Jules Callewaert, een ‘zwarte’ pater?
Op 25 november 2014 zal het vijftig jaar geleden zijn dat pater Jules Callewaert overleed. Deze dominicaan en voorvechter van de Vlaamse zaak is een halve eeuw na zijn dood nog steeds geen onomstreden figuur. Voor sommigen is hij het voorbeeld bij uitstek van de geestelijke die scholieren en studenten overtuigde om naar Rusland te trekken en daar tegen de communisten te vechten, voor anderen is hij de edelmoedige flamingant die na de oorlog ten onrechte werd veroordeeld. Door een analyse van het dagboek dat Callewaert tijdens de Tweede Wereldoorlog bijhield, willen we nu helderheid scheppen inzake de houding van de pater tijdens deze oorlogsjaren.
Doorheen de Eerste Wereldoorlog en de jaren twintig was pater Callewaert uitgegroeid tot een van de toonaangevende figuren binnen de Vlaamse beweging. In de jaren dertig raakte hij betrokken bij het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV), een Vlaams-nationalistische en fascistisch geïnspireerde partij. In september 1939, enkele dagen na de Duitse inval in Polen, begon Callewaert aan zijn Oorlogsdagboek. In het eerste deel van zijn dagboek speelt hij met het idee dat het een geschiedkundige wetmatigheid is dat God om de zoveel tijd ingrijpt in de wereld en deze vernielt om er een nieuwe op te kunnen bouwen, zoals in het verhaal van Noah en de Ark. Zo schrijft hij: “Eeuw op eeuw wordt de wereld omgewoeld door Gods ploegschaar. Die ploegschaar is een of ander groot volk dat de wereld beheerst […] Waarom zou het in Gods plan niet aan de Duitsers zijn?” Callewaert bewonderde ook Hitler omdat deze het Duitse volk, dat vernederd was na de Eerste Wereldoorlog, er terug bovenop had geholpen. Voor de Duitsers was Hitler daarom de nieuwe “Messias”, de nieuwe “God-Verlosser”.
Toen België veroverd werd door de troepen van Nazi-Duitsland, was pater Callewaert aanvankelijk enthousiast. Hij besloot de oorlogsgebeurtenissen en het beleid van de Duitsers te beoordelen aan de hand van twee principes: de positie van het katholicisme en de zelfstandigheid van Vlaanderen. Callewaert verwachtte dat de Duitsers de katholieken ongemoeid zouden laten. Daarnaast zouden ze de Vlamingen ook een eigen onafhankelijke staat geven. Callewaert werd echter al snel teleurgesteld wat betreft zijn eerste principe: de nazi-ideologie stond lijnrecht tegenover het katholiek geloof. Op het vlak van zijn tweede principe, de onafhankelijkheid van Vlaanderen, bleven de verwachtingen van de pater wél hoog gespannen. Hij keurde de samenwerking van het VNV met de Duitsers goed en liet zich positief uit over de oprichting van een Vlaams afweerkorps tegen Engeland. Ook de inval van de Duitsers in de Sovjet-Unie in juni 1941 juichte hij toe. Hij omschreef deze inval als “de gesel Gods die knotst op het goddeloos bolsjewisme”. In gedachten zegende hij de Duitse legers die optrokken tegen de communisten en bad voor hen “opdat God u in deze beproeving vooral zegene door het bewustzijn in te prenten dat u het uitverkoren volk zijt om orde te scheppen in Europa”.
Het VNV werd als grootste collaborerende partij in Vlaanderen door de Duitsers gedwongen steeds verder te gaan in de collaboratie, de nazificatie en de werving van vrijwilligers voor het Oostfront. Pater Callewaert keek nu met veel argwaan en wantrouwen naar de Duitsers, die veel beloofden inzake de Vlaamse onafhankelijkheid maar er tot dusver nog niets van verwezenlijkt hadden. Hij walgde van de manier waarop er gedweept werd met de nazi’s en de manier waarop de leiding van het VNV zich steeds weer schikte naar de Duitsers, zonder er ooit iets voor Vlaanderen voor in de plaats te krijgen. Hij stelde dan ook duidelijk dat hij “liever geen flamingantisme meer [had] dan zulke vuilnis en ontaarding”. Na de Duitse nederlaag bij Stalingrad in de winter van 1942, was Callewaerts geloof in een Duitse eindoverwinning weggedeemsterd en raakte hij ervan overtuigd dat hij iets moest doen om Vlaanderen en het katholicisme uit deze crisis te leiden.
In april 1943 stuurde Callewaert een brief naar de leiding van het VNV waarin hij de politieke koers van de partij verwierp en de partijleiding omwille van haar houding terecht wees: de leiding “buigt en kruipt, aarzelt en dubt en eindigt altijd maar met toe te geven en het wonder is: ze zit in haar broekzakken vuisten te maken tegen de trouweloosheid van den Duits maar durft niet op te staan”. In de voetnoten aan het einde deze brief stond echter nog te lezen dat Callewaert niet tegen het bestaan van het VNV was, maar een beter bestaan voor de partij wilde en dat hij de oorlog die door Duitsland was begonnen als rechtvaardig beschouwde en de nieuwe staatsorde verdedigde. Er kwam echter geen kentering in de houding van de partij door Callewaerts brief. Hierna trok de pater zich terug uit het openbaar leven tot aan het einde van de oorlog.
“… ik kreeg de indruk en de zekerheid dat […] Vlaanderen van Duitsland niets te verwachten had […]Het werd bij mij een obsessie: zoveel eerlijkheid van ons werd dus bedrogen. Het was een instorting, hetgeen ik zag, lijk in een visioen: de ramp van Vlaanderen”. Omdat pater Callewaert zag dat zijn principes – ‘voor Vlaanderen en Christus’ – door de Duitsers met de voet werden getreden, keerde hij zich af van de collaboratie. Zijn ommekeer kwam er echter pas laat en er moet een blijvend vraagteken geplaatst worden bij de authenticiteit ervan: deze kwam er pas na enkele jaren en nadat de Duitsers in het defensief waren gedrongen. Uiteindelijk werd de pater opgepakt en veroordeeld tot een gevangenisstraf voor zijn steun aan de collaborerende organisaties tijdens de oorlog. Dat hij jongens naar het Oostfront zou hebben gestuurd, lijkt ons gezien zijn aanvankelijk enthousiasme voor de oorlog tegen de Sovjet-Unie aanneembaar, maar dit is nooit bewezen en de pater werd er dan ook niet voor veroordeeld. Tot een duidelijke veroordeling van de oorlog en de collaboratie kwam de pater nooit, zoals uit de voetnoten van zijn brief aan de VNV-leiding blijkt.
BIBLIOGRAFIE
ABAM: Aartsbisschoppelijk Archief Mechelen (Varkensstraat 6, Mechelen)
ADVN: Archief en Documentatiecentrum voor het Vlaams Nationalisme (Lange Leemstraat 26, Antwerpen)
AGSB: Archief Grootseminarie Brugge (Potterierei 72, Brugge)
AMVC: Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven / Letterenhuis (Minderbroedersstraat 22, Antwerpen)
AVPD: Archief Vlaamse Provincie Dominicanen (Ravenstraat 98, Leuven)
BAB: Bisschoppelijk Archief Brugge (Heilige Geeststraat 4, Brugge)
KADOC: Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving (Vlamingenstraat 39, Leuven)
BEG-CHTP: Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis – Cahiers d’Histoire du Temps Présent
BTNG-RBHC: Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis – Revue Belge d’Histoire Contemporaine
NEVB: Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (3 dln., Tielt, Lannoo, 1998)
NWB: Nationaal Biografisch Woordenboek (20 dln.)
Aernouts, A., Homilie “Pater Callewaert” 16.03.1986, in AKVS-Schriften 7 (1986) nr. 13, 43-44.
Bernaers, H., Buys, W. & Wojciulewitsch, E., 50 jaar zusters Dominicanessen van Bethanië te Lint, Lint, Jubileumcomité 50 jaar Bethanië Lint, 1982.
Beyen, M., Held voor alle werk. De vele gedaanten van Tijl Uilenspiegel, Antwerpen-Baarn, Houtekiet, 1998.
Boehme, O., Revolutie van rechts en intellectuelen in Vlaanderen tijdens het interbellum. Ideeënhistorische bijdragen, Leuven, Acco, 2011.
Boudens, R., Kardinaal Mercier en de Vlaamse Beweging (Keurreeks, 128), Leuven, Davidsfonds, 1975.
Boudens, R., Henri Lamiroy (1931-1952), in Cloet, M., Janssens de Bisthoven, B. & Boudens, R. (ed.), Het bisdom Brugge (1559-1984). Bisschoppen, priesters, gelovigen, Brugge, West-Vlaams Verbond van Kringen voor Heemkunde, 1985, 389-400.
Boudens, R., Honoré Coppieters (1927-1947), in Cloet, M., Collin, L. & Boudens, R. (ed.), Het bisdom Gent (1559-1991). Vier eeuwen geschiedenis, Gent, Werkgroep ‘De geschiedenis van het bisdom Gent’, 1991, 367-380.
Boudens, R., De Kerk in Vlaanderen. Momentopnamen, Apeldoorn, Averbode, 1994.
Boudens, R., Een rapport van hoofdaalmoezenier J. Marinis aan kardinaal Mercier over de Vlaamse Beweging aan het front tijdens de Eerste Wereldoorlog, in Wetenschappelijke Tijdingen 54 (1995) 63-79.
Boudens, R., Kardinaal Van Roey en de Tweede Wereldoorlog, Averbode, Altiora, 1997.
Boudens, R., Coppieters, Honoré, in NEVB 1 (1998) 794-795.
Boudens, R., Lamiroy, Henri, in NEVB 2 (1998) 1780-1782.
Boudrez, F., Klein Seminarie van Roeselare in NEVB 2 (1998) 1727-1730.
Brinckman, B., De natie wordt volwassen. Interview met Petra Gunst en Bruno De Wever, in De Morgen, 26 november 1998.
Brouns, T. et al. (ed.), Vlaanderen’s hulde aan Pater Callewaert. Gedenkboek, Kortrijk, Steenlandt, 1936.
Bufkens, G., De Dominicanenkerk van Oostende, in Cultuurdienst Stad Oostende, Open Monumentendag Oostende 8 september 2002. “Symbolen”, Oostende, 2002, 32-40.
Burlard, D., Häresie und Mythus des 20. Jahrhunderts. Rosenbergs nationalsozialistische Weltanschauung vor dem Tribunal der Römischen Inquisition, Paderborn, Ferdinand Schöningh, 2005.
Burleigh, M., Heilige doelen. Religie en politiek van de Europese dictators tot Al Qaida, Amsterdam, De Bezige Bij, 2007.
Cailliau, M., Pater Jules L. Callewaert versus Joris van Severen, in Cailliau, M. (ed.), Joris van Severen. Zijn persoon, zijn gedachten, zijn invloed, zijn werk (Jaarboek 14), Ieper, Studiecentrum Joris van Severen, 2010, 129-150.
Callens, A., Het weekblad ‘De Stem uit België’ (1914-1919). Een bijdrage tot de studie van de Vlaamse emigrantenpers in de eerste wereldoorlog, (onuitgegeven licentiaatsverhandeling Letteren, K.U. Leuven), Leuven, 1980.
Callens, A., Pater Jules Callewaert en ‘De Stem uit België’, in Verschaeviana dl. 5 (1982) 37-61.
Callens, A., Prims, Floris, in NEVB 2 (1998) 2509-2510.
Callewaert, J., Op den uitkijk, Brugge – Leuven – Leiden, Sint Michiel en Vlaamsche Boekenhalle, 1919.
Callewaert, J., Mechelen en Vlaanderen. Een brief van Pater Callewaert, in Ons Vaderland, 10 juni 1920.
Callewaert, J., Onze Jeugd en de Nieuwe Tijd, in Onze Jeugd 1 (1920) 18-28.
Callewaert, J., De sterke vrouw van Vlaanderen, Gent, Veritas, 1922.
Callewaert, J., Ierland en het Iersche volk, Leuven – Gent – Mechelen, De Vlaamsche Boekenhalle, 1923.
Callewaert, J., Onze Vlaamsche Jeugd en de herstelling in Christus, in Onze Jeugd 5 (1924) 1-16.
Callewaert, J., Enkele beschouwingen over onze landelijke Jeugd, in Onze Jeugd 5 (1924) 157-161.
Callewaert, J., Jeugdopvoeding en Bewondering, in Onze Jeugd 5 (1924) 193-197.
Callewaert, J., Het vraagstuk der Vlaamsch-katholieke Jeugdorganisatie, in Onze Jeugd 5 (1924) 327-337.
Callewaert, J., De Opvoeding in en door de Jeugdorganisatie, in Onze Jeugd 7 (1926) 165-174.
Callewaert, J., Aristocratie, Gent, Veritas, 1929.
Callewaert, J., Cyriel Verschaeve 60 jaar oud, in Ons Volk 20 (1934) 274-277.
Callewaert, J., En Vlaanderen voor Christus, Antwerpen, ’t Groeit, 1951.
Colenbier, E. et al., De Kanunnik. Denkend en dankend Karel Dubois (1895-1956), Roeselare, KSA-Noordzeegouw, 1995.
Cruysberghs, K., Memoires, Mechelen, Sint-Franciscusdrukkerij, 1971.
Dantinne, L.-G., L’Eglise catholique en Belgique sous l’occupation Allemande, Luik, La Pensée Catholique – Soledi, 1945.
De Borchgrave, C., God of genot. Vlaanderen 1918-1940: een kerk in strijd met de moderne zinnelijkheid, Leuven, Van Halewyck, 1998.
De Bruyne, A., Joris van Severen. Droom en daad, Brecht, De Roerdomp, 1963.
De Bruyne, A., “Petits vicaires…” Priester Daens, Dom Modest Van Assche, Rektor Jan Bernaerts, Pater Callewaert (West-Pockets, 2-3), Sint-Baafs-Vijve, Oranje, 1968, 117-160.
De Bruyne, M., De Groot Stooringe te Roeselare in 1875, in Boucquey, R. et al. (ed.), De Groote Stooringe 1875. Historische bijdrage tot de geschiedenis van de Vlaamse studentenbeweging, Rumbeke, Concordia, 1975, 15-26.
Declerck, P., De stichting en de aanvangsjaren van de Katholieke Studentenactie, in Collationes 8 (1978) 36-60.
De Deygere, R., De beweegredenen van Verschaeves houding tijdens de bezetting, in Verschaeviana dl. 10 (1987) 15-44.
De Deygere, R., Cyriel Verschaeve en Pater Callewaert. Een beoordeling van de radicale Vlaamse collaboratie, in Kultuurleven 55 (1988) 798-803.
De Ghein, R. & De Ridder, C., Een halve eeuw Vlaams idealisme. De IJzerbedevaarten in de archieven van De Standaard en haar lezers, Diksmuide, IJzerbedevaartcomité; Tielt – Amsterdam, Lannoo; Antwerpen, Vlaamse Toeristenbond, 1977.
Delbaere, P., De Aartsbisschoppen van Mechelen, Mechelen, De Vrienden van de Sint-Romboutskathedraal en de Mechelse historische kerken, 2009.
De Maeyer, J., De wending van de kerk naar het volk (1884-1926), in De Maeyer, J. et al. (ed.), Het aartsbisdom Mechelen-Brussel. 450 jaar geschiedenis, dl. 2: De volkskerk in het aartsbisdom, een vrije kerk in een moderne samenleving (1802-2009), Antwerpen, Halewijn, 2009, 101-171.
de Moor, M., Onze Jeugd, in NEVB 2 (1998) 2309-2310.
De Schaepdrijver, S., De Groote Oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog, Antwerpen, Houtekiet – Linkeroever Uitgevers; Amsterdam, Atlas Contact, 2013.
Devloo, S., Herdenking Pater Callewaert. Diksmuide, 1 mei 1985, in AKVS-Schriften 6 (1985) nr. 11, 55-64.
Devloo, S., Wat bracht pater Callewaert tot een motivatie van zijn brief, in AKVS-Schriften 7 (1986) nr. 13, 38-39.
De Volder, J., Benoît XV et la Belgique durant la Grande Guerre (Bibliothèque Institut Historique Belge de Rome, 41), Turnhout, Brepols, 1996.
De Wever, B., Oostfronters, Tielt – Weesp, Lannoo, 1984.
De Wever, B., Staf De Clercq, Brussel, Grammens, 1989.
De Wever, B., Greep naar de macht. Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde. Het VNV 1933-1945, Tielt, Lannoo; Gent, Perspectief Uitgaven, 1995.
De Wever, B., Algemeen Vlaamsch Nationaal Jeugdverbond (AVNJ), in NEVB 1 (1998) 259-260.
De Wever, B., Vlaamsche Front, Het, in NEVB 3 (1998) 3405-3407.
De Wever, B., Catholicism and Fascism in Belgium, in Totalitarian Movements and Political Religions 8 (2007) 343-352.
De Wilde, M., België in de Tweede Wereldoorlog, dl. 3: De Nieuwe Orde, Antwerpen – Amsterdam, De Nederlandsche Boekhandel, 1982.
De Wilde, M., België in de Tweede Wereldoorlog, dl. 5.1: De kollaboratie, Antwerpen – Amsterdam, De Nederlandsche Boekhandel, 1985.
De Win, G., Belgische legeraalmoezeniers 1914-1918. “In dienst van de Heer voor Evenmens en Vaderland!”, (onuitgegeven verhandeling), s.l., 1994.
Dhaene, L., De Offensiefbeweging in Vlaanderen 1933-1939. Katolieken tussen traditie en vooruitgang, in BTNG – RBHC 17 (1986) 227-267.
S.n., Discussion, in Martin, D. & Colignon, A. (ed.), 1940 Belgique. Une societé en crise, un pays en guerre/België, een maatschappij in crisis en oorlog, Brussel, Navorsings- en Studiecentrum voor de Geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1993, 399-400.
Drossens, P. & Roden, D., De Tweede Wereldoorlog en de repressie, in Martyn, G., Velle, K. & Wijns, N., 150 jaar Nieuwewandeling. Gevangenis Gent 1862-1912, Gent, Snoeck, 2011, 114-145.
du Bois, K. & Engelen, L., Katholieke Actie voor de Jeugd in Vlaanderen, Antwerpen, Geloofsverdediging, 1928.
E. de V., Van 1939 tot 1945. Uit het dossier van ’t Pallieterke, in ’t Pallieterke, 13 juni 1957.
Elaut, L., Eskulaperijen. Mijmeringen van een arts, Brecht – Antwerpen, De Roerdomp, 1967.
Elias, H. J., Geschiedenis van de Vlaamse gedachte, 4 dln., Antwerpen, De Nederlandsche Boekhandel, 1971.
Elias, H. J., Vijfentwintig jaar Vlaamse Beweging 1914-1939, 4 dln., Antwerpen – Utrecht, De Nederlandsche Boekhandel, 1971.
Frank, I. W., Laurentius von Ripafratta, in Lexikon der Heiligen und der Heiligenverehrung 2 (2003) 923.
Funk, F. X., Patres Apostolici, dl. 1, Tübingen, Laupp, 1901.
G. E. (Allaeys, H.), Mechelen en Vlaanderen, in Ons Vaderland, 22 mei 1920.
G. E. (Allaeys, H.), Mechelen en Vlaanderen. Vervolg, in Ons Vaderland, 23 mei 1920.
Gerard, E., De Katholieke Partij in crisis. Partijpolitiek leven in België (1918-1940), Leuven, Kritak, 1985.
Gerard, E., Grondlijnen van de katholieke verzuiling tussen 1914 en 1945, in Billiet, J. (ed.), Tussen bescherming en verovering. Sociologen en historici over zuilvorming (KADOC-Studies, 6), Leuven, Universitaire Pers, 1988, 135-169.
Gevers, L., Bewogen Jeugd. Ontstaan en ontwikkeling van de katholieke Vlaamse studentenbeweging 1830-1894, Leuven, Davidsfonds, 1987.
Gevers, L. & Vos, L., Kerk en nationalisme in Vlaanderen in de 19de en de 20ste eeuw, in Burggraeve, R. & De Tavernier, J., Is God een Turk? Nationalisme en religie, Leuven, Davidsfonds, 1995, 33-64.
Gevers, L., Voor God, Vaderland en moedertaal. Kerk en natievorming in België 1830-1940, in BEG-CHTP 2 (1997) nr. 3, 27-53.
Gevers, L., Bisschoppen en bezetting. De Kerk in de Lage Landen tijdens de Tweede Wereldoorlog, in Trajecta 13 (2004) 373-400.
Gezelle, G., Dichtwerken, ed. Baur, F., 2 dln., Antwerpen, Standaard Boekhandel, 1949.
Gravez, H. & de Moor, M., Amicitia, in NEVB 1 (1998) 271.
Hellemans, S., Strijd om de moderniteit. Sociale bewegingen en verzuiling in Europa sinds 1800 (KADOC-Studies, 10), Leuven, Universitaire Pers, 1990.
Heynickx, R., Meetzucht en mateloosheid. Kunst, religie en identiteit in Vlaanderen tijdens het interbellum, Nijmegen, Vantilt, 2008.
Houthaeve, R., Vlamingen in Ierland, Izegem, Hochepied, 1989.
Huybrechts, P., Hugo’s heilige vuur. De intieme biografie van de jonge Hugo Schiltz 1927-1954, Antwerpen, Manteau; Amsterdam, Meulenhoff, 2009.
Huyse, L., Verzuiling in Vlaanderen. Een in memoriam, in De Standaard, 12 januari 2013.
S.n., Ierland en Vlaanderen, in Ons Vaderland, 11 september 1927.
Kenis, L., Katolieken en de totalitaire uitdaging. Sociaal-politieke standpunten van Kultuurleven in het interbellum, in Kultuurleven 49 (1982) 690-706.
Kenis, L., De jaren dertig, in Kultuurleven 67 (2000) nr. 5-6, 6-15.
Laffan, M., The Resurrection of Ireland. The Sínn Féin Party 1916-1923, Cambridge, Cambridge University Press, 2005.
Latour, F., La papauté et les problèmes de la paix pendant la première guerre mondiale (Chemins de la mémoire), Parijs – Montréal, L’Harmattan, 1996.
Lavery, D., Court fight over ‘Nazi Folens’ claim, in The Independent, 14 januari 2007.
Lee, J. J., Ireland 1912-1985. Politics and Society, Cambridge, Cambridge University Press, 1989.
Lermyte, J.-M., Durnez, G. & Laureys, V., Boodt, August de, in NEVB 1 (1998) 545.
Lucianus van Samosata, Hoe word ik een goed historicus, ed. de Vries, G. H., Amsterdam, Athenaeum – Polak & Van Gennep, 2007.
Maerten, F., De katholieke Kerk. Aanwezigheidspolitiek, in Van den Wijngaert, M. (ed.), België tijdens de Tweede Wereldoorlog, Antwerpen, Standaard, 2004, 143-152.
McKittrick, D., Nazi background of prominent Irish publisher exposed, in The Independent, 4 januari 2007.
Mettepenningen, J. & Gevers, L., Ambroos Remi Van de Walle, in Trajecta 14 (2005) 80-101.
Meyers, W., Pater Callewaert (1886-1964), getuige van en medespeler in het Vlaamsnationalisme voor en tijdens de bezetting, in Martin, D. & Colignon, A. (ed.), 1940 Belgique. Une societé en crise, un pays en guerre/België, een maatschappij in crisis en oorlog, Brussel, Navorsings- en Studiecentrum voor de Geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1993, 345-346.
Milh, A., Het antisemitisme van pater Julius Laurentius Callewaert O.P., in Heilige Taube. Kringblad van Katechetika, kring der Leuvense theologiestudenten (2013-2014) nr. 2, 5-6.
S.n., Motivatie van de brief van pater Callewaert aan H. Elias, in AKVS-Schriften 7 (1986) nr. 13, 40-43.
Nuyens, P. J., Spanningen rond pater Juul Callewaert, in Kultuurleven 32 (1965) 102-111.
Nuyens, P. J., Pater L. J. Callewaert. Met Woord en Daad in Liefde, Mortsel, Oranje, 1969.
Nuyens, P. J., Callewaert, Jules Carolus, in NBW dl. 4 (1970) 125-133.
Nuyens, P. J., Onze Jeugd. Idealistisch tijdschrift der Dominikanen (januari 1920-mei 1933), in Wetenschappelijke Tijdingen 30 (1971) 193-208.
Nuyens, P. J. & Palinckx, K., Sint-Thomasgenootschap, in NEVB 3 (1998) 2756-2757.
O’ Dwyer, R., The Eucharistic Congress, Dublin 1932. An Illustrated History, Dublin, The History Press, 2009.
Opdebeeck, W., Nog meer over Pater Callewaert O.P. Een banneling over Pater Callewaert – 16.3.86, in AKVS-Schriften 7 (1986) nr. 13, 30-35.
Pauwels, L., De ideologische evolutie van Joris Van Severen (1894-1940). Een hermeneutische benadering (Jaarboek 3), Ieper, Studie- en Coördinatiecentrum Joris Van Severen, 1999.
Peeters, F., Het bruine bolsjewisme. Over de christenvervolging in het Derde Rijk, Antwerpen, Geloofsverdediging, 1937.
Peterkin, T., Ireland ‘welcomed Hitler’s henchmen’, in The Telegraph, 9 januari 2007.
Pirenne, H., La Belgique et la Guerre Mondiale, Parijs, Les Presses Universitaires de France; New Haven, Yale University Press, 1928.
Plasschaert, R., De Dominicanen te Oostende, in Lange Nelle 22 (2010) 27-29.
Plasschaert, R., De Dominicanen te Oostende (slot), in Lange Nelle 22 (2010) 49-51.
Plasschaert, R., De Dominicanenkerk te Oostende (1), in Lange Nelle 22 (2010) 71-74.
Plasschaert, R., De Dominicanenkerk te Oostende (slot), in Lange Nelle 23 (2011) 4-5.
Pollard, J. F., The Unknown Pope. Benedict XV (1914-1922) and the Pursuit of Peace, Londen – New York, Geoffrey Chapman, 1999.
Provoost, G. & Vandeweyer, L., Perre, Alfons van de, in NEVB 2 (1998) 2425-2427.
Raes, R., 60 nationalistische figuren, Brussel, Egmont, 2008.
Raskin, E., Romsée, Gerard, in NEVB 3 (1998) 2648-2650.
Ravyts, K., Pater L. J. Callewaert en zijn apostolaat onder de studenten, (onuitgegeven licentiaatsverhandeling Godgeleerdheid, K.U. Leuven), Leuven, 1990.
Rosenberg, A., Der Mythus des 20. Jahrhunderts. Eine Wertung der seelisch-geistigen Gestaltenkämpfe unserer Zeit, München, Hoheneichen Verlag, 1942.
Sax, A., Voor Vlaanderen, volk en Führer. De motivatie en het wereldbeeld van Vlaamse collaborateurs tijdens de Tweede Wereldoorlog 1940-1945, Antwerpen, Manteau – WPG Uitgevers, 2012.
Sax, A., ‘‘t Was voor ons ideaal’ De kloof tussen beeldvorming en collaboratie, in Streven 80 (2013) 907-916.
Seberechts, F. & Verdoodt, F.-J., Leven in twee werelden. Belgische collaborateurs en de diaspora na de Tweede Wereldoorlog, Leuven, Davidsfonds, 2009.
Sengers, H., Dichters en God. Het godsbeeld in de nieuwe Nederlandse lyriek 1880-1940, Bussum, Paul Brand, 1952.
Simon-Vandermeersch, A.-M. & Langendries, E., De vernederlandsing van de Gentse universiteit, in Leemans, G. et al. (ed.), Vlamingen komt in massa. De Vlaamse beweging als massabeweging (Bijdragen Museum van de Vlaamse Sociale Strijd, 17), Gent, Provincieraad van Oost-Vlaanderen, 1999, 121-146.
Spruytte, O., Christelijke Beginselen en Methode in de studie van het Nationalisme, in Onze Jeugd 3 (1922) 449-453.
Spruytte, O., Christelijke Beginselen en Nationalisme, in Onze Jeugd 4 (1923) 150-161.
Staniforth, M. (ed.), Early Christian Writings. The Apostolic Fathers, Middlesex – Baltimore – Victoria, Penguin Books, 1968.
Stratmann, F. M., In der Verbannung. Tagebuchblätter 1940 bis 1947, Frankfurt am Main, Europäische Verlaganstalt, 1962.
Strobbe, J., 200 jaar dichters, denkers en durvers. Het Klein Seminarie van Roeselare, biografie van een college, Tielt, Lannoo, 2007.
S.n., Symfonie in wit en zwart. De Dominikanen, Schoten, Van Mechelen, 1956.
Taghon, P., Mei 40. De Achttiendaagse Veldtocht, Tielt, Lannoo, 1990.
Timmermann, A. & Steubl, D., Pater Franziskus Maria Stratmann O.P. (1883-1971). Die Biografie eines unermüdlichen Friedenskämpfers, München, Akademische Verlaggemeinschaft, 2009.
Trachet, T., Het drama van Abbeville, Antwerpen – Amsterdam, Houtekiet, 2009.
Vanacker, D., De Frontbeweging. De Vlaamse strijd aan de IJzer, Koksijde, De Klaproos, 2000.
Van Causenbroeck, B., Callewaert, Jules L., in NEVB 1 (1998) 679-681.
Van den Abeele, A., De Katholieke jeugd en het Oostfront. Een verhaal op basis van eigentijdse documenten, in De Standaard, 29 september 1989.
van de Perre, R., Anton van Wilderode. Een monografie, Leuven, Davidsfonds, 1988.
van de Perre, R., Het land van de wortelstok. Over de poëzie van Anton van Wilderode, Leiden, Dimensie, 1991.
van der Elst, F., Verschaeve, het einde van een mythe?, in Verschaeviana dl. 13 (1993) 299-309.
Van der Hallen, E., Brieven aan ’n jonge vriend (Jeugdproblemen, 1), Deurne – Antwerpen, L. V. Tijl, 1932.
Van de Voorde, M., Vlaamse collaboratie was zwart: niet zwartgeel, niet witgeel, in Knack, 18 oktober 2012.
Vandeweyer, L., De eerste barsten in het Vlaamse Front, in Wetenschappelijke Tijdingen 44 (1985) 78-94.
Vandeweyer, L., Katholieke vredesactie in een bedreigd België 1914-1963, in Burggraeve, R., De Tavernier, J. & Vandeweyer, L., Van rechtvaardige oorlog naar rechtvaardige vrede. Katholieken tussen militarisme en pacifisme in historisch-theologisch perspectief (KADOC-Studies, 15), Leuven, Universitaire Pers, 1993, 113-149.
Van Dingenen, J., E.P. Jules Callewaert, in Broederband 22 (1986) nr. 3, 8-10.
Van Dingenen, J., Nog pater Callewaert, in Broederband 22 (1986) nr. 4, 1-4.
Van Dingenen, J., Lezers schrijven. E.P. Callewaert-Herdenking – Vriendelijke Rechtzetting door A. Monthaye en S. Devloo, in Broederband 22 (1986) nr. 4, 5-6.
Van Everbroeck, C., August Borms: Zijn leven, zijn oorlogen, zijn dood. De biografie, Antwerpen, Manteau; Amsterdam, Meulenhoff, 2005.
Van Hyfte, I., Van moestuin tot Oostendse Poverello-kerk, in De Plate 37 (2008) 239-240.
Van Hyfte, I., Aanvulling, in De Plate 37 (2008) 253.
van Isacker, K., Mijn land in de kering 1830-1980, dl. 2: De enge ruimte 1914-1980, Antwerpen – Amsterdam, De Nederlandsche Boekhandel, 1983.
Van Isacker, K., Herderlijke brieven over politiek 1830-1966, Antwerpen, De Nederlandsche Boekhandel, 1969.
Vanlandschoot, R., Beschouwingen bij de 55 stellingen van dr. Henss over Europa und der neue Glaube (1942). Een studie over christendom en nationaal-socialisme, in Verschaeviana dl. 10 (1987) 73-104.
Vanlandschoot, R., Het Leuvense eredoctoraat van 1937. Verschaeve en de Katholieke Universiteit van Leuven in de late jaren dertig, in Verschaeviana dl. 13 (1993) 17-98.
Vanlandschoot, R., Kapelaan Verschaeve, Tielt, Lannoo; Gent, Perspectief Uitgaven, 1998.
Vanlandschoot, R., van Severen, Joris, in NEVB 3 (1998) 2739-2745.
Vanlandschoot, R., Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen, in NEVB 3 (1998) 3192-3204.
Vanlandschoot, R., Verschaeve, Cyriel, in NEVB 3 (1998) 3277-3283.
Vanlandschoot, R., Albrecht Rodenbach. Biografie, Tielt, Lannoo, 2002.
van Louwe, C. & Verstraete, P. J., De Oorlogsbedevaarten. Kroniek van de ‘vergeten’ IJzerbedevaarten 1940-1944, Kortrijk, Groeninghe, 2002.
van Severen, J., Programma van het Verbond van Dietsche Nationaal-Solidaristen, s.l.n.d.
Vansina, D., Verschaeve getuigt, Brugge, Zeemeeuw, 1955.
van Wilderode, A., De dag begint bij een puin. IJzerbedevaarten in verzen, Diksmuide, vzw Bedevaart naar de graven van de IJzer, 1985.
van Wilderode, A., Volledig dichtwerk. Gebundelde gedichten, ed. Lateur, P., Tielt, Lannoo, 1999.
Velaers, J. & Van Goethem, H., Leopold III. De Koning, het Land, de Oorlog, Tielt, Lannoo, 2001.
Verbeke, G., Voor God, Kerk en Vaderland. Belgische Religieuzen in Wereldoorlog II, Erpe, De Krijger, 2005.
Verschaeve, C., Het boek van de maand. Ierland en het Iersche volk, in Onze Jeugd 4 (1923) 89-92.
Verschaeve, C., Oorlogsgedenkschriften 1944-1946, ed. Vanlandschoot, R., Meyers, W. & De Deygere, R., Brugge, Jozef Lootensfonds, verschenen als Verschaeviana dl. 11 (1988-1989).
Verstraete, P. J. & Barrezeele, K., Ten huize van Angela Dosfel-Tysmans, Pater Nuyens, Jan Brans, Jan Van Hoogten, Leo Wouters, Rob van Roosbroeck, Antwerpen, De Nederlanden, 1985.
Verstraete, P. J., Odiel Spruytte. Een priesterleven in dienst van het Vlaams nationalisme, Antwerpen, De Nederlanden, 1990.
Verstraete, P. J., Reimond Tollenaere. Biografie, Kortrijk, Groeninghe, 1996.
Verstraete, P. J., Spruytte, Odiel, in NEVB 3 (1998) 2822-2823.
Verstraete, P. J., Leven en werk van Arthur de Bruyne, Kortrijk, uitgegeven in eigen beheer, 1999.
Verstraete, P. J., Hendrik Jozef Elias. Biografie, 2 dln., Kortrijk, uitgegeven in eigen beheer, 2005.
Verstraete, P. J., Cyriel Verschaeve en Langemarck. Een reportage, Kortrijk, uitgegeven in eigen beheer, 2010.
Verstraete, P. J., Joris van Severen. Een biografisch portret (Aspekt-biografie), Soesterberg, Aspekt, 2010.
Verstraete, P. J., Léon Degrelle (Aspekt-biografie), Soesterberg, Aspekt, 2011.
Vos, L. & Gevers, L., De Vlaamse studentenbeweging te Leuven (1836-1914), in Historica Lovaniensa nr. 38 (1975) 109-142.
Vos, L. & Gevers, L., Dat volk moet herleven. Het studententijdschrift De Vlaamsche Vlagge 1875-1933, Leuven, Davidsfonds, 1976.
Vos, L., Bloei en ondergang van het AKVS. Geschiedenis van de katholieke Vlaamse studentenbeweging 1914-1935, 2 dln., Leuven, Davidsfonds, 1982.
Vos, L., Algemeen Katholiek Vlaamsch Studentenverbond (AKVS), in NEVB 1 (1998) 246-248.
Vos, L., Dubois, Karel, in NEVB 1 (1998) 990-993.
Vos, L., Idealisme en engagement. De roeping van de katholieke studerende jeugd in Vlaanderen (1920-1990), Leuven – Den Haag, Acco, 2011.
Walgrave, J., Pater J. Callewaert ter nagedachtenis, in Kultuurleven 32 (1965) 12-20.
Weve, F. A., Solidarisme, in Theologisch woordenboek 3 (1958) 4380-4381.
White, T. J., Catholicism and Nationalism in Ireland. From Fusion in the 19th Century to Separation in the 21st Century, in Westminster Papers in Communication and Culture 4 (2007) nr. 1, 47-64.
Wils, L., Flamenpolitik en aktivisme (Keurreeks, 126), Leuven, Davidsfonds, 1974.
Wils, L., Honderd jaar Vlaamse beweging. Geschiedenis van het Davidsfonds, 3 dln., Leuven, Davidsfonds, 1989.
Wils, L., Joris van Severen. Een aristocraat verdwaald in de politiek, Leuven, Davidsfonds, 1994.
Woldring, H. E. S., Corporatisme, in Christelijke encyclopedie 1 (2005) 386-387.
Wouters, L., Pater Callewaert en het St.-Thomasgenootschap te Leuven 1922-1926, in AKVS-Schriften 7 (1986) nr. 13, 36-38.
Wouters, N., De Jodenvervolging voor de Belgische rechters, 1944-1951, in Van Doorslaer, R. (ed.), Gewillig België. Overheid en Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog, Antwerpen – Amsterdam, Manteau – Meulenhoff; Brussel, Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij, 2007.
Lezing ‘Nonnen in het verzet. Merciers pastorale brief en de zusters van Maredret’ door Dominique Vanwijnsberghe, Mechelen, 27 februari 2014.
Bouwstoffen voor de geschiedenis der Dominikanen in de Nederlanden. Dominikanen in België 1835-1985, ed. Boogaerts, F., Brussel, Dominikaans Archief, 1969.
Bouwstoffen voor de geschiedenis der Dominikanen in de Nederlanden. Dominikanen in België aanvulling tot 1990, ed. Boogaerts, F. & Van Nueten, J., Leuven, Dominikaans Archief, 1990.
Catalogus Conventuum et Fratrum Provinciae S. Rosae in Belgio Ordinis Praedicatorum 1906-1965.
Dominicaans leven (driemaandelijks tijdschrift van de dominicaanse familie in Vlaanderen dat sinds 2010 verschijnt in coöperatie met de Nederlandse dominicanenprovincie; gaat terug tot 1945).