). Framing: Toward Clarification of a Fractured Research Paradigm. Journal of Communication, 43(4), pp. 51-58.
Field, A. (2009). Discovering Statistics Using SPSS. Third Edition. Thousand Oaks: SAGE.
Fieschi, C. & Heywood, P. (2004). Trust, cynicism and populist anti-politics. Journal of Political Ideologies, 9(3), pp. 289-309.
Gamson, W.A. (1989). News as Framing: “Comments on Graber”. American Behavioral Scientist, 33(2), pp. 157-161.
Gerth, M.A., & Siegert, G. (2012). Patterns of Consistence and Constriction: How News Media Frame the Coverage of Direct Democratic Campaigns. American Behavioral Scientist, 56(3), pp. 279-299.
Gibson, R., & Cantijoch, M. (2011). Comparing online elections in Australia and the UK: Did 2010 finally produce ‘the’ Internet Election? Communication, Politics & Culture, 44(2), pp. 4-17.
Gross, K., & Brewer, P.R. (2007). Sore Losers: News Frames, Policy Debates, and Emotions. The Harvard International Journal of Press/Politics, 12(1), pp. 122-133.
Hänggli, R. (2012). Key Factors in Frame Building: How Strategic Political Actors Shape News Media Coverage. American Behavioral Scientist, 56(3), pp. 300-317.
Hooghe, M. (2002). Watching Television and Civic Engagement: Disentangling the Effects of Time, Programs, and Stations. The Harvard International Journal of Press/Politics, 7(2), pp. 84-104.
Hooghe, M., Marien, S., & Pauwels, T. (2010). De invloed van politiek wantrouwen op stemgedrag in België. In K. Deschouwer, P. Delwit, M. Hooghe, & S. Walgrave (Reds.), De stemmen van het volk. Een analyse van het kiesgedrag in Vlaanderen en Wallonië op 10 juni 2009 (pp. 123-142). Brussel: Brussels University Press.
Hooghe, M., Marien, S., & Pauwels T. (2011). Where Do Distrusting Voters Turn if There is No Viable Exit or Voice Option? The Impact of Political Trust on Electoral Behaviour in the Belgian Regional Elections of June 2009. Government and Opposition, 46(2), pp. 245-273.
Hooghe, M., & Pelleriaux, K. (1998). Compulsory Voting in Belgium: an Application of the Lijphart Thesis. Electoral Studies, 17(4), pp. 419-424.
Jamieson, K.H. (2007). Packaging the presidency. A history and criticism of presidential campaign advertising. In R. Negrine, & J. Stanyer (Reds.), The Political Communication Reader (pp. 93-97). New York: Routledge.
Lazarsfeld, P.F., Berelson, B., & Gaudet, H. (2007). The reinforcement effect. In R. Negrine, & J. Stanyer (Reds.), The Political Communication Reader (pp. 159-163). New York: Routledge.
Lecheler, S., & de Vreese, C.H. (2012). News Framing and Public Opinion: A Mediation Analysis of Framing Effects on Political Attitudes. Journalism & Mass Communication Quarterly, 89(2), pp. 185-204.
Lecheler, S., & de Vreese, C.H. (2013). What a Difference a Day Makes? The Effects of Repetitive and Competitive News Framing Over Time. Communication Research, 40(2), pp. 147-175.
Lecheler, S., Schuck, A.R.T., & de Vreese, C.H. (2013). Dealing with feelings: Positive and negative emotions as mediators of news framing effects. Communications, 38(2), pp. 189-209.
Matthes, J. (2012). Framing Politics: An Integrative Approach. American Behavioral Scientist, 56(3), pp. 247-259.
Matthes, J., & Kohring, M. (2008). The Content Analysis of Media Frames: Toward Improving Reliability and Validity. Journal of Communication, 58(2), pp. 258-279.
Mazzoleni, G., & Schulz, W. (2007). ‘Mediatization’ of politics. A challenge for democracy? In R. Negrine, & J. Stanyer (Reds.), The Political Communication Reader (pp. 32-36). New York: Routledge.
McCombs, M.E., & Shaw, D.L. (1972). The Agenda Setting Function of Mass Media. Public Union Quarterly, 36(2), pp. 176-187.
Moeller, J., & de Vreese, C.H. (2013). The differential role of the media as an agent of political socialization in Europe. European Journal of Communication, 28(3), pp. 309-325.
Moerman, F. (11.12.2013). Mag een volksvertegenwoordiger wat respect krijgen? Ontluisd, verguisd en angstig. De Standaard, p. 40.
Norris, P. (2007). A virtuous circle. Political communications in postindustrial societies. In R. Negrine, & J. Stanyer (Reds.), The Political Communication Reader (pp. 111-115). New York: Routledge.
Pauwels, T. (2010). Explaining the Success of Neo-liberal Populist Parties: The Case of Lijst Dedecker in Belgium. Poltical Studies, 58(5), pp. 1009-1029.
Pauwels, T. (2011). Measuring Populism: A Quantitative Text Analysis of Party Literature in Belgium. Journal of Elections, Public Opinion & Parties, 21(1), pp. 97-119.
Petty, R.E., Cacioppo, J.T., Strathman, A.J., & Priester, J.R. (2005). To Think or Not to Think. In T.C. Brock, & M.C. Green (Reds.), Persuasion. Psychological Insights and Perspectives (pp. 81-116). Thousand Oaks: Sage Publications, Inc.
Prior, M. (2005). News vs. Entertainment: How Increasing Media Choice Widens Gaps in Political Knowledge and Turnout. American Journal of Political Science, 49(3), pp. 577-592.
Purcell, K., Rainie, L., Mitchell, A., Rosenstiel, T., & Olmstead, K. (2010). Understanding the participatory news consumer. How internet and cell phone users have turned news into a social experience. Washington: Pew Research Center.
Quintelier, E., & Vissers, S. (2008). The Effect of Internet Use on Political Participation: An Analysis of Survey Results for 16-Year-Olds in Belgium. Social Science Computer Review, 26(4), pp. 411-427.
Reeskens, T. (2014). Politiek vertrouwen: een sleutelfactor. In C. Devos (Red.), België#2014. Een politieke geschiedenis van morgen (pp. 65-89). Gent: Borgerhoff & Lamberigts.
Scheufele, D.A. (1999). Framing as a Theory of Media Effects. Journal of Communication, 49(1), pp. 103-129.
Scheufele, D.A., & Tewksbury, D. (2007). Framing, Agenda Setting, and Priming: The Evolution of Three Media Effects Models. Journal of Communication, 57(1), pp. 9-20.
Schuck, A.R.T., & de Vreese, C.H. (2006). Between Risk and Opportunity. News Framing and its Effects on Public Support for EU Enlargement. European Journal of Communication, 21(1), pp. 5-32.
Schuck, A.R.T., & de Vreese, C.H. (2009). Reversed Mobilization in Referendum Campaigns: How Positive News Framing Can Mobilize the Skeptics. The International Journal of Press/Politics, 14(1), pp. 40-66.
Semetko, H.A., & Valkenburg, P.M. (2000). Framing European Politics: A Content Analysis of Press and Television News. Journal of Communication, 50(2), pp. 93-109.
Slothuus, R., & de Vreese, C.H. (2010). Political Parties, Motivated Reasoning, and Issue Framing Effects. The Journal of Politics, 72(3), pp. 630-645.
Sparks, G.C. (2010). Media Effects Research: A Basic Overview, Third Edition. Boston: Wadsworth Cengage Learning.
Strömbäck, J., & Van Aelst, P. (2010). Exploring Some Antecedents of the Media’s Framing of Election News: A Comparison of Swedish and Belgian Election News. The International Journal of Press/Politics, 15(1), pp. 41-59.
Strömbäck, J., & Van Aelst, P. (2013). Why political parties adapt to the media: Exploring the fourth dimension of mediatization. International Communication Gazette, 75(4), pp. 341-358.
Takens, J, van Atteveldt, W., van Hoof, A., & Kleinnijenhuis, J. (2013). Media logic in election campaign coverage. European Journal of Communication, 28(3), pp. 277-293.
Tresch, A., Lefevere, J., & Walgrave, S. (2013).’Steal me if you can!’ The impact of campaign messages on associative issue ownership. Party Politics, 19(1), pp. 1-11.
Van Aelst, P. (2006). Toeschouwer, speler of scheidsrechter? Een empirische studie over de rol van de media in de verkiezingscampagne van 2003 [Doctoraatsthesis]. Antwerpen: Universiteit Antwerpen.
Van Aelst, P. (2010). Campagneonderzoek in België en Nederland: een beknopt overzicht. Res Publica, 52(3), pp. 285-292.
Van Aelst, P. (2014). Wie bepaalt het verkiezingsnieuws: partijen of personen? In C. Devos (Red.), België#2014. Een politieke geschiedenis van morgen (pp. 171-192). Gent: Borgerhoff & Lamberigts.
Van Aelst, P., Brants, K., van Praag, P., de Vreese, C.H., Nuytemans, M., & Van Dalen, A. (2008). The fourth estate as superpower? An empirical study of perceptions of media power in Belgium and the Netherlands. Journalism Studies, 9(4), pp. 494-511.
Van Aelst, P., & De Swert, K. (2009). Politics in the news: Do campaign matter? A comparison of political news during election periods and routine periods in Flanders (Belgium). Communications, 34(2), pp. 149-168.
Van Aelst, P., Maddens, B., Noppe, J., & Fiers, S. (2008). Politicians in the News: Media of Party Logic?: Media Attention and Electoral Success in the Belgian Election Campaign of 2003. European Journal of Communication, 23(2), pp. 193-210.
Valentino, N.A., Beckmann, M.N., & Buhr, T.A. (2001a). A Spiral of Cynicism for Some: The Contingent Effects of Campaign News Frames on Participation and Confidence in Government. Political Communication, 18(4), pp. 347-367.
Valentino, N.A., Buhr, T.A., & Beckmann, M.N. (2001b). When the Frame Is the Game: Revisiting the Impact of “Strategic” Campaign Coverage on Citizens Information Retention. Journalism & Mass Communication Quarterly, 78 (1), pp. 93-112.
Valkenburg, P.M., Semetko, H.A., de Vreese, C.H. (1999). The Effects of News Frames on Readers’ Thoughts and Recall. Communication Research, 26(5), pp. 550-569.
Van Gorp, B. (2005). Where is the Frame? Victims and Intruders in the Belgian Press Coverage of the Asylum Issue. European Journal of Communication, 20(4), pp. 484-507.
van Praag, P., & van der Eijk, C. (1998). News Content and Effects in an Historic Campaign. Political Communication, 15(2), pp. 165-183.
Vissers, S., Hooghe, M., Stolle, D., & Mahéo, V.A. (2012). The Impact of Mobilization Media on Off-Line and Online Participation: Are Mobilization Effects Medium-Specific? Social Science Computer Review, 30(2), pp. 152-169.
Walgrave, S., & De Swert, K. (2004). The Making of the (Issue of the) Vlaams Blok. Political Communication, 21(4), pp. 479-500.
Walgrave, S., & De Swert, K. (2007). Where Does Issue Ownership Come From? From the Party of from the Media? Issue-party Identifications in Belgium, 1991-2005. The Harvard International Journal of Press/Politics, 12(1), pp. 37-67.
Walgrave, S., Lefevere, J., & Nuytemans, M. (2009). Issue Stability and Change: How Political Parties Claim and Maintain Issues Through Media Appearances. Political Communication, 26(1), pp. 153-172.
Walgrave, S., Lefevere, J, & Tresch, A. (2012). The Associative Dimension of Issue Ownership. Public Opinion Quarterly, 76(4), pp. 771-782.
Wolfe, M., Jones, B.D., & Baumgartner, F.R. (2013). A Failure to Communicate: Agenda Setting in Media and Policy Studies. Political Communication, 30(2), pp. 175-192.
