Reanimatie van een zwanger slachtoffer: een verpleegkundig stappenplan
- JolienDe Cock
Dubbel leven geven
Reanimatie van een zwanger slachtoffer
De zwangerschap is meestal een periode van vreugde, liefde, en het uitkijken naar nieuw leven. Maar de zwangerschap verloopt niet altijd zo rooskleurig. Een zwangere vrouw kan dermate in de problemen geraken dat het haar leven, en dat van haar baby, bedreigt. Het nieuwe stappenplan ‘Basic Life Support bij een zwanger slachtoffer’ leert studenten verpleegkunde hoe te handelen bij een reanimatie van een zwanger slachtoffer.
Tijdens de zwangerschap treden veel veranderingen op in het lichaam van de vrouw. Deze zijn vaak in functie van de zwangerschap. Denk maar aan het groter worden van de baarmoeder naarmate de baby groeit. Die veranderingen vergroten zelf echter ook de kans op gezondheidsklachten. In het uiterste geval kan een vrouw en haar ongeboren kind komen te overlijden. In een ultieme poging hun levens te redden, moet zo snel mogelijk gestart worden met reanimatie.
Verpleegkundigen kunnen op veel plaatsen in contact komen met een zwangere vrouw, zowel in goede als in slechtere tijden: als patiënt op de spoedgevallen, operatiekamer of materniteit, maar ook gewoon op straat of in de winkel. Het is noodzakelijk voor verpleegkundigen om kennis en inzicht te verwerven in de veranderingen die optreden tijdens een zwangerschap. Zo kunnen ze adequaat problemen bij deze bijzondere patiënten opmerken en oplossen.
Het reanimeren van een persoon (slachtoffer) met een hartaanval is een basisvaardigheid voor verpleegkundigen . Deze vaardigheid wordt ‘Basic Life Support’ (BLS) genoemd. De vaardigheid is echter niet standaard toe te passen op elk slachtoffer. Bepaalde categoriën slachtoffers, zoals kinderen en zwangere vrouwen, vragen om een speciale aanpak. Dit maakt Basic Life Support te complex om in al zijn vormen uitgebreid aan te leren tijdens de basisopleiding tot verpleegkundige.
De benodigde kennis rond reanimatie van een zwanger slachtoffer dient dus snel en effectief te worden overgedragen. Het ontwikkelde stappenplan ‘Basic Life Support bij een zwanger slachtoffer’ kan uitkomst bieden. Het geeft op een gestructureerde wijze de benodigde kennis over aan studenten verpleegkunde. Ook kan het stappenplan als naslagwerk gebruikt worden door reeds afgestudeerde verpleegkundigen.
Door gebruik te maken van reeds geïmplementeerde stappenplannen als basis voor het nieuwe stappenplan, wordt voortgebouwd op gekende theorie. Ook de structuur en lay-out van het stappenplan komt overeen met reeds gebruikte stappenplannen binnen de opleiding verpleegkunde. Op die manier is het stappenplan gemakkelijk in gebruik voor de (student) verpleegkundigen.
Basic Life Support bestaat uit acht opeenvolgende stappen, die als doel het onderhoud of herstel van de bloedcirculatie en ademhaling beogen. Een verpleegkundige behoort BLS vlot uit te kunnen voeren bij allerlei soorten slachtoffers, zoals een hoogzwangere vrouw, kinderen of bejaarden.
Bij een zwanger slachtoffer dienen enkele stappen anders uitgevoerd te worden dan wat ‘standaard’ voorgeschreven wordt. De eerdergenoemde lichamelijke veranderingen vragen om een aangepast zorgbeleid. Vanaf de 22ste week na de bevruchting, dient het zwanger slachtoffer op een speciale manier gereanimeerd te worden. Na 22 weken zijn de veranderingen in het lichaam dermate gevorderd, dat zij het slagen van de reanimatie bemoeilijken. Het stappenplan richt zich daarom ook op reanimatie van slachtoffers die langer dan 22 weken zwanger zijn.
In het stappenplan worden alle acht stappen van Basic Life Support overlopen. De stappen zijn op enkele cruciale vlakken aangepast. De aanpassingen spelen in op de lichamelijke veranderingen tijdens de zwangerschap, die het slagen van de reanimatie in de weg staan. De verandering die het zwaarst doorweegt op het slagen van de reanimatie wordt het aortacavale compressiesyndroom genoemd. Dit syndroom ontstaat doordat het gewicht van de baby en de baarmoeder op de grote bloedvaten van het lichaam drukt. Door de buikholte lopen belangrijke bloedvaten die het bloed van en naar het hart vervoeren. Druk op deze bloedvaten resulteert dan ook in een verstoorde bloedcirculatie. Een goede circulatie van het bloed is essentieel voor het slagen van een reanimatie. Daarnaast drukt de baarmoeder het middenrif steeds verder omhoog. Uitzetting van de longen wordt hierdoor bemoeilijkt. Ademhalen is voor een zwangere vrouw dus zwaarder. De ademhaling valt volledig weg als een slachtoffer een hartaanval doormaakt. Ook kan een hartaanval juist uitgelokt worden door een probleem met de ademhaling. De hulpverlener moet daarom het slachtoffer beademen tijdens een reanimatie, om het lichaam te blijven voorzien van zuurstof. Dit is een essentieel onderdeel van Basic Life Support.
Om de overlevingskansen van het zwanger slachtoffer te vergroten, dient tijdens een reanimatie de druk van de baarmoeder zoveel mogelijk van de grote bloedvaten afgehaald te worden. Hiervoor zijn verschillende methoden beschreven in het stappenplan. De methoden maken het mogelijk om zowel met twee hulpverleners als met één de druk van de baarmoeder te verplaatsen. Naast het opheffen van de druk op de grote vaten, worden in het stappenplan nog andere aandachtspunten genoemd voor hulpverleners.
Het stappenplan biedt in korte tijd (student-)verpleegkundigen de juiste theoretische kennis om adequaat te reageren op een hartstilstand bij een zwangere vrouw. Die kennis is essentieel om de overlevingskansen van zowel moeder als kind te verhogen. Laten we hopen dat de theorie niet te vaak moet worden toegepast in de praktijk.
Jolien De Cock
Jibbe Huismans
Bibliografie
Abbas, A., Lester, S., & Connolly, H. (2005). Pregnancy and the cardiovascular system. International Journal of Cardiology, 179-189.
Abraham-Inpijn, L. (2010). Zwangerschap: fysiologie of toch pathologie? . Tandarts praktijk , 27-29.
Adielsson, A., Hollenberg, J., Karlsson, T., Lindqvist, J., Lundin, S., Silfverstolpe, J., et al. (2011). Increase in survival and bystander CPR in out-of-hospital shockable arrhythmia: bystander CPR and female gender are predictors of improved outcome. Experiences from Sweden in an 18-year perspective. Heart, 1391-1396.
American Heart Association. (2012). What Is an Automated External Defibrillator? AHA.
Atta, E., & Gardner, M. (2007). Cardiopulmonary Resuscitation in Pregnancy. Obstetrics and Gynecology Clinics of North America, 586-597.
Australian Resiscitation Council & New Zealand Resuscitation Council. (2011). Automated External Defibrillation (AED) in Basic Life Support (BLS). Sydney: ARC & NZRC.
Bamber, J. H., & Dresner, M. (2003). Aortocaval Compression in Pregnancy: The Effect of Changing the Degree and Direction of Lateral Tilt on Maternal Cardiac Output. Anesthesia & Analgesia, 256-258.
Beebe, R., & Funk, D. (2001). Fundamentals of Emergency Care. Independence: Cengage Learning.
Belgian Federal Governement . (2012). Levendgeborenen volgens het Rijksregister (1990 – 2009), per geslacht en per gemeente. Brussel : FOD economie, K.M.O., middenstand en energie .
Berdowskia, J., Berg, R., Tijssena, J., & Koster, R. (2010). Global incidences of out-of-hospital cardiac arrest and survival rates: Systematic review of 67 prospective studies. Resuscitation, 1479-1487.
Bloemenkamp, K., Page-Christiaens, G., & Devlieger, R. (2014). Left lateral tilt (linker zijligging). Retrieved mei 6, 2014 from Codex Medicus: http://www.codexmedicus.nl/sectie/23/Chap23disp10100/Left_lateral_tilt_…
Brysbaert, M. (2006). De bevindingen van Ebbinghaus in de 19e eeuw. In M. Brysbaert, Psychologie (p. 260). Gent: Academia Press .
Brysbaert, M. (2006). De vergeetcurve van Ebbinghaus. In M. Brysbaert, Psychologie (p. 260). Gent: Academia Press.
Butcher, M., Ip, J., Bushby, D., & Yentis, S. (2014). Efficacy of cardiopulmonary resuscitation in the supine position with manual displacement of the uterus vs lateral tilt using a firm wedge: a manikin study. Anaesthesia.
Cammu , H., Martens , G., Landuyt, J., De Coen , K., & Defoort , P. (2007). Perinatale activiteiten in Vlaanderen 2006. Brussel : SPE.
Cammu, H., Martens, E., Martens, G., Van Mol, C., & Jaquemyn, Y. Overzichtstabel maternale sterfte. Perinaltale activiteiten in Vlaanderen in 2011. vzw Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie (SPE), Brussel.
Carlin, A. (2008). Physiological changes of pregnancy and monitoring . Best Practice & Research Clinical Obstetrics and Gynaecology, 801-823.
Castrén, M. (2014). Compression-Only CPR Versus CPR with Ventilations. Resuscitation, 41-44.
Cummins, R., & Thies, W. (1991). Automated external defibrillators and the Advanced Cardiac Life Support Program: a new initiative from the American Heart Association. American Journal for Emergency Medicine, 93.
Dabbous, A., & Souki, F. (2007). Cardiac Arrest in Pregnancy. Middle East Journal of Anesthesiology, 449-468.
Deakin, C., Nolan, J., Sunde, N., & Koster, N. (2010). European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2010 Section 3. Electrical therapies: Automated external defibrillators, defibrillation, cardioversion and pacing. Resuscitation, 1293-1304.
Decubber, G., & Van Oost, C. (2010). Cumulatief leren . In G. Decubber, & C. Van Oost, Didactiek 1 (p. 33). Leuven: Acco.
Dello, S. (2013). CPR-competentie bij studenten verpleegkunde : Een cross-sectioneel onderzoek. Lier, België.
Edelson, D., Abella, B., Kramer-Johansen, J., Wik, L., Myklebust, H., Barry, A., et al. (2006). Effects of compression depth and pre-shock pauses predict defibrillation failure during cardiac arrest. Resuscitation, 137-145.
Eisenberg, M. (2006). Incidence and significance of gasping or agonal respirations in cardiac arrest patients. Current Opinion in Critical Care, 204-206.
Fields, J., Catallo, K., Au, A., Rotte, M., Leventhal, D., Weiner, S., et al. (2013). Resuscitation of the pregnant patient: What is the effect of patient positioning on inferior vena cava diameter? Resuscitation, 304-308.
Fleischhackl, R., Roessler, B., Domanovits, H., Singer, F., Fleischhackl, S., Foitik, G., et al. (2008). Results from Austria's nationwide public access defibrillation (ANPAD) programme collected over 2 years. Resuscitation, 195-200.
Foets, B., & Peeters, D. CPR-instructiekaart. Cardio Pulmonaire Resuscitatie. Thomas More, Lier.
Fukushima, H., Imanishi, M., Iwami, T., Tadahiko Seki, T., Kawai, Y., Norimoto, K., et al. (2014). Abnormal breathing of sudden cardiac arrest victims described by laypersons and its association with emergency medical service dispatcher-assisted cardiopulmonary resuscitation instruction . Emergency Medicine Journal.
Gaiser, R. (2014). Physiologic Changes of Pregnancy. In D. Chestnut, C. Wong, L. Tsen, W. Ngan Kee, Y. Beilin, & J. Mhyre, Chestnut's Obstetric Anesthesia: Principles and Practice (pp. 19-21). Philadelphia: Elsevier Health Sciences.
Grady, K., Howell, C., & Cox, C. (2007). Managing Obstetric Emergencies and Trauma: The MOET Course Manual. Londen: RCOG.
Heineman, M. E. (2012). Obstretie en gynaecologie, de voortplanting van de mens. In M. E. Heineman, Obstretie en gynaecologie, de voortplanting van de men (p. 187). Amsterdam : Reed Business.
Herlitz, J., Svensson, L., Holmberg, S., Ängquist, K., & Young, M. (2005). Efficacy of bystander CPR: Intervention by lay people and by health care professionals. Resuscitation, 291-295.
Heydanus, R. (2014, mei 10). Vragen aan de gynaecoloog. (J. Huismans , Interviewer)
Hoke, R., Heinroth, K., Trappe, J., & Werdan, K. (2009). Is external defibrillation an electric threat for bystanders? Resuscitation, 395-401.
Hollenberg, J., Riva, G., Bhm, K., Nordberg, P., Larsen, R., Herlitz, J., et al. (2009). Dual dispatch early defibrillation in out-of-hospital cardiac arrest: the SALSA-pilot. European Heart Journal, 1781-1789.
Hüpfl, M., Selig, H., & Nagele, P. (2010). Chest-compression-only versus standard cardiopulmonary resuscitation: a meta-analysis. The Lancet, 1552-1557.
Jaquemyn, Y. F. (2011). Handboek verloskunde. Leuven: Acco.
Jeejeebhoy, F., Zelop, C., Windrim, R., Carvalho, J., Dorian, P., & Morrison, L. (2011). Management of cardiac arrest in pregnancy: A systematic review. Resuscitation, 801-809.
Jochems, A., & Joosten, F. (2006). Zakwoordenboek der Geneeskunde. Doetinchem: Drs. P.J.M. Meijer- Sasse.
Kandanearachchi, P., & Chandraharan , E. (2012). Peri- and postmortem caesarean section. In E. Chandraharan , & S. Arulkumaran , Obstetric and Intrapartum emergencies (p. 256). Cambridge : Cambridge University Press.
Khan, R. (2010). Peri-mortem Cesarean Delivery... A Reality not Fiction. Oman Medical Journal, 98-99.
Kim, S., You, J., Lee, H., Lee, J., Park, Y., Chung, S., et al. (2013). Quality of chest compressions performed by inexperienced rescuers in simulated cardiac arrest associated with pregnancy. Resuscitation, 98-102.
Komasawa, N., Ueki, R., Yamamoto, N., Kaminoh, Y., & Tashiro, C. (2013). Comparison of left-side and right-side approaches for chest compressions in the left-lateral tilt position: a manikin study of maternal cardiopulmonary resuscitation. International Journal of Obstetric Anesthesia, 354-355.
Koster, R., Baubin, M., Bossaert, L., Caballero, A., Cassan, P., Castrén, M., et al. (2010). European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2010 Section 2. Adult basic life support and use of automated external defibrillators. Resuscitation, 1277 - 1292.
Lamberts, J. (2014, april 19). Vragen aan de professional. (J. De Cock , Interviewer)
Lee, J., Choa, M., Park, J., Kim, S., Park, Y., Chung, S., et al. (2011). Comparative Evaluation of Chest Compression in a 30degrees Inclined Lateral Position Designed for Pregnant Cardiac Arrest Patients-Manikin Study. Journal of the Korean Society of Emergency Medicine, 650-655.
Lee, S., Khaw, K., Ngan Kee, W., Leung, T., & Critchley, L. (2012). Haemodynamic effects from aortocaval compression at different angles of lateral tilt in non-labouring term pregnant women. Bristish Journal of Anaesthesia, 950-956.
Lewis, G. (2004). Why mothers die . London: CEMACH.
Lewis, G. (2007). The Confi dential Enquiry into Maternal and ChildHealth (CEMACH). Saving Mothers’ Lives: reviewing maternal deaths to make motherhood safer - 2003-2005. The Seventh Report on Confi dential Enquiries into Maternal Deaths in the United Kingdom. London: CEMACH. London : CEMACH.
Martini, F., & Bartholomew, E. (2012). De melkklieren . In F. H. Martini, & E. F. Bartholomew, Anatomie en fysiologie, een inleiding (p. 785). Amsterdam : Pearson Benelux BV.
McDonald, C., Heggie, J., Jones, C., Thorne, C., & Hulme, J. (2013). Rescuer fatigue under the 2010 ERC guidelines, and its effect on cardiopulmonary resuscitation (CPR) performance. Emergency Medicine Journal, 623-627.
Miller. (2000). Anesthesia (p. 2417). London: Churchill Livingstone.
Morris, S., & Stacey, M. (2003). Resuscitation in pregnancy. British Medical Journal, 1277–1279.
Müller, D., Agrawal, R., & Arntz, H. (2006). How Sudden Is Sudden Cardiac Death? Circulation, 1146-1150.
National Institutes of Health. (2011, april). What Are the Signs and Symptoms of Sudden Cardiac Arrest? From National Heart, Lung, and Blood Institute: https://www.nhlbi.nih.gov/health/health-topics/topics/scda/signs.html
Nolan, J. P., Soar, J., Zideman, D. A., Biarent, D., Bossaerts, L., Deakin, C., et al. (2010). European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2010 Section 1. Executive summary. Resuscitation, 1219–1276.
Ogawa, T., Akahane, M., Koike, S., Tanabe, S., Mizoguchi, T., & Imamura, T. (2011). Outcomes of chest compression only CPR versus conventional CPR conducted by lay people in patients with out of hospital cardiopulmonary arrest witnessed by bystanders: nationwide population based observational study. BMJ, 342-349.
Paech, M. (2008). Should we take a different angle in managing pregnant women at delivery? Attempting to avoid the 'supine hypotensive syndrome'. Sydney: Australian Society of Anaesthetists.
Passali, C., Pantazopoulos, I., Dontas, I., Patsaki, A., Barouxis, D., Troupis, G., et al. (2011). Evaluation of nurses’ and doctors’ knowledge of basic & advanced life support resuscitation guidelines. Nurse Education in Practice, 365-369.
Petley, G., & Deakin, C. (2013). Do clinical examination gloves provide adequate electrical insulation for safe hands-on defibrillation? Material integrity following exposure to defibrillation waveforms. Resuscitation, 900-903.
Petley, G., Cotton, A., & Deakin, C. (2012). Hands-on defibrillation: Theoretical and practical aspects of patient and rescuer safety. Resuscitation, 551-556.
Pieper , P., & Oudijk , M. (2013). Zwangerschap, partus en anticonceptie. In P. Pieper, & M. Oudijk, Aangeboren hartafwijkingen bij volwassenen (pp. 247-262). Houten : Springer .
Proehl, J. (2008). Emergency Nursing Procedures. Amsterdam: Elsevier Health Sciences.
Rea, T., Fahrenbruch, C., Culley, L., Donohoe, R., Hambly, C., Innes, J., et al. (2010). CPR with Chest Compression Alone or with Rescue Breathing. The New England Journal of Medicine, 423-433.
Rees, G., & Willis, B. (1988). Resuscitation in late pregnancy. Anaesthesia, 347-349.
Reynders, N. (2003). Het gebruik van staande orders: een meerwaarde voor de professionele hulpverlening in de prehospitaal traumazorg. Spoedgevallen, 134-137.
Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu. (onbekend ). Tuberculose en zwangerschap . Retrieved april 16, 2014 from Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu: http://www.rivm.nl/Onderwerpen/T/Tuberculose/Tuberculose_en_zwangerschap
Rode Kruis-Vlaanderen. (2013). Hoe alarmeer je de hulpdiensten? From Rode Kruis-Vlaanderen : http://www.rodekruis.be/NL/_HeaderNavigatie/Hulptips/hoedehulpdienstala…
Saade, G., Foley, M., Phelan, J., & Dildy, G. (2010). Critical Care Obstetrics. Hoboken (VS): John Wiley & Sons.
Sasson, C., Rogers, M., Dahl, J., & Kellermann, A. (2010). Predictors of Survival From Out-of-Hospital Cardiac Arrest: A Systematic Review and Meta-Analysis. Circulation, 63-81.
Schutte, M. M.-M. (2009). Verloskunde, gynaecologie en kindergeneeskunde . Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Siebenga , J., van der Schoot , J., & Keeman, J. (1999). Trauma tijdens de zwangerschap. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde , 143.
Siu, S., & Colman, J. (2001). Heart disease and pregnancy. HEART and education in heart , 710-715.
Soar, J., Perkins, G., & Nolan, J. (2012). ABC of Resuscitation. Hoboken (VS): John Wiley & Sons.
Soar, J., Perkins, G., Abbas, G., Alfonzo, A., Barelli, A., Bierens, J., et al. (2010). European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2010 Section 8. Cardiac arrest in special circumstances... Resuscitation, 1400-1433.
Stiell, I., Nichol, G., Wells, G., De Maio, V., Nesbitt, L., Blackburn, J., et al. (2003). Health-Related Quality of Life Is Better for Cardiac Arrest Survivors Who Received Citizen Cardiopulmonary Resuscitation. Circulation, 1939-1944 .
Sufang, H., Li, Y., Fengling, Z., & Dengxiu, Z. (2013). Quality of chest compression performed by medical staff as compared to the 2010 American Heart Association Guidelines for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care. Journal of Nursing Science.
Sullivan, J., & Chapman, F. (2012). Will medical examination gloves protect rescuers from defibrillation voltages during hands-on defibrillation? Resuscitation, 467–1472.
Suresh , M., Mason , C., & Munnur, U. (2010). Cardiopulmonary resuscitation and the parturient. Best Practice & Research Clinical Obstetrics and Gynaecology, 383-400.
Tan, J. Y.-L. (2010). Cardiovascular disease in pregnancy. United Kingdom: Elsevier.
Technische Commissie voor Verpleegkunde . (2007). Verduidelijkingen bij de lijst van de technische verpleegkundige verstrekkingen en de toevertrouwde geneeskundige handelingen op basis van de briefwisseling met de Technische Commissie voor Verpleegkunde. Brussel : Federale Overheidsdienst.
The Public Access Defibrillation Trial Investigators. (2004). Public-Access Defibrillation and Survival after Out-of-Hospital Cardiac Arrest. New England Journal of Medicine, 637-646.
Thomas More Kempen, Campus Lier. (2013, september). BLS bij volwassene. Lier, België.
van den Berg , H. (2009). syndroom van Marfan . In H. van den Berg, Zakboek ziektebeelden Cardiologie (p. 143). Houten : Bohn Stafleu van Loghum.
Van der Heijden, J., Bruins, W., Boomars, R., & Doevendans, P. (2013). Hartstilstand buiten het ziekenhuis in de provincie Utrecht - vergelijkende resultaten UTOPIA onderzoek tussen 2009 en 2012. Den Haag: Hartstichting.
Vanden Hoek, T., Morrison, L., Shuster, M., Michael Donnino, M., Elizabeth Sinz, E., Lavonas, E., et al. (2010). 2010 American Heart Association Guidelines for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care Science. Part 12: Cardiac Arrest in Special Situations. Circulation, 5829-5861.
Verlangen , R. (2011). Zwangere traumaslachtoffers: prehospitaal een complexe patiëntencategorie. Critical care, 20-21.
Waalewijn, R., Tijssen, J., & Koster, R. (2001). Bystander initiated actions in out-of-hospital cardiopulmonary resuscitation: results from the Amsterdam Resuscitation Study (ARRESUST). Resuscitation, 273-279.
Walker, R., Ravi, R., & Haylett, K. Effect of cricoid force on airway calibre in children: a bronchoscopic assessment. Cricoid pressure squashes kids' airways. Journal of Anesthesia, Manchester.
Ward , C., Bushnell, C., & James, A. (2006). The Cardiovascular Complications of Pregnancy. United States .
Weisfeldt, M., Sitlani, C., Ornato, J., Rea, T., Aufderheide, T., Davis, D., et al. (2010). Survival After Application of Automatic External Defibrillators Before Arrival of the Emergency Medical System. Journal of the American College of Cardiology, 1713-1720.
Wobbes, T., & Boetes , C. (2010). Anatomie . In T. Wobbes, & C. Boetes, Mammacarcinoom en goedaardige mammapathologie in beeld (p. 9). Houten : Springer Media.
Yu, T., Ristagno, G., Li, Y., Joe Bisera, J., Weil, M., & Tang, W. (2010). The resuscitation blanket: A useful tool for “hands-on” defibrillation. Resuscitation, 230-235.
