We schrijven het jaar 1917. Al drie lange jaren houdt een bloedig conflict de wereld in een nietsontziende wurggreep. De relatieve politieke stabiliteit van de laatste decennia lijkt meer dan ooit een vaag idee uit het verleden. Bondgenootschappen van weleer zijn verbroken en van vrede is er nog lang geen sprake. Het Europese continent is het belangrijkste strijdtoneel van deze ‘Groote oorlog’. Aan het westelijk front heeft het conflict al zeer snel het karakter van een vastgeroeste stellingenoorlog verworven. Terwijl de soldaten in de loopgraven geconfronteerd worden met erbarmelijke leefomstandigheden en de voortdurende dreiging van de dood, ondertekent de Franse President Raymond Poincaré kilometers daarvandaan een belangrijk document. Met één handtekening geeft hij een onderdrukt volk terug hoop op vrijheid en voorspoed. Poincaré verleent toestemming voor het oprichten van een Pools leger in Frankrijk en geeft daarmee het startschot voor de verrijzenis van de opgedeelde Poolse staat.
Deze troepenmacht sloot zich aan bij het geallieerde kamp en werd hoofdzakelijk ingezet in Frankrijk. Tot het einde van de Eerste Wereldoorlog vochtten de Polen zij aan zij met de Fransen. Dit Blauwe Leger, verwijzend naar de opvallende Franse blauwe uniformen, boekte onder het gezag van zijn roemrijke aanvoerder Józef Haller een aantal vermeldenswaardige overwinningen. Het aandeel van de Polen op de slagvelden van de Groote oorlog is uiteraard beperkt, wat niet wegneemt dat hun verhaal zijn plaats verdient in het bredere kader van het conflict. De meeste soldaten die zich aanmeldden voor dienst in het Blauwe Leger waren vaak naar Amerika uitgeweken in de jaren voor de oorlog. Toen hun de kans werd geboden om te vechten voor de vrijheid van Europa én Polen staken de meesten terug de oceaan over.
Met de proclamatie van de Wapenstilstand op 11 november 1918 en de daaropvolgende vredesonderhandelingen in Parijs lijkt ook een einde te zijn gekomen aan het Poolse verhaal. Niets is echter minder waar! Na iets meer dan een eeuw onderdrukking door Pruisen, Russen en Habsburgers is Polen opnieuw vrij. De jonge staat komt al snel in gevaar door de sterker wordende dreiging van de bolsjewieken uit het oosten. Het Blauwe Leger begint aan de lange tocht oostwaarts om het moederland met hand en tand te verdedigen. De ervaring die werd opgedaan in de Eerste Wereldoorlog wordt efficiënt aangewend in de strijd tegen de communisten uit de Sovjet-Unie en Oekraïne.
Met een reeks klinkende overwinningen bevestigen de Poolse soldaten hun status van nationale volkshelden. De Duitse overheersing tijdens de Tweede Wereldoorlog, de gruwel van de concentratiekampen en het oorlogsgeweld hebben de herinnering aan de heldenmoed van de mannen van Haller grotendeels uitgewist. De vergetelheid werd uitgediept tijdens de lange jaren onder communistisch bewind.
Met de grote herdenkingsplechtigheden in het vooruitzicht komen veel zaken die onlosmakelijk met de Groote oorlog verbonden zijn terug boven drijven. De verhalen over de verwezenlijkingen van het Blauwe Leger, zowel tijdens de Eerste Wereldoorlog als nadien, vormen daar geen uitzondering op. Ondanks het feit dat veel van de veteranen al zijn gestorven, krijgen hun unieke ervaringen opnieuw de nodige aandacht. Zonder de moed en de overtuiging van deze mannen was Polen misschien nooit blijven bestaan.
Davies, Norman
1975 The Missing Revolutionary War. Soviet Studies 27/2: 178-195.
Detrez, Raymond
2008 Rusland: een geschiedenis. Antwerpen: Houtekiet.
Detrez, Raymond
2013 Centraal-Europa: een geschiedenis. Antwerpen: Houtekiet.
Goldstein, Edward
2002 Jews in Haller’s Army. Polish Roots. The Polish Genealogy Source. Beschikbaar via http://www.polishroots.org/Resources/History/hallers_jews/tabid/286/Def…. Geraadpleegd 27 juli 2014.
Hapak, Joseph T.
1991 Selective Service and Polish Army Recruitment during World War I. Journal of American Ethnic History 10/4: 38-60.
Krupinsky, Michael C.
2004 Battles Haller Troops Fought In. Haller’s Army. Beschikbaar via http://www.hallersarmy.com/FranceBattles.php. Geraadpleegd 22 juli 2014.
Krupinksy, Michael C.
2004 The Polish Falcons of America. Haller’s Army. Beschikbaar via http://www.hallersarmy.com/PolishFalcons.php. Geraadpleegd 23 juli 2014.
Kukiel, Marjan
1929 The Polish-Soviet Campaign of 1920. The Slavonic and East European Review 8/22: 48-65.
Kusielewicz, Eugene
1955 Woodrow Wilson and the Rebirth of Poland. Polish American Studies 12/1-2: 1-10.
Pliszka, Stanley R.
1969 The Polish American Community and the Rebirth of Poland. Polish American Studies 26/1: 41-60.
Radomski, Jaroslaw K.
2011 Haller’s Blue Army Remembered at Pilgrimage. Am-Pol Eagle. The Voice of Polonia. Beschikbaar via http://ampoleagle.com/hallers-blue-army-remembered-at-pilgrimage-p4972-…. Geraadpleegd 31 juli 2014
Robak, Kazimierz
2005 In Poland World War I Ended in 1923 (Thesis). Tampa, FL: University of South Florida.
Ruskoski, David Thomas
2006 The Polish Army in France: Immigrants in America, World War I Volunteers in France, Defenders of the Recreated State in Poland (Diss.). Atlanta, GA: Georgia State University.
Valasek, Paul S.
2006 Haller’s Polish Army in France. Naples, FL: Whitehall Printing.
Vos, Louis
2000 De strijd van de witte adelaar: geschiedenis van Polen (m.m.v. I. Goddeeris). Leuven: Acco.
Woolsey, Lester H.
1944 The Polish Boundary Question. The American Journal of International Law 38/3: 441-448.