Gemengde Buurt. Een onderzoek naar schoolkeuze en ouderparticipatie in een Gentse school met een veranderende leerlingensamenstelling
Schoolkeuze en socio-culturele verschillen: ik heb zo mijn eigen redenen!
“Wel ja, je kiest uit de dichtstbijzijnde scholen, he.”
Neen, zo eenvoudig is een school kiezen meestal niet. Toch is het dat wat sommige methodescholen beweren – als het allochtone ouders betreft tenminste! Methodescholen klagen namelijk wel eens dat ouders uit etnische minderheden vaker kiezen op basis van nabijheid dan op basis van het pedagogische project van de school, wat een invloed zou hebben op de schoolwerking. Dikwijls is dit echter een normatieve vaststelling, waarbij kiezen op basis van nabijheid niet als een bewuste keuze beschouwd wordt... Hoe zit het dan echt met keuzemotieven en ouderparticipatie? Bestaat er werkelijk een verband tussen beide? Wij spraken met ouders en leerkrachten uit een Gentse basisschool die een diverse leerlingensamenstelling heeft en die in haar pedagogisch project een hoge ouderparticipatie onderschrijft.
Schoolkeuze
Een school kiezen voor je kind is een complex proces, omdat factoren zoals naschoolse opvangmogelijkheden en het pedagogische project van de school een rol kunnen spelen. Recent wetenschappelijk onderzoek toont echter aan dat de economische en culturele afkomst van ouders een invloed heeft op het keuzeproces. Als ouders met verschillende sociaal-etnische achtergronden systematisch voor andere scholen kiezen, bestaat er een reële kans dat de huidige tendens tot schoolsegregatie (zijnde het gescheiden schoollopen van verschillende socio-economische of etnische groepen) versterkt wordt. Hoog tijd dus om dieper in te gaan op de invulling die ouders aan hun schoolkeuze geven!
Uit onze studie blijkt bijvoorbeeld dat nabijheid van de school voor iedereen belangrijk is, maar dat hoogopgeleide ouders uit de etnische meerderheid de enigen zijn die hun keuze voor nabijheid uitleggen als een keuze voor de omgeving waar de kinderen opgroeien. Ze hopen op die manier de mensen uit de wijk te leren kennen, of een veiliger gevoel te creëren voor de kinderen omdat ze de buurtbewoners kennen. Alle andere ouders wijzen op de praktische kant, of zelfs op een zekere vanzelfsprekendheid – wat niet zo verwonderlijk is aangezien het beleid de afstand school-thuis als één van de doorslaggevende elementen in het inschrijvingsproces beschouwt.
Maar nabijheid staat zelden of nooit alleen. Alle ouders van Turkse afkomst schenken naast nabijheid ook aandacht aan de leerlingensamenstelling van de school, omdat ze hopen dat hun kind beter Nederlands zal leren in een school met een lager aantal leerlingen uit etnische minderheden. Een goede beheersing van de Nederlandse taal ervaren zij namelijk als een belangrijke stap in het opklimmen van de sociale ladder. De ouders uit de etnische meerderheid zien de leerlingensamenstelling dan weer voornamelijk als een weerspiegeling van de kwaliteit van de school: als er een lager aantal leerlingen uit sociaal-etnische minderheden aanwezig is, stijgt in hun perceptie het onderwijsniveau. Ze benadrukken daarbij wel dat het contact met andere culturen belangrijk is en blijft.
Schoolwerking
Ouderparticipatie is voor sommige scholen een essentieel onderdeel van de schoolwerking. Een veranderende sociaal-etnische leerlingensamenstelling betekent echter evenzeer een veranderende oudersamenstelling. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt bovendien dat ook ouderparticipatie samenhangt met sociaal-etnische afkomst: voor laagopgeleiden en etnische minderheden is ouderparticipatie niet even vanzelfsprekend als voor hoogopgeleiden en de etnische meerderheid.
De school in kwestie ondervindt grote moeilijkheden door de verhoogde instroom van sociaal-etnische minderheden. Volgens haar onderwijsvisie bevordert ouderbetrokkenheid de onderwijskansen van de kinderen, maar het blijkt zeer moeilijk om ouders uit sociaal-etnische minderheden bij het schoolgebeuren te betrekken. De school zoekt daarom actief naar een gediversifieerde aanpak waar ieder zijn plaats kan vinden en ieder zijn steentje kan bijdragen. Een adequate praktijk bestaat vooralsnog niet.
Een belangrijke nuancering hier is de vaststelling dat ook ouders uit de sociaal-etnische meerderheid minder participeren dan vroeger. Dat komt voornamelijk door de sterk individualistische tijdsgeest, met druk bezette agenda’s en klemtoon op zelfrealisatie. Het is dus niet alleen door de recente toestroom van ouders uit sociaal-etnische minderheden dat de werking van de school onder druk komt te staan. Het verhaal speelt zich af in een context die mee verandert – een evolutie die misschien minder plots en minder zichtbaar is, maar die zeker ook gaande is…
Terechte klacht?
Of er nu ook echt een verband is tussen schoolkeuzemotieven en ouderparticipatie, kunnen we niet sluitend bevestigen. Vertrekkend van de idee dat de mate van ouderparticipatie bepaald wordt door het pedagogisch project van de school, stelden we wel vast dat alle ouders die nadrukkelijk voor het pedagogisch project van de school kozen, zeer veel participeren; en dat alle ouders die geen rekening hielden met het pedagogisch project dat weinig tot niet doen. Het is dus mogelijk dat er een link bestaat tussen schoolkeuze en de mate van ouderparticipatie: als het pedagogische project van de school voor sommige ouders minder doorslaggevend is bij de schoolkeuze, is het inderdaad mogelijk dat zij minder belang hechten aan ouderparticipatie gedurende de schoolloopbaan van hun kind.
Naast de kwalitatieve uitdieping van schoolkeuzemotieven, legde deze studie de vinger op de zere plek van methodescholen. Hun verzuchting dat ouders uit etnische minderheden eerder kiezen voor nabijheid dan voor het pedagogische project, en dat dit een invloed heeft op de schoolwerking, bevat een kern van waarheid. Toch willen we hier benadrukken dat iedereen welkom hoort te zijn, en dat nabijheid slechts zelden een alleenstaand of puur opportunistisch schoolkeuzemotief is. Het citaat uit de inleiding komt overigens van een autochtone, kansrijke ouder…
Bibliografie
Bibliografie
Agirdag, O. (2011). De zwarte doos van schoolsegregatie geopend. Een mixed-method onderzoek naar de effecten van schoolcompositie op de onderwijsprestaties, het zelfbeeld en het schoolwelbevinden van de leerlingen in het lager onderwijs met bijzondere aandacht voor intermediaire processen [Doctoraatsthesis]. Gent: UGent, 254 p.
AgODi (2014.01.16). Leerlingenkenmerken voor de schooljaren 2007-2008 tot en met 2012-2013 voor alle vestigingsplaatsen gewoon onderwijs in de fusiegemeente Gent [Excel document verkregen per mail].
Baysu, G. (2011). An intergroup perspective on School Success: Turkish & Moroccan Minorities in Western Europe [Doctoraatsthesis]. Leuven: KULeuven, 280 p. Boeraeve, A., (2012). Naar een krachtige samenwerking tussen ouder en school. Brussel: Kruispunt Migratie-Integratie, 16 p.
De Haas, A., & Fleischmann, F. (2013). Etnische verschillen in ouderbetrokkenheid. [Licentiaatsthesis]. Utrect: Universiteit Utrecht, 47 p.
Denessen, E., Driessena, G., & Sleegers, P. (2005). Segregation by choice? A study of group-specific reasons for school choice. Journal of Education Policy, 20(3), pp. 347–368.
De Rycke, L., & Swyngedouw, M. (1999). The value of concentration schools as appreciated by Moroccans, Turks and unskilled Belgians in Brussels. International Journal of Educational Research, 31, pp. 267-281.
Desmedt, E., & Nicaise, I. (2006). Etnische segregatie in het onderwijs: horen, zien en zwijgen? In S. Sierens, M. Van Houtte, P. Loobuyck, K. Delrue en K. Pelleriaux (reds.), Onderwijs onderweg in de immigratiesamenleving (pp. 91-108). Gent: Academia Press.
De Wit, K., Van Petegem, P., & De Maeyer, S. (2000). Gelijke kansen in het Vlaamse onderwijs: het beleid inzake kansengelijkheid. Leuven: Garant, 63 p.
Godderis, M.-A. (2006). SchOUDERS om op te steunen. Een kwalitatief onderzoek naar de belemmerende dan wel stimulerende factoren voor allochtone ouderparticipatie in het Vlaamse onderwijs [Licentiaatthesis]. Antwerpen: Universiteit Antwerpen, 101 p.
Gramberg, P., & Ledoux, G. (2005). Bestrijden van schoolsegregatie: dringend nodig, zinloos of onhaalbaar? In P. Brassé en H. Krijnen (reds.), Gescheiden of gemengd: een verkenning van etnische concentratie op school en in de wijk (pp. 17-31). Utrecht: Forum.
Jacobs, D., & Swyngedouw, M. (2000). Een nieuwe blik op achtergestelde buurten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Tijdschrift voor Sociologie, 3, pp. 197-227.
Jacobs, D., Van der Straeten, T., Brans, M., & Swyngedouw, M. (2006). Allochtonen in het onderwijs: de wisselwerking tussen onderzoek en beleid nader bekeken. Ethiek en maatschappij, 9(2), pp. 22-43.
Juchtmans G., & Vandenbroucke, A. (2013). 10 jaar gelijke onderwijskansen op school: Tussen trouw aan het beleid en aanpassingsvermogen. Leuven: Steunpunt Studie- en Schoolloopbanen, 45 p.
Karsten, S. (2012). Enkele bevindingen uit het segregatieonderzoek in Nederland. In O. Agirdag, W. Nouwen, P. Mahieu, P. Van Avermaet, A. Vandenbroucke en M. Van Houtte (reds.), Segregatie in het basisonderwijs: geen zwart-witverhaal (pp. 114-
124). Antwerpen: Garant.
Karsten, S., Roeleveld, J., Ledoux, G., Felix, C., & Elshof, D. (2002). Schoolkeuze in een multi-etnische samenleving. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, 122 p.
Kristen, C. (2008). Primary School Choice and Ethnic School Segregation in German Elementary Schools. European Sociological Review, 24(4), pp. 495-510.
Leman, J. (1991). The education of immigrant children in Belgium. Anthropology & Education Quarterly, 22(2), pp. 140-153.
Leman, J. (1999). Tussen toelatings- en spreidingsbeleid. Een visie van binnuit op de non-discriminatieverklaring en de plaats van het OETC. In J. Leman (red.), Moedertaalonderwijs bij allochtonen. Geïntegreerd onderwijs in de eigen taal en cultuur (pp. 137-151).
Leuven: Acco.
Nouwen, W., & Vandenbroucke, A. (2012). Oorzaken van segregatie in het basisonderwijs: een perceptiegestuurde marktwerking met ongelijke machtsposities van ouders en scholen. In O. Agirdag, W. Nouwen, P. Mahieu, P. Van Avermaet, A. Vandenbroucke en M. Van Houtte (reds.), Segregatie in het basisonderwijs: geen zwart-witverhaal (pp. 30-67). Antwerpen: Garant.
Ornelis, F. (2006). Leerlingen inschrijven, spreiden en voorrang toekennen: juridische vragen bij het gelijkekansendecreet. In S. Sierens, M. Van Houtte, P. Loobuyck, K. Delrue en K. Pelleriaux (reds.), Onderwijs onderweg in de immigratiesamenleving (pp.
109-137). Gent: Academia Press.
Sierens, S. (2006a). Immigratiesamenleving, onderwijs en overheid in Vlaanderen: een gespannen driehoeksverhouding. In S. Sierens, M. Van Houtte, P. Loobuyck, K. Delrue en K. Pelleriaux (reds.), Onderwijs onderweg in de immigratiesamenleving (pp. 9-32).
Gent: Academia Press.
Sierens, S. (2006b). Inleiding. In S. Sierens, M. Van Houtte, P. Loobuyck, K. Delrue en K. Pelleriaux (reds.), Onderwijs onderweg in de immigratiesamenleving (pp. 1- 8). Gent: Academia Press.
Sierens, S., Mahieu, P., & Nouwen, W. (2010). The desegregation policy in Flemish primary education: is distributing migrant students among schools an effective solution? In J. Bakker, E. Denessen, D. Peters en G. Walraven (reds.), International perspectives on countering school segregation (pp. 151-168). Antwerpen: Garant.
Smeyers, M. (2012). School in zicht: praktijkervaring met desegregatie in het basisonderwijs. In O. Agirdag, W. Nouwen, P. Mahieu, P. Van Avermaet, A. Vandenbroucke en M. Van Houtte (reds.), Segregatie in het basisonderwijs: geen zwart-witverhaal (pp. 125-136). Antwerpen: Garant.
Sui-Chu, E. H., & Willms, J.D. (1996). Effects of Parental Involvement on Eighth-Grade Achievement. Sociology of Education, 69(2), pp. 126-141.
Suijs, S. (2004). De monoculturele norm. Minderjarigen uit etnischculturele minderheden in het onderwijs. Kinderrechtenforum, 1(1), pp. 45-73.
Vandromme, T., Vanquaethem, A., & Van Thienen, M. (2013). Kiezen we voor sociale mix of voor sociale segregatie in onze scholen? Evaluatie van het Gentse aanmeldings- en inschrijvingsbeleid 2012-2013. Gent, 37 p.
Van Petegem, P., Verhoeven, J. C., Buvens, I., & Vanhoof, J. (2005). Zelfevaluatie en beleidseffectiviteit in Vlaamse scholen. Het gelijke onderwijskansenbeleid als casus. Gent: Academia Press Wetenschappelijke Uitgeverij, 351 p.
Verhaeghe, J. P. (2013). Het schoolinschrijvingsrecht. Een analyse van wat er is met aanbevelingen voor wat het kan worden. Gent, 36 p.
Verhaeghe, J. P., & Goetmaeckers, J. (2013). Naar een betere sociale mix in het Gentse basisonderwijs? Een voorlopige evaluatie op basis van de inschrijvingen voor het schooljaar 2013-2014. Gent, 29 p.
Verhaeghe, P. P., Van der Bracht, K., & Van de Putte, B. (2012). Migrant zkt toekomst. Gent op een keerpunt tussen oude en nieuwe migratie. Antwerpen: Garant, 145 p.
Verhoeven, J., Devos, G., Stassen, K., & Warmoes, V. (2003). Ouders over scholen. Antwerpen: Garant, 265 p. Verlot, M. (1990). Migranten in het basisonderwijs: analyse van beleidsmaatregelen en experimenten. Deel 1: sleutelen aan de marge. Leuven: HIVA, 212 p.
Verlot, M. (2001a). Van een beekje naar een stroom. Vijftien jaar onderzoek naar onderwijs aan migranten in Vlaanderen (1985- 1999). In J. Vranken, C. Timmerman en K. Van der Heyden (reds.), Komende generaties. Wat weten we (niet) over allochtonen in Vlaanderen? (pp. 179-212). Leuven: Acco.
Verlot, M. (2001b). Werken aan integratie. Het minderheden- en het onderwijsbeleid in de Franse en Vlaamse Gemeenschap van België (1988-1998). Leuven: Acco, 255 p.
Wouters, T., & Groenez, S. (2013). De evolutie van schoolse segregatie in Vlaanderen. Een analyse voor de schooljaren 2001- 2002 tot 2011-2012. Leuven: Steunpunt Studie- en Schoolloopbanen, 151 p.
Ysebaert, T. (25.04.2013). Geen plek voor ‘witte’ kinderen. De Standaard.
