Wilsautonomie van gelijkslachtige partners? Recente ontwikkelingen in Europa
Huwelijk voor holebi’s in Europa? Hoe zit dat nu echt?
1. Inleiding
Stel je voor: je bent holebi (homo, lesbienne of biseksueel), inwoner van de Europese Unie, echt gelukkig met je partner en je gaat trouwen! Proficiat, je geluk kan niet meer op!
Maar dan stel je jezelf de vraag: kan ik wel trouwen in mijn land? Als je een Belg bent is dat geen probleem.
Maar kan deze Belg overal trouwen in Europa? Neen, er zijn enkele landen waar dat niet is toegelaten. Dit is discriminatie tussen burgers van verschillende Europese landen. Als bijvoorbeeld een Belg trouwt met een Italiaan in België, wordt dit huwelijk dan erkend of aanvaard in Italië (waar een huwelijk tussen holebi’s niet wettelijk is)? Als je huwelijk niet erkend is, hoe zit het dan bijvoorbeeld met samen kinderen adopteren?
De juridische masterscriptie ‘Wilsautonomie van gelijkslachtige partners? Recente ontwikkelingen in Europa.’ gaat over de rechten en de keuzevrijheden van holebi’s om te trouwen of samenwonen in de verschillende landen van Europa.
Deze problematiek is brandend actueel voor vele Europeanen. Deze scriptie is hierbij een essentiële bijdrage om de zaken beter te begrijpen en naar oplossingen te zoeken.
2. Verschillende landen in de EU
Om op deze vragen een antwoord te geven begint deze thesis eerst met een onderzoek naar de verschillende mogelijkheden van holebi’s op vlak van huwelijken en partnerschappen:
· Kunnen holebi’s in België, Nederland, Spanje, Engeland, Frankrijk, Hongarije of een ander land trouwen of niet? Waarom dan wel of niet?
· Als ze niet kunnen trouwen, mogen zij dan wel gaan samenwonen of een partnerschap afsluiten?
· Moet een land zoals Italië het huwelijk van het Belgische koppel als geldig aanvaarden?
Het zal duidelijk worden dat er nog discriminaties bestaan binnen Europa.
3. Is het vrij verkeer van personen geschonden?
Europa heeft een aantal basisregels die moeten gerespecteerd worden door de diverse landen. Deze scriptie analyseert dan ook hoe de Europese Unie omgaat met zulke discriminaties of niet-erkenningen door andere landen.
Hoe kan de Europese Unie ervoor zorgen dat deze discriminaties aangepakt worden? Is er een schending van het vrij verkeer van personen? Dat is een fundamentele vrijheid die alle burgers van de Europese Unie hebben. Hiermee kunnen zij zonder paspoort naar een ander land gaan om er op vakantie te gaan, er te gaan werken of te gaan wonen.
Zo’n vrijheid heeft dan als bedoeling een sterker en meer eengemaakt Europa te maken. Je kan je wel voorstellen dat deze vrijheid niet echt bestaat voor getrouwde holebi’s als zij als Belgisch koppel verhuizen naar Italië maar hun huwelijk daar niet erkend wordt.
4. Het recht op non-discriminatie.
Naast het vrij verkeer van personen wordt ook een ander Europese basisregel namelijk het recht op non-discriminatie aangehaald om de situatie voor holebi’s te helpen verbeteren.
Dit recht is opgenomen in belangrijke Europese wetgeving en waakt erover dat personen niet gediscrimineerd worden in allerhande situaties, bijvoorbeeld als je een handicap hebt, je geen gelijke kansen krijgt op een job omwille van je leeftijd en geslacht, … maar ook als je homo of lesbienne bent.
Om te kijken of het recht op non-discriminatie voor (getrouwde) holebi’s is geschonden, worden enkele belangrijke rechtszaken bekeken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en het Hof van Justitie, twee van de belangrijkste rechtshoven van de Europese Unie. De rechtspraak van deze rechtbanken laat niet toe om dit recht op non-discriminatie in te roepen om de situatie van holebi’s te verbeteren. Daarom moet er nog naar andere oplossingen gezocht worden door bijvoorbeeld verbeterde wetten te stemmen.
5. Een Europese Resolutie als oplossing?
In het volgende deel van deze scriptie is opgesomd welke pogingen de Europese Unie al heeft ondernomen om de problemen i.v.m. het gelijkslachtig huwelijk op te lossen.
Zo werden er bijvoorbeeld doelstellingen opgenomen in het Stockholm Programma van 2010. Op deze manier roept de Europese Unie de verschillende lidstaten van de EU op om huwelijken uit andere landen van de EU als geldig aan te nemen.
Uiteindelijk werd op 4 februari van 2014 een Resolutie aangenomen door het Europees Parlement. Met een Resolutie vraagt het Europees Parlement de Europese Commissie en de lidstaten om enkele doelstellingen te realiseren. Eén van deze doelstellingen heeft als uitgangspunt het huwelijk van gelijkslachtige koppels en de erkenning ervan in andere landen te vergemakkelijken. Daaruit blijkt dat het voor getrouwde holebi koppels in Europa de goede weg opgaat.
6. Conclusie
Als holebi koppel kan je niet zomaar in elk Europees land trouwen. Als je dat wel mag, wordt je huwelijk niet altijd in andere Europese landen als geldig beschouwd. Deze scriptie onderzoekt wat de situatie is in verschillende landen en hoe Europa omgaat met deze problematiek.
We zitten in een overgangsperiode, wat deze scriptie heel actueel maakt. Nog niet alle problemen zijn opgelost, maar na het lezen van deze scriptie ben je een expert in het onderwerp. Wie weet kan jij je stem laten horen en zelf mee voor verandering zorgen! Je kent ongetwijfeld een holebi koppel in je omgeving. Praat er met hen over.
‘Cheers’ op de toekomst!
Bibliografie
Deel V. Bibliografie
1. Wetgeving
1.1 Europese wetgeving
Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie, Pb.L. C 364/3.
o Artikel 9
o Artikel 21
Verord.Raad nr. 2201/2003, 27 november 2003 betreffende de bevoegdheid en de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid, en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 1347/2000 Pb. L. 23 december 2003, afl. 338, 0001 – 0029.
o Artikel 1 lid 1, a)
Verord.Raad nr. 723/2004, 22 maart 2004 houdende wijziging van het Statuut van de ambtenaren van de Europese Gemeenschappen en van de regeling die van toepassing is op de andere personeelsleden van deze Gemeenschappen, Pb. L. 26 april 2004.
Verord.Raad (EG) nr. 4/2009, 18 december 2009 betreffende de bevoegdheid, het toepasselijk recht, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen, en de samenwerking op het gebied van onderhoudsverplichtingen, Pb.L. 7/1.
Verord.Raad (EU) nr. 1259/2010, 20 december 2010 tot nauwere samenwerking op het gebied van het toepasselijke recht inzake echtscheiding en scheiding van tafel en bed, Pb.L. 343/10.
Richtlijn 2000/78/EG van de Raad van 27 november 2000 tot instelling van een algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid en beroep, Pb.L. 2 december 2000, 0016 - 0022.
o Artikel 2, 2. a)
Richtlijn 2003/86/EG van de Raad van 22 september 2003 inzake het recht op gezinshereniging, Pb.L. 3 oktober 2003, 12-18 en http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2003:251:0012:0018:NL:PDF (consultatie 27 april 2014).
Richtlijn 2004/38/EG van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 betreffende het recht van vrij verkeer en verblijf op het grondgebied van de lidstaten voor de burgers van de Unie en hun familieleden, tot wijziging van Verordening (EEG) nr. 1612/68 en tot intrekking van Richtlijnen 64/221/EEG, 68/360/EEG, 72/194/EEG, 73/148/EEG, 75/34/EEG, 75/35/EG, 90/364/EG, 90/365/EEG en 93/96/EG, Pb.L. 229/35.
o Artikel 2 Richtlijn 2004/38.
o Artikel 3 lid 1 en 2 Richtlijn 2004/38.
o Artikel 6 Richtlijn 2004/38.
o Artikel 7 sub b Richtlijn 2004/38.
o Artikel 16 Richtlijn 2004/38.
o Artikel 24 Richtlijn 2004/38.
o Artikel 27.1 Richtlijn 2004/38.
o Artikel 27.2 lid 1 Richtlijn 2004/38.
o Overweging 31.
Antw. Europees Parlement op petitie nr. 0724/2005, 3 juli 2006, 4, www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/cm/623/623407/623407en.pdf (consultatie 27 april 2014).
Artikel 1, lid 2, Bijlage VII van het Statuut van de ambtenaren van de Europese Gemeenschappen.
Resolutie van het Europees Parlement van 23 november 2010 over de civielrechtelijke, handelsrechtelijke, familierechtelijke en internationaal-privaatrechtelijke aspecten van het actieplan tot uitvoering van het programma van Stockholm (2010/2080(INI), http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P7-TA-2010-0426+0+DOC+XML+V0//NL (consultatie 28 maart 2014).
Resolutie van het Europees Parlement van 4 februari 2014 over de EU-routekaart tegen homofobie en discriminatie wegens seksuele gerichtheid of genderidentiteit (2013/2183(INI)), http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P7-TA-2014-0062+0+DOC+XML+V0//NL (consultatie 31 maart 2014).
Resolutie van het Europees Parlement van 4 februari 2014 betreffende het voorstel voor een Verordening van het Europees Parlement en de Raad ter bevordering van het vrije verkeer van burgers en bedrijven door vereenvoudigde aanvaarding van bepaalde openbare akten in de Europese Unie en tot wijziging van Verordening (EU) nr. 1024/2012, http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P7-TA-2014-0054+0+DOC+XML+V0//NL (consultatie 31 maart 2014).
Voorstel voor een Verordening van het Europees Parlement en de Raad ter bevordering van het vrije verkeer van burgers en bedrijven door vereenvoudigde aanvaarding van bepaalde openbare akten in de Europese Unie en tot wijziging van Verordening (EU) nr. 1024/2012, http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P7-TA-2014-0054+0+DOC+XML+V0//NL (consultatie 31 maart 2014).
COM(2009) 313 definitief, Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad betreffende richtsnoeren voor een betere omzetting en toepassing van vrij verkeer en verblijf of het grondgebied van de lidstaten voor de burgers van de Unie en hun familieleden, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2009:0313:FIN:NL:PDF
(consultatie 16 april 2014).
COM(2010) 171 definitief, Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's van 20 april 2010 - Een ruimte van vrijheid, veiligheid en recht voor de burgers van Europa - Actieplan ter uitvoering van het programma van Stockholm, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/ALL/?uri=CELEX:52010DC0171 (consultatie 28 maart 2014).
COM(2010) 747 definitief, Groenboek: Minder administratieve formaliteiten voor burgers: De bevordering van het vrije verkeer van openbare documenten en de erkenning van de gevolgen van akten van de burgerlijke stand, Brussel, 14.12.2010, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0747:FIN:NL:PDF (consultatie 28 maart 2014).
Vr. en Antw. COM betreffende discriminatie van gelijkslachtige paren, vrij verkeer, holebi-rechten en het EU-stappenplan, 31 augustus 2010, www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+OQ+O-2010-0118+0+DOC+XML+V0//NL (consultatie 10 april 2014).
Vr. en Antw., Parlementaire Vraag van een Lid van het Europees Parlement, Oreste Rossi, het antwoord gegeven door Viviane Reding namens de Commissie, 1 december 2010, www.europarl.europa.eu/sides/getAllAnswers.do?reference=P-2010-7422&language=EN (consultatie 27 aprl 2014).
Artikel 81 lid 1 en 3 VWEU.
1.2 Belgische wetgeving
Artikel 1476 BW.
Wet van 13 februari 2003 tot openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht en tot wijziging van een aantal bepalingen van het Burgerlijk Wetboek, BS 28 februari 2003, 09880.
Wet van 16 juli 2004 houdende het Wetboek van internationaal privaatrecht, BS 27 juli 2004, 57344, www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&table_name=wet&cn=2004071631 (consultatie 22 april 2014).
o Artikel 44 WIPR.
o Artikel 46, lid 2 WIPR.
o Artikel 58 WIPR.
Wetsontwerp tot openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht en tot wijziging van een aantal bepalingen van het Burgerlijk Wetboek, Parl. St. Kamer 2001-2002, nr. 1692/001.
Omz. 23 januari 2004 tot vervanging van de circulaire van 8 mei 2003 betreffende de wet van 13 februari 2003 tot openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht en tot wijziging van een aantal bepalingen van het Burgerlijk Wetboek, BS 27 januari 2004, 4829 en www.kruispuntmi.be/sites/default/files/bestanden/wetgeving/omzendbrief_huweljk_geslacht_20040123.pdf (consultatie 22 april 2014).
Omz. 29 mei 2007 tot wijziging van de circulaire van 23 september 2004 betreffende de aspecten van de wet van 16 juli 2004 houdende het Wetboek van internationaal privaatrecht die betrekking hebben op het personeelsstatuut, BS 31 mei 2007, 29470 en http://reflex.raadvst-consetat.be/reflex/pdf/Mbbs/2007/05/31/104920.pdf (consultatie 22 april 2014).
1.3 Buitenlandse wetgeving
1.3.1 Denemarken
Act On Registered Partnership, n° 372, 7 juni 1989, www.qrd.org/qrd/world/europe/denmark/registered.partnership.act.with.amendments (consultatie 12 februari 2014).
Artikel 1 Act On Registered Partnership, n° 372, 7 juni 1989, www.qrd.org/qrd/world/europe/denmark/registered.partnership.act.with.amendments en http://users.cybercity.dk/~dko12530/s2.htm (consultatie 21 februari 2014).
1.3.2 Duitsland
Artikel 17b EGBGB.
Artikel 17b §4 EGBGB.
Gesets über die Eingetragene Lebenspartnershaft (LPartG) 16 Februari 2001, BGBI. I, 266 en www.gesetze-im-internet.de/bundesrecht/lpartg/gesamt.pdf (consultatie 25 februari 2014).
Act on Registered Life Partnerships of 16 February 2001, Federal Law Gazette I, 266 en www.gesetze-im-internet.de/englisch_lpartg/act_on_registered_life_partnerships.pdf (consultatie 25 februari 2014).
1.3.3 Engeland
Civil Partnership Act 18 november 2004, c.33 www.legislation.gov.uk/ukpga/2004/33 (consultatie 24 februari 2004).
Civil Partnership Act 18 november 2004, c.33, part 5, Chapter 2, §214-215, www.legislation.gov.uk/ukpga/2004/33 (consultatie 24 februari 2004).
Civil Partnership Act 18 november 2004, c.33, Section 215, www.legislation.gov.uk/ukpga/2004/33/section/215 (consultatie 26 april 2014).
Marriage Same Sex Couples Act 17 juli 2013, c.30, www.publications.parliament.uk/pa/bills/lbill/2013-2014/0029/14029.pdf (consultatie 22 april 2014).
Marriage Same Sex Couples Bill, www.publications.parliament.uk/pa/bills/lbill/2013-2014/0039/14039.pdf (consultatie 24 februari 2014).
Marriage (Same Sex Couples) Bill: explanatory notes, www.publications.parliament.uk/pa/bills/cbill/2012-2013/0126/en/2013126en.htm (consultatie 25 april 2014).
1.3.4 Finland
Artikel 1 Laki rekisteröidystä parisuhteesta 9 november 2001/950, www.finlex.fi/fi/laki/ajantasa/2001/20010950 en www.finlex.fi/en/laki/kaannokset/2001/en20010950.pdf (consultatie 22 april 2014).
Artikel 12 Laki rekisteröidystä parisuhteesta 9 november 2001/950, http://www.finlex.fi/fi/laki/ajantasa/2001/20010950 en http://www.finlex.fi/en/laki/kaannokset/2001/en20010950.pdfI (consultatie 22 april 2014).
1.3.5 Frankrijk
Artikel 515-7-1 Code Civil, www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do;jsessionid=955F0630AAAE3282C1329ACA4A74BA00.tpdjo05v_1?idArticle=LEGIARTI000020614515&cidTexte=LEGITEXT000006070721&dateTexte=20140331 (consultatie 22 april 2014).
Loi n° 99-944 du 15 novembre 1999 relative au pacte civil de solidarité, JORF n°265 du 15 novembre 1999, 16959 en http://legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000000761717 (consultatie 22 april 2014).
o Artikel 515-2 Loi n° 99-944 du 15 novembre 1999.
o Artikel 515-1 Loi n° 99-944 du 15 novembre 1999.
Loi n° 2009-526 du 12 mai 2009 de simplification et de clarification du droit et d'allègement des procedures, JOFR n°0110 du 13 mai 2009, 7920 en www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do;jsessionid=148337896C0F5AF0009A99BBB189084F.tpdjo05v_1?cidTexte=JORFTEXT000020604162&dateTexte=20090513 (consultatie 22 april 2014).
Loi n° 2013-404 du 17 mai 2013 ouvrant le mariage aux couples de personnes de même sexe, JORF n°0114 du 18 mai 2013, 8253 en www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000027414540&dat… (consultatie 22 april 2014).
o Loi ouvrant le marriage aux couples de personnes de même sexe: objet du texte, www.senat.fr/dossier-legislatif/pjl12-349.html (consultatie 20 februari 2014).
o Artikel 1, I, 1° Loi n° 2013-404 du 17 mai 2013 ouvrant le mariage aux couples de personnes de même sexe.
Projet de loi ouvrant le mariage aux couples de personnes de même sexe, n° 344, www.assemblee-nationale.fr/14/dossiers/mariage_personnes_meme_sexe.asp (consultatie 20 februari 2014).
Circulaire du 29 mai 2013 de présentation de la loi ouvrant le marriage aux couples de même sexe (dispositions du Code Civil), BOMJ n°2013-05 du 31 mai 2013, 4 en www.textes.justice.gouv.fr/art_pix/JUSC1312445C.pdf (consultatie 7 april 2014).
1.3.6 IJsland
Artikel 1 Lög um staðfesta samvist 12 juni 1996, nr. 87, www.althingi.is/lagas/138a/1996087.html en http://users.cybercity.dk/~dko12530/s2.htm (consultatie 21 februari 2014).
1.3.7 Nederland
Verdrag inzake het recht dat van toepassing is op het huwelijksvermogensregime, ‘s-gravenhage, 14 maart 1978, Trb. 1988, 130 en http://wetten.overheid.nl/BWBV0002007/geldigheidsdatum_03-04-2014 (consultatie 22 april 2014).
Wet van 7 september 1989, houdende regeling van het conflictenrecht inzake het huwelijk, in verband met de bekrachtiging van het Verdrag van 's-Gravenhage van 14 maart 1978 inzake de voltrekking en de erkenning van de geldigheid van huwelijken, Trb. 1987, 137 en http://wetten.overheid.nl/BWBR0004619/geldigheidsdatum_02-08-2011 (consultatie 22 april 2014).
Wet van 21 december 2000 tot wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek in verband met de openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht, Stb. 2001, nr. 9 en http://wetten.overheid.nl/BWBR0012099/geldigheidsdatum_17-02-2014# (consultatie 17 februari 2014).
Wet van 6 juli 2004, houdende regeling van het conflictenrecht met betrekking tot het geregistreerd partnerschap, Stb. 2004, 334, en http://wetten.overheid.nl/BWBR0016986/geldigheidsdatum_07-04-2011 (consultatie 22 april 2014).
Boek 10 NBW, Internationaal Privaatrecht, Stb. 2011, 272 en http://wetten.overheid.nl/BWBR0030068/geldigheidsdatum_22-10-2013 (consultatie 22 april 2014).
o Artikel 27-24 Boek 10 NBW.
o Artikel 60-91 Boek 10 NBW.
1.3.8 Noorwegen
Artikel 1 Act 30 april 1993, http://archive.equal-jus.eu/693/5/Template_Database%2D1.pdf en http://users.cybercity.dk/~dko12530/s2.htm (consultatie 21 februari 2014).
1.3.9 Portugal
Artikel 1 Decreto n.º 349/X, Primeira alteração à Lei n.º 7/2001, de 11 de Maio, que adopta medidas de protecção das uniões de facto, http://app.parlamento.pt/webutils/docs/doc.pdf?path=6148523063446f764c3246795a5868774d546f334e7a67774c336470626d526c59334a6c6447397a4c3167765a47566a4d7a51354c5667755a47396a&fich=dec349-X.doc&Inline=true (consultatie 26 februari 2014).
Lei n° 9/2010 de 31 de maio Permite o casamento civil entre pessoas de mesmo sexo, Diário da República 1ª Série A - Nº 105, http://dre.pt/pdf1sdip/2010/05/10500/0185301853.pdf (consultatie 27 februari 2014).
1.3.10 Spanje
Ley 13/2005, de 1 de julio, por la que se modifica el Código Civil en materia de derecho a contraer matrimonio, BOE núm. 157, de 2 de julio de 2005, 23632 - 23634, www.boe.es/buscar/doc.php?id=BOE-A-2005-11364&lang=fr (consultatie 25 februari 2014).
1.3.11 Zweden
Artikel 1 Lag om registerat partnerskap 23 juni 1994, SFS nr: 1994:1117 en www.riksdagen.se/sv/Dokument-Lagar/Lagar/Svenskforfattningssamling/Lag-19941117-om-registrerat_sfs-1994-1117/ (consultatie 21 februari 2014).
Marriage Act 4 juli 1991, no. 47, www.regjeringen.no/en/doc/Laws/Acts/the-marriage-act.html?id=448401 (consultatie 21 februari 2014).
2. Rechtspraak
1.1 Europese Rechtspraak
1.1.1 Europees Hof voor de Rechten van de Mens
EHRM 27 juli 2003, n° 40016/98, Karner v. Oostenrijk, http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-61263#{"itemid":["001-61263"]} (consultatie 16 april 2014).
EHRM 28 juni 2006, nr. 76240/01, Wagner & J.M.W.L v. Luxembourg, http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng-press/pages/search.aspx?i=003-2054633-2174214#{"itemid":["003-2054633-2174214"]} (consultatie 27 april 2014).
EHRM 28 juni 2007, n° 76340/01, Wagner en J.M.W.L. v. Luxembourg, http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng-press/pages/search.aspx?i=003-20546…{"itemid":["003-2054633-2174214"]} (consultatie 27 april 2014).
EHRM, nr. 26431/12, Orlandi v. Italië, http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-139934#{"itemid":["001-139934"]} (consultatie 16 april 2014).
EHRM 22 november 2010, n° 30141/04, Schalk v. Kopf, http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-99605#{"itemid":["001-99605"]} (consultatie 10 april 2014).
1.1.2 Hof van Justitie
HvJ C-30/77, Regina v. Pierre Bouchereau, 1977.
HvJ C-34/09, Gerardo Ruiz Zambrano v. Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening, 2011.
HvJ C-36/02, Omega v. Oberbürgemeisterin des Bundesstadt Bonn, 2004.
HvJ C-41/74, Van Duyn v. Home Office, 1974.
HvJ C-59/85, Reed v. Nederland, 1986.
HvJ C-122/99 en C-125/99, D. en Koninkrijk Zweden v. Raad van de Europese Unie, 2001.
HvJ C-147/08, Jürgen Römer v. Freie und Hansestadt Hamburg, 2011.
HvJ C-162/09, Lassal, 2010.
HvJ C-168/91, Konstantinidis v. Stadt altensteigd, Standesamt en Landratsamt CALW, 1993.
HvJ C-208/00, Überseering, 2002.
HvJ C-249/96, Grant v. South West Trains, 1998.
HvJ C-267/06, Tadao Maruko v. Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen, 2008.
HvJ C-336/94, Dafeki v. Landesversicherungsanstalt Württemberg, 1997.
HvJ C-353/06, Grunkin Paul, 2008.
1.2 Buitenlandse Rechtspraak:
1.2.1 Duitsland
BVerfG 17 Juli 2002, 1 BvF 1/01, www.bverfg.de/entscheidungen/fs20020717_1bvf000101en.html?Suchbegriff=Lifetime+Partnership+Act (consultatie 25 april 2014).
1.2.2 Frankrijk
Conseil Constitutionnel 17 mei 2013, n° 2013-669, JORF 18 mei 2013, 8281, www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/francais/les-decisions/acces-par-date/decisions-depuis-1959/2013/2013-669-dc/decision-n-2013-669-dc-du-17-mai-2013.137046.html (consultatie 22 april 2014).
1.2.3 Spanje
Tribunal Constitutional de España, sentencia 198/2012 de § de noviembre de 2012, http://hj.tribunalconstitucional.es/en/Resolucion/Show/23106#complete_resolucion&completa (consultatie 7 april 2014).
3. Rechtsleer
1.1 Boeken
1.1.1 België
Delva, T., Ryckbost, I., Sterckx, D., Van Bossuyt, A. en Vermeersch, A., Zo werkt Europa na Lissabon, Heule, UGA, 512 p.
Erauw, J. en Storme, H., Internationaal Privaatrecht, Mechelen, Kluwer, 2009, 938 p.
Fallon, M. en Erauw, J., La nouvelle loi sur le droit international privé: la loi du 16 julliet 2004, Brussel, Kluwer, 2004, 374 p.
Kruger, T., Van Calster, G., Verhellen, J. en Wautelet, P., (eds.), Internationaal Privaatrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 339 p.
Lenaerts, K. en Van Nuffel, P., Europees recht, Antwerpen, Intersentia, 2011, 753 p.
Senaeve, P., Compendium van het personen-en familierecht, Leuven, Acco, 2013, 671 p.
Verhellen, J., Het Belgisch Wetboek IPR in familiezaken: wetgevende doelstellingen getoetst aan de praktijk, Brugge, Die Keure, 2012, 513 p.
Wautelet, P., Relations familiales internationals: l’actualité vue par la pratique, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2010, 261 p.
1.1.2 Duitsland
Dethloff, N., Familienrecht: ein Studienbuch, Munchen, Beck, 2012, 568 p.
Bruns, M. en Kemper, R., Lebenspartnerschaftsrecht: Handkommentar, Baden-Baden, Nomos, 2006, 497 p.
Schulz, W., en HauB, J., Familienrecht: Handkommentar, Baden-Baden, Nomos, 2012, 2237 p.
1.1.3 Engeland
Barnard, C., The Substantive Law of The EU: The Four Freedoms, Oxford, Oxford University Press, 2010, 647 p.
Barnard, C., The Substantive Law of The EU: The Four Freedoms, Oxford, Oxford University Press, 2010, 704 p.
Chalmers, D., Davies, G. en Monti, G., European Union Law, Cambridge, Cambridge University Press, 2010, 1116 p.
Clarckson, C.M.V. en Hill, J., The conflict of laws, Ofxord, Oxford University Press, 2011, 538 p.
Edward, D. en Lane, R., Edward and Lane on European Union Law, Padstow, T.J. International Ltd, 2013, 998 p.
Herring, J., Longman Law Series: Family Law, Harlow, Longman, 2011, 822 p.
Kaczorowska, A., European Union Law, Abingdon, Routledge, 2013, 969 p.
Lowe, N. en Douglas, G., Bromley’s Family Law, Oxford, Oxford University Press, 2007, 1153 p.
D. Mcclean en K. Beevers, The Conflict of Laws, Londen, Sweet and Maxwell, 2009, 598 p.
McGlynn, C., Families and the European Union: Law, Politics and Pluralism, Cambridge, Cambridge University Press, 2006, 230 p.
Probert, R., Cretney and Probert’s family law, Londen, Sweet & Maxwell, 2012, 463 p.
Roger, N., Scanell, R. en Walsh, J., Free movement of persons in the enlarged European Union, Londen, Sweet and Maxwell, 2012, 715 p.
Rossi dal Pozzo, F., Citizenship Rights and Freedom of Movement in the European Union, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2013, 229 p.
Van Calster, G., European Private International Law, Oxford, Hart Publishing, 2013, 340 p.
1.1.4 Frankrijk
Audit, B. en d’Avout, L., Droit International Privé, Parijs, Economica, 2013, 1140 p.
Bureau, D. en Watt, H.M., Droit international privé: Thome II Partie special, Parijs, Presses Universitaires de France, 2010, 557 p.
Coubre, P., Droit de la famille, Parijs, éditions Dalloz, 2008, 536 p.
Malaurie, P. en Fulchiron, H., La Famille, Parijs, Lexentso éditions, 2009, 743 p.
P. Mayer en V. Heuzé, Droit international privé, Parijs, Montchrestien, 2010, 820 p.
Murat, P., Droit de la Famille, Sixième edition, Parijs, éditions Dalloz, 2013, 1983 p.
Rubellin-Devichi, J., Des Concubinages: Droit interne, Droit International, Droit Comparé, Parijs, éditions Litec, 2002, 634 p.
Terré, F. en Fenouilet, D., Droit civil de la Famille, Parijs, éditions Dalloz, 2011, 1106 p.
1.1.5 Nederland
R. Barents en L.J. Brinkhorst, De Grondlijnen van Europees Recht, Kluwer, Deventer, 2006, 646 p.
Boele-Woelki, K., Curry-Sumner, I., Jansen, M. en Schrama, W., Huwelijk of geregistreerd partnerschap?, Deventer, Kluwer, 2007, 346 p.
Koens, M.C.J en Vonken, A.P.M.J, Personen-en Familierecht: Tekst en Commentaar, Deventer, Kluwer, 2012, 3135 p.
Strikwerda, L., Inleiding tot het Nederlandse Internationaal Privaatrecht, Deventer, Kluwer, 2012, 319 p.
Sumner, I. en Warendorf, H., Family Law Legislation of the Netherlands: A translation including book 1 of the Dutch Civil Code, Procedural and Transitional Law Legislation, Antwerpen, Intersentia, 2003, 259 p.
Wortmann, S.F.M en Van Duijvendijk-Brand, J., Compendium Personen- en Familierecht, Deventer, Kluwer, 2009, 362 p.
1.1.6 Spanje
Lasartre, C., Derecho de Familia: Principios de derecho civil VI, Madrid, Marcial Pons, 2007, 459 p.
1.1.7 Zweden
Sörgjerd, C., Reconstructing Marriage: The Legal Status of Relationships in a changing society, Antwerpen, Intersentia, 2012, 356 p.
1.2 Tijdschriften
1.2.1 Europese en Internationale tijdschriften
Bell, M., “Holding Back the Tide? Cross-Border Recognition of Same-Sex Partnerships within the European Union”, ERPL 2004, afl. 12, 613-632.
Boele-Woelki, K., ‘The Legal Recognition of Same-Sex Relationships Within the European Union’, Tul.L.Rev. 2008, afl. 82, 1949-1981.
Bogdan, M., “Private International Law Aspects of the Introduction of Same-Sex Marriages in Sweden”, Nordic J. Int’l L. 2009, afl. 78, 253-261.
Carruthers, J. M., ‘Scots Rules of Private International Law Concerning Homosexual Couples’ in EJCL 2006, afl. 10/3, 1-15 en www.ejcl.org/103/art103-5.pdf (consultatie 25 april 2014).
Coester, M., “Same-Sex Relations: a comparative assessment of legal developments across Europe”, EJLR 2002, afl. 4, 585-601.
Curry-Sumner, I., “Uniform patterns regarding same-sex relationships”, Forum 2005, afl.7/3, 186-194.
De Groot, G.-R., “Private International Law Aspects Relating to Homosexual Couples”, EJCL 2007, afl. 11.3, 1-37 en www.ejcl.org/113/article113-12.pdf (consultatie 24 april 2014).
Erauw, J., “De codificatie van het Belgisch Internationaal Privaatrecht met het ontwerp van Wetboek IPR”, RW 2001-2002, afl. 42, 1557-1566.
Laverack, P., “Recent LGBT-friendly legislation and the House of Lords use of wrecking amendments”, EHRLR 2014, afl. 2, (Pagina) en http://international.westlaw.com/result/default.wl?mt=314&origin=Search&query=SCHENGEN+INFORMATION+SYSTEM&db=EHRLR&rlt=CLID_QRYRLT1073958274104&method=TNC&service=Search&eq=search&rp=%2fsearch%2fdefault.wl&sp=intleuven-000&srch=TRUE&vr=2.0&action=Search&rltdb=CLID_DB1457951274104&sv=Split&fmqv=s&fn=_top&rs=WLIN7.02 (consultatie 10 april 2014).
McEleavy, P., “Free Movement of Persons and Cross-Border Relationships”, Int’l L.F.D. Int’l 2005, afl.1, 153-158.
McEleavy, P., “New Belgian Law on same sex marriage and the PIL implications”, ICLQ 2003, afl. 52/4, 1039-1049 en http://journals.cambridge.org/action/displayFulltext?type=1&fid=1523892&jid=ILQ&volumeId=52&issueId=04&aid=1523884&bodyId=&membershipNumber=&societyETOCSession= (consultatie 24 april 2014).
Melcher, M., “Private International Law and Registered Partnerships: An EU Perspective”, ERPL 2012, afl 4., 1075-1096.
Vaigé, L., “The problematics of recognition of same-sex marriages originating from member states according to the EU legal Regulation”, Societal studies 2012, afl. 4/2, 755-775.
Waaldijk, K., ‘Others may follow: the introduction of marriage, quasi-marriage and semi-marriage for same-sex couples in European countries’, NENGLR 2004, afl.38, 569, 569-589.
1.2.2 Belgische tijdschriften
Borghs, P., “Nieuwe huwelijkse wetgeving: Nederland kan inspireren”, Juristenkrant 2001, afl. 29, 12-13.
Gérard, P. en Parrein, F. “Seksuele geaardheid: een begrip in het Europese en Belgische vreemdelingenrecht?”, T.Vreemd. 2009, 291-306.
Senaeve, P., “De wet van 13 februari 2003 tot invoering van het homohuwelijk in het Belgische recht”, EJ 2003, afl. 4, 50-62.
Swerts, K., “Nieuwe Belgische IPR-regels van kracht”, Juristenkrant 2004, afl. 98, 12.
Traest, M., “De Omzendbrief van 23 januari 2004 betreffende het homohuwelijk of: hoe een omzendbrief de conflictenregels wil wijzigen”, EJ 2004, afl.3, 49-52.
1.2.3 Buitenlandse tijdschriften
1.2.3.1 Duitsland
Miller, R. en Röben, V., “Constitutional Court Upholds Lifetime Partnership Act”, German Law Journal, www.germanlawjournal.com/article.php?id=176 (consultatie 25 februari 2014).
1.2.3.2 Frankrijk
P. Gruber, “Le mariage homosexuel et le droit international privé allemand”, RCDIP 2013, afl. 1, 65-73 en www.dalloz-revues.fr/revues/Revue_critique_de_droit_international_prive-30.htm (consultatie 25 april 2014).
Yang-Paya, M.-K. en Marcovici, C., “Le mariage des couples de personnes de même sexe: Les mairies et les conseils généraux sont les premiers acteurs de l’application de la loi n°2013-404 du 17 mai 2013, quelle que soit leur opinion sur ce texte”, Le Courrier des maires 2013, afl. 269-270, 44-45 en www.seban-associes.avocat.fr/fichiers/pub_cdm_fichemariage.pdf (consultatie 22 april 2014)
1.2.3.3 Nederland
Boele-Woelki, K., Curry-Sumner, I., Jansen, M. en Schrama, W.M., “Het geregistreerd partnerschap de rechtsorde uit. Of juist niet?: evaluatie van de Wet openstelling huwelijk en Wet geregistreerd partnerschap”, FJR 2007, afl. 3, 60-65 en http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/32472 (consultatie 26 februari 2014).
K. Boele-Woelki en P.C. Tange, “De Deense wet op het geregistreerd partnerschap: Een voorbeeld voor Nederland?”, NJB 1989, 1537-1543.
G. Davies, “Wat is gelijkheid? Zijn de thuisblijver en de migrant te vergelijken? Een reactie op Herwig Verschueren”, Migrantenrecht 2009, afl. 3, 87-88.
Martins, R., “Same-sex partnerships in Portugal: from de facto to de jure?” ULR 2008, afl. 4/2, 194-211 en www.utrechtlawreview.org/index.php/ulr/article/view/URN%3ANBN%3ANL%3AUI%3A10-1-101093/74 (consultatie 26 februari 2014).
Veldman, A.G., “Bedrijfspensioenen, geregistreerd partnerschap en het Uniebeginsel van gelijke behandeling”, NTER 2011, afl. 8, 278-283 en www.bjutijdschriften.nl/tijdschrift/tijdschrifteuropeesrecht/2011/8/NtER_1382-4120_2011_017_008_005.pdf (consultatie 26 april 2014).
Vrenegoor, A.M., “Nederlanders met een vakantiewoning in Frankrijk: enkele familierechtelijke aspecten”, KWEP 2011, afl. 2, 4-10 en www.heeringassociates.eu/ArtikelVrenegoorKWEP2011_02.pdf (consultatie 7 april 2014).
1.2.3.4 Spanje
C. Garcimartin, “The Spanish Law on Same-Sex Marriage: Constitutional Arguments”, BYU J. Pub. L. 2013, afl. 27, 462, http://digitalcommons.law.byu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1481&context=jpl (consultatie 7 april 2014).
1.3 Verzamelwerken en bijdragen in verzamelwerken
Boele-Woelki, K. en Fuchs, A. (eds.), Legal Recognition of Same-Sex Couples in Europe, Antwerpen, Intersentia, 2003, 323 p.
o A. Agell, “The legal status of same-sex couples in Europe: a critical analysis”, 122-134.
o Boele-Woelki, K., “Registered Partnership and Same-Sex Marriage in the Netherlands”, 41-53.
o Casals, M. M., “Same-sex Partnerships in the legislation of Spanish autonomous communities”, 54-67.
o Lund-Andersen, I., “The Danish registered Partnership Act”, 13-23.
o Thorn, K., “The German Law on Same-Sex Partnerships”, 84-98.
o Tracol, X., “The Pacte Civil de Solidarité (PACS)”, 68-83.
Boele-Woelki, K. en Fuchs, A. (eds.), Legal recognition of same sex relationships in Europe, Antwerpen, Intersentia, 2012, 310 p.
o Beilfuss, C. G., “All or nothing: The dilemma of Southern Jurisdictions”, 41-53.
o Curry Sumner, I., “A patchwork of partnerships”, 71-87.
o Graupner, H., “Comparing People or Institutions? Sexual Orientation Discrimination and the Court of Justice of the European Union”, 271-284.
o Lund-Andersen, I., “The Nordic countries: same direction-different speeds”, 3-17.
o D. Martiny, “Private International Law Aspects of Same-Sex Couples under German Law”, 225-252.
o Verschraegen, B., “The Right to Private and Family Life, The Right to Marry and to Found a Family and The Prohibition of Discrimination”, 255-270.
o Wautelet, P. “Private International Law Aspects of Same-Sex Marriages and Partnerships in Europe - Divided we stand”, 143-188.
de Visser, M. en van der Mei, A.P. (eds.), The Treaty on European Union 1993-2013: Reflections from Maastricht, Antwerpen, Intersentia, 2013, 642 p.
o Jesse, M., “Disrupting and annoying: EU Citizenship and EU Migration Law destroying old habits of national migration policy making”, 407- 428.
Departement Vorming en Opleiding van de Orde van Advocaten van de Balie van Kortrijk (eds.), Internationale aspecten in de verschillende takken van het recht, Brussel, De Boeck & Larcier, 2005, 157-183.
o J. Erauw, “Krachtlijnen van het nieuwe Wetboek van Internationaal Privaatrecht”, (157) 168-169.
Erauw, J., Fallon, M., Guldix, E., Meeusen, J., Pertegas, M., Van Houtte, H., Watté, N. en Wautelet, P. (eds.), Het Wetboek internationaal privaatrecht becommentarieerd, Brussel, Intersentia, 2006, 722 p.
o J.-Y. Carlier, “Art. 46: Formation du mariage”, 246-252.
Erauw, J. en Taelman, P. (eds.), “Nieuw IPR: meer Europees, meer globaal”, Kluwer, Mechelen, 560 p.
o Verhellen, J., “De rol en de impact van het wetboek IPR in zaken van internationaal familierecht”, 129-170.
Meeusen, J., Pertegas, M., Straetmans, G. en Swennen, F. (eds), International family law for the European Union, Antwerpen, Intersentia, 2007, 461 p.
o Swennen, F., “Atypical Families in EU (Private International) Family Law”, 389-423.
Schuster, A. (eds.), Equality and Justice: Sexual Orientation and Gender Identity in the XXI Century, Udine, Editrice Universitaria Udinese, 2011, 328 p.
o Faraguna, P., “Constitutional Paradoxes from Inequality Equality to Equality: The Italian Case (with a Little Help from Abroad”, 75-91.
o Lagrand, T.E., “Mutual Recognition of Same-Sex Marriages from an EU Law Perspective”, 241-255.
o Quinn, J., “Free Movement and the European Family: Falling in Love with the Common Market”, 257-270.
o Toner, H., “Migration Rights and Same-Sex Couples in EU Law: A Case Study”, 285-308.
o Vaigé, L., “Legal Recognition of Same-Sex Marriages in Lithuania and the Orde Public Exception”, 271-286.
o Ziegler, A.R, “LGBT Rights and Economic Migration: Will the Liberalisation of the Movement of Persons in Economic Integration Agreements Increase the Need for Common regional Standards Regarding Civil Status Rights?”, 219-241.
Wintemute, R. en Andeneas, M. (eds.), Legal recognition of Same-Sex Partnerships: A Study of National, European and International Law, Antwerpen, Intersentia, 2001, 643 p.
o Waaldijk, K., “Small Change: How the Road to Same-Sex Marriage Got Paved in the Netherlands”, 437-464.
1.4 Doctoraatsproefschrift
Corthaut, T., EU ordre public, onuitg. doctoraatsthesis Rechten KU Leuven, 2009, 424 p.
4. Online brongeving
1.1 Websites
Allman, M., Marriage (Same Sex Couples) Act 2013: Top Ten Guide, www.familylaw.co.uk/articles/MarisaAllman-260713-654 (consultatie 4 april 2014).
AngloInfo: The global expat network Lisbon, Civil Unions and Gay Marriage, information on the legal status of same-sex marriage and Civil Partnerships in Portugal including next-of kin rights, social and taks benefits and more, http://lisbon.angloinfo.com/information/family/marriage-partnerships/civil-unions/ (consultatie 27 februari 2014).
Barroso, J. M., Political guidelines for the next Commission, http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/president/pdf/press_20090903_en.pdf (consultatie 31 maart 2014).
Bell, M. en Baraldi, M.B., Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender Families and the Free Movement Directive: implementation guidelines, IGLA Europe, 3, www.google.be/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CDYQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.ilga-europe.org%2Fcontent%2Fdownload%2F12842%2F77394%2Fversion%2F4%2Ffile%2FGUIDLINES_02_www.pdf&ei=VAQrU8O3FqmQ0AWQ7YC4Cw&usg=AFQjCNFCPyh9r9_ThvkwmGJRQrrNHpD-gA&sig2=JxSFKIUcEDIlc09XKcZqMw (consultatie 27 april 2014).
Brown, E., Same-Sex Marriage: Some Approaches from other Countries, www.constitution.ie/AttachmentDownload.ashx?mid=735e57a4-29a4-e211-a5a0-005056a32ee4 (consultatie 25 februari 2014).
Curia Pers en Voorlichting, Perscommuniqué nr. 44/11 Hof van Justitie van de Europese Unie, 1, http://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2011-05/cp110044nl.pdf (consultatie 16 april 2014).
Devaux, A., Same-Sex Marriage in France and Conflict of Laws: an Illusion of Equality, http://jurist.org/sidebar/2013/05/angelique-devaux-same-sex-marriage.php (consultatie 5 april 2014).
Europa.eu, Couples: Registered Partnerships, http://europa.eu/youreurope/citizens/family/couple/registered-partners/index_en.htm (consultatie 26 april 2014).
Europa.eu, Green Paper, http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/green_paper_en.htm (consultatie 28 maart 2014).
Europa.eu, Het programma van Stockholm, http://europa.eu/legislation_summaries/human_rights/fundamental_rights_within_european_union/jl0034_nl.htm (consultatie 28 april 2014).
Europa.eu, Partners: Geregistreerd Partnerschap,
http://europa.eu/youreurope/citizens/family/couple/registered-partners/index_nl.htm (consultatie 25 februari 2014).
European Commission on Sexual Orientation Law, ECJ Equal Treatment of Same-Sex Couples, rechtskomitee Lamda: Groundbreaking case for the whole of Europe, www.sexualorientationlaw.eu/news/2011-05-10%20Romer_v_Hamburg.html (consultatie 11 april 2014).
European Judicial Network in Civil and Commercial matters, Applicable Law – Italy, 3.5 Marriage, unmarried couples, partnerships, divorce, judicial separation, maintenance obligations, http://ec.europa.eu/civiljustice/applicable_law/applicable_law_ita_en.htm (consultatie 8 april 2014).
European Judicial Network in Civil and Commercial matters, Applicable Law – Portugal, 3.5 Marriage, unmarried couples, partnerships, divorce, judicial separation, maintenance obligations, http://ec.europa.eu/civiljustice/applicable_law/applicable_law_por_en.htm (consultatie 8 april 2014).
European Judicial Network in Civil and Commercial matters, Applicable Law – Spain, 3.5 Marriage, unmarried couples, partnerships, divorce, judicial separation, maintenance obligations, http://ec.europa.eu/civiljustice/applicable_law/applicable_law_spa_en.htm (consultatie 8 april 2014).
The European Parliament’s Intergroup on LGBT Rights, European Parliament stands up for same-sex families free movement, www.lgbt-ep.eu/press-releases/european-parliament-stands-up-for-same-sex-families-free-movement/ (consultatie 10 april 2014).
European Union Agency for Fundamental Rights FRA factsheet, Homophobia and Discrimination on Grounds of Sexual Orientation in the EU Member States Part I - Legal Analysis, http://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/192-FRA_hdgso_report_Part%201_en.pdf (consultatie 22 april 2014).
European Union Agency for Fundamental Rights FRA factsheet: Paren van hetzelfde geslacht, vrij verkeer van EU-burgers, migratie en asiel, http://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/1225-Factsheet-homophobia-couples-migration_NL.pdf (consultatie 22 april 2014).
Hooghe, M. en Meeusen, C., Is same-sex marriage legislation related to attitudes toward homosexuality in European countries between 2002 and 2010, https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/402170/1/SameSexMarriage-SRSP-summary.pdf,%202014,%202-3 (consultatie 25 april 2014).
IFOP Département Opinion et Stratégies d’Entreprise, Enquête sur la droitisation des opninions publiques européennes, dia 11, http://www.ifop.com/media/poll/2255-1-study_file.pdf (consultatie 25 februari 2014).
IGLA-Europe, Country by Country, www.ilga-europe.org/home/guide_europe/country_by_country (consultatie 27 februari 2014).
IGLA Europe, European Countries which define marriage as a union between a man and a woman in their Constitutions, http://ilga-europe.org/var/ilga/storage/images/media_library/ilga_europe/images/constitutions_marriage_man_and_woman/184639-1-eng-GB/constitutions_marriage_man_and_woman.png (consultatie 10 april 2014).
Infofrankrijk, http://infofrankrijk.com/leven-2/erfrecht-huwlijk-pacs (consultatie 19 februari 2014).
Janosi, A., Public Security, Public Policy and Public Health as Potential Grounds for imposing Restrictions on the Right of Free Movement of Persons, www.law.muni.cz/sborniky/cofola2008/files/pdf/evropa/janosi_andrea.pdf (consultatie 26 april 2014).
Regeringskanseliet/Government Offices of Sweden Fact Sheet: Gender-neutral marriage and marriage ceremonies, www.ud.se/content/1/c6/12/55/84/ff702a1a.pdf (consultatie 21 februari 2014).
Rijksoverheid, Trouwen en geregistreerd partnerschap, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/trouwen-samenlevingscontract-en-geregistreerd-partnerschap/trouwen-en-geregistreerd-partnerschap (consultatie 17 februari 2014).
Sanjuan, T. F., Callejon F. B. en Mendez, C. E., Legal Study on Homophobia and Discrimination on Grounds of Sexual Orientation: Spain, 2008, 3, http://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/321-FRA-hdgso-NR_ES.pdf (consultatie 25 februari 2014).
Service-Public.fr, Le point sur le mariage en France de personnes de même sexe et de nationalités différentes, www.service-public.fr/actualites/002749.html (consulatie 25 april 2014).
Senato della Republica, Desegni di legge atto Senato n. 15, www.senato.it/leg/17/BGT/Schede/Ddliter/39306.htm (consultatie 17 februari 2014).
Soares, E., Portugal: Gay Marriage Law approved by Constitutional Court, http://www.loc.gov/lawweb/servlet/lloc_news?disp3_l205401917_text (consultatie 27 februari 2014).
The Vatican: Considerations regarding proposals to give legal recognition to unions between Homosexual persons, www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20030731_homosexual-unions_en.html (consultatie 27 februari 2014)
Verschueren, H., LGB’S en het Vrij Verkeer van Personen binnen de Europese Unie, www.equal-jus.eu/sites/equal-jus.eu/files/2_Verschueren_vrij%20verkeer%20LGB.pdf (consultatie 17 april 2014).
H. Verschueren, Omgekeerde discriminatie en de EU-rechtsorde: Schiet de EU in eigen voet?, www.diversiteit.be/sites/default/files/documents/page/prof_h_verschueren.pdf (consultatie 28 april 2014).
Waaldijk, K., Same-Sex Partnership: international protection, www.equal-jus.eu/sites/equal-jus.eu/files/same-sex%20partnership,%20international%20protection%20(Waaldijk).pdf (consultatie 23 april 2014) en http://opil.ouplaw.com/view/10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e1739?rskey=jgJ6MW&result=1&prd=EPIL (consultatie 23 april 2014).
Wautelet, P., Les couples de personnes de même sexe en droit belge - en particulier sous l’angle du droit interational privé, http://orbi.ulg.ac.be/bitstream/2268/74956/1/Epreuves.pdf (consultatie 8 april 2014).`
West-Info: Milan says yes to Civil Unions, www.west-info.eu/milan-says-yes-to-civil-unions/unioni_civilidamico-1/ (consultatie 27 februari 2014).
X., Koppels in Europa: de wet voor koppels in de 27 EU-lidstaten,
o www.coupleseurope.eu/nl/spain/topics/8-Wat-bepaalt-de-wet-voor-de-goederen-van-geregistreerde-en-niet-geregistreerde-partners/ (consultatie 26 februari 2014);
o www.coupleseurope.eu/nl/italy/topics/8-Wat-bepaalt-de-wet-voor-de-goederen-van-geregistreerde-en-niet-geregistreerde-partners (consultatie 17 februari 2014).
Zeldin, W., Italy: Same-Sex Marriage Ban Upheld by Constitutional Court, www.loc.gov/lawweb/servlet/lloc_news?disp3_l205401938_text (consultatie 27 februari 2014).
1.2 Blogs
Cuniberti, G., Gay Marriage: France blacklists 11 Nationalities (Updated), 11 oktober 2013, http://conflictoflaws.net/2013/gay-marriage-france-blacklists-11-nationalities/comment-page-1/ (consultatie 5 april 2014).
Cuniberti, G., Green Paper on the Free Movement of Public Documents, http://conflictoflaws.net/2011/green-paper-on-the-free-movement-of-public-documents/ (consultatie 31 maart 2014).
Giacomelli, L., European Commission’s Green Paper on Less Bureaucracy for Citizens, www.equal-jus.eu/node/133 (consultatie 31 maart 2014).
Johnson, P., ‘Orlandi and Others v Italy: newly communicated case’, http://echrso.blogspot.be/2014/01/orlandi-and-others-v-italy-newly.html (consultatie 8 april 2014).
Pew Research: Religion & Public Life Project: Gay Marriage around the world, www.pewforum.org/2013/12/19/gay-marriage-around-the-world-2013/ (consultatie 25 februari 2014).
Puppinck, G., Same-Sex ‘Marriage: Two Cases Before the European Court of Human Rights, www.zenit.org/en/articles/same-sex-marriage-2-cases-before-the-european-court-of-human-rights (consultatie 8 april 2014).
1.3 Nieuwsartikelen
1.3.1. Australië
The West Australian, Italian court recognises gay marriage for the first time, https://au.news.yahoo.com/thewest/world/a/22515407/italian-court-recognises-gay-marriage-for-first-time/ (consultatie 10 april 2014);
1.3.2. België
De Redactie, Italiaanse rechtbank erkent voor het eerst een homohuwelijk, http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.1936202 (consultatie 10 april 2014).
De Redactie, Ook Frankrijk zegt “Ja” tegen homohuwelijk, www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.1547970 (consultatie 20 februari 2014).
De Standaard, Malta keurt wet goed die homohuwelijk toelaat, www.standaard.be/cnt/dmf20140415_01068762 (consultatie 22 april 2014).
1.3.3. Duitsland
Frankfurter Algemeine, Initiativen für Homo-Ehe und gegen Betreuungsgeld, www.faz.net/aktuell/politik/inland/bundesrat-initiativen-fuer-homo-ehe-und-gegen-betreuungsgeld-12124399.html (consultatie 25 februari 2014).
1.3.4. Engeland
BBC News, Croatians back same-sex marriage ban in referendum, www.bbc.co.uk/news/world-europe-25172778 (consultatie 25 februari 2014).
BBC News, French senate votes to legalise gay marriage, www.bbc.co.uk/news/world-europe-22126437 (consultatie 22 april 2014).
BBC News, Gay Marriage around the world, htwww.bbc.co.uk/news/world-21321731 (consultatie 25 februari 2014).
BBC News, Gay Marriage: Commons passes Cameron’s plan, www.bbc.co.uk/news/uk-politics-22605011 (consultatie 24 februari 2014).
BBC News, Same-sex marriage becomes law in England and Wales, www.bbc.co.uk/news/uk-politics-23338279 (consultatie 24 februari 2014).
BBC News, Same-Sex marriage law backed in Portugal’s parliament, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8448640.stm (consultatie 27 februari 2014).
Newsmax, Vatican: Pope doesn’t back gay marriage, www.newsmax.com/Newsfront/vatican-pope-doesnt-endorse/2014/01/05/id/545272 (consultatie 27 februari 2014).
The Telegraph, Gay Marriage Bill passes Commons despite Tory opposition, www.telegraph.co.uk/news/politics/conservative/10072156/Gay-marriage-Bill-passes-Commons-despite-Tory-opposition.html (consultatie 24 februari 2014).
1.3.5. Frankrijk
Le Monde, La France reconnaît le mariage d’un couple d’hommes néerlandais, www.lemonde.fr/europe/article/2008/09/05/la-france-reconnait-le-mariage-d-un-couple-d-hommes-neerlandais_1091846_3214.html (consultatie 7 april 2014).
1.3.6. Italië
Corriere Della Sera: Milan Approves Civil Union Register, www.corriere.it/International/english/articoli/2012/07/27/civil-union.shtml (consultatie 27 februari 2014).
Republica.it, ‘Grosseto, il tribunale al Comune: Riconoscete quel matrimonio gay”, www.repubblica.it/cronaca/2014/04/09/news/mtrimoni_gay_grosseto-83186168/?ref=fbpr (consultatie 10 april 2014).
1.3.7. Nederland
Mondi, Frankrijk erkent Nederlands homohuwelijk, www.mondi.nl/fiscaal/frankrijk/frankrijk-erkent-nederlands-homohuwelijk/page18__59.php (consultatie 7 april 2014).
1.3.8. Finland
Uutiset, Gay marriage initiative proceeds to Parliament with 162000 backers, http://yle.fi/uutiset/gay_marriage_initiative_proceeds_to_parliament_with_162000_backers/6838641 (consultatie 22 april 2014).
Uutiset, Poll: Over half of Finns favour same-sex marriage law, http://yle.fi/uutiset/poll_over_half_of_finns_favour_same-sex_marriage_law/6531258 (consultatie 25 februari 2014).
