Wat is de meerwaarde van beeldende therapie in de palliatieve zorg?

Wendy

Mellaerts

WAT IS DE MEERWAARDE VAN BEELDENDE THERAPIE IN DE PALLIATIEVE ZORG?

Door Wendy Mellaerts, O.l.v. Els Peters – Promotor

PXL HOGESCHOOL HASSELT - Bachelor na bachelor Creatieve Therapie

Palliatieve zorg is een actieve totaalzorg voor patiënten van wie de ziekte niet meer te genezen is. Ernstig ziek zijn betekent meer dan hinderlijke fysieke en psychische klachten. Men spreekt vaak van de vier dimensies: pijn- en symptomen, psychologische problemen, sociale opvang en spirituele nood. In deze laatste levensfase moeten we aandacht hebben voor alle facetten van het mens-zijn. Het doel van de zorg is het bereiken van de best mogelijke kwaliteit van leven voor zowel de patiënt als zijn familie.

In België is palliatieve zorg verweven in verschillende gezondheidsstructuren. Naast algemene palliatieve zorg door de eerste- of tweedelijnszorgverleners wordt er ook specialistische palliatieve zorg aangeboden. Dit zijn experts die samenwerken in een multi-professioneel team zoals thuiszorgequipes, palliatieve dagcentra, palliatieve eenheden en support teams in een ziekenhuis. Verder zijn er heel wat organisaties die instaan voor een kwaliteitsbevordering van zorg, de organisatie van overleg en de ondersteuning van (non-) professionele hulpverleners.

Om een zo volledig mogelijk beeld te verkrijgen van de huidige situatie werd een vragenlijst uitgedeeld in de verschillende palliatieve settings. Uit de vragenlijst blijkt dat hulpverleners in palliatieve settings in België algemeen nog onvoldoende op de hoogte zijn van de mogelijkheden van beeldende therapie. Hierdoor wordt dit op de meeste plaatsen niet aangeboden. Nochtans hechten de meeste hulpverleners zeer veel belang aan psychologische ondersteuning bij palliatieve patiënten en hun familie. Ongeveer de helft van de respondenten vindt dat er nog verbetering hierin mogelijk in. Hypothetisch gezien is er dus nog ruimte voor een complementair zorgaanbod, zoals beeldende therapie. Beeldende therapie kan een goede aanvulling zijn in het huidige aanbod in de palliatieve zorg.

In de praktijk blijkt dat beeldende therapie op de verschillende domeinen ondersteuning kan bieden. In een context waar woorden vaak tekort schieten, kan beeldende therapie een belangrijke rol spelen. Wanneer genezen niet meer mogelijk is, zal de patiënt moeten gaan zoeken naar nieuwe betekenissen in zijn leven binnen een ziekteproces dat continu voortschrijdt en in intensiteit toeneemt.

Het non-verbale karakter van beeldende therapie biedt goede mogelijkheden bij verwerking van emoties en problemen die moeilijk te verwoorden zijn. In het beeldend werken (tekenen, schilderen, kleien,…) kan de patiënt zelf controle uitoefenen, keuzes maken en autonoom zijn. In het ziekte- en behandelproces verdwijnen deze essentiële competenties vaak naar de achtergrond. Beeldende therapie kan daardoor een belangrijke bijdrage bieden in het integrale behandelaanbod. Met behulp van beeldende therapie kan de patiënt zich zowel uitleven (uitlaatklep) als inleven (contact maken met zijn gevoelens).

Uit de literatuurstudie blijkt dat beeldende therapie aansluiting vindt bij elk van de vier facetten van het mens-zijn. Beeldende therapie sluit dus aan bij de holistische mensvisie. Zo kan beeldende therapie bijdragen aan het reduceren van de pijn, angst, vermoeidheid en depressie. Beeldende therapie heeft een positief effect op het gevoel van welbevinden van de patiënt. Het kan patiënten ook helpen bij het hervinden/versterken van hun identiteit en plaats in de maatschappij. Daarnaast kan beeldende therapie bijdragen tot een herstel/verbetering van de relatie tussen patiënten en hun familie door non-verbale communicatie.

In het buitenland zijn er reeds studies gedaan over beeldende therapie in de palliatieve zorg, waarbij men bemoedigende resultaten ziet. En in Engeland - de bakermat van de palliatieve zorg - is beeldende therapie al wel opgenomen in het zorgaanbod voor palliatieve patiënten. Door dit alles kunnen we aannemen dat beeldende therapie een meerwaarde kan betekenen in de palliatieve zorg in België. Misschien kan dit onderzoek een kleine bijdrage leveren in het bekendmaken van de beeldende therapie in deze sector in Vlaanderen?

Bibliografie

WAT IS DE MEERWAARDE VAN BEELDENDE THERAPIE IN DE PALLIATIEVE ZORG? Door Wendy Mellaerts, O.l.v. Els Peters – Promotor PXL HOGESCHOOL HASSELT - Bachelor na bachelor Creatieve Therapie Bibliografie

Boeken:

BOLTON, G. (Red.). (2007). Dying, Bereavement and the Healing Arts. London: Jessica Kingsley Publishers.

DARLEY, S. & HEATH, W. (2008). The Expressive Arts Activity Book. A Resource for Professionals. London & Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers.

DE COCK, M. (2006). Hoe mensen sterven. Amsterdam/Antwerpen: Meulenhoff/Manteau.

DISTELMANS, W. (2009). Een waardig levenseinde. Antwerpen: Houtekiet.

HALIFAX, J. (2009). Als sterven dichtbij komt. Boeddhistische lessen over de dood. Utrecht: Uitgeverij Ten Have.

HARTLEY, N. & PAYNE, M. (Eds.). (2008). The Creative Arts in Palliative Care. London & Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers.

HOLZENSPIES, C & TAAL, J. (2003). Kanker in beeld. Verwerking door creatieve expressie. Amsterdam: Stichting Kanker in Beeld.

KEIRSE, M. (2006). Stil verdriet. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv.

KEIRSE, M. (2008). Helpen bij verdriet en rouw. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv.

KUBLER-ROSS, E. (1981). Leven met stervenden. Baarn: Uitgeverij Ambo bv.

MEES-CHRISTELLER, E. (1997). Genezen met kunst. Handreikingen aan kunsttherapeuten. Zeist: Uitgeverij Vrij Geestesleven.

MENTEN, J. & VAN ORSHOVEN, A. (Red.). (2004). Palliatieve zorg, stervensbegeleiding, rouwbegeleiding. Handboek voor deskundige hulpverlening in de thuiszorg en in het ziekenhuis. Leuven: Acco.

NUYTS, D. (2000). Nog enkele weken of maanden. Een authentiek verhaal over palliatieve zorg, met op de achtergrond het stervende polderdorp Doel. Roeselare: Globe.

OUTTIER, M. (1979). Creatieve en expressieve therapie. Leuven: Acco.

SCHWEIZER, C. (2009). Handboek beeldende therapie. Uit de verf. Houten: BohnStafleu van Loghum.

SIMON, R.M. (1997). Symbolic Images in Art As Therapy. London: Routledge.

SMEETS, W. (2009). Is er leven na de dood? Eigentijdse antwoorden op veelgestelde vragen. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv.

SMEIJSTERS, H. (2003). Handboek creatieve therapie. Bussum: Coutinho.

SOMERS, P. (2002). Woorden van troost. Hoe vind ik de juiste woorden bij een overlijden. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv.

SOMERS, P. & Leefsleutels vzw (2003). Wat nooit verloren gaat. Dagboek voor jongeren over sterven en leven. Mechelen: Uitgeverij Bakermat.

SPIJKER, T. & LAARMAN, M. (Eds.). (1998). They just fade away. Symposiumverslag palliatieve zorg. Utrecht: Uitgeverij Lemma bv.

STRUYF, A. & CELIE, L. (1997). Het kleine sterven. Leuven: Uitgeverij Van Halewyck.

TODD BEAM, M. (2009). Eindeloze Creativiteit. Baarn: Tirion Uitgevers BV.

VANDEN ABBEELE, C. (2001). De kunst van het afscheid nemen. Beelden van innerlijkheid. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv.

VANDEN ABBEELE, C. (2001). Nu jij er niet meer bent. Rouwen met kinderen en tieners. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv.

VANDEN ABBEELE, C. (2002). Mijn herinneringsboek. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv.

VANDEN ABBEELE, C. (2004). Er zijn voor jou. Omgaan met jonge mensen die rouwen. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv.

VAN DE WIEL, H. & WOUDA, J. (2001). Cahierreeks Pallium. Zelfzorg in de palliatieve fase. Diegem: Houten.

VAN GEFFEN, L. (2003). Het lijden omarmd. Ontmoetingen met verpleeghuisbewoners. Zeist: Christofoor.

VAN OSSELEN-RIEM, J. (2000). Zorg op de grens. Palliatieve zorg in ethisch perspectief. Utrecht: Uitgeverij Lemma bv.

VAN OSSELEN-RIEM, J. & DE NIJS, E. & VAN DIJK, B. (Red.). (2004). Theorie en praktijk van de palliatieve zorg. Utrecht: Uitgeverij Lemma bv.

VERLIEFDE, E. & DIRIX, R. & MORIS, L. (2012). Stil Leven. Herinneringen aan een geliefde. Averbode: Uitgeverij Altiora Averbode nv.

WEIJERS, A. & PENNING, P. (2003). Het leven duurt een leven lang. Een boek om kinderen en jongeren te helpen bij een verlies. Nijmegen: Annet Weijers, in samenwerking met Stichting “Achter de Regenboog”.

WOLFAERT, M. (2013). Sterven is klote, maar jullie koffie is lekker. Dagelijks leven in een hospice voor palliatieve zorgen. Antwerpen: Uitgeverij Vrijdag.

Brochures:

FORUM PALLIATIEVE ZORG, Voorzieningen palliatieve zorg in Vlaanderen.

FORUM PALLIATIEVE ZORG, Nieuwsbrief nr. 25 – jan/feb/maart 2012.

FORUM PALLIATIEVE ZORG, Nieuwsbrief nr. 26 – april/mei/juni 2012.

FORUM PALLIATIEVE ZORG, Nieuwsbrief nr. 28 – okt/nov/dec 2012.

FORUM PALLIATIEVE ZORG, Nieuwsbrief nr. 29 – jan/feb/maart 2013.

FORUM PALLIATIEVE ZORG, Nieuwsbrief nr. 30 – april/mei/juni 2013.

Artikels:

BORGMANN, E. (2002). The Arts in Psychotherapy 29. p. 245-251.

GRIFFIOEN, M. (2010). Papa is stuk. Hogeschool Utrecht.

HENDRICKX, H. (2010). Rouwverwerking bij ongeneeslijk zieken. Academie voor Integratieve Psychologie.

GORDIJN, M. (2007). Woorden verbeelden. Pallium Februari 2007. Springer.