Een praktische gids rond talensensibilisering in de kleuterschool

Jolien

De Cuyper

Een knipperende cursor
Wat is talensensibilisering? Hoe past deze aanpak in een modern schoolbeleid en vanwaar de begripsverwarring met taalinitiatie? Betekent aandacht hebben voor talensensibilisering extra werk voor de al vaak administratief overbelaste leerkracht of biedt het net opportuniteiten voor elke zoekende onderwijsdeskundige?

Mijn zoektocht start met talloze vragen en met een cursor die vanop een leeg computerblad confronterend naar me knippert. Internet verleidt me met massa’s informatie, maar het is Antoine de Saint-Exupéry die me op het goede spoor zet. Hij schreef: "Als je een schip wilt bouwen, trommel dan geen mensen bij elkaar om voor hout te zorgen, orders te geven en het werk in te delen, maar roep in hen het verlangen wakker naar de uitgestrekte, eindeloze zee."

Schijnbaar tegengestelde visies beogen eenzelfde doel
Talensensibilisering biedt toegevoegde waarde in de diversiteit die onze maatschappij eigen is. Het is een visie om kinderen niet zozeer andere talen te leren, dan wel om hen met een open geest andere talen en culturen te laten ontdekken. En dat is precies wat leerkrachten vanuit hun pedagogische rol kunnen doen: kinderen gevoelig maken voor verschillende talen en culturen of voor taal in het algemeen.

Onderwijsdeskundigen hebben doorheen de tijd verschillende visies ontwikkeld op gebied van onderwijs. Talensensibilisering komt het best tot zijn recht in een omgeving waar aandacht is voor elke thuistaal. Ook de school kan ook zo’n rijke omgeving zijn. Deze zienswijze staat haaks op de nog ruim verspreide mening dat kinderen die geen of onvoldoende Nederlands spreken, het best gebaat zijn bij een intensief taalbad Nederlands op school. Aanhangers van deze overtuiging verbieden vaak uit bezorgdheid de thuistalen van de kinderen op school.

Talensensibilisering onderschrijft zonder enige terughoudendheid de waarde van het kennen van de Nederlandse taal in onze gemeenschap. Het beoogde einddoel is vanuit beide standpunten ook net hetzelfde: kinderen ondersteunen in hun ontwikkeling en ze maximaal klaarstomen voor een complexe maatschappij waarin kinderen zich als mondige en volwaardige burgers kunnen ontplooien.

Hét grote verschil is te vinden in de weg naar dit einddoel. Onderzoek heeft uitgewezen dat talensensibilisering - en dus het bewust inbrengen van meerdere talen en culturen in de school- net het leren van het Nederlands vergemakkelijkt. Bijkomende voordelen: leerlingen voelen zich terecht trots indien zij hun cultuur en taal mogen tonen en spreken op school. Moet respect voor andere talen en culturen niet een basisattitude zijn voor ieder van ons? Dit respect straalt ook af op ouders van anderstalige kinderen en het kan helpen om de betrokkenheid van deze groep ouders bij de school te vergroten. Het kan er tevens toe bijdragen hen sterker te betrekken als opvoedingspartners, met een gemeenschappelijk belang in de opvoeding van hun kinderen.

Kinderen brengen raad
Los van alle theorieën, inzichten en artikels bracht de toepassing van de principes van talensensibilisering me tijdens mijn stage verheldering. Kinderen van 4 jaar leerden me dat andere talen en culturen niet vreemd zijn. De zo geroemde eenvoudige aanvaarding van ‘anders zijn’ is bij kinderen letterlijk te nemen. Zo zongen en dansten zij een eenvoudig volksliedje in het Swahili mee na één keer voorzingen, en lachten en grapten ze mee met de woordspelletjes die we maakten tijdens de turnles toen we het hoepelspel speelden. Toen de klaspop onverwacht mee met de Sint naar Spanje reisde, sprak ze …. Spaans toen ze terugkwam! Hoe sterker de kinderen reageerden en zich inleefden in de taalaspecten die ik inbracht in de klasactiviteiten, hoe meer me dit prikkelde om hiermee verder te gaan.

Het is verbazingwekkend hoe kinderen taal opzuigen, zich eigen maken en ermee durven experimenteren: zonder terughoudendheid. Volwassenen kunnen hiervan nog veel leren. Ik leerde van deze kinderen alvast dat ik de verwondering in mij niet mag verliezen en zelfs moet koesteren om voor altijd een ruime blik te behouden op de wereld waarin wij leven.

De leraar als reisleider
Taal is de motor bij uitstek die elke leerkracht ter beschikking heeft om de ontwikkeling van kinderen te ondersteunen. De tijd dat een leerkracht enkel kennis overdroeg, is voorbij. Moderne pedagogische principes laten leerkrachten kennis ontsluiten. Leerkrachten maken een ontdekkingstocht met de kinderen om hen onze complexe wereld te laten ontdekken. Als leerkracht is het een opgave en een uitdaging om deze ontdekkingstocht zo boeiend en leerrijk mogelijk te maken. Het is een welkome bonus indien de leerkracht ontdekt dat hij niet alleen reisleider is, maar alles vanop de eerste rij mee mag beleven en er zelf ook van kan genieten.

Er is nog heel wat onderzoek te verrichten en nog veel meer te experimenteren. Talensensibilisering is nog onvoldoende doorgedrongen en verankerd in het onderwijsbeleid. Ook leerkrachten zijn nog zoekende. Er is weinig concreet lesmateriaal ter beschikking terwijl het net dé vraag van leerkrachten is om ondersteund te worden in de zoektocht naar integratie van talensensibilisering. Het praktijkdeel van mijn bachelorproef werd uitgewerkt met laagdrempelige en eenvoudige voorbeelden zodat zij net dat opstapje kunnen bieden dat leerkrachten nodig hebben om zich voldoende gesteund en geprikkeld te voelen om zelf aan de slag te gaan met talensensibilisering.

Een knipperende cursor als vriend
De knipperende cursor is geen vijand meer, maar werd een vriend. Ik zag er een knipogende kleuter in die hunkert naar meer en verdere reizen. Eén regel is me vanop deze ontdekkingstocht bijgebleven: een wereldreis begint bij de eerste stap.

Ik schreef een gedicht over mijn aanvankelijke aarzeling en onwennigheid over dit onderwerp.

daar gaan we dan!

wow!

‘ik sta alleen op de wereld’

niemand zal zeggen

waar dit toe leidt?

verwarring en onzekerheid

geen aanknopingspunt

geen rust in mijn hoofd

een eerste aarzelende zin

Je las dit gedicht zonder twijfel regel per regel, beginnend met de eerste. Lees het opnieuw alsjeblief, maar begin dan bij de onderste regel.

Ook dit is talensensibilisering: nooit uitgaan van wat schijnbaar vanzelfsprekend is maar altijd open staan voor nieuwe inzichten.

Elke reis rond de wereld begint écht bij de eerste stap …

Jolien De Cuyper

Bibliografie

Literatuurlijst
Beldé, I., Maeseele, M., Teunissen, E. & Van Malderen, B. (2011). Samen Onderweg, module 1: Onder-weg-wijs [Cursus].
Berben, M. (2012). Hoe een taalbeleid het beleidsvoerend vermogen van je school kan verhogen. Impuls, jaargang 43 (2), 88-98. Geraadpleegd op 3 januari 2014 via http://www.cteno.be/downloads/publicaties/berben_2012_taalbeleid_beleid…
Bertrans, E. & Florquin, V. (1999). Speelkriebels voor kleuters. Leuven, Acco.
Centrum voor Ervaringsgericht Onderwijs (Gego), website. Geraadpleegd op 10 januari 2014 via http://cego.inform.be/InformCMS/preview/index.php?pag_id=550270
Circus Kiekeboe: handleiding voor de kleuterleerkracht. (2004). Rotterdam: CED/Projectenbureau. Geraadpleegd op 20 oktober 2013 via www.cteno.be/downloads/circus_kiekeboe_handleiding_school.pdf
Coemans, S., Stroobants, A., Binnard, A. & Peeters, E. (2011). Kinderen in het zuiden. 750 foto’s om de leefwereld van kinderen in het zuiden te ontdekken [DVD]. Leuven: Djapo VZW
De Groot, B. (z.d.). Opinie: vakken krijgen in vreemde taal is wél goed voor het Nederlands. Geraadpleegd op 10 december 2013 via http://www.klasse.be/leraren/39719/vakken-in-vreemde-taal-krijgen-is-we…
Depondt, L. & Laevers, F. (2008). Ervaringsgericht werken met kleuters in het basisonderwijs. Leuven: Cego.
De Smedt, H. (2010). De kracht van emoties en attitudes bij meertalig opgroeiende kinderen. Mottaert A. & Vanhooren S., Vierentwintigste conferentie. Het schoolvak Nederlands (pp. 11-16). Gent: Academia Press. Geraadpleegd op 18 november 2013 via http://taalunieversum.org/onderwijs/conferentie_het_schoolvak_nederland…
Devlieger, M., Frijns, C. , Sierens, S. & Van Gorp, K. (2012). Is die taal van ver of ver van hier? Wegwijs in talensensibilisering van kleuters tot adolescenten. Leuven: Acco.
D’Haveloose, E. (z.d.). Diversiteit is de norm. Leren omgaan met diversiteit is de boodschap. Gent: Steunpunt Diversiteit en Leren. Geraadpleegd op 18 november 2013 via http://www.steunpuntdiversiteitenleren.be/sites/default/files/Diversite…
52
Driessen, G. & Smit, F. (2002). Allochtone ouders en de pedagogische functie van de basisschool. Nijmegen: ITS. Geraadpleegd op 7 januari 2014 via http://its.ruhosting.nl/publicaties/pdf/r1306.pdf
Frijns, C. & Sierens, S. (2011).’t Is goe, juf, die spreekt mijn taal! Wetenschappelijk rapport over talensensibilisering in de Vlaamse Onderwijscontext. Leuven en Gent: CTO, KU Leuven; School of Education, Asscociatie KU Leuven; SDL, U Gent . Geraadpleegd op 20 oktober 2013 via http://www.steunpuntdiversiteitenleren.be/nl/actueel/rapport-talensensi…’ ’t-goe-juf-die-spreekt-mijn-taal’
Frijns, C., Verheyden, L. & Litjens, P. (2013). Beroepsgericht voorbereid op het beroepsgericht onderwijs? Onderzoek naar taalbeleid, taalonderwijs en taaldidactiek in specifieke en geïntegreerde lerarenopleidingen (Nederlands-PAV, Elektriciteit-Mechanica, Haartooi-Bio-Esthetiek) in Vlaanderen. Leuven: Centrum voor Taal en Onderwijs. Geraadpleegd op 23 december 2013 via http://www.cteno.be/downloads/publicaties/frijns_verheyden_2013_beroeps…
Gielen, S. , Padmos, T., Philips, I. & Truyts, I. (2012). Talensensibilisering in het kleuter- en lager onderwijs. Tips voor de klas- en schoolpraktijk. Leuven en Gent: Centrum voor Taal en Onderwijs en Steunpunt Diversiteit en Leren.
Hofstede, G. (2002). Culturele diversiteit in de Nederlandse samenleving. Justitiële Verkenningen, jaargang 28 (5), 9-18.
Janssen, K. (2010).Steunpunt Jeugd, praktijkonderzoek diversiteit in de jeugdsector. (z.u.) Geraadpleegd op 25 oktober 2013 via http://www.steunpuntjeugd.be/uploads/documents/Onderzoek_Diversiteit_FI…
Jaspaert, K. (2013). Opnieuw ten strijde. Basis, jaargang 120, (9 november), 4-7.
Jonckheere, S. (z.d.). Talensensibilisering in het basisonderwijs. Tijdschrift Taal, jaargang 2, (3), 34-41. Geraadpleegd op 4 november 2013 via http://www.slo.nl/primair/nieuwsbrieven/taal/tt2-3/Talensensibilisering…
Jonckheere, S., De Doncker, H. & De Smedt, H. (2009). Talen op een Kier: Talensensibilisering voor het basisonderwijs. Mechelen: Plantyn.
53
Jonckheere, S. (2011). Talensensibilisering in het basisonderwijs: op een positieve manier omgaan met talen in de klas. Tijdschrift Taal voor opleiders en onderwijsadviseurs, jaargang 2 (3), 34-41. Geraadpleegd op 18 november 2013 via http://www.slo.nl/primair/nieuwsbrieven/taal/tt2-3/Talensensibilisering…
Joos, S. & Moons, C. (2010). Studieopdracht Kind & Gezin: Taalstimulering en meertaligheid bij kinderen van 0 tot 6. Leuven: Centrum voor Taal en Onderwijs. Geraadpleegd op 31 december 2013 via http://www.cteno.be/index.php?idMenu=120#taalstimulering
Kerpel, A. (z.d.) Ervaringsgericht onderwijs. Artikel op website Wij-Leren.nl. Geraadpleegd op 10 januari 2014 via http://wij-leren.nl/ervaringsgericht-onderwijs.php
Klinting, L. (1996). Harvey the Baker. Boston, Kingfisher.
Klinting, L. (2013). Kasper de bakker. Utrecht, Veltman Uitgevers.
Maeseele, M. (z.d.). Samen Leven en Leren, deel: leren en diversiteit [Cursus], pp. 9-10.
Oosterloo, A. (2012). Vanzelfsprekend meertalig: naar meertaligheid in het jaarplan – deel 1. Tijdschrift Taal, jaargang 3 (5), 14-24. Geraadpleegd op 8 november 2013 via http://www.slo.nl/primair/nieuwsbrieven/taal/tt3-5/Vanzelfsprekend_meer…
Sierens, S. (2007). Leren voor diversiteit - leren in diversiteit. Burgerschapsvorming en gelijke leerkansen in een pluriforme samenleving. Een referentiekader. Gent: Steunpunt Diversiteit en Leren. Geraadpleegd op 5 december 2013 via http://www.steunpuntdiversiteitenleren.be/sites/default/files/Referenti…
Smet, P. (2011). Conceptnota: Samen Taalgrenzen Verleggen. (z.u.). Geraadpleegd op 28 oktober 2013 via http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/2011/doc/talennota_2011.pdf
Smet, P. (2012). Beleidsbrief Onderwijs 2012-2013. (z.u.). Geraadpleegd op 7 december 2013 via http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2012-2013/g1770-1.pdf
Smet; P. (2013). Beleidsbrief Onderwijs. Beleidsprioriteiten 2013-2014. (z.u.). Geraadpleegd op 7 december 2013 via http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2013-2014/g2219-1.pdf
Top, L. (september 2007). Meertaligheid als meerwaarde. Brussel: Vlaams Minderheden Centrum Foyer VZW. Geraadpleegd op 3 november 2013 via http://www.foyer.be/?page=article&id_article=1305&lang=nl&id_rubrique=1…
54
Unicef (2009). Verdrag inzake de rechten van het kind. Geraadpleegd op 15 december 2013 via https://www.google.be/search?q=Verdrag+inzake+de+rechten+van+het+kind&i…
Van den Branden, K. (2010). Handboek taalbeleid basisonderwijs. Leuven: Acco.
Van den Branden & Verhelst (2008). Naar een volwaardig talenbeleid. Omgaan met meertaligheid in het Vlaams Onderwijs. Geraadpleegd op 14 december 2013 via http://www.cteno.be/downloads/publicaties/VandenBranden_Verhelst_2009_v…
Vandeurzen, J. (2009). Beleidsnota 2009-2014. Gelijke kansen. Samen gelijke kansen versterken. Brussel: Vlaamse Overheid. Geraadpleegd op 18 december 2013 via http://www.expoo.be/sites/default/files/Beleidsnota_0.pdf
Van Herpen, M. (2005). Ervaringsgericht Onderwijs. Van oriëntatie tot implementatie.Brussel: Pabo. Geraadpleegd op 21 april 2014 via http://books.google.be/books?id=Eiqx3Ln9bfYC&pg=PA64&dq=vygotsky+sneeuw…
Van Stijvoort, L. (z.d). Onderwijs- en opvoedingskader 1 en 2 [Cursus].
Verhelst, M.& Verheyden, L. (2003). Eindrapport Pilootproject Circus Kiekeboe. Leuven: KULeuven, Centrum voor Taal & Migratie.
Wereldrapport nummer 2 van Unesco: investeren in culturele diversiteit en interculturele dialoog. (2009). Parijs: educatieve, Culturele en Wetenschappelijke Organisatie van de Verenigde Naties. Geraadpleegd op 3 oktober 2013 via http://www.unesco-vlaanderen.be/2011/6/30/investeren-in-culturele-diver…
Wikipedia: website. Geraadpleegd op 18 januari 2014.
Woorden-boek.nl : website. Geraadpleegd op 30 december 2013.
55