Maakt de wil het verschil? Over de bepalende rol van de wil in de geluksfilosofie van Alain (Émile Chartier)

Patrick
Vandendriessche

 

Maakt de wil het verschil?

Over de bepalende rol van de wil in de geluksfilosofie
 van Alain (Émile Chartier)


Ce que nous pouvons faire de mieux pour ceux
 qui nous aiment,
 c’est encore d’être heureux. 
ALAIN


 

De niet zo bekende Franse filosoof Alain (1868-1951) wordt vaak gemeenzaam de 
filosoof van het geluk genoemd. Die flaterende titel heeft hij waarschijnlijk hoofdzakelijk te
 danken aan zijn meest bekende en in een recordaantal talen vertaalde werk “Propos sur le 
bonheur”. Kort door de bocht zou men van de “Propos sur le bonheur” kunnen zeggen dat het
e en bloemlezing is van common sense adviezen en „tips‟ om gelukkig te zijn. Vandaar
 waarschijnlijk de immense populariteit van het werk.
 Maar de eigenlijke „geluksfilosofie‟ — die Alain overigens niet systematisch uitwerkt
— is veel dieper gegrond dan wat in “Propos sur le Bonheur” ogenschijnlijk voorkomt als een al
 dan niet interessante reeks „geluksadviezen‟.

Alains eigenlijke geluksfilosofie is mijns inziens 
existentieel verankerd in het wezen van de mens. Via zijn denken ontwikkelt Alain een 
fundamentele en een radicalistische visie op la condition humaine, waarin hij de vinger legt
 op een heleboel zaken die deze conditie — vooral negatief — bepalen. Al deze zaken die de
menselijke conditie bepalen belemmeren volgens Alain de menselijke vrijheid. En enkel vrij
zijn betekent voor hem gelukkig zijn, oftewel er is geen geluk mogelijk zonder vrijheid en
zonder onafhankelijkheid.
Maar, vrijheid en onafhankelijkheid worden natuurlijk niet op een zilveren schaaltje
aan de mens aangeboden. Vrijheid, onafhankelijk en geluk moet ieder voor zich realiseren, is
het credo van de individualist Alain. En eenieder beschikt daarvoor over zijn of haar 
persoonlijk vermogen, namelijk de wil. Zoals de ondertitel laat vermoeden is gelukkig zijn 
een kwestie van willen en van „willen willen‟ zoals Alain het zelf zegt. Anders gezegd, geluk 
is een zaak van activiteit (van de wil). Geluk komt niet binnengewandeld terwijl je er op een
 stoel in je kamer er op zit te wachten.
We komen dus tot een schema met drie hoofdelementen, namelijk (i) mens, (ii) wil en
(iii) vrijheid. Deze drie elementen in een zin gegoten geven dan samen: “[de] mens wil
 vrijheid”.
 Alains rudimentaire gedachtengang die op basis van het voorgaande thans kan
ontwikkeld worden is deze: de mens streeft naar geluk. Om gelukkig te zijn moet de mens vrij
zijn. Er blijken evenwel allerlei weerstanden te bestaan die de vrijheid belemmeren.

De mens 
beschikt echter over een vermogen, d.i. zijn wil, waarmee hij — potentieel alleszins — in
staat is die weerstanden te bekampen. Het is deze gedachtengang die doorheen mijn scriptie 
loopt en die er wordt in uitgewerkt.
 Deze uitwerking bestaat er concreet in de relevante elementen uit Alains uitgebreid 
filosofisch werk samen te brengen en ze op een zo coherent mogelijke manier in functie van 
de titelvraag aan de lezer voor te stellen. Mijn opzet is echter niet om te proberen een
 antwoord te formuleren of te suggereren op die vraag. Wel tracht ik zoveel als mogelijk 
componenten aan te reiken op basis waarvan de lezer zelf de geloofwaardigheid en de 
haalbaarheid van Alains geluksfilosofie vrij kan beoordelen.

Bibliografie

8.
LITERATUURLIJST
Primaire literatuur
Alain, Histoire de mes pensées (Paris: Éditions Gallimard, 1936).
—, Philosophie: textes choisis 2 (Paris: Presses universitaires de France, 1973).
—, Propos I (Paris: Gallimard, 1956).
—, Propos sur le bonheur, Collection Soleil (Paris: Éditions Gallimard, 1928).
De volgende werken werden geraadpleegd op
<http://www.uqac.uquebec.ca/zone30/Classiques_des_sciences_sociales/inde…; tussen
september 2013 en mei 2014. De verwijzingen naar deze werken in de voetnoten dragen het
paginanummer van de electronische versie.
—, Définitions, Collection NRF (Paris: Les Éditions Gallimard, 1953).
—, Éléments de philosophie, 6e édition, Collection NRF (Paris: Éditions Gallimard, 1941).
—, Éléments d’une doctrine radicale: 166 propos d’Alain écrits de 1906 à 1914 et de 1921 à
1924, Collection ―Les documents bleus‖, 4e édition (Paris: Librairie Gallimard, 1933).
—, Esquisses d’Alain, 1. Pédagogie enfantine, cours dispensé au Collège Sévigné, 1924-1925
(Paris: Les Presses universitaires de France, 1963).
—, Humanités, 1e édition (Paris: Les Presses universitaires de France, 1960).
—, Idées. Introduction à la philosophie: Platon, Descartes, Hegel, Comte (1939), Hartmann,
Paul, (éd), Collection Le monde en 10-18 (réimprimé par l‘Union générale d‘Éditions,
Paris, 1960).
—, Le citoyen contre le pouvoir, réimpression de l‘édition de 1926, Collection Ressources
(Paris-Genève: Stathine Reprints, 1979).
—, Lettres à Sergio Solmi sur la philosophie de Kant (Paris: Paul Hartmann, Éditeur, 1946).
—, Marchands de sommeil, (Discours de distribution des prix du lycée Condorcet en 1904).
—, Mars ou la guerre jugée, Collection ―idées NRF‖ (Paris: Éditions Gallimard, 1936).
—, Minerve ou de la Sagesse (Paris: Paul Hartmann, 1956).
—, Préliminaires à la mythologie (Paris: Paul Hartmann, 1943).
—, Propos d’économique, Collection NRF (Paris: Éditions Gallimard, 1934).
—, Propos de politique, Collection ―Europe‖ (Paris: Éditions Rieder, 1934).
—, Propos sur des philosophes (Paris: les Presses universitaires de France, 1961).
—, Propos sur l’éducation, 13e édition (Paris: Les Presses universitaires de France, 1967).
—, Saisons de l’esprit ,7e édition, Collection NRF (Paris: Éditions Gallimard, 1937).
—, Sentiments, passions et signes, collection ―idées NRF―, 3e édition (Paris: Éditions
Gallimard, 1935).
—, Spinoza, Collection ―idées NFR‖ (Paris: Éditions Gallimard, 1949).
—, Système des Beaux-Arts (Paris: Éditions Gallimard, 1926).
—,‘Valeur morale de la joie d‘après Spinoza‘, Revue de Métaphysique et de Morale, VIIe
année, 1899, 759-764.
—, Vigiles de l’esprit, recueil de textes écrits entre 1921 et 1933, Collection NRF (Paris:
Éditions Gallimard, 1942).
Secundaire literatuur
-
Blay, Michel, dir., Grand Dictionnaire de la Philosophie (Paris: Larousse/CNRS Éditions,
2003).
-
Bouchrika, Wided,  ̳Waarom vandaag de eerste dag is van een gelukkig leven‘, in Knack
20/03/2014 [sic] – bijgewerkt op 19/03/2014 <www.knack.be/...dag-is...gelukkig.../article-
normal-134389.html> [geraadpleegd op14/05/2014].
- Breeur, Roland,  ̳Meningen van de maag. Descartes en Alain over de passies‘, Tijdschrift
voor Filosofie, 69 (2007), 207-237.
- Brown, Frederick, recensie van A. Levasseur & Richard Pevear,  ̳The Gods by Alain‘, The
Hudson Review, 2 (1975), 264-270 <http://www.jstor.org/stable/3850188&gt; [geraadpleegd
op 12/11/2013].
- Copleston, Frederick C. S.J., A History of Medieval Philosophy (Notre Dame: University
of Notre Dame Press, 1972).
-
Damon, Julien, ‖Émile-Auguste Chartier dit Alain (1868-1951)‖, Informations sociales, 7
(2006), 23-23 < http://www.cairn.info/revue-informations-sociales-2006-7-page-23.htm&gt;
[geraadpleegd op 8/10/2013].
- Descartes, René,  ̳Les passions de l‘âme‘, Oeuvres philosophiques, Tome III – 1643-1650
(Paris: Éditions classiques Garnier, 2010), 941-1103.
- Dufêtre, Romain,  ̳Proximités des théories de l‘image chez Maître Eckahrt et Fichte‘,
Archives de philosophie, 76 (2013), 9-33.
- Howell, Ronald F.,  ̳The Philosopher Alain and French Classical Radicalism‘, The Western
Political Quarterly, 18 (1965), 594-614 <http://www.jstor.org/stable/445746&gt;
[geraadpleegd op 12/11/2013].
- Jacomino, Baptiste, Apprendre à philosopher avec Alain (Paris: Éditions Ellipses, 2010).
- Maurois, André, Alain (Paris: Éditions Domat, 1950).
- Moyse, Robert,  ̳Alain et Dieu‘, Revue de Métaphysique et de Morale, 2 (1952), 255-270
<http://www.jstor.org/stable/40899627&gt; [geraadpleegd op 12/11/2013].
- Oomen, Palmyre (red.), Vrije wil – een hersenkronkel: Wetenschappers en filosofen over
een fascinerende vraag (Zoetermeer: Klement, 2013).
- Pascal, Georges, Pour connaître la pensée d’Alain (Paris: Bordas, 1967).
- Père Lachaise (cimetière du) <http://www.perelachaise.com&gt; [geraadpleegd op 5/5/2014].
- Pernot, Denis,  ̳Alain: la littérature des ―propos‖‘, in Romantisme, 121 (2003), 105-112
<doi: 10.3406/roman.2003.1206 >.
- Ragghianti, Renzo, Alain: Apprentissage philosophique et genèse de la ‘Revue de
Métaphysique et de Morale’ (Paris: L‘ Harmattan, 1995).
- Sernin, André, Alain. Un sage dans la cité (1868-1951) (Paris: R. Laffont, 1985).
- Sirinelli, Jean-François, recensie van André Sernin, Alain. Un sage dans la cité (1868-
1951) (Paris: R. Laffont, 1985), Vingtième Siècle: Revue d’histoire, 10 (1986), 149-150
<http://www.jstor.org/stable/3769568&gt; [geraadpleegd op 12/11/2013].
-
Société d‘Histoire du Vésinet, 2003, cf.  ̳Émile Chartier, dit Alain: professeur, journaliste,
écrivain, philosophe‘, Société d’Histoire du Vésinet <http://www.histoire-vesinet.org&gt;
[geraadpleegd op 4/11/2013].
- Spinoza, Ethica, 6e herziene druk 2012, eerste druk 2002, vertaling en inleiding, Henri
Knop (Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2012).

Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2014
Kernwoorden
Alain Emile Chartier,
Wijsbegeerte,
geluksfilosofie