Europa staat in een spreidstand: terwijl de kreet voor minder EU in veel lidstaten steeds luider klinkt, willen verschillende kandidaat-lidstaten net niets liever dan het lidmaatschap. Dankzij een onderzoek naar het toetredingsparcours van de kandidaat-lidstaten uit ex-Joegoslavië kunnen lessen getrokken worden voor een vernieuwde, hechtere EU.
Een eengemaakt, maar verbrokkeld Europa
De EU telt momenteel 28 lidstaten. Kandidaat-lidstaten kunnen in principe pas toetreden als zij de heersende waarden en rechtsregels van de EU volledig belichamen. Wat houden die "Europese waarden" precies in? Een analyse van de Kopenhagencriteria biedt soelaas. Kandidaat-lidstaten moeten een democratische rechtsstaat inrichten met respect voor mensenrechten. Daarnaast moeten zij een functioneel werkende economie oprichten. Stuk voor stuk waarden die bijdragen tot het voorkomen van conflicten en het in stand houden van maatschappelijke stabiliteit.
Deze gemeenschappelijke grondslag van rechtsregels en waarden begint echter te wankelen.
Waar ligt de oorzaak? Allereerst is er de laatste jaren kritiek gekomen op het economisch beleid. Daarnaast begon men het geloof in de democratische legitimiteit van de Europese instellingen te verliezen. Maar het is van groot belang dat men de weerslag van de overhaaste uitbreidingsexplosie niet vergeet. Toen de EU weinig lidstaten telde, was het immers niet moeilijk om een Europese Identiteit de definiëren en te behouden. De oorspronkelijke lidstaten moesten daarenboven minder overtuigd worden om de Europese waarden en rechtsregels te implementeren, zij waren zich bewust van het belang en de meerwaarde ervan.
A recipe for disaster…
Anders klinkt het verhaal van de latere toetredingsrondes na 2004. Voor het eerst werd de EU geconfronteerd met landen die overtuigd moesten worden van Westerse idealen en rechtsregels. Daarnaast beschikten deze landen vaak over weinig economische middelen om deze idealen in de realiteit om te zetten. Eenmaal toegetreden beschikte de EU echter niet meer over het lidmaatschap als stok achter de deur om veranderingen teweeg te brengen.
Na deze mislukte uitbreidingen werd de EU dus geconfronteerd met nieuwe lidstaten die de waarden en de Europese Identiteit niet aanhingen zoals de oorspronkelijke lidstaten.
… met een tegengif…
Er wordt vaak beweerd dat de EU geen lessen heeft getrokken uit deze mislukte EU-integratie. Nochtans bewijst het huidig beleid van de EU het tegendeel. De EU heeft veel problemen opgelost dankzij het systeem van benchmarking. Dit houdt in dat een kandidaat-lidstaat stap voor stap begeleid wordt. Als een reeks voorwaarden niet voltooid is, kan de volgende set toetredingsvereisten niet geopend worden.
De EU is er zo in geslaagd Kroatië om te vormen tot een democratische EU-lidstaat met mensenrechtelijke waarborgen. Dit was echter geen evidente opdracht. Kroatië had zich immers schuldig gemaakt aan tal van oorlogsmisdaden bij het uiteenvallen van Voormalig Joegoslavië. De EU stond op haar strepen: zo werden de toetredingsonderhandelingen in 2005 opgeschort toen duidelijk werd dat Kroatië onvoldoende samenwerkte met het Joegoslavië-tribunaal.
Daarnaast maakt de EU goede vorderingen met Servië, een land dat tijdens de Joegoslaviëoorlog sterk onder vuur lag door haar praktijken van etnische zuivering. De oorlogsmisdaden begaan onder leiding van Milošević namen nog gruwelijkere proporties aan dan in Kroatië. Toch heeft Servië zich kunnen verlossen van dictatoriale regimes, dankzij de steun van de EU. Servië zal wellicht kunnen toetreden zodra de mensenrechten in het land beter beschermd worden en er een oplossing is voor de Kosovo-kwestie.
… dat niet zaligmakend is.
De EU heeft oplossingen gevonden om kandidaat-lidstaten om te vormen tot democratische rechtsstaten met respect voor mensenrechten. Toch blijft er ruimte voor verbetering. Zo toont Kroatië ons dat hervormingen voornamelijk in de beginstadia van het toetredingsproces plaatsvinden. Daarna slabakken de regeringen ietwat. In Kroatië is er nog steeds sprake van etnische partijdigheid bij de berechting van oorlogsmisdaden uit het verleden. Dit heeft tot gevolg dat veel oorlogsmisdadigers nog steeds op vrije voeten zijn. Ten slotte staan veel oorlogsslachtoffers nog steeds in de kou.
De grote mislukking is Bosnië en Herzegovina, waar het toetredingsbeleid van de EU volledig gefaald heeft. Om zich verkiesbaar te stellen, mag men niet behoren tot een minderheidsgroep. Mensenrechten worden op grote schaal geschonden en justitie werkt niet onafhankelijk en onpartijdig. Er is geen sprake van een rechtsstaat met democratische waarborgen. De complexe staatsstructuur van Bosnië en Herzegovina zorgt voor een gebrek aan politieke wil. Hierdoor ontbreekt de noodzakelijke slagkracht om hervormingen door te voeren.
EU moet bezinnen
De eerste stadia van het toetredingsparcours zijn dus cruciaal, omdat het zo moeilijk is om landen te hervormen eenmaal ze lid zijn van de EU. Wil Europa een verdere versnippering van haar identiteit vermijden, dan moet zij daar dus nog sterker op focussen.
Daarenboven moet de EU toetredingsonderhandelingen sneller opschorten. Anderzijds kunnen de toetredingscriteria geïndividualiseerd en gedifferentieerd worden per kandidaat-lidstaat. Van alle ex-Joegoslavische landen kreeg enkel Servië een specifiek criterium opgelegd betreffende de Kosovo-kwestie. Deze praktijk moet meer ingeburgerd geraken. De EU zal zich meer moeten verdiepen in de heersende politieke en sociologische situatie van een kandidaat-lidstaat om de steun van de politieke bewindvoerders en de publieke opinie te verkrijgen.
Een volgend pijnpunt dat de EU moet aanpakken ligt in het feit dat hervormingen vaak zuiver legislatief worden doorgevoerd. Zij zijn te weinig doordrongen in de maatschappelijke realiteit van de bevolking. De EU kan deze tekortkoming bestrijden door een “bottom-up” approach te volgen met een sterke nadruk op sensibilisering en strategieën.
Ten slotte verliest de EU aan geloofwaardigheid door te weinig te focussen op slachtoffervergoeding. De zuivere nadruk die de EU legde op de samenwerking met het Joegoslaviëtribunaal heeft gezorgd voor diepe frustratie bij de bevolking. Etniciteit begint opnieuw een rol te spelen. De EU kan hieraan verhelpen door waarheidscommissies op te richten en te zorgen voor effectieve begeleiding van oorlogsslachtoffers.
De gehanteerde methode van de EU is ongezien in de wereldgeschiedenis en biedt unieke mogelijkheden voor de hervorming van conflictueuze landen. De Europese waarden dragen bij tot de praktische realisatie van vrede en regionale stabiliteit. Het mogelijks verval van deze waarden kan men dus zeker zorgwekkend noemen. Het wordt dus tijd dat de EU haar potentieel ten volle begint te benutten.
Internationaal Verdrag (IV) van Den Haag nopens de wetten en gebruiken van de oorlog te land, 18 oktober 1907, http://ihr.rodekruis.be.Handvest van de Verenigde Naties, 26 juni 1945, www.un.org/en/documents/charter/intro.shtml.Conventie (I) van Genève voor de verbetering van het lot der gewonden en zieken zich bevindende bij de strijdkrachten te velde, 12 augustus 1949, www.icrc.org.Conventie (II) van Genève voor de verbetering van het lot der gewonden, zieken en schipbreukelingen van de strijdkrachten ter zee, 12 augustus 1949, www.icrc.org.Conventie (III) van Genève betreffende de behandeling van krijgsgevangenen, 12 augustus 1949, www.icrc.org.Conventie (IV) van Genève betreffende de bescherming van burgers in oorlogstijd, 12 augustus 1949, www.icrc.org.Internationaal Verdrag betreffende de status van vluchtelingen, 28 juli 1951, beschikbaar op: http://www.cgvs.be/nl/binaries/Verdrag%20van%20Gen%C3%A8ve_tcm127-9244… [geraadpleegd op 19 april 2014].Aanvullend Protocol (I) bij de Conventies van Genève inzake de bescherming van de slachtoffers van internationale gewapende conflicten, 8 juni 1977, www.icrc.org.Aanvullend Protocol (II) bij de Conventies van Genève inzake de bescherming van de slachtoffers van niet-internationale gewapende conflicten, 8 juni 1977, www.icrc.org.Verdrag inzake het verbod of de beperking van het gebruik van bepaalde conventionele wapens die geacht kunnen worden buitensporig leed te veroorzaken of een niet-onderscheidene werking te hebben, 10 oktober 1980, http://ihr.rodekruis.be.VN-Verdrag tegen Foltering en andere wrede onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing, no. 39/46, 26 juni 1987 en http://www.hrea.org/index.php doc_id=379&erc_doc_id=2135&category_id=38&category_type=3&group=.Overeenkomst tot verbod van de ontwikkeling, de productie, de aanleg van voorraden en het gebruik van chemische wapens en inzake de vernietiging van deze wapens, 13 januari 1993, http://ihr.rodekruis.be.Resolutie 827 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (25 May 1993), UN Doc. S/Res/827(1993), www.icty.org/x/file/Legal%20Library/Statute/statute_827_1993_en.pdf.Kad… inzake de bescherming van nationale minderheden van 1 februari 1995, Tractatenblad 1995, 6 p. en www.uu.nl/faculty/leg/NL/organisatie/departementen/departementrechtsgel… van Rome inzake het Internationaal Strafgerechtshof, 17 juli 1998 en http://ihr.rodekruis.be/ref/home-ihr/IHR-Home-Verdragen/Statuut-van-Rom… Refugee Instruments & Related, Declaration of Regional Ministerial Conference on Refugee Returns ("Sarajevo Declaration"), 31 January 2005, available at:http://www.refworld.org/docid/451a5acc4.html [accessed 3 April 2014].Draft articles on the responsibility of international organizations, International Law Commission (2011), http://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/draft%20articles/9_11…;Europees Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden, Rome, 4 november 1950, http://www.echr.coe.int/Documents/Convention_NLD.pdf.Europees Verdrag ter voorkoming van foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing van 26 november 1987, Tractatenblad 1988, 19 enhttp://www.cpt.coe.int/lang/nld/nld-convention.pdf.Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, 18.12.2000, www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_nl.pdf.Verdrag inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, Europese Raad (11 mei 2011), Istanbul enhttp://www.conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?CL=ENG&N… betreffende de Europese Unie, Publicatieblad van de Europese Unie C 326, 26 oktober 2012 enhttp://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:C:2012:326:FU… betreffende de Werking van de Europese Unie, Publicatieblad van de Europese Unie C 326, 26 oktober 2012 enhttp://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:C:2012:326:FU…. Raad nr.975/99, 29 april 1999 houdende de vaststelling van de voorwaarden voor de uitvoering van acties op het gebied van de ontwikkelingssamenwerking die een bijdrage leveren tot de verwezenlijking van de algemene doelstelling van ontwikkeling en consolidatie van de democratie en de rechtsstaat, alsmede van de doelstelling van eerbiediging van de mensenrechten en de fundamentele vrijheden, http://eur-lex.europa.eu/Verord. Raad nr. 976/99, 29 april 1999 houdende de vaststelling van de voorwaarden voor de uitvoering van niet onder de ontwikkelingssamenwerking vallende communautaire acties die binnen het kader van het communautaire samenwerkingsbeleid een bijdrage leveren tot de algemene doelstelling van ontwikkeling en consolidatie van de democratie en de rechtsstaat, alsmede tot de doelstelling van eerbiediging van de mensenrechten en de fundamentele vrijheden in derde landen, http://eur-lex.europa.eu/Verord. Raad nr. 2666/2000, 5 december 2000 betreffende de steun aan Albanië, Bosnië-Herzegovina, Kroatië, de Federale Republiek Joegoslavië en de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, tot intrekking van Verordening (EG) nr. 1628/96 en tot wijziging van de Verordeningen (EEG) nr. 3906/89 en (EEG) nr. 1360/90, alsmede van de Besluiten 97/256/EG en 1999/311/EG, http://eur-lex.europa.eu/.Verord. Europese Raad nr. 1085/2006, 17 juli 2006 tot invoering van een instrument voor pretoetredingssteun (IPA),http://europa.eu/legislation_summaries/agriculture/enlargement/e50020_n…. Europees Parlement en de Raad nr. 1889/2006, 20 december 2006 tot instelling van een financieringsinstrument voor de bevordering van democratie en mensenrechten in de wereld, http://eur-lex.europa.eu/.Besluit Raad nr. 2003/335/JBZ, 8 mei 2003 inzake opsporing en vervolging van genocide, misdrijven tegen de menselijkheid en oorlogsmisdrijven, P.B 14 mei 2003, http://eur-lex.europa.eu/. Bosnië en Herzegovina Constitution of Bosnia and Herzegovina [Bosnië en Herzegovina], 26 maart 2009, no. 327/09, beschikbaar op: http://legislationline.org/documents/section/constitutions Bosnia and Herzegovina: Law on Missing Persons [Bosnië en Herzegovina], 21 oktober 2004, no. 109/04, beschikbaar op: http://www.ic-mp.org/wp- content/uploads/2007/11/lawmp_en.pdf [geraadpleegd op 18 april 2014] Federale Republiek Joegoslavië Federal Republic of Yugoslavia: Law of 2002 on Protection of Rights and Freedoms of National Minorities [Servië], 2002, beschikbaar op:www.refworld.org/docid/4b5d97562.html [geraadpleegd op 6 maart 2014].Federal Republic of Yugoslavia: Act of 2006 on churches and religious communities [Servië], 2006, beschikbaar op:www.seio.gov.rs/upload/documents/ekspertske%20misije/protection_of_mino…;Kosovo Constitution of the Republic of Kosovo, 9 april 2008, available at: http://www.refworld.org/docid/4ae969d32.html [geraadpleegd op 8 april 2014]Kosovo: Law on Protection Against Domestic Violence, 1 juli 2010, no. 03/L –182, beschikbaar op: http://www.assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2010-182-eng.pdf Koso… Law on Missing Persons, 14 september 2011, no. 04/L –023, beschikbaar op:http://www.ic-mp.org/wp-content/uploads/2007/11/law-on-missing-persons-… [geraadpleegd op 9 april 2014]. KroatiëCroatia: Constitutional Act on the rights of national minorities [Kroatië], 19 december 2002, no. 155/2002, beschikbaar op: www.sabor.hr/Default.aspx?art=2448 [geraadpleegd op 2 april 2014].Croatia: Law on the Police [Kroatië], 28 maart 2008, no. 41/08, beschikbaar op: http://pak.hr/cke/propisi,%20zakoni/en/LawonPolice/Law.pdf [geraadpleegd op 18 april 2014].Croatia: Act on the suppression of discrimination [Kroatië], 9 mei 2008, beschikbaar op: www.ombudsman.hr/dodaci/The_anti-discrimination_act.pdf [geraadpleegd op 2 april 2014].Croatia: Act on Gender Equality [Kroatië], 15 juli 2008, no. 82/08, beschikbaar op: www.ured-ravnopravnost.hr/site/the-act-on-gender-equality-nn-8208.html [geraadpleegd op 2 april 2014]. Servië Constitution of the Republic of Serbia [Servië], 30 September 2006, beschikbaar op: www.refworld.org/docid/4b5579202.html [geraadpleegd op 6 maart 2014].Serbia: Law on Refugees [Servië], nos. 18/92, 45/2002, beschikbaar op: http://www.minoritycentre.org/sites/default/files/law-refugees-serbia.p… [geraadpleegd op 19 april 2014].Serbia: Law on the Accountability for Human Rights Violations [Servië], no. 58/2003, beschikbaar op: www.lustration.net/human_rights.pdf [geraadpleegd op 13 april 2014].Serbia: Law on Property Restitution and Compensation [Servië], no. 72/2011, beschikbaar op: www.mfin.gov.rs/UserFiles/File/zakoni/Law%20on%20Property%20Restitution… [geraadpleegd op 27 maart 2014]. Republiek Srpska Constitution of Republika Srpska, 29 november 2003, no. 01/1067/03, beschikbaar op: http://legislationline.org/documents/section/constitutions [geraadpleegd op 5 april 2014].
The OTP of the ICTY, Prosecutor v. Milošević, Indictment, case no. IT-01-51-I (22 november 2001) en www.icty.org/x/cases/slobodan_milosevic/ind/en/mil-ii011122e.htm.Trial Chamber of the ICTY, Prosecutor v. Milošević, Decision on motion for judgment of acquittal, case no. IT-02-54-T (16 juni 2004),http://icty.org/x/cases/slobodan_milosevic/tdec/en/040616.htm.Trial Chamber of the ICTY, Prosecutor v. Ante Gotovina et al, Judgment, case no. IT-06-90-T (15 april 2011), http://www.icty.org/x/cases/gotovina/tjug/en/110415_judgement_vol2.pdf… Chamber of the ICTY, Prosecutor v. Ante Gotovina et al, Judgment, case no. IT-06-90-A (16 november 2012) enhttp://www.icty.org/x/cases/gotovina/acjug/en/121116_judgement.pdf.HvJ 11/70, Internationale Handelsgesellschaft, Jur. 1970, I, 1135-1136, http://curia.europa.eu.HvJ 4-73, J. Nold, Kohlen- und Baustoffgrosshandlung, Jur. 1974, I, 508, http://curia.europa.eu.HvJ 46/87 en 227/88, Hoechst AG vs. Commissie, Jur. 1989, I, 2923, nr. 13, http://curia.europa.eu.HvJ C-105/03, Maria Pupino, Jur. 2005, I, 5332-5333, http://curia.europa.eu.HvJ C-354/04, Gestoras Pro Amnistia, Jur. 2007, I, 1646-1648 en 1650-1653, http://curia.europa.eu.HvJ C-305/05, Orde van Franstalige en Duitstalige Balies e.a., Jur. 2007, I, 5335-5356, http://curia.europa.eu.EHRM, Drozd en Janousek vs. Frankrijk en Spanje, nr. 12747/87 (26 juni 1992), http://hudoc.echr.coe.int.EHRM, Banković e.a. vs. België e.a., nr. 52207/99 (12 december 2001), http://hudoc.echr.coe.int.EHRM, Sejdić en Finci vs. Bosnië en Herzegovina, nr. 27996/06 en 34836/06 (22 december 2009), http://hudoc.echr.coe.int.EHRM, Maktouf en Damjanović vs. Bosnië en Herzegovina, nr. 2312/08 en 34179/08 (18 juli 2013), http://hudoc.echr.coe.int.
BANDOVIC, I., Country specific report: Serbia: the role of human and minority rights in the process of reconstruction and reconciliation for state and nation-building, Bozen, EURAC research, 2008, 30 p. en www.eurac.edu/en/research/institutes/imr/Documents/21_Serbia.pdf.BANDOV…, I., “The international role in the reconciliation process – a view from Serbia” in JUREKOVIĆ, P., LABARRE, F. en FELBERBAUER, E.M. (eds.), From peace making to self sustaining peace - International presence in South East Europe at a crossroads, Vienna, Akademiedruckerei Landesverteidigungsakademie, 2004 enwww.bmlv.gv.at/wissen-forschung/publikationen/publikation.php?id=160.BI…, F., “Introduction” in BIEBER, F., EU conditionality in the Western Balkans, Oxon, Routledge, 2013, 1-7.BIEBER, F. “Building Impossible States? State-Building Strategies and EU Membership in the Western Balkans” in BIEBER, F. (ed.), EU Conditionality in the Western Balkans, Oxon, Routledge, 2013, 9-29.BLOCKMANS, S., “EU Conflict Prevention in the Western Balkans” in KRONENBERGER, V. en WOUTERS, J., (eds.), The European Union and Conflict Prevention: Policy and Legal Aspects, Den Haag, T.M.C. Asser Press, 2004, 293-321.BRANIFF, M., Integrating the Balkans: conflict resolution and the impact of EU expansion, Londen, I.B. Tauris & Co Ltd., 2011, 226 p.CHAPMAN, J., “Destruction of a common heritage: the archaeology of war in Croatia, Bosnia and Hercegovina”, Antiquity 1994, 120-126.COOLSAET, R., Macht en waarden in de wereldpolitiek: Actuele vraagstukken in de internationale politiek, Gent, Academia Press, 2013, 476 p.DECLERCK, W., “Internationaal humanitair recht in het beleid van de Europese Unie”, Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2007, 139-151 enhttp://ihr.rodekruis.be/content/IHR/downloads/publicaties/indekijker200… GRAAFF, B., “The difference between legal proof and historical evidence”, ERW 2006, 504-505.EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS, “The ECHR in 50 Questions”, France, 2012, 14 p. en http://www.echr.coe.int/Documents/50Questions_ENG.pdf.EUROPESE COMMISSIE (ed.), “Uitbreiding: Europese normen en waarden uitdragen naar meer landen”, De Europese Unie in het kort 2014, 12 p. en http://europa.eu/pol/index_nl.htm.FAGAN, A., Europe’s Balkan Dilemma: paths to civil society or state-building?, Londen, I.B. Tauris & Co Ltd., 2010, 216 p.FRIES, S. “Conflict Prevention and Human Rights” in KRONENBERGER, V. en WOUTERS, J., (eds.), The European Union and Conflict Prevention: Policy and Legal Aspects, Den Haag, T.M.C. Asser Press, 2004, 237-252.GOWAN, D., Serbia’s European Choice, Londen, Centre for European Reform, 2007, 8 p., www.cer.org.uk/publications/archive/policy-brief/2007/serbias-european-…, H., The EU’s Transformative Power: Europeanization through Conditionality in Central and Eastern Europe, New York, Palgrave Macmillan, 2006, 250 p.GUILD, E. en LESIEUR, G., The European Court of Justice on the European Convention on Human Rights. Who said what, when?, Londen, Kluwer Law International Ltd., 1998, 440 p.GUISAN, C., “From the European Coal and Steel Community to Kosovo: reconciliation and its discontents”, JCMS 2011, 541-562 en http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1468-5965.2010.02152.x/pdf…, J.M., Bosnia and beyond: the “quiet” revolution that wouldn’t go quietly, New York, Algora Publishing, 2006, 249 p.INSTITUTE ON RELIGION AND PUBLIC POLICY, “Religious freedom in Serbia”, UPR 21 oktober 2011, 2 p., beschikbaar op: www.upr-info.org/followup/assessments/session15/serbia/IRPP-Serbia.pdf… CRIMINAL TRIBUNAL FOR THE FORMER YUGOSLAVIA, “The tribunal’s accomplishments in justice and law”, 6 p. enhttp://www.icty.org/x/file/Outreach/view_from_hague/jit_accomplishments…, H., “European Integration – the Reconciliation and Development Project for the Western Balkans” in ISAK, H. (ed.), A European Perspective for the Western Balkans, Wenen, NWV, 2007, 218 p.KRONENBERGER, V. (ed.), The European Union and the international legal order: discord or harmony?, Den Haag, T.M.C. Asser Press, 2001, 640 p.KURSPAHIC, K.,“From Bosnia to Kosovo and beyond: mistakes and lessons” in BLITZ, B.K. (ed.), War and change in the Balkans: nationalism, conflict and cooperation, New York, Cambridge University Press, 2006, 76-86, 290 p.MARTENCZUK, B., “Community Cooperation Policy and Conflict Prevention” in KRONENBERGER, V. en WOUTERS, J., (eds.), The European Union and Conflict Prevention: Policy and Legal Aspects, Den Haag, T.M.C. Asser Press, 2004, 189-210.MARTINICO, G. en POLLICINO, O., The interaction between Europe’s legal systems: judicial dialogue and the creation of supranational laws, Cheltenham, Edward Elgar Publishing Limited, 2012, 257 p.MUNUERA, G., Preventing armed conflict in Europe: lessons from recent experience, Alençon, Institute for Security Studies of Western European Union, 1994, 83 p., www.iss.europa.eu/uploads/media/cp015-016e.pdf.NAERT, F., International law aspects of the EU’s Security and Defence Policy, with a particular focus on the law of armed conflict and human rights, Antwerpen, Intersentia Publishers, 2010, 682 p.NETTELFIELD, L.J., Courting democracy in Bosnia and Herzegovina, The Hague Tribunal’s impact on a postwar state, Cambridge, Cambridge University Press, 2010, 330 p.NOUTCHEVA, G., European foreign policy and the challenges of Balkan accession, conditionality, legitimacy and compliance, Abingdon, Routledge, 2012, 242 p.OSTOJIĆ, M. “Facing the past while disregarding the present? Human rights NGOs and truth-telling in post- Milošević Serbia” in BOJICIC-DZELILOVIC, V., KER-LINDSAY, J. and KOSTOVICOVA, D. (eds.), Civil society and transitions in the Western Balkans, Hampshire, Macmillan Publishers Limited, 2013, 288p.PERRIT, H.H., The Road to Independence for Kosovo: a chronicle of the Ahtisaari Plan, New York, Cambridge University Press, 2010, 317 p.POND, E., Endgame in the Balkans, regime chance, European style, Washington D.C., Brookings Institution Press, 2006, 412 p.RAJKOVIC, N. M., The politics of international law and compliance, Serbia, Croatia and the Hague Tribunal, Abingdon, Routledge, 2012, 213 p.RAMSBOTHAM, O., WOODHOUSE, T. en MIALL, H., Contemporary conflict resolution, Cambridge, Polity Press, 2011, 507 p.SARKIN, J., “Reparations for gross human rights violations as an outcome of criminal versus civil court proceedings” in De Feyter,K., Parmentier, S., Bossuyt, M. and Lemmens, P. (eds.), Out of the ashes, reparations for victims of gross and systematic human rights violations, Antwerpen, Intersentia, 522 p.SCHIMMELFENNIG, F., ENGERT, S. en KNOBEL, H., “The impact of EU political conditionality” in SCHIMMELFENNIG, F. en SEDELMEIER, U.(eds.), The Europeanization of Central and Eastern Europe, Ithaka, Cornell University Press, 2005, 256 p.SHRAGA, D., and ZACKLIN, R., “The International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia”, EJIL 1994, 360-380.TALANI, L. S. (ed.), EU and the Balkans: policimares of integration and disintegration, Newcastle upon Tyne, Cambridge Scholars Publishing, 2008, 168 p.TRAUNER, F., The Europeanisation of the Western Balkans: EU justice and home affairs in Croatia and Macedonia, Manchester, Manchester University Press, 2011, 203 p.VANDELANOTTE, J., Handboek EVRM –Deel 1: Algemene Beginselen, Antwerpen, Intersentia, 2005, 949 p.VASILJEVIĆ, S., Gender equality and non-discrimination principle in the context of the Croatian accession to the EU, scriptie Faculteit Rechtsgeleerdheid Zagreb, 2013, 9 p., beschikbaar op: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2331396.VERHOEVE, J., From war to the rule of law: peace building after violent conflicts, Amsterdam, Amsterdam University Press, 2007, 205 p.ZARTMAN, I.W., “Ripeness: The Hurting Stalemate and Beyond” in STERN, P.C. en DRUCKMAN, D. (eds.), International Conflict Resolution after the Cold War, Washington, National Academy Press, 2000, 626 p.ZIELENIEC, A. (ed.), European Union Enlargement and Neighbourhood Policy: on the future of Europe, Warsaw, Stefan Batory Foundation, 2003, 114 p.
2014 Report of the Secretary-General on the United Nations Interim Administration Mission in Kosovo (30 januari 2014), Security Council Doc. S/2014/68, 18 p. en http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-…;Bosnië en Herzegovina 2006 Progress Report on Bosnia and Herzegovina (8 november 2006), COM. Doc. SEC(2006) 1384, 56 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2006/nov/bih_sec_1384… Progress Report on Bosnia and Herzegovina (6 november 2007), COM. Doc. SEC(2007) 1430, 59 p. enhttp://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2007/nov/bosnia_herze… Progress Report on Bosnia and Herzegovina (5 november 2008), COM. Doc. SEC(2008)2693, 64 p. enhttp://ec.europa.eu/enlargement/pdf/press_corner/key-documents/reports_… Progress Report on Bosnia and Herzegovina (14 oktober 2009), COM. Doc. SEC(2009)1338, 67 p. enhttp://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2009/ba_rapport_2009_… Progress Report on Bosnia and Herzegovina (9 november 2010), COM. Doc. SEC(2010)1331, 65 p. enhttp://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2010/package/ba_rappo… Progress Report on Bosnia and Herzegovina (12 oktober 2011), COM. Doc. SEC(2011)1206, 64 p. enhttp://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/ba_rappo… Progress Report on Bosnia and Herzegovina (10 oktober 2012), COM. Doc. SWD(2012)335, 60 p. enhttp://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2012/package/ba_rappo… Progress Report on Bosnia and Herzegovina (16 oktober 2013), COM. Doc. SWD(2013) 415, 63 p. enhttp://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2013/package/brochure…;Kosovo 2013 Progress Report on Kosovo (16 oktober 2013), COM. Doc. SWD(2013) 416, 62 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2013/package/brochure…;Kroatië 2004 Communication from the Commission (20 april 2004), Opinion on Croatia’s application for membership of the European Union, COM. Doc. COM (2004)257, 131 p. enhttp://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52004DC025… Presidency Conclusions (19 juli 2004), Brussels European Council on Croatia Doc. 10679/2/04, 26 p. enhttp://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/810…. 2005 Progress Report on Croatia (9 november 2005), COM. Doc. SEC(2005)1424, 117 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/archives/pdf/key_documents/2005/package… Progress Report on Croatia (8 november 2006), COM. Doc. SEC(2006)1385, 71 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2006/nov/hr_sec_1385_… Progress Report on Croatia (6 november 2007), COM. Doc. SEC(2007)1431, 69 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2007/nov/croatia_prog… Progress Report on Croatia (5 november 2008), COM. Doc. SEC(2008)2694, 74 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/press_corner/key-documents/reports_… Progress Report on Croatia (14 oktober 2009), COM. Doc. SEC(2009)1333, 73 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2009/hr_rapport_2009_… Progress Report on Croatia (9 november 2010), COM. Doc. SEC(2010)1326, 71 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2010/package/hr_rappo… Progress Report on Croatia (12 oktober 2011), COM. Doc. SEC(2011) 1200, 70 p. en www.delhrv.ec.europa.eu/files/file/progres%20report/hr_rapport_2011_en… Monitoring Report on Croatia (10 oktober 2012), COM. Doc. SWD(2012)338, 53 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2012/package/hr_analy… Communication from the Commission to the European Parliament and the Council on the main findings of the comprehensive monitoring report on Croatia’s state of preparedness for EU membership (10 oktober 2012), COM. Doc. COM(2012)601, 20 p. enhttp://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2012/package/hr_rappo…;Montenegro 2013 Progress Report on Montenegro (16 oktober 2013), COM. Doc. SWD(2013) 411, 63 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2013/package/brochure… 2005 Progress Report on Serbia (9 november 2005), COM. Doc. SEC(2005)1428, 62 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/archives/pdf/key_documents/2005/package… Progress Report on Serbia (8 november 2006), COM. Doc. SEC(2006)1389, 45 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2006/nov/sr_sec_1389_… Progress Report on Serbia (6 november 2007), COM. Doc. SEC(2007)1435, 48 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2007/nov/serbia_progr… Progress Report on Serbia (5 november 2008), COM. Doc. SEC(2008)2698, 58 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/press_corner/key-documents/reports_… Progress Report on Serbia (14 oktober 2009), COM. Doc. SEC(2009)1339, 60 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2009/sr_rapport_2009_… Progress Report on Serbia (9 november 2010), COM. Doc. SEC(2010)1330, 59 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2010/package/sr_rappo… Conclusions and Recommendations of the Commission’s Opinions on the membership application by Serbia, COM. Doc. COM(2011)666, 2 p. enhttp://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/sr_concl… Progress Report on Serbia (10 oktober 2012), COM. Doc. SWD(2012)333, 67 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2012/package/sr_rappo… Progress Report on Serbia (16 oktober 2013), COM. Doc. SWD(2013) 412, 71 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2013/package/brochure…;Turkije 2000 Regular Report on Turkey’s progress towards accession (8 november 2000), 82 p. en http://ec.europa.eu/enlargement/archives/pdf/key_documents/2000/tu_en.p….
1978 Kopenhagenverklaring Europese Raad (20 april 1978), Conclusies van het Presidium: Verklaring over de Democratie, 21 p. enwww.european-council.europa.eu/media/854619/copenhagen_april_1978__nl_… Council in Copenhagen, “Copenhagen Declaration” (21-22 juni 1993), Conclusions of the presidency Doc. SN 180/1/93, 46 p. enwww.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/72921.pdf en http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/accession_criteria_cope… Conclusies van de Europese Raad over de toepassing van de conditionaliteit met het oog op de ontwikkeling van een samenhangende EU-strategie voor de betrekkingen met de landen in die regio (29 april 1997), Algemene Zaken Doc.7738/97 enwww.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/nl/gena/028c0057… Santa Maria da Feira European Council (19-20 juni 2000), Presidency Conclusions, §66-75 en http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressdata/en/ec/002… EU-Western Balkans Summit (21 juni 2003), Thessaloniki, European Council Doc. 10229/03, §5 en http://europa.eu/rapid/press-release_PRES-03-163_en.htm.Council Common Position on the International Criminal Court, Doc. 10400/03 CFSP, 1-2 en http://www.amicc.org/docs/EUCommonPos6_03.pdf.2007 EU-Verklaring ter gelegenheid van de 50ste verjaardag van de ondertekening van de Verdragen van Rome (25 maart 2007), Berlijn, 2 p. enhttp://europa.eu/50/docs/berlin_declaration_en.pdf.2008 Council Joint Action on the European Union Rule of Law Mission in Kosovo (4 februari 2008), Council of the European Union 2008/124/CFSP, 7 p.http://www.eulex-kosovo.eu/en/info/docs/JointActionEULEX_EN.pdf.2011 Statement on behalf of the European Union and its Member States, 31st International Conference of the Red Cross and Red Crescent, 28 november 2011, Genève, 4p. enhttp://eeas.europa.eu/delegations/un_geneva/documents/eu_statments/othe… EU Opening Statement for accession negotiations (9 januari 2014), Conference on accession to the European Union – Serbia Doc. AD 1/14, Brussel, 25 p. enhttp://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EN&t=PDF&gc=true&sc=false… First Accession Conference with Serbia (21 januari 2014), Council of the European Union Doc. 5486/14, Brussel, 2 p. enhttp://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/genaff…;
1999 Stability Pact for South Eastern Europe (10 juni 1999), Cologne, http://www.stabilitypact.org/constituent/990610-cologne.asp.2001 Guidelines on human rights dialogues with third countries (3 december 2001, updated in 2009), Council of the European Union Doc. 14469/01, 14 p. enhttp://eeas.europa.eu/human_rights/guidelines/dialogues/docs/16526_08_e… Assistance Programme to the Western Balkans, 2002-2006 Regional Strategy Paper of the European Commission, 58 p. enhttp://ec.europa.eu/enlargement/archives/seerecon/region/documents/ec/e… Agreement between the International Criminal Court and the European Union on cooperation and assistance (6 december 2005), Council of the European Union Doc. 14298/05, 23 p. enhttp://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EN&f=ST%2014298%202005%20… Guidelines on promoting compliance with international humanitarian law (23 december 2005), European Union Doc. C 327/4, 4 p. enhttp://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2005:327:000… Guidelines to EU Policy towards third countries on torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment (20 maart 2012), Council of the European Union Doc. 6129/1/12, 18 p. enhttp://eeas.europa.eu/human_rights/guidelines/torture/docs/20120626_gui… Agreement of Principles governing the normalization of relations, 19 april 2013, http://www.rts.rs/upload/storyBoxFileData/2013/04/20/3224318/Originalni…;
The EU Intergration Office, “European Orientation of the citizens of Serbia”, 31 juni 2007, http://www.seio.gov.rs/documents/national-documents.223.html.2010 Gallup Balkan Monitor, “Focus on Kosovo’s Independence”, 7 p. en http://www.balkan-monitor.eu/files/Gallup_Balkan_Monitor-Focus_On_Kosov….
http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/videozone/programmas/journaal/2.3….