Variopinto, cacofonico e multiforme: een attitudineel en semantisch onderzoek naar regionale variëteiten van het Italiaans
Kunnen we veranderingen in de taal voorspellen aan de hand van de observatie van iemands sociaal gedrag en psychologische ingesteldheid? Kunnen we uit individuele attitudes iets te weten komen over de evolutie van een nationale standaardtaal? Het is de droom van menig linguïst om antwoorden te zoeken op deze vragen. In deze masterproef onderzochten we, aan de hand van enkele experimenten, hoe een negatieve of positieve perceptie van regionale varianten van het Standaarditaliaans, de zogenaamde ‘accenten’, een invloed kan hebben op de ontwikkeling van die nationale taalnorm.
Attitudes en taalverandering
De laatste decennia is de gemiddelde Europeaan enorm mobiel geworden, vooral binnen de eigen landsgrenzen. We komen daarbij in contact met mensen die weliswaar dezelfde taal spreken, maar toch een lichtjes ander ‘accent’ hebben (ze spreken een woord anders uit, gebruiken een vreemde zinsconstructie enz.). In die dagelijkse ontmoetingen vormen we ons telkens een beeld van onze gesprekspartner, en niet zelden maken we ons schuldig aan stereotypering. Als we onze gesprekspartner voor het eerst horen, dan verschaft de uitspraak van slechts enkele woorden een schat aan informatie om die persoon enerzijds te brandmerken of hoog te achten. Die stereotypes creëren we niet zelf, maar ze zijn aanwezig in de manier van denken van hele gemeenschappen en worden daarin ook bevestigd. We vormen ons met andere woorden een attitude tegenover een spreker van een bepaald taalgebied, op basis van enkele persoonlijke indrukken, maar ook op basis van de algemene ideeën die in een gemeenschap leven, over diezelfde sprekers.
Hoe kunnen onze attitudes ons eigen taalgebruik beïnvloeden, zelfs in die mate dat veranderingen op grote schaal kunnen plaatsvinden? Wel, onderzoek heeft uitgewezen dat wanneer ik jou beschouw als een succesvolle, competente en ambitieuze persoon, ik ook de neiging zal hebben om onbewust en onmerkbaar kleine kenmerken van jouw accent over te nemen in mijn accent. Mijn instinct vertelt me namelijk dat ik even rijk en dynamisch kan worden als jij wanneer ik zoals jou begin te spreken. Omgekeerd, als je lui bent, slechts een klein inkomen hebt of er wat slordig uitziet, dan zal ik mijn afstand tegenover jou zo groot mogelijk maken, door mijn eigen accent nog sterker in de verf te zetten. Dat gebeurt tussen individuen, maar betrekt ook volledige landsdelen. Economisch sterke regio’s, zoals het noorden van Italië, oefenen een grotere aantrekkingskracht uit dan het minder welvarende zuiden. In Italië speelt niet alleen het noord-zuidverschil een rol, want Rome, dat het administratieve en geografische centrum vertegenwoordigt, kan ook een zekere positieve uitstraling hebben op omliggende gebieden.
Standaarditaliaans en regionale varianten
Er zijn nauwelijks Italianen die de ‘pure’ standaardtaal spreken. Natuurlijk spreken ze bijna allemaal Italiaans, maar die taal is vaak doorspekt met klanken en woorden die rechtstreeks van de dialecten afkomstig zijn. Die dialecten zijn vaak compleet anders dan het Standaarditaliaans! Het resultaat is dat er over het hele schiereiland verschillende regionale variëteiten van het Standaarditaliaans zijn ontstaan, meer bepaald een noordelijke (Milanese), een centrale (Romeinse), een zuidelijke en een extreem zuidelijke variëteit. Hetzelfde fenomeen treft men ook in Vlaanderen aan: je kunt de Italiaanse variëteiten vergelijken met de West-Vlaamse, Brabantse en Limburgse tussentaal. De meest ingrijpende stap, na de overname van enkele kenmerken in het individuele taalgebruik, betreft de aanvaarding van nieuwe taalvormen in de officiële grammatica van een taal, hier het Standaarditaliaans. Uit vorig onderzoek blijkt dat de noordelijke variëteit de meest prestigieuze is, en dat naarmate men het zuiden nadert het prestige van de variëteiten afneemt. De zuidelijke variëteiten worden ronduit gestigmatiseerd. De kans is dus groot dat binnen zoveel jaren de nationale taal heel wat kenmerken bevat die oorspronkelijk exclusief behoorden tot een regionale variëteit, namelijk de Milanese. Het belangrijkste onderzoek omtrent dit argument dateert echter uit de jaren ’80 en het was hoog tijd voor een update!
We kunnen ons verschillende scenario’s inbeelden voor de Italiaanse taalsituatie. Enerzijds is het mogelijk dat een nieuwe regionale trots de aanvaarding van regiovreemde taalkenmerken tegenhoudt, waardoor we in Italië verschillende evenwaardige taalstandaarden krijgen. Anderzijds kan het belang van een regio zo groot zijn geworden dat we kunnen spreken van een standaardtaal met overwegend kenmerken uit regio X. Welke regio zou zich dan als duidelijke voortrekker profileren: het economisch sterke noorden, met Milaan als middelpunt, of het centraal gelegen Rome?
Welke toekomst voor het Standaarditaliaans?
We ontwierpen twee attitude-experimenten. De eerste heet matched guise experiment lokt verborgen attitudes uit. Dat zijn attitudes die we niet zomaar prijsgeven, omdat die in contrast kunnen zijn met het positieve sociale beeld dat we van onszelf willen tonen. Weinig zuiderlingen in Italië zullen toegeven dat het Italiaans uit Milaan voor hen een prestigieus accent is, ze zullen het eerder als arrogant bestempelen. Tijdens dit experiment moesten de deelnemers een vragenlijst invullen nadat ze verschillende fragmenten van de regionale variëteiten hadden gehoord. Het tweede experiment is een free response experiment en beoogt wel die openlijke attitudes uit te lokken. Er werd gevraagd om voor een aantal variëteiten spontaan de drie eerste adjectieven op te sommen die in de deelnemer opkwamen. Vervolgens werden de verzamelde gegevens van beide experimenten met geavanceerde statistische technieken verwerkt.
De resultaten tonen aan dat deelnemers van middelbare leeftijd, niet toevallig zij die de economische ruggengraat vormen van de maatschappij, het meest gunstig staan tegenover de prestigieuze noordelijke variëteit. Ook de jongste leeftijdsgroep hecht hogere statuswaarde aan die variëteit dan aan de andere variëteiten. We kunnen dus aannemen dat de aanvaarding van het prestige zich zal vertalen in een opname van noordelijke taalkenmerken in de nationale standaardtaal. De gegevens uit de free response experiment dienden dan weer om concepten te achterhalen die taalgebruikers aanwenden om variëteiten te beschrijven. Daaruit blijkt dat centrale en zuidelijke variëteiten nog erg geassocieerd worden met thema’s als het theatrale en het geniale, terwijl de noordelijke variëteit zich onderscheidt door concepten als stijl en waardigheid.
Het ziet ernaar uit dat de noordelijke regio een grote kanshebber is in deze strijd om talige invloedsferen. Jawel, ook in de wereld van de talen heerst een survival of the fittest!
Bibliografie
(ISTAT), Istituto Nazionale di Statistica. 2006. La lingua italiana, i dialetti e le lingue straniere.
Adank, Patti, Roeland Van Hout, and Hans Van de Velde. 2007. "An acoustic description of the vowels of Northern and Southern Standard Dutch II: Regional Varieties." Journal fo the Acoustical Society of America 121:1130-1141.
Ajzen, Icek, and Martin Fishbein. 1980. Understanding attitudes and predicting social behavior. Englewood Cliffs: Prentice Hall.
Albano Leoni, Federico. 2006. "Il corpus CLIPS, presentazione del progetto."
Allport, Gordon W. 1967. "Attitudes." In Readings in attitude theory and measurement, edited by Martin Fishbein, 1-13. New York: Academic Press.
Antonelli, Giuseppe. 2011. "Lingua." In Modernità italiana. Cultura, lingua e letteratura dagli anni Settanta a oggi, edited by Andrea Afribo and Emanuele Zinato, 15-52. Roma: Carocci.
Auer, Peter. 2005. "Europe’s sociolinguistic unity, or: A typology of European dialect/standard constellations." In Perspectives on variation: Sociolinguistic, historical, comparative, edited by Nicole Delbecque, Johan Van der Auwera and Dirk Geeraerts, 7-42. Berlin: Mouton de Gruyter.
Auer, Peter, and Frans Hinskens. 1996. "The convergence and divergence of dialects in Europe. New and not so new developments in an old area." Sociolinguistica 10:1-30.
Auer, Peter, Frans Hinskens, and Paul Kerswill. 2005. Dialect change: convergence and divergence in European languages. Cambridge: Cambrigde University Press.
Auer, Peter, and Helmut Spiekermann. 2011. "Demotisation of the standard variety or destandardisation? The changing status of German in late modernity (with special reference to south-western Germany)." In Standard Languages and Language Standards in a Changing Europe, edited by Tore Kristiansen and Nikolas Coupland, 161-176. Oslo: Novus Press.
Avolio, Francesco. 1994. "I dialettismi dell'italiano." In Storia della lingua italiana III. Le altre lingue, edited by Alberto Asor Rosa, 561-598. Torino: Einaudi editore.
Baayen, Harald. 2008. Analyzing linguistic data: a practical introduction to statistics using R. Cambridge: Cambridge University Press.
Baroni, Marco, Silvia Bernardini, Adriano Ferraresi, and Eros Zanchetta. 2009. "The WaCky Wide Web: A collection of very large linguistically processed Web-crawled corpora." Journal of Language Resources and Evaluation 43 (3):209-226.
Baroni, Marco, and Alessandro Lenci. 2008. "Concepts and Properties in Word Spaces." Italian Journal of Linguistics 20 (1):55-88.
Baroni, Marco, and Motomo Ueyama. 2006. "Building general- and special-purpose corpora by Web-crawling." Proceedings of the 13th NIJL International Symposium, Language Corpora: Their Compilation and Application.
Baroni, Maria R. 1983. Il linguaggio trasparente. Indagini psicolinguistica su chi parla e chi ascolta. Bologna: Il Mulino.
Benincà, Paola. 1994. "Che cosa ci può dire l'italiano regionale." In Come parlano gli italiani, edited by Tullio De Mauro, 157-166. Firenze: La Nuova Italia.
Bernardini, Silvia, Marco Baroni, and Stefan Evert. 2006. "A WaCky introduction." In WaCky! Working papers on the Web as Corpus, edited by Marco Baroni and Silvia Bernardini, 127-158. Bologna: Gedit.
Berruto, Gaetano. 1983. "La natura linguistica dell'italiano popolare." In Varietätenlinguistik des Italienischen, edited by Günter Holtus and Edgar Radtke, 86-106. Tübingen: Narr.
Berruto, Gaetano. 1987. Sociolinguistica dell'italiano contemporaneo. Roma: La Nuova Italia.
Berruto, Gaetano. 2005. "Dialect/standard convergence, mixing, and models of language contact: the case of Italy." In Dialect Change, edited by Peter Auer, Frans Hinskens and Paul Kerswill, 81-95. Cambridge: Cambridge University Press.
Berruto, Gaetano. 2010. Contatto linguistico. In Enciclopedia dell'italiano, edited by Raffaele Simone. Roma: Treccani.
Berruto, Gaetano. 2011. Fondamenti di sociolinguistica. Bari: Laterza.
Bertinetto, Pier Marco. 2001. AVIP: Archivio delle varietà dell'italiano parlato. Pisa: Ufficio Pubblicazioni della Classe di Lettere Scuola Normale Superiore.
Bertinetto, Pier Marco, and Michele Loporcaro. 2005. "The sound pattern of Standard Italian, as compared with the varieties spoken in Florence, Milan and Rome." Journal of the Internationl Phonetic Association 35 (2):131-151.
Bishop, Hywel, Nikolas Coupland, and Peter Garrett. 2005. "Conceptual accent evaluation: Thirty years of accent prejudice in the UK." Acta Linguistica Hafniensia 37 (1):131-154.
Bourhis, Richard. 2005. "Linguistic Prejudice and Stereotypes." In Sociolinguistics/Soziolinguistik, edited by Ulrich Ammon, Norbert Dittmar, Klaus Mattheier and Peter Trudgill, 1587-1601. Berlin: Walter de Gruyter.
Britain, David. 2010a. "Contact and Dialectology." In Handbook of Language Contact, edited by Raymond Hickey, 208-229. Oxford: Blackwell.
Britain, David. 2010b. "Supralocal Regional Dialect Levelling." In Language and Identities, edited by Carmen Llamas and Dominic Watt, 193-204. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Bruni, Francesco, ed. 1992. L'italiano nelle regioni: lingua nazionale e identità regionali. Torino: UTET.
Calamai, Silvia. 2002. "La percezione al quadrato in Toscana: pisani e livornesi." In Che cosa ne pensa oggi Chiaffredo Roux? Percorsi della dialettologia percezionale all'alba del nuovo millennio, edited by Monica Cini and Riccardo Regis, 139-171. Alessandria: Edizioni dell'Orso.
Calamai, Silvia, and Irene Ricci. 2005. "Un esperimento di matched-guise in Toscana." Studi Linguistici e Filologici on line 3 (1):63-105.
Campbell-Kibler, Kathryn. 2013. "Connecting attitudes and language behavior via implicit sociolinguistic cognition." In Language (de)standardisation in Late Modern Europe: Experimental Studies, edited by Tore Kristiansen and Stefan Grondelaers, 307-329. Oslo: Novus Press.
Canobbio, Sabina, Monica Cini, and Riccardo Regis. 2006. "Atteggiamenti linguistici e valutazioni dei parlanti in Piemonte." In Lingua e dialetto nell'Italia del Duemila, edited by Annarita Miglietta and Alberto A. Sobrero, 151-161. Galatina: Congedo.
Castellanni, Arrigo. 1982. "Quanti erano gli italofoni nel 1861?" Studi linguistici italiani 1:3-26.
Cerrato, Loredana. 2007. "Sulle tecniche di elicitazione di dialoghi di parlato semi-spontaneo."
Cerruti, Massimo. 2009. Strutture dell'italiano regionale. Morfosintassi di una varietà diatopica in prospettiva sociolinguistica. Frankfurt am Main: Lang.
Cerruti, Massimo. 2011. "Regional varieties of Italian in the linguistic repertoire." International Journal of the Sociology of Language 210:9-28.
Cerruti, Massimo, and Riccardo Regis. 2014. "Standardization patterns and dialect/standard convergence: A northwestern Italian perspective." Language in Society 43:83-111.
Chambers, Jack. 1995a. Sociolinguistic theory: linguistic variation and its social significance. Oxford: Blackwell.
Chambers, Jack K. 1995b. Sociolinguistic Theory. Cambridge (US)-Oxford (UK): Blackwell.
Cook, Stuart, and Claire Sellitz. 1964. "A multiple-indicator approach to attitude measurement." Psychological Bulletin 62:36-55.
Cooper, Colin, and Paul Wilson. 2008. "Finding the magic number." The Psychologist 21 (10):866-868.
Cooper, Robert, and Joshua Fishman. 1974. "The Study of Language Attitudes." International Journal of the Sociology of Language 3:5-20.
Cortelazzo, Manlio. 1974. "Prospettive di studio dell'italiano regionale." In Italiano d’oggi. Lingua non letteraria e lingue speciali, edited by Mario Wandruszka, Manlio Cortelazzo and Maurizio Dardano, 19-33. Torino: LINT.
Cortelazzo, Manlio. 1984. "Perché 'a mi me gusta' sì e 'a me mi piace' no?" In Umgangssprache in der Iberoromania. Festschrift für Heinz Kroll, edited by Günter Holtus and Edgar Radtke, 25-28. Tübingen: Narr.
Cortelazzo, Manlio. 1990. "Regionalismi nel vocabolario della Crusca." In L'italiano regionale, edited by Michele Cortelazzo and Alberto Mioni, 355-362. Roma: Bulzoni.
Cortelazzo, Manlio. 1994. "I dialetti dal Cinquecento ad oggi: usi non letterari." In Storia della lingua italiana III. Le altre lingue, edited by Alberto Asor Rosa, 541-560. Torino: Einaudi editore.
Cortelazzo, Michele A., and Alberto M. Mioni, eds. 1990. L'italiano regionale. Roma: Bulzoni.
Coseriu, Eugenio. 1973. Lezioni di linguistica generale. Torino: Boringhieri.
Coseriu, Eugenio. 1980. ""Historische Sprache" und "Dialekt"." In Dialekt und Dialektologie, edited by Joachim Göschel, Pavle Ivic and Kurt Kehr. Wiesbaden: Steiner.
Coupland, Nikolas, and Tore Kristiansen. 2011. "SLICE: Critical perspectives on language (de)standardisation." In Standard Languages and Language Standards in a Changing Europe, edited by Tore Kristianse and Nikolas Coupland, 11-35. Oslo: Novus Press.
Crocco, Claudia, Renata Savy, and Francesco Cutugno. 2003. API: Archivio del parlato italiano. In www.parlareitaliano.it/parlare.
Cutugno, Francesco. 2007. "Criteri per la definizione delle mappe, esempi di mappe e di vignette per il gioco delle differenze." Accessed May 20, 2014.
D'Achille, Paolo. 1990. Sintassi del parlato e tradizioni scritta della lingua italiana: analisi di testi dalle origini al secolo XVIII. Roma: Bonacci.
D'Achille, Paolo. 2002. "L'italiano regionale." In I dialetti italiani, Storia, struttura, uso, edited by Manlio Cortelazzo, Carla Marcato, Nicola De Blasi and Gianrenzo P. Clivio, 26-42. Torino: UTET.
D'Achille, Paolo. 2010. L'italiano contemporaneo. Bologna: Il Mulino.
D'Imperio, Mariapaola. 2002. "Italian intonation: an overview and some questions." Probus 14:37-69.
Davies, Eirlys, and Abdelali Benthahila. 2013. "Language Attitudes in the Maghreb Countries." In The Social Meanings of Language, Dialec and Accent, edited by Howard Giles and Bernadette Watson, 84-104. New York: Peter Lang.
De Mauro, Tullio. 1963. Storia linguistica dell'Italia unita. 2nd [1963] ed. Bari: Laterza.
Di Ferrante, Laura. 2008. "Spazi linguistici in cambiamento. Una nuova inchiesta di matched guise a Milano, Napoli e Roma." PhD, Università per Stranieri di Siena.
Divjak, Dagmar. 2010. Structuring the lexicon: a clustered model for near-synonymy. Berlin: Mouton de Gruyter.
Divjak, Dagmar, and Nick Fieller. (in press). "Cluster analysis: Finding structure in linguistic data." In Corpus Methods for Semantics: Quantitative Studies in Polysemy and Synonymy, edited by Justyna Robinson and Dylan Glynn, 405-441. Amsterdam: Benjamins.
Dragojevic, Marko, Howard Giles, and Bernadette Watson. 2013. "Language Ideologies and Language Attitudes: a Foundational Framework." In The Social Meanings of Language, Dialects and Accent, edited by Howard Giles and Bernadette Watson. New York: Peter Lang.
Eckert, Penelope, and John Rickford. 2001. Style and sociolinguistic variation. Cambridge: Cambridge University Press.
Fairclough, Norman. 1992. Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press.
Ferraresi, Adriano. 2007. "Building a very large corpus of English obtained by web crawling: ukWaC." Master, University of Bologna.
Firth, John. 1957. Paper in Linguistics 1934-1951. Oxford: Oxford University Press.
Franco, Francesca, and Anne Maass. 1996. "The linguistic intergroup bias: Is it under intentional control?" Conference of the European Association of Experimental Social Psychology, Gmunden, Austria.
Galli de' Paratesi, Nora. 1977. "Opinioni linguistiche e prestigio delle principali varietà regionali di italiano." In Italiano d'oggi. Lingua nazionale e varietà regionali, edited by Theodor Ebneter, Mario Alinei and Zarko Muljacic, 143-197. Triest: LINT.
Galli de' Paratesi, Nora. 1984. Lingua toscana in bocca ambrosiana. Tendenze verso l'italiano standard: un'inchiesta sociolinguistica. Bologna: Il Mulino.
Gallois, Cindy. 2013. "Language Attitudes in Context." In The Social Meanings of Language, Dialect and Accent, edited by Howard Giles and Bernadette Watson, 170-179. New York: Peter Lang.
Garrett, Peter. 2005. "Attitude Measurements." In Sociolinguistics/Soziolinguistik, edited by Ulrich Ammon, Norbert Dittmar, Klaus J. Mattheier and Peter Trudgill, 1251-1260. Berlin: Walter de Gruyter.
Garrett, Peter. 2010. Attitudes to Language. Cambridge: Cambridge University Press.
Garrett, Peter, Nikolas Coupland, and Angie Williams. 2003. Investigating Language Attitudes: Social Meanings of Dialect, Ethnicity and Performance. Cardiff: University of Wales Press.
Garrett, Peter, Angie Williams, and Betsy Evans. 2005. "Accessing social meanings: Values of keywords, values in keywords." Acta Linguistica Hafniensia 37 (1):37-54.
Geeraerts, Dirk. 2010. Theories of Lexical Semantics. Oxford: Oxford University Press.
Geeraerts, Dirk, and Gitte Kristiansen. 2014. "Cognitive linguistics and linguistic variation." In Cognitive Linguistics Companion, edited by John Taylor and Jeannette Littlemore. London: Continuum Publishing.
Geeraerts, Dirk, Gitte Kristiansen, and Yves Peirsman, eds. 2010. Advances in Cognitive Sociolinguistics. Berlin: Mouton de Gruyter.
Giles, Howard, and Nancy Niedzielsky. 1998. "Italian is beautiful, German is ugly." In Language Myths, edited by Laurie Bauer and Peter Trudgill, 85-93. London: Penguin.
Giles, Howard, and Peter Powesland. 1975. Speech Style and Social Evaluation. London: London Academic Press.
Glynn, Dylan. (in press). "Correspondance analysis: Exploring data and identifying patterns." In Corpus Methods for Semantics: Quantitative Studies in Polysemy and Synonymy, edited by Justyna Robinson and Dylan Glynn, 133-179. Amsterdam: Benjamins.
Glynn, Dylan, and Kerstin Fischer, eds. 2010. Quantitative methods in cognitive semantics: corpus-drive approaches. Berlin: Mouton de Gruyter.
Graff, David, William Labov, and Wendell Harris. 1986. "Testing Listeners' Reactions to Phonological Markers of Ethnic Identity: A New Method for Sociolinguistic Research." In Diversity and Diachrony, edited by David Sankoff, 45-58. Amsterdam: Benjamins.
Grassi, Corrado. 2001. "Note sull'italiano regionale." In L'italiano e le regioni, edited by Fabiana Fusco and Carla Marcato, 21-28. Udine: Forum.
Gries, Stefan. 2009. Statistics for linguistics in R: a practical introduction. Berlin: Mouton de Gruyter.
Gries, Stefan, and Martin Hilpert. 2008. "The identification of stages in diachronic data: variability-based neighbor clustering." Corpora 3 (1):59-81.
Gries, Stefan, and Anatol Stefanowitsch, eds. 2006. Corpus-based Approaches to Metaphor and Metonymy. Berlin: Mouton de Gruyter.
Grondelaers, Stefan, and Roeland Van Hout. 2010. "Do Speech Evaluation Scales in a Speaker Evaluation Experiment Trigger Conscious or Unconscious Attitudes?" University of Pennsylvania Working Papers in Linguistics (PWPL) 16 (2):92-102.
Grondelaers, Stefan, Roeland Van Hout, and Mieke Steegs. 2010. "Evaluating Regional Accent Variation in Standard Dutch." Journal of Language and Social Psychology 29 (1):101-116.
Hanson, David. 1980. "Relationship between methods and findings in attitude-behavior research." Psychology: A Journal of Human Behavior 17 (3):11-13.
Harris, Zellig. 1954. "Distributional Structure." Word 10 (2/3):146-162.
Heylen, Kris, and Tom Ruette. 2013. "Degrees of semantic control in measuring aggregated lexical distances." In Approaches to Measuring Linguistic Differences, edited by Lars Borin and Anju Saxena, 353-374. Berlin: Mouton de Gruyter.
Impe, Leen, and Dirk Speelman. 2007. "Vlamingen en hun (tussen)taal. Een attitudineel mixed guise onderzoek." In Handelingen van de Koninklijke Maatschappij voor Taal-en Letterkunde en Geschiedenis, 109-128. Brussel.
Johnstone, Barbara, and Scott Kiesling. 2008. "Indexicality and experience: Exploring the meanings of /aw/-monophthongization in Pittsburgh." Journal of Sociolinguistics 12 (1):5-33.
Joseph, John Earl. 1987. Eloquence and Power: The Rise of Standard Languages and Language Standards. London: Frances Printer.
Kerswill, Paul. 2010. "Contact and New Varieties." In Handbook of Language Contact, edited by Raymond Hickey, 230-251. Oxford: Blackwell.
Kilgarriff, Adam, and Gregory Grefenstette. 2003. "Introduction to the Special Issue on Web as Corpus." Computational Linguistics 29 (3):1-15.
Kristiansen, Gitte, and René Dirven, eds. 2008. Cognitive Sociolinguistics: Language Variation, Cultural Models, Social Systems. Berlin: Mouton de Gruyter.
Kristiansen, Tore. 2009. "The macro-level social meanings of late-modern Danish accents." Acta Linguistica Hafniensia 41:67-92.
Kristiansen, Tore. 2011. "Attitudes, Ideology and Awareness." In The SAGE Handbook of Sociolinguistics, edited by Ruth Wodak, Barbara Johnstone and Paul Kerswill, 265-278. Los Angeles: Sage.
Kristiansen, Tore, and Nikolas Coupland. 2011. Standard Lanaguages and Language Standards in a Changing Europe. Oslo: Novus Press.
Kristiansen, Tore, Peter Garrett, and Nikolas Coupland. 2005. "Introducing subjectivities in language variation and change." Acta Linguistica Hafniensia 37 (1):9-35.
Kristiansen, Tore, and Stefano Grondelaers. 2013. Language (de)standardisation in Late Modern Europe: Experimental Studies. Oslo: Novus Press.
Kristiansen, Tore, and Jens Normann Jørgensen. 2005. "Subjective factors in dialect convergence and divergence." In Dialect Change, edited by Peter Auer, Frans Hinskens and Paul Kerswill, 287-302. Cambridge: Cambridge University Press.
Labov, William. 1972. Sociolinguistic Patterns. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Lambert, Wallace E. 1967. "A Social Psychology of Bilingualism." Journal of Social Issues 23 (2):91-109.
Lambert, Wallace E., Richard Hodgson, Robert C. Gardner, and Samuel Fillenbaum. 1960. "Evaluation Reactions to Spoken Languages." Journal of Abnormal and Social Psychology 60:44-51.
Landauer, Thomas, and Susan Dumais. 1997. "A solution to Plato's problem: the latent semantic analysis theory of acquisition, induction and representation of knowledge." Psychological Review 104 (2):211-240.
Langacker, Ronald. 1987. Foundations of Cognitive Grammar. 2 vols. Vol. 1. Stanford: Stanford University Press.
Lasagabaster, David. 2004. "Attitude." In Sociolinguistics/Soziolinguistik, edited by Ulrich Ammon, Norbert Dittmar, Klaus J. Mattheier and Peter Trudgill, 399-405. Berlin: Walter de Gruyter.
Lenci, Alessandro. 2008. "Distributional semantics in linguistic and cognitive research." Italian Journal of Linguistics 20 (1):1-31.
Lenth, Russell. 2014. Least-squares Means: the R Package lsmeans.
Likert, Rensis. 1932. "A Technique for the Measurement of Attitudes." Archives of Psychology 140:1-55.
Lowe, Will. 2001. "Towards a Theory of Semantic Space." Proceedings of the Twenty-third Annual Meeting of the Cognitive Science Society.
Maass, Anne, Daniela Salvi, Luciano Arcuni, and Güun Semin. 1989. "Language Use in Intergroup Contexts: The Linguistic Intergroup Bias." Journal of Personality and Social Psychology 57 (6):981-993.
Marazzini, Claudio. 1994. La lingua italiana. Profilo storico. Bologna: Il Mulino.
Mattheier, Klaus. 1997. "Über Destandardisierung, Umstandardisierung und Standardisierung in modernen europäischen Standardsprachen." In Standardisierung und Destandardisierung europäischer Nationalsprachen, edited by Klaus J Mattheier and Edgar Radtke, 1-9. Frankfurt: Lang.
Mengaldo, Pier Vincenzo. 1994. Il Novecento, Storia della lingua italiana. Bologna: Il Mulino.
Miller, George, and Walter Charles. 1991. "Contextual correlates of semantic similarity." Language and Cognitive Processes 6:1-28.
Mioni, Alberto M., and John Trumper. 1977. "Per un'analisi del "continuum" linguistico veneto." In Aspetti sociolinguistici dell'Italia contemporanea, edited by Raffaele Simone and Giulianella Ruggiero, 329-372. Roma: Bulzoni.
Osgood, Charles, George Suci, and Percy Tannenbaum. 1957. The measurement of meaning. Urbana: University of Illinois Press.
Padó, Sebastian, and Mirella Lapata. 2007. "Dependency-based construction of semantic space models." Computational Linguistics 33 (2):161-199.
Parlangèli, Oronzo. 1971. La nuova questione della lingua. Brescia: Paideia.
Peirsman, Yves. 2008. "Word Space Models of Semantic Similarity and Relatedness." Proceedings of the ESSLLI-2008 Student Session, Hamburg, Germany.
Peirsman, Yves, Kris Heylen, and Dirk Speelman. 2007. "Finding semantically related words in Dutch. Co-occurrences versus syntactic contexts." Proceedings of the CoSMO workshop, Roskilde, Denmark.
Peirsman, Yves, and Dirk Speelman. 2009. "Word Space Models of Lexical Variation." Proceedings of the EACL-2009 Workshop on Geometrical Models of Natural Language Semantics, Athens, Greece.
Pellegrini, Giovan Battista. 1975. Saggi di Linguistica italiana. Torino: Boringhieri.
Poggi Salani, Teresa. 2010. Italiano regionale. In Enciclopedia dell'italiano, edited by Raffaele Simone. Roma: Treccani.
Poletto, Cecilia. 2009. "I costrutti verbo+preposizione: l’interferenza tra veneto e italiano regionale." In Italiano, italiani regionali e dialetti, edited by Anna Cardinaletti and Nicola Munaro, 155-172. Milano: Franco Angeli.
Preston, Dennis R. 2005. "Perceptual Dialectology." In Sociolinguistics/Soziolinguistik, edited by Ulrich Ammon, Norbert Dittmar, Klaus J. Mattheier and Peter Trudgill, 1683-1696. Berlin: Walter de Gruyter.
Ricca, Davide. 2010. Italianizzazione dei dialetti. In Enciclopedia dell'italiano, edited by Raffaele Simone. Roma: Treccani.
Rietveld, Toni, and Roeland Van Hout. 1993. Statistical techniques for the study of language and language behaviour. Berlin: Mouton de Gruyter.
Rietveld, Toni, and Roeland Van Hout. 2005. Statistics in language research: analysis of variance. Berlin: Mouton de Gruyter.
Ryan, Ellen B, Howard Giles, and Miles Hewstone. 1988a. "The measurement of language attitudes." In Sociolinguistics/Soziolinguistik, edited by Ulrich Ammon, Norbert Dittmar and Klaus Mattheier, 1068-1081. Berlin: Mouton de Gruyter.
Ryan, Ellen B., and Howard Giles. 1982. Attitudes towards Language Variation. London: Arnold.
Ryan, Ellen B., Howard Giles, and Miles Hewstone. 1988b. "The Measurement of Language Attitudes." In Sociolinguistics/Soziolinguistik, edited by Ulrich Ammon, Norbert Dittmar and Klaus J. Mattheier, 1068-1081. Berlin: Walter de Gruyter.
Ryan, Ellen B., Howard Giles, and Richard Sebastian. 1982. "An integrative perspective for the study of attitudes toward language variation." In Attitudes towards language variation: social and applied contexts, edited by Ellen Ryan and Howard Giles, 1-11. London: Arnold.
Sabatini, Francesco. 1985. "L'"italiano dell'uso medio": una realtà tra le varietà linguistiche italiane." In Gesprochenes Italienisch in Geschichte und Gegenwart, edited by Günter Holtus and Edgar Radtke, 154-184. Tübingen: Narr.
Sabatini, Francesco. 1990. ""Italiani regionali" e "italiano dell'uso medio"." In L'italiano regionale, edited by Michele A. Cortelazzo and Alberto M. Mioni, 75-78. Roma: Bulzoni.
Sahlgren, Magnus. 2006. "The Word-Space Model: Using distributional analysis to represent syntagmatic and paradigmatic relations between words in high-dimensional vector spaces." PhD, Department of Linguistics, Stockholm University.
Sahlgren, Magnus. 2008. "The Distributional Hypothesis." Italian Journal of Linguistics 20 (1):33-53.
Savino, Michelina. 2012. "The intonation of polar questions in Italian: where is the rise?" Journal of the International Phonetic Association 42 (1):23-48.
Schmid, Hans-Jörg. 2007. "Entrenchment, salience and basic levels." In The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics, edited by Dirk Geeraerts and Hubert Cuyckens, 117-138. Oxford: Oxford University Press.
Sgroi, Salvatore C. 1981. "Diglossia, prestigio, italiano regionale e italiano standard: proposte per una nuova definizione." La Ricerca Dialettale 3:207-248.
Sobrero, Alberto A. 1988. "Italienisch: Regionale Varianten. Italiano regionale." In Lexicon der Romanistischen Linguistik, edited by Günter Holtus, Michael Metzeltin and Christian Schmitt, 732-748. Tübingen: Niemeyer.
Sobrero, Alberto A. 1996. "Italianization and variations in the repertoire: the koinai." Sociolinguistica 10:105-111.
Soukup, Barbara. 2013. "The measurement of language attitudes - a reappraisal from a constructionist perspective." In Language (de)standardisation in Late Modern Europe: Experimental Studies, edited by Tore Kristiansen and Stefano Grondelaers, 251-266. Oslo: Novus Press.
Speelman, Dirk. 2013. "Taalkundige enquêtering en experiment." Leuven.
Speelman, Dirk, Adriaan Spruyt, Leen Impe, and Dirk Geeraerts. 2013. "Language attitudes revisited: Auditory affective priming." Journal of Pragmatics 52:83-92.
Stehl, Thomas. 1995. "La dinamica diacronica fra dialetto e lingua: per un’analisi funzionale della convergenza linguistica." In Dialetti e lingue nazionali, edited by Maria Teresa Romanello and Immacolata Tempesta, 55-73. Roma: Bulzoni.
Tagliamonte, Sali. 2006. Analyzing Sociolinguistic Variation. Cambridge: Cambridge University Press.
Tavoni, Mirko. 1994. Il Quattrocento, Storia della lingua italiana. Bologna: Il Mulino.
Telmon, Tullio. 1990. Guida allo studio degli italiani regionali. Alessandria: Edizioni dell'Orso.
Telmon, Tullio. 1993. "Varietà regionali." In Introduzione all'italiano contemporaneo, edited by Alberto A. Sobrero, 93-149. Roma-Bari: Laterza.
Telmon, Tullio. 1994. "Gli italiani regionali contemporanei." In Storia della lingua italiana. III, Le altre lingue, edited by Luca Serianni and Pietro Trifone, 597-626. Torino: Einaudi.
Telmon, Tullio. 2001. "Italiani regionali tra interlingua, interculturalità e intervariazionalità. Alcune modeste proposte." In L'italiano e le regioni, edited by Fabiana Fusco and Carla Marcato, 47-50. Udine: Forum.
Tesi, Riccardo. 2007. Storia dell'italiano. Bologna: Zanichelli.
Troncon, Antonella, and Luciano Canepari. 1989. Lingua italiana nel Lazio. Roma: Jouvence.
Trudgill, Peter. 1974. The Social Differentiation of English in Norwich. Cambridge: Cambridge University Press.
Trudgill, Peter. 1986. Dialects in contact. Oxford: Blackwell.
Turney, Peter, and Patrick Pantel. 2010. "From Frequency to Meaning: Vector Space Models of Semantics." Journal of Artificial Intelligence Research 37:141-188.
Van Bezooijen, Renée. 2002. "Aesthetic evaluation of Dutch. Comparisons across dialects, accents, and languages." In Handbook of Perceptual Dialectology, edited by Daniel Long and Dennis Preston, 13-30. Amsterdam: Benjamins.
Vandermeeren, Sonja. 2005. "Research on Language Attitudes." In Sociolinguistics/Soziolinguistik, edited by Ulrich Ammon, Norbert Dittmar, Klaus J. Mattheier and Peter Trudgill, 1318-1332. Berlin: Walter de Gruyter.
Weinreich, Uriel. 1953. Languages in contact: Findings and problems. New York.
Wilson, John, and Donn Bayard. 1992. "Accent, gender, and the elderly listener: evaluations of NZE and other English accents by rest home residents." Te Reo 35:19-56.
Zahn, Christopher, and Robert Hopper. 1985. "Measuring Language Attitudes: The Speech Evaluation Instrument." Journal of Language and Social Psychology 4 (2):113-123.
Zipf, George. 1949. Human behavior and the principle of least effort: an introduction to human ecology. New York: Hafner.
