Geen werk van mannen alleen- De rol van de vrouw in de verovering van het Azteekse rijk
Geen werk van mannen alleen - De rol van de vrouw in de verovering van het Azteekse rijk
Door Silke Leenen
Een denkopdracht voor u, beste lezer: haal u een oorlog voor de geest. Het kan zijn dat u nu aan één van de vele hedendaagse gewapende conflicten denkt of misschien een grote veldslag uit het verleden. Aan welk tafereel uit welke eeuw u nu denkt kan ik niet voorspellen, maar ik durf wel met zekerheid te stellen dat de hoofdpersonages in de verscheidene associaties aan een oorlog steevast mannelijk waren. Het lijkt dus dat we een voornamelijk mannelijk beeld hebben van het oorlogsgebeuren. Maar klopt dit beeld wel of liegen we onszelf maar wat voor, maakte de geschiedenisleraar ons spreekwoordelijk wat blazen wijs?
Laat ons terugkeren naar februari 1519, het jaar waarin Hernán Cortés voet aan wal zette op de Mexicaanse kust, volgens de geschiedenisboeken vergezeld van ongeveer 500 manschappen, elf schepen en dertien paarden. Meer dan twee jaar later, in augustus 1521, stuikte het Azteekse rijk in elkaar na de Spaanse inname van haar hoofdstad Tenochtitlan. Het epos van de Mexicaanse verovering door Cortés is de meeste onder ons bekend. Weinig gekend zijn echter de twaalf Spaanse vrouwen en de grote groep inheemse vrouwen die Cortés vergezelden naar het economisch en politiek hart van het Azteekse rijk, dat in de strijd tegen de Spanjaarden ook door inheemse vrouwen verdedigd werd. Het is duidelijk dat tot op heden de verovering van het Azteekse rijk wordt afgebeeld als een exclusief mannelijke aangelegenheid terwijl dit niet strookt met de historische realiteit.
Dit onderzoek daagde dan ook voornamelijk de idee uit dat het slagveld een exclusief mannelijk terrein was. Mijn masterproef toonde immers aan de hand van verhalende bronnen met betrekking tot de Verovering aan dat zowel aan Spaanse, als aan Azteekse zijde van het slagveld vrouwen de gewonden verzorgden, de wacht hielden en zelfs actief deelnamen aan de strijd. Langs beide kanten werden deze vrouwen geroemd door de kroniekschrijvers omwille van hun moed, vandaag zijn we hun daden echter vergeten. Het kenbaar maken van hun namen en daden was het doel van mijn scriptie.
Hun actieve rol in het militaire verhaal van de verovering wordt tot op vandaag verzwegen. De rol die de geschiedenisboeken maar al te graag belichten is deze van de Azteekse vrouwen voorgesteld als weerloze slachtoffers die door de Spanjaarden als buit werden meegenomen om hun seksuele lusten op te botvieren. Dit beeld, dat we nog steeds meekrijgen via verschillende media, is echter te eenzijdig en op verschillende vlakken foutief. Naast het stillen van de lust werden er immers ook interraciale relaties aangegaan om andere redenen, zoals het vormen van politieke allianties, economisch opportunisme, maar ook oprechte liefde. Dat Azteekse vrouwen de Spaanse soldaten enkel vergezelden omwille van hun seksuele diensten is ook te eenzijdig. Vele inheemse vrouwen hadden bijvoorbeeld de taak om de Spanjaarden van voedsel te voorzien. Andere inheemse vrouwen speelden een grote rol bij het zoeken van toenadering tussen de verschillende inheemse stammen en de Spanjaarden. Daarnaast werd ze langs beide kanten ingezet om een onderlinge vrede te bekomen.
La Malinche: hoer of heldin?
Eén van de meest controversiële figuren uit het epos van de Spaanse verovering, en de enige vrouw die in historische boeken ook een gewichtige rol krijgt toebedeeld, is La Malinche. Haar leven begon rooskleurig als het oudste kind binnen een adellijke Azteekse familie, maar nam snel een tragische wending wanneer haar vader stierf en ze nadien tot slaaf werd gemaakt door haar eigen moeder. Ze werd meegenomen naar de Maya-stad Potonchan waar ze nadien als geschenk aan de Spanjaarden werd gegeven. Ze zou de meest voorname tolk en vertrouwelinge van de Spaanse ontdekkingsreiziger Hernán Cortes worden, waarna ze ook zijn zoon baarde.
Ondanks haar grote rol in de Verovering van Mexico is haar naam in Europa echter minder bekend. Dit terwijl de naam van een andere vrouw in een soortgelijke situatie hier wel enorm veel faam kent: Pocahontas. Beide vrouwen vertaalden, gaven raad en begeleidden de blanke mannen, hun geliefden, die voor de eerste keer voet aan wal zetten in het gebied waar zij opgroeiden. Waar Pocahontas echter een positief beeld geniet onder de Amerikanen, is dit niet zo met La Malinche. Tot op heden wordt ze in Mexico als een hoer en verraadster van haar land bekeken. Zo wordt de term ‘malinchista’ in Mexico nog steeds gebruikt voor iemand die zijn land verraadt.
Vaak voorgesteld als de indiaanse tolk en minnares van Cortés, was ze echter meer dan deze oppervlakkige vermelding. Als een soort van cultureel bemiddelaarster trad ze op als tussenpersoon tussen de inheemse volkeren en de Spanjaarden. Haar insider-informatie had een grote impact op het welslagen van de Spaanse onderneming in Mexico, aangezien op basis van haar inlichtingen Cortés zijn militaire strategie kon bijstellen. Hoewel La Malinche dus wel vermeld wordt in historische werken omtrent de Verovering, zal dit steevast draaien rond haar seksuele rol en niet haar militaire. Opnieuw wordt de vrouw dus vergeten in het militaire spel van de Verovering.
“The conquest of the Americas was a conquest of women”
Uit mijn onderzoek blijkt dus dat vele rollen van vrouwen in de Verovering van het Azteekse rijk worden geminimaliseerd, zelfs vergeten. De rol van de vrouw als seksueel object wordt aan de andere kant dan weer uitvergroot en gesimplificeerd. Dit scheefgetrokken beeld over de deelname van de vrouw aan de verovering van het Azteekse rijk wordt via verschillende media en zelfs het onderwijs nog steeds levende gehouden. Maar geen blaam aan hun adres, aangezien dit beeld zelfs nog leeft in academische en professioneel historische middens.
Dit eenzijdig beeld omtrent de Verovering aankaarten was het meest voorname doel van mijn scriptie; de lacunes, overdrijvingen en simplificaties omtrent de rol van de vrouw in de Verovering blootleggen. Met name de militaire rol van de vrouw, zowel de Spaanse als de inheemse, wordt steevast genegeerd in het verhaal van de Verovering. Nochtans is deze erg bijzonder, aangezien de aanwezigheid van een vrouw op het militaire veld ondenkbaar was, tot op vandaag. De denkopdracht aan het begin van dit artikel laat ook zien dat wij tot op vandaag een exclusief mannelijk karakter toeschrijven aan het slagveld. Mijn onderzoek toont echter aan dat dit beeld, dat ieder van ons heeft, echter niet strookt met de historische realiteit; dat de Verovering geen werk was van mannen alleen.
Bibliografie
Bibliografie
Uitgegeven bronnen
ALVA IXTLILXÓCHITL, F. DE, Histoire des Chichimèques ou des anciens rois de Tezcuco, H. TERNAUX-COMPANS vert., Parijs, 1840.
ALVARADO TEZOZÓMOC, F. DE, Histoire du Mexique, H. TERNAUX-COMPANS vert., Parijs, 1853.
BENAVENTE MOTOLINÍA, T. DE, Motolinia’s History of the Indians of New Spain, F. BORGIA STECK vert., Washington, 1951.
CASAS, B. DE LAS, History of the Indies, A. COLLARD vert., New York, 1971.
CASAS, B. DE LAS., A Short Account of the destruction of the Indies, N. H. GRIFFIN vert., Londen, 2004.
CORTÉS, H., Letters from Mexico, A. PAGDEN vert., Yale, 1986.
DE FUENTES, P., Conquistadors First-person accounts of the Conquest of Mexico, Norman, 1993.
DÍAZ DEL CASTILLO, B., The Memoirs of the Conquistador Bernal Diaz del Castillo, J.I. LOCKHART vert., 2 dln., Londen, 1844.
DÍAZ DEL CASTILLO, B., The true history of the conquest of New Spain by Bernal Díaz del Castillo, one of its conquerors, A.F. MAUDSLAY vert., 5dln., Londen, 1908.
DURÁN, D., The history of the Indies of New Spain, D. HEYDEN vert., London, 1994.
FERNÁNDEZ DE OVIEDO, G., Historia General y natural de las Indias, Islas y Tierra-Firme del Mar Oceano, J. AMADOR DE LOS RIOS en F. GUERRA vert., Madrid, 1851.
GINÉS DE SEPÚLVEDA, J., Historia del Nuevo Mundo, A. RAMÍREZ DE VERGER vert., Madrid, 1987.
HERRERA Y TORDESILLAS, A. DE, The General History of the Vast Continent and Islands of America, Commonly call’d the West-Indies, J. STEVENS vert., 6 dln, Londen, 1725.
LOCKHART, J., ‘Extract from the Annals of Tlatelolco’, We People Here: Nahuatl Accounts of the Conquest of Mexico, Los Angeles, 1993, 257-273.
LÓPEZ DE GÓMARA, F., Histoire generalle des Indes occidentales & terres neuues, qui iusques à present ont esté descouuertes, M. SONNIUS vert., Parijs, 1569.
LÓPEZ DE GÓMARA, F., Pleasant historie of the conquest of the Weast India, now called new Spayne, T. NICHOLAS vert., Londen, Henry Bynneman, 1578.
MARTIRE D’ANGHIERA, P., De Orbe Novo: The Eight Decades of Peter Martyr D'anghera, II, F. A. MACNUTT, New York, 1912.
MORTIMER, G., Eyewitness Accounts of the Thirty Years War 1618-1648, London, 2002.
MUÑOZ CAMARGO, D., Historia de la Tlaxcala, G. VÁZQUEZ red., Madrid, 1986.
SAHAGÚN, B. DE, Florentine Codex: General History of the Things of New Spain, XII, A.J.O. ANDERSON en C.E. DIBBLE vert., Salt Lake City, 2012.
SAN ANTÓN MUÑÓN CHIMALPAHIN QUAUHTLEHUANITZIN, D. DE, Annals of His Time, J. LOCKHART, S. SCHROEDER en D. NAMALA vert., Stanford, 2006.
SCHROEDER, S., Chimalpahin's Conquest, Stanford, 2010.
TODOROV, T. en BAUDOT, G., ‘Codex Ramírez’, Récits aztèques de la conquête, Seuil, 1983.
TORQUEMADA, J. DE, Monarquia Indiana, M.L. PORTILLA vert., 3 dln., Porrúa, 1969.
VAN HAESTENS, H., De bloedige ende strenge belegeringhe der stadt Oostende in Vlaenderen, Leiden, 1613.
Secundaire literatuur
Werken
BAGGERMAN, A., EN DEKKER, R., ‘De gevaarlijkste van alle bronnen’, Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis, 1 (2004), 3-23.
BECKJORD, S.H., Territories of History: humanism, Rhetoric and the Historical Imagination in the Early Chronicles of Spanish America, Pennsylvania, 2007.
BERGMANN, E., ‘The exclusion of the Feminine in the Cultural Discourse of the Golden Age: Juan Luis Vives and Fray Luis de León’, A. SAINT-SAËNS, Religion, Body and Gender in Early Modern Spain, New York, 1991.
BROOKS, F.J., ‘Motecuzoma Xocoyotl, Hernán Cortés, and Bernal Díaz del Castillo: The Construction of an Arrest’, The Hispanic American Historical Review, 75 (1995), 149-183.
BURCKHARDT, L.M., The Slippery Earth: Nahua-Christian Dialogue un Sixteenth Century Mexico, Tucson, 1989.
BURKETT, E., ‘In Dubious Sisterhood: Class and Sex in Spanish Colonial America’, Latin American Perspectives, 4(1977), 18–26.
CANDELARIA, C., ‘La Malinche, Feminist prototype’, A Journal of Women Studies, 1980.
CAÑIZARES-ESGUERRA, J., How to Write the History of the New World, Stanford, 2001.
CARRILLO, J., ‘The "Historia General y Natural de las Indias" by Gonzalo Fernández de Oviedo’, Huntington Library Quarterly, 65 (2002), 321-344.
CEVALLOS-CANDAU, F.J., ea., Coded Encounters, Amhurst, 1994.
CLENDINNEN, I, Aztecs: an Interpretation, Cambridge, 1991.
CLENDINNEN, I., ‘Cortés, Signs, and the Conquest of Mexico’, A. GRAFTON en A. BLAIR red., The Transmission of Culture in Early Modern Europe, Philadelphia, 1990.
CLENDINNEN, I., ‘Yucatec Maya Women and the Spanish Conquest: Role and Ritual in Historical Reconstruction’, Journal of Social History, 15(1982), 427-442.
CLENDINNEN, I., Aztecs: an Interpretation, Cambridge, 1991.
CLENDINNEN, I., The Cost of Courage in Aztec Society: Essays on Mesoamerican Society and Culture, Cambridge, 2010.
COOK, B.A., Women and War: A Historical Encyclopedia from Antiquity to the Present, Santa Barbara, 2006.
COOLIDGE, G.E., Guardianship, Gender and the nobility in Early Modern Spain, Surrey, 2011.
CUTRUFELLI, M.R., Women on Africa: Roots of Oppression, Londen, 1983.
CYPESS, S.M., ‘”Mother” Malinche and allegories of Gender, Ethnicity and National Identity in Mexico, R. ROMERO en A.N. HARRIS red., Feminism, Nation and Myth: La Malinche, Houston, 2005.
CYPESS, S.M., La Malinche in Mexican Literature: From History to Myth, Texas, 1991.
DELAMARRE, C. en BERTRAND, S., La femme au temps des conquistadores, Parijs, 1992.
DOWNS, K., ‘Mirrored Archetypes: The Contrasting Cultural Roles of la Malinche and Pocahontas’, Western Folklore, 67 (2008), 397-414.
ERICKSON, B.A., ‘Gender and Violence: Conquest, Conversion and Culture on New Spains’s Imperial Frontier’, N.E. JAFFARY red., Gender, Race and Religion in the Colonization of the Americas, Cornwall, 2008, 29-38.
FRANCO, J. ‘La Malinche. From Gift to Sexual Contract’, M.L. PRATT en K. NEWMAN red., Critical Passions: Selected Essays, Durham, 1999.
FRANCO, J., Plotting Women: Gender and Representation in Mexico, New York, 1989.
FRENCH, M., From Eve to Dawn: A History of Women in the World, 3 dln, Toronto, 2002.
GIBSON, C., The Aztecs Under Spanish Rule, Stanford, 1964.
GOLDWERT, M., Machismo and Conquest: The Case of Mexico, Londen, 1983.
HAHNER, J.E., Women in Latin American History: Their Lives and Views, Los Angeles, 1976.
HARVEY, H.R., en PREMM, H.J., red., Explorations in Ethnohistory. Indians of Central Mexico in the Sixteenth Century, Albuquerque, 1984.
HASSIG, R., Mexico and the Spanish Conquest, Norman, 2006.
HERREN, R., La Conquista erotica de las Indias, Barcelona, 1991.
HINZ, F., ‘The Process of Hispanization in Early New Spain: Transformation of Collective Identities during and after the Conquest of Mexico’, Revista de Indias, LXVIII (2008), 9-36.
JAFFARY, N.E., Gender, Race and Religion in the Colonization of the Americas, Cornwall, 2008 .
JOHNSON, J.G. ‘Bernal Diaz and the Woman of the Conquest’, Hispanófila, 28 (1984), 67-77.
KARTUNNEN, F., Between worlds: Interpreters, Guides, and Survivors, New Brunswick, 1994.
KEEN, B., ‘The Black Legend Revisited: Assumptions and Realities’, The Hispanic American Historical Review, 49 (1969), 703-719.
KELLOGG, S., Law and the Transformation of Aztec Culture, 1500-1700, Norman, 1995.
KELLOGG, S., Weaving the Past: A History of Latin America’s Indigenous Women from the Prehispanic Period to the Present, New York, 2005.
KIDWELL, C.S., ‘Indian Women as Cultural Mediators’, Ethnohistory, 39 (1992), 97-107.
KLEIN, C.F., ‘None of the above: Gender ambiguity in Nahua Ideology’, Gender in Pre-Hispanic America, Washington, 2001.
KNIGHT, A., Mexico: From the Beginning to the Spanish Conquest, New York, 2002.
KNIGHT, A., Mexico: The Colonial Era, New York, 2002.
LAVRIN, A., ‘Indian Brides of Christ: Creating New Spaces for Indigenous Women In New Spain’, Mexican Studies/Estudios Mexicanos, 15 (1999), 225-260.
LAVRIN, A., ‘Women in Convents: The Economic and Social Role in Colonial Mexico’, B. CARROL red., Liberating Women’s History: Theoretical and Critcal Essays, Urbana, 1976, 250-277.
LAVRIN, A., Brides of Christ: Conventual Life in Colonial Mexico, Stanford, 2008.
LAVRIN, A., Latin American Women: Historical Perspectives, Westport, 1978.
LAVRIN, A., Sexuality and Marriage in Colonial Latin America, Lincoln, 1989.
LEÓN PORTILLA, M., Bernardino de Sahagun, First Anthropologist, Oklahoma, 2002.
LIENHARD, M., ‘La cronica mestiza en Mexico y el Peru hasta 1620: Apuntes para su estudio historico-literario’, Revista de Crítica Literaria Latinoamericana, 9 (1983), 105-115.
LINDSAY, B., Comparative Perspectives of Third World Women: The Impact of Race, Sex and Class, New York, 1983.
LOCKHART, J., Nahuas and Spaniards: Postconquest Mexican History and Philology, Stanford, 1991.
LOCKHART, J., The Nahuas after the Conquest: A Social and Cultural History of the Indians of Central Mexico, Sixteenth through Eighteenth Centuries, Stanford, 1992.
LOCKHART, J., We People Here, Los Angeles, 1993.
LYMAN, J. en LIPSETT-RIVERA, S., The faces of Honor: Sex, Shame, and Violence in Colonial Latin America, Albuquerque, 1998.
LYNN, J.A., Women, Armies, and Warfare in Early Modern Europe, New York, 2008.
MARTIN, C.E. en WASSERMAN, M., Latin America and its people: volume 1: to 1830, Boston, 2012.
MARTÍNEZ, J.L., ‘Las crónicas de la conquista de México’, Historia Mexicana, 38 (1989), 677-699.
MAURA, J.F., Women in the Conquest of the Americas, J.F. DEREDITA vert., New York, 1997.
MCTAVISH, L., ‘Reproduction, c. 1500-1700’, S. TOULALAN en K. ISHER red., The Routledge History of Sex and the Body, 1500 to the Present, 2013, 351-371.
MOHANTY, C.T., ‘Feminist Encounters: Locating the Politics of Experience’, M. BARRETT en A. PHILLIPS red., Destabilizing Theory: Contemporary Feminist Debates, Stanford, 1992, 74-92.
MORGAN, R., Sisterhood Is Global: The International Women’s Movement Anthology, New York, 1984.
MÖRNER, M., Race Mixture in the History of Latin America, Boston, 1967.
MUCHEMBLED, R., Orgasm and the West: A History of Pleasure from the 16th Century to the Present, Cornwall, 2008.
OCHOA, J.A., ‘The Paper Warrior: Education, Independence, and Bernal Diaz's War to Stop Time’, MLN, 114 (1999), 341-356.
PADDEN, R.C., The Hummingbird and the Hawk: Conquest and sovreignty in the Valley of Mexico, 1503-1541, Ohio, 1967.
PÉREZ-LAGUNES, R., The Myth of La Malinche: From the Chronicles to Modern Mexican Theater, onuitgegeven masterproef, Virginia Polytechnic Institute and State University, departement Geschiedenis, 2001.
POWERS, K.V., Women in the Crucible of Conquest, Albuquerque, 2005.
PREBISCH, T.P., Mujeres en Crónicas de la Conquista, San Miguel de Tucumán, 1997.
QUESADA, A.M., ‘Ideas y proceso de mestizaje en el Péru’, Revista Histórica, 28 (1965), 9-23.
RUSSO, A., TORRES, L. en MOHANTY, C.T. red., Third World Women and the Politics of Feminism, Indiana, 1991.
SAINT-SAËNS, A., Sex and Love in Golden Age Spain, New Orleans, 1996.
SALAS, E., Soldaderas in the Mexican Miltary: Myth and History, Austin, 1990.
SÁNCHEZ, M.S. en SAINT-SAËNS, A., Spanish Women in the Golden Age: Images and Realities, Westport, 1996.
SCHROEDER, S., The Conquest All Over Again. Nahuas and Zapotecs thinking, writing and painting Spanish colonialism, Cornwall, 2010.
SCHROEDER, S., WOOD, S. en HASKETT, R. red., Indian Women of Early Mexico, Norman, 1997.
SEED, P., To Love, Honor, and Obey in Colonial Mexico: Conflicts Over Marriage Choice, 1574-1821, Stanford, 1988.
SMITH, M.D., Sex and Sexuality in Early America, New York, 1998.
SOCOLOW, S., ‘Colonial Gender History’, Latin American Research Review, 40 (2005), 254-265.
SOCOLOW, S., The Women of Colonial Latin America, Cambridge, 2000.
SWART, K.W., ‘The Black Legend during the Eighty Years War’, Britain and the Netherlands, V (1975), 36-57.
THOMAS, H., Conquest: Cortes, Montezuma, and the Fall of Old Mexico, New York, 2005.
THOMAS, W., ‘1492 - 1992 : heropleving van de Zwarte Legende’, Onze alma mater, 44 (1992), 394 - 414.
TODOROV, T., The Conquest of America: The Question of the Other, Norman, 1999.
TREXLER, R.C., Sex and Conquest: Gendered Violence, Political Order, and the European Conquest of the Americas, Ithaca, 1995.
TRUITT, J., ‘Courting Catholicism: Nahua Women and the Catholic Church in Colonial Mexico City’, Ethnohistory, 57(2010), 415-444.
VERMASEREN, B.A., Een en ander over de ‘Zwarte legende’ betreffende Spanje en haar ontstaan in de Nederlanden in de 16e eeuw, Nijmegen, 1984.
WIESNER-HANKS, M., ‘World History and the History of Women, gender and Sexuality, Journal of World History, 18(2007), 53-67.
WIESNER-HANKS, M., Women and Gender in Early Modern Europe, New York, 2000.
Digitale informatie
BRUMFIEL, E.M., Aztec Women: Capable Partners and Cosmic Enemies, 2011 (http://www.mexicolore.co.uk/aztecs/home/aztec-women). Laatst geraadpleegd 20/05/2014.
LOCKHART, J., SOUSA, L. en WOOD, S., Sources and Methods for the Study of Post-conquest Mesoamerican Ethnohistory, 2007 (http://whp.uoregon.edu/Lockhart/index.html). Laatst geraadpleegd 24/05/2014.
MACLEAN, R., Historia de Tlaxcala, (http://special.lib.gla.ac.uk/exhibns/month/jan2003.
html).
SCHMALL, J.P., The History of the Tlaxcalans, 2004 (http://www.houstonculture.org/
mexico/tlaxcala.html). Laatst geraadpleegd op 14/05/2014.
SOCOLOW, S., Women in Colonial Latin American History, 2014 (http://www.oxford
bibliographies.com/view/document/obo-9780199766581/obo-9780199766581-0037.xml). Laatst geraadpleegd op 18-05-2014.
