Schrijfvaardigheid ondersteunen. Een effectstudie naar de inzet van een elektronische schrijfhulp in het secundair onderwijs.
Schrijfvaardigheid ondersteunen. Een effectstudie naar de inzet van een elektronische schrijfhulp in het secundair onderwijs.
Help! Een schrijftaak!
Krijg jij ook koude rillingen wanneer je aan een paper of een artikel moet beginnen? Vind jij het ook moeilijk om een schrijfopdracht tot een goed einde te brengen? Je bent niet alleen. Schrijfvaardigheid blijkt al langer een pijnpunt te zijn voor studenten en leerlingen van het middelbaar en het hoger onderwijs. Goed schrijven kan je echter leren; de vraag rest alleen welke methoden daarbij het meest effectief zijn. Een nieuwe online tool kan je helpen wanneer je een tekst wil schrijven: de Elektronische Schrijfhulp Nederlands.
Heel wat eerstejaarsstudenten ervaren de overgang van het secundair naar het hoger onderwijs als een kloof. De slaagkansen in het hoger onderwijs blijken volgens een studie aan de KU Leuven bovendien vaak samen te hangen met de academische taalvaardigheid van de jongeren (De Standaard 5.11.2013). Schrijfvaardigheid is zo’n onderdeel van taalvaardigheid, dat mee die kloof creëert. Jammer genoeg worden er regelmatig alarmerende berichten de wereld ingestuurd over de academische schrijfvaardigheid van beginnende studenten. Abnormaal is dat echter niet, want goed schrijven is een vaardigheid die erg moeilijk aan te leren is. Schrijven moeten we allemaal, zowel in het onderwijs als in ons latere professionele leven. Maar schrijven is in elke situatie verschillend: een brief aan je lief schrijf je anders dan een wetenschappelijke paper, en nog anders dan een mailtje aan je prof. Dat maakt het net zo moeilijk.
Net omdat er een verband bestaat tussen taalvaardigheid en slaagkansen in het hoger onderwijs, is het zo belangrijk om daar veel aandacht aan te besteden. Er zijn een heleboel methoden en ondersteuningsmiddelen die het schrijfonderwijs een handje kunnen helpen. Die methoden worden echter nog niet altijd zo goed ingezet in het onderwijs. De masterproef van Jo Wyers (studente aan de KU Leuven) ging op zoek naar enkele belangrijke methoden in effectief schrijfonderwijs. De scriptie zocht ook uit of de online schrijftool ‘Elektronische Schrijfhulp Nederlands’ ondersteuning kan bieden aan middelbare scholieren tijdens het schrijven.
Schrijfonderwijs in het secundair
Schrijfvaardigheid wordt nu op de middelbare scholen vooral getraind in het vak Nederlands. Onderzoek aan de KU Leuven en de Universiteit Antwerpen toont echter aan dat schrijfvaardigheid beter een aandachtspunt kan zijn in alle schoolvakken. Verslagen in de wetenschapsvakken, verhandelingen bij geschiedenis enzovoort: schrijven doe je niet alleen in het vak Nederlands. Er zijn bovendien sterke aanwijzingen dat een zogenaamde ‘genredidactische’ aanpak in schrijfonderwijs tot goede resultaten leidt. Bij zo’n aanpak ligt de nadruk op de kenmerken van verschillende tekstgenres, bijvoorbeeld het wetenschappelijk verslag of de sollicitatiebrief. Schrijftaken zijn daarnaast het best functioneel, met een relevant doel voor de leerlingen. Zo kunnen zij bijvoorbeeld een artikel schrijven voor de schoolkrant of instructies bij een proefje, die andere leerlingen dan later kunnen volgen. Zulke taken zijn functioneel en doelgericht, en daarom effectiever dan contextloze schrijftaken. Ten slotte maakt onderzoek ook duidelijk dat niet alleen het resultaat van het schrijven geëvalueerd moet worden, maar dat er aandacht moet zijn voor het hele schrijfproces. Als de leerlingen feedback krijgen tijdens de verschillende stappen van dat proces, verwerven zij een beter zicht op wat er eventueel misloopt. Daarom is het belangrijk dat het schrijfproces van de leerlingen steeds goed begeleid en geëvalueerd wordt.
De Elektronische Schrijfhulp Nederlands
Een tool die dergelijke ondersteuning biedt tijdens het schrijven, is de Elektronische Schrijfhulp Nederlands. Dat is een online tool die ontwikkeld werd aan de KU Leuven. Voorlopig is het programma enkel beschikbaar voor studenten en personeel van de Associatie KU Leuven (via www.ilt.kuleuven.be/schrijfhulp). De schrijfhulp werkt als volgt: je plakt je tekst in het programma en vervolgens krijg je persoonlijke tips en suggesties op drie vlakken: ‘structuur en samenhang’, ‘stijl’ en ‘spelling’. Aan de hand van markeringen in je tekst, cijfermateriaal en voorstellen voor alternatieven, kan je je tekst aanpassen. Ten slotte kan je je (verbeterde) tekst weer uit de tool kopiëren wanneer je klaar bent.
De schrijfhulp werkt dus niet met automatische correctie, maar geeft suggesties die de gebruiker vervolgens al dan niet verbetert. Op die manier behoudt de schrijver de verantwoordelijkheid over zijn tekst. De tool wil de gebruikers bewustmaken van enkele typische foutenpatronen in hun teksten en hen helpen om die zo veel mogelijk weg te werken. Naast tekstcontrole helpt de schrijfhulp je tekst ook te verrijken met synoniemen, academische alternatieven en suggesties voor woordcombinaties. Zo lijkt de Elektronische Schrijfhulp Nederlands te beantwoorden aan de beschreven noden in het schrijfonderwijs: de tool werkt functioneel en persoonlijk, met eigen teksten van de gebruiker, en geeft ondersteuning tijdens het schrijfproces.
De Elektronische Schrijfhulp Nederlands is nu enkel in gebruik in het hoger onderwijs, maar zou ook een interessant hulpmiddel kunnen vormen in het secundair onderwijs. De tool werd voor deze scriptie uitgetest bij zesdejaarsleerlingen van enkele middelbare scholen in Vlaanderen. Het resultaat was positief: de teksten die gecorrigeerd waren met de schrijfhulp, waren duidelijk beter dan de andere teksten. De verbeterde teksten bevatten minder spelfouten dan de oorspronkelijke teksten, waren beter gestructureerd en hadden een betere schrijfstijl. Dat betekent niet dat de verbeterde teksten foutloos waren; er bleef meestal nog veel ruimte voor verbetering. Dat de schrijfhulp een positief effect heeft op de schrijfprestaties van de leerlingen, is wel een stap in de goede richting. Het bewijst dat de tool ook nuttig kan zijn voor leerlingen aan het einde van het secundair onderwijs. Zo kunnen enkele nuttige tools en effectieve lesmethoden het schrijfonderwijs in het secundair aanzienlijk verbeteren. Dat zou dan weer op zijn beurt de (talige) kloof tussen het secundair en het hoger onderwijs kunnen verkleinen en zo de slaagkansen in het hoger onderwijs vergroten.
Associatieraad voor Onderwijs - Associatie K.U.Leuven. Nota: Taalbeleidsplan. 02-06-2010.
Barclay, John E. en Herbert B. Weaver. “Comparative Reliabilities and Ease of Construction of Thurstone and Likert Scale Attitudes.” Journal of Social Psychology. 58 (1962): 109-120.
Beleidscel Diversiteit en Gender - Universiteit Gent. “Het Project Taalbeleid Academisch Nederlands” Website van Taalbeleid Universiteit Gent. z.d. <http://www.taalbeleid.ugent.be/student.html>. Internet. Laatst geraadpleegd op 12-02-2014.
Belfi, Barbara, Lien Cortois, Caroline Moons, Jan Van Damme, Kris Van den Branden, Koen Van Gorp, Gudrun Vanlaar, Karen Verachtert, Jean Pierre Verhaeghe en Machteld Verhelst. Vorderingen van leerlingen in het leren van Nederlands. Eindrapport OBPWO-project 09.04. Eindrapport. Leuven: Centrum voor Onderwijseffectiviteit & -evaluatie; Centrum voor Taal en Onderwijs, 2011.
Berckmoes, Dirk en Hilde Rombouts. Intern rapport verkennend onderzoek naar taalvaardigheid in het hoger onderwijs. Intern rapport. Universiteit Antwerpen. Antwerpen: Universiteit Antwerpen - Linguapolis, 2009.
Bogaert, Nora en Kris Van den Branden. Handboek taalbeleid secundair onderwijs. Leuven: Acco, 2011.
Bonset, Helga en Martine Braaksma. Het schoolvak Nederlands opnieuw onderzocht. Een inventarisatie van onderzoek van 1997 tot en met 2007. Enschede: Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling, 2008.
Cuppens, Linda en Lieve De Wachter. “Detectie en remediëring van taalleerzorgproblemen van eerstejaarsstudenten aan de K.U.Leuven.” Steven en André Mottart (red.). Verslag vierentwintigste Conferentie Het Schoolvak Nederlands. Gent: Academia Press, 2010. 260-264.
Daems, Frans. “Elke leraar is taalleraar. Een referentiekader voor taalbeleid in de lerarenopleiding.” Dorothea Van Hoyweghen (red.). Naar taalkrachtige lerarenopleidingen. Bouwstenen voor taalbeleid. Mechelen: Plantijn, 2010. 13-34.
Daems, Frans en Wilma Van der Westen. “Doorlopende leerlijn taal? Dan ook in het hoger onderwijs! Conceptuele uitgangspunten voor een taalbeleid in het hoger onderwijs.” Steven Vanhoorn en André Mottart (red.). Tweeëntwintigste Conferentie Het Schoolvak Nederlands. Gent: Academia Press, 2008. 100-104.
De Smet, Milou J.R., Hein Broekkamp, Saskia Brand-Gruwel en Paul A. Krischner. “Effects of Electronic Outlining on Students' Argumentative Writing Performance.” Journal of Computer Assisted Language Learning. 27 (2011): 557-574.
De Smet, Milou J.R., Saskia Brand-Gruwel, Hein Broekkamp en Paul A. Kirschner. “Write between the Lines: Electronic Outlining and the Organization of Text Ideas.” Computers in Human Behavior. 28.6 (2012): 2107–2116.
De Wachter, Lieve. “Hoe de K.U.Leuven de ‘academische taalvaardigheid’ ondersteunt: twee projecten toegelicht.” Elke Peters en Tine Van Houtven (red.). Taalbeleid in het hoger onderwijs: de hype voorbij? Leuven: Acco, 2010. 153-163.
De Wachter, Lieve en Caroline Van Soom. Academische Schrijven - een praktische gids. Leuven: Acco, 2010.
De Wachter, Lieve en Jordi Heeren. Taalvaardig aan de start. Een behoefteanalyse rond taalproblemen en remediëring van eerstejaarsstudenten aan de KU Leuven. Leuven: Interfacultair Instituut voor Levende Talen - KU Leuven, 2011.
De Wachter, Lieve en Jordi Heeren. “Een taaltest als signaal. De ontwikkeling en implementatie van een strategische taalvaardigheidstoets.” Levende Talen Tijdschrift 14.1 (2013): 19-27.
De Wachter, Lieve, Jordi Heeren, Steven Marx en Steven Huyghe. “Taal: noodzakelijke, maar niet enige voorwaarde tot studiesucces. Correlatie tussen resultaten van een taalvaardigheidstoets en slaagcijfers bij eerstejaarsstudenten aan de KU Leuven.” Levende Talen Tijdschrift. 14.4 (2013): 28-33.
Douma, W.H. “De leesbaarheid van landbouwbladen. Een onderzoek naar en een toepassing van leesbaarheidsformules.” Landbouwhogeschool Wageningen. Afdeling sociologie en sociografie. Bulletin. no. 17. Wageningen: Landbouwhogeschool Wageningen. Afdeling sociologie en sociografie, 1960.
Dutta, Roy D. “Construct Validity of Writing Motivation Questionnaire.” International Journal of Psychological Research. 3.2 (2010): 6-11.
Flesch, Rudolf. “A New Readability Yardstick.” Journal of Applied Psychology. 32.3 (1948): 221-233.
GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap. “Leerplancatalogus.” Wesbite van GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenchap. z.d. <http://www.gemeenschapsonderwijs.be/sites/portaal_nieuw/Prikbordvoorlee…;. Internet. Laatst geraadpleegd op 05-02-2014.
Haeseryn, Walter, Kirsten Romijn, Guido Geerts, Jaap de Rooij en Maarten C. van den Toorn. Algemeen Nederlandse Spraakkunst. Groningen: Wolters Plantijn Uitgeverij, 1997.
Hajer, Maaike. “‘Genredidactiek’: nieuwe perspectieven voor vakspecifiek taalonderwijs.” Steven Vanhoorn en André Mottart (red.). Vierentwintigste Conferentie Het Schoolvak Nederlands. Gent: Academia Press, 2010. 324-327.
Hajer, Maaike en Theun Meestringa. Handboek taalgericht vakonderwijs. Bussum: Uitgeverij Coutinho, 2004.
Klasse voor Leraren. “Taalinstaptoetsen in het hoger onderwijs.” Website van Klasse. 8-04-2013. <http://www.klasse.be/leraren/tips/taalinstaptoetsen-in-hoger-onderwijs/…;. Internet. Laatst geraadpleegd op 28-05-2014.
KU Leuven. “Onderwijslexicon.” Website van KU Leuven. z.d. <https://www.kuleuven.be/onderwijslexicon/index.php>. Internet. Laatst geraadpleegd op 28-05-2014.
Leakey, Jonathan. Evaluating Computer-Assisted Language Learning. An Integrated Approach to Effectiveness Research in CALL. Bern: Lang, 2010.
Linguapolis Universiteit Antwerpen. “Monitoraat op Maat - taalondersteuning academisch Nederlands.” Website van Universiteit Antwerpen. z.d. <https://www.uantwerpen.be/nl/faculteiten/faculteit-letteren-en-wijsbege…;. Internet. Laatst geraadpleegd op 28-05-2014.
Meestringa, Theun en Clary Ravesloot. “Schrijven in de tweede fase.” Levende Talen Magazine. 100.6 (2013): 6-11.
OVSG. “Leerplan secundair onderwijs.O/2/2014/275.” Website van het OVSG: Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap vzw. z.d. <http://www.ovsg.be/LEERPLANNEN/SO/nieuw/leerplannen/AV%20Nederlands%20O…;. Internet. Laatst geraadpleegd op 26-02-2014.
Padmos, Tineke, Koen Van Gorp en Kris Van den Branden. Beter leren lezen en schrijven. Handvatten voor een effectieve aanpak in het basis- en secundair onderwijs. Brussel: Centrum voor Onderwijseffectiviteit & -evaluatie; Centrum voor Taal en Onderwijs; Vlaamse Overheid, Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, Oktober 2013.
Raedts, Mariet, Frans Daems, Luuk Van Waes en Gert Rijlaarsdam. “Observerend leren van peer models bij een complexe schrijftaak.” Tijdschrift voor Taalbeheersing. 31.2 (2009): 142-165.
Sterckx, Lieve en Dominique Vanhoren. “Op zoek naar een taalondersteuning die werkt: taalbeleid en -ondersteuning in de professionele Bachelor Marketing.” Elke Peters en Tine Van Houtven (red.). Taalbeleid in het hoger onderwijs: de hype voorbij? Leuven: Acco, 2010. 121-136.
Tahon, Karen. Schrijfvaardigheid van eerstejaarsstudenten aan de KU Leuven. Een analyse van types taalfouten in papers uit verschillende opleidingen. Masterproef. z.n.: Leuven, 2013.
Universitair Centrum voor Talenonderwijs. “Het UCT op maat: individuele begeleiding.” Website van het Universitair Centrum voor Talenonderwijs - Universiteit Gent. z.d. <http://www.uct.ugent.be/node/3917>. Internet. Laatst geraadpleegd op 12-02-2014.
Universitair Centrum voor Talenonderwijs. “Ons aanbod: academisch Nederlands.” Website van het Universitair Centrum voor Talenonderwijs - Universiteit Gent. z.d. <http://www.uct.ugent.be/nl/open-aanbod/academisch-taalgebruik>. Internet. Laatst geraadpleegd op 12-02-2014.
Van den Branden, Kris. “Taalbeleid in het hoger onderwijs.” Elke Peters en Tine Van Houtven (red.). Taalbeleid in het hoger onderwijs: de hype voorbij? Leuven: Acco, 2010. 213-223.
Van De Mieroop, Dorien, Karen De Loenen en Fleur Deboutte. Nederlandse taalbeheersing II. Leuven: Acco, 2011.
Van Houtven, Tine en Elke Peters. “De weg naar materiaalontwikkeling is geplaveid met behoeftes.” Elke Peters en Tine Van Houtven (red.). Taalbeleid in het hoger onderwijs: de hype voorbij? Leuven: Acco, 2010. 71-83.
VVKSO. “Leerplan Nederlands derde graad ASO-KSO-TSO.” 2014. Website van het VVKSO. <http://ond.vvkso-ict.com/leerplannen/doc/Nederlands-2014-001.pdf>. Internet. Laatst geraadpleegd op 05-02-2014.