"Wilskrachtige mannen en medelijdende vrouwen" Een discoursanalyse van Vlaams-nationalistische genderconstructies in herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog op de IJzerbedevaarten (1920-1944)

Lith Lefranc
Persbericht

"Wilskrachtige mannen en medelijdende vrouwen" Een discoursanalyse van Vlaams-nationalistische genderconstructies in herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog op de IJzerbedevaarten (1920-1944)

WOI: EEN VERHAAL VAN "WILSKRACHTIGE MANNEN EN MEDELIJDENDE VROUWEN”?

De officiële herdenking van de Eerste Wereldoorlog ging in België van start op 4 augustus 2014, honderd jaar na de Duitse inval. Toch worden we al meer dan een jaar overladen met stapels boeken over de Eerste Wereldoorlog, affiches van musea die hun erfgoed voor de gelegenheid in een “Eerste Wereldoorlog-jasje” hebben gestoken, uitnodigingen voor musicals, reclame voor TV-series, tot zelfs interactieve websites en apps. Historica Sophie De Schaepdrijver benoemt dit fenomeen met de term “klaproosexplosie”: waar je ook gaat of kijkt, de Eerste Wereldoorlog is vandaag alomtegenwoordig.

In dit artikel pleit ik voor meer nuance en meerduidigheid in deze hedendaagse herdenkingsinitiatieven. Deze stelling onderbouw ik met enkele inzichten uit mijn masterscriptie, waarin ik de rol van gender in de Vlaams-nationalistische oorlogsherdenkingen tijdens het interbellum en de Tweede Wereldoorlog onderzocht.

De nationalistische strijd om de oorlogsherinnering tijdens het interbellumMeteen na de Wapenstilstand van 1918 namen verschillende groepen nabestaanden in België het initiatief tot het herdenken van hun gesneuvelde geliefden, makkers of familieleden. Ik spreek hier over verschillende groepen, omdat de herinnering aan de oorlog van meet af aan een arena van sociale en politieke conflicten was. Een van deze groepen bestond uit Vlaams-nationalistische oud-strijders die in 1920 de allereerste IJzerbedevaart organiseerden. Op deze jaarlijkse herdenkingsplechtigheid stond het lijden en het offer van de Vlaamse frontsoldaten centraal. Een “Vlaamschhatende” Belgische staat kreeg de rol van vijand en bron van alle kwaad. De IJzerbedevaarders zetten zich expliciet af van de officiële Belgische oorlogsherdenkingen.

De normerende en groepsvormende kracht van herinnerenDe bezoekers van de IJzerbedevaarten werden steeds talrijker tijdens het interbellum. Volgens de organisatoren haalde het bezoekersaantal in 1932 een historisch hoogtepunt van 250.000 hoofden. Vanuit hun Vlaams-nationalistische ideologie vereenzelvigden de organisatoren deze herinneringsgemeenschap met “de Vlaamse natie”. Op de IJzerbedevaarten werden de banden van deze natie levendig gehouden via het jaarlijks samenkomen en herdenken van het (vermeende) gedeelde leed en trauma.

Op deze herdenkingsplechtigheid werd de eigen versie van het verleden naar voor geschoven als de enige juiste. Het verleden was als een wit doek waarop de herinneringsgemeenschap haar eigen normen en waarden projecteerde. Deze manifesteerden zich niet alleen inhoudelijk, in toespraken en liederen, maar ook vormelijk, in bepaalde rituelen, kledij, rolpatronen voor mannen en vrouwen,…. De reproductie van bepaalde ideeën en machtsverhoudingen via deze talige of rituele handelingen benoemen we met de term “discours”. Een herinneringsdiscours krijgt steeds vorm in een politieke en sociale context. Dit heeft als gevolg dat herinneren zelf ook een geschiedenis kent die kan onderzocht worden.

Een gegenderde en sociaal gediversifieerde oorlogsherinneringDe nationale identiteit die op de herdenkingsplechtigheid in de praktijk werd gebracht was zelf doordrongen van complexe gender-, klasse- en andere machtsverhoudingen die iemands positie binnen de Vlaamse natie en daarbuiten bepaalden. De Vlaams-nationalistische herinnering propageerde een geïdealiseerd beeld van een eenvoudige Vlaamse IJzersoldaat die zijn leven gaf voor God en Vlaanderen. Vrouwen werden alleen herinnerd in de vorm van moeders of echtgenotes die rouwden om het verlies van hun dierbaren.

Deze tweedeling liep door tot in de herinneringspraktijk. In het publiek werd een onderscheid gemaakt tussen “wilskrachtige mannen en medelijdende vrouwen, geestdriftige jongelingen en nadenkende ouderlingen, arbeiders en geleerden.” Dit citaat toont dat niet enkel gender, maar eveneens klasse en leeftijd de aanwezige massa doorkruisten en opdeelden. Deze verschillende sociale groepen kregen bovendien verschillende rollen op de herdenkingsplechtigheid. Sociaal verschil werd niet bekritiseerd, maar juist geïdealiseerd als een intrinsiek kenmerk van de “Vlaamse natie”. De herdenking was zo een veruiterlijking van de corporatistische en sociaal conservatieve  ideologie van de Vlaams-nationalisten.

Gender was niet alleen werkzaam als product, maar ook als producent van macht. Mannen werden expliciet geassocieerd met daad en geweld, in tegenstelling tot vrouwen die in verband werden gebracht met emotie en rouw. Op een hoger niveau legde de Vlaams-nationalistische herinneringsgemeenschap de schuld van het lijden van de Vlamingen bij de Belgische staat. Belgisch-patriottische mannen werden zo vereenzelvigd met geweld en agressiviteit. Het lijden en pacifisme van de Vlaamse vrouwen, en bij extensie de Vlaamse natie, werden in contrast hiermee geïdealiseerd. Op die manier kantte de Vlaams-nationalistische oorlogsherinnering zich niet enkel tegen de Belgische herdenking van de oorlog, maar eveneens tegen wat zij zelf invulden als de Belgische mannelijkheid. De “Nooit meer oorlog!”-leuze die centraal stond op de IJzerbedevaarten is hiervan een voorbeeld. Deze was niet louter pacifistisch geïnspireerd maar diende ook als een wapen in de strijd tegen de Belgische staat.

De hedendaagse klaproosexplosie anders bekekenBovenstaande voorbeelden tonen aan dat herinneren allerminst een neutraal gebeuren is. Dit gaat ook op voor hedendaagse herdenkingsinitiatieven. Verschillende critici van het herinneringsbeleid van de Vlaamse overheid (o.m. Bruno De Wever, Sophie De Schaepdrijver) hekelden de commercialisering van het oorlogstoerisme en de beperkte betrokkenheid van historici. Daarnaast ontwarden ze een specifieke politiek-ideologische boodschap. Vandaag staat opnieuw de pacifistische “Nooit meer oorlog!”-gedachte centraal die de Eerste Wereldoorlog afschildert als een zinloze oorlog. Hiermee wordt voorbij gegaan aan het feit dat de oorlog voor de soldaten toen niet zinloos was. Velen sneuvelden zelfs vanuit een rotsvaste Belgisch-patriottische overtuiging. Daarnaast doet ook de sterke focus op Vlaanderen de historische waarheid onrecht aan: de Eerste Wereldoorlog was geen Vlaamse strijd!

Bovendien wordt vandaag een van de grootste conflicten die ons land ooit heeft meegemaakt, verengt tot het mannelijk front. Hiermee blijft de idee dat oorlog hoofdzakelijk een “mannenzaak” was, waarin vrouwen louter passieve rollen opnamen, doorleven. De toenmalige stereotiepen en idealen voor mannen en vrouwen worden door een gebrek aan contextualisering indirect opnieuw gemobiliseerd en als eeuwig voorgesteld.

De hedendaagse herinneringshausse heeft nood aan een analyse die rekening houdt met de complexiteit van nationalisme en patriottisme, oorlog en gender, herinneren en geschiedenis. Hiermee is niet gezegd dat de herinnering op zich van tafel moet geveegd worden. Maar wel dat er aandacht nodig is voor de diversiteit ervan en voor de manier waarop het tot stand komt.  

Bibliografie

Opgave van bronnen en literatuur

1.   Onuitgegeven bronnen

ADVN

VVBSY2              Filmstrook. Clemens de Landtsheer, “Geschiedenis der IJzerbedevaarten”, (1928).

VX 24.1-20          Verslagboekjes eerste tot twintigste IJzerbedevaart (1924-1940)

 

2.   Uitgegeven bronnen

Pers

De Schelde  (1920-1936)                 

Volk en Staat (1937-1944)                             

Periodieken

Gudrun (1920-1943)                        

Nele (1919-1940)

De Vlaamsche Oudstrijder (1920-1944)

Vrouw en Volk (1940-1943)

 

3.   Secundaire literatuur

Artikels en monografieën

Aerts (K.) en Bevernage (B.). ‘Het spokend verleden en de onmacht van de rede. Hoe radicaal-Vlaanderen het verleden in het heden houdt’, Tijdschrift voor Geschiedenis 2 (2008) 148–161.

Ben-Amos (A.). Funerals, politics, and memory in modern France, 1789-1996 (Oxford: Oxford university press 2000).

Anderson (B.). Imagined communities: reflections on the origin and spread of nationalism (Verso 2006).

Artois (J.). ‘Tussen Congreskolom en IJzertoren. Wapenstilstandsherdenking in de Belgische dagbladpers (1920-2011)’ (Onuitgegeven masterscriptie: Katholieke Universiteit Leuven 2012).

Audoin-Rouzeau (S.). ‘Oublis et non-dits de l’histoire de la Grande Guerre’, Revue du Nord LXXVIII 315 (1996) 355–365.

Austin (J.L.). How to do things with words (Cambridge: Harvard University Press 1962).

Beck (A.). ‘De IJzerbedevaarten 1945-1965 : een politieke massamanifestatie’ (onuitgegeven licentiaatsverhandeling: Universiteit Gent 1995).

———, ‘De IJzerbedevaarten. Van heldenhulde tot politieke massamnifestatie’, in: Leemans (G.) e.a. eds., Vlamingen komt in massa: de Vlaamse beweging als massabeweging (Gent: Provinciebestuur Oost-Vlaanderen 1999) 149–169.

———, ‘IJzerbedevaart(en)’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 1501–1515.

De Bens (E.) en Raeymaekers (K.). De pers in België: het verhaal van de Belgische dagbladpers: gisteren, vandaag en morgen (Tielt: Lannoo 2007).

Beyen (M.). ‘A parricidal memory: Flanders’ memorial universe as product and producer of Belgain history’, Memory Studies 5 (2012) 32–44.

———, ‘Zuivere geest in zuivere lichamen. Het literaire trio Uilenspiegel – Nele – Lamme en de gegenderde kracht van de natie’, in: K. Wils ed., Het lichaam (m/v) (Leuven: Universitaire Pers 2001) 209–230.

Blommaert (J.). Discourse: A Critical Introduction (New York: Cambridge University Press 2005).

Blunt (A.). ‘“Land of our Mothers”: Home, Identity, and Nationality for Anglo-Indians in British India, 1919–1947’, in: History Workshop Journal 54 (Oxford Univ Press 2002) 49–72.

Bock (G.). ‘Racism and sexism in Nazi Germany: Motherhood, Compulsary Sterilization, and the State’, in: Renate Bridenthal ed., When Biology Became Destiny: Women in Weimar and Nazi Germany (New York: Monthly Review Press 1984) 271–296.

Boeva, (L.). ‘“Höchst unübersichtliches Gelände” Op zoek naar consensus in de theorievorming betreffende natie en nationalisme (Deel 1 en Deel 2)’, Wetenschappelijke Tijdingen 66 (2007) 34–44; 103–116.

Boijen (R.). ‘Rombouts, Jef’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 2645–2646.

Boone, (B.). Historici en hun métier: een inleiding tot de historische kritiek (Gent: Academia press 2007).

Bracke, (N.). ‘Gender en Vlaams-Nationalisme tijdens het Interbellum en de Tweede Wereldoorlog’, in: Doscendo discimus. Liber amoricum Romain Van Eenoo (Gent: Academia Press 1999) 529–543.

———, ‘Vrouw’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Lannoo 1998) 3604–3627.

Brausch, (P.). ‘Turnkring Ganda: een militante sportvereniging tijdens het interbellum’, Wetenschappelijke Tijdingen 49 (1990) 65–83.

Brownen (W.). ‘Irishness, Gender and Place’, Environment and Planning D: Society and Space 13 (1995) 35–50.

Buerman (T.). ‘Is de katholieke man wel een echte vent? Suggesties voor onderzoek naar mannelijkheid, katholicisme en antiklerikalisme’, Historica 30 (2007) 27–29.

———, ‘Katholieke mannelijkheden in België in de 19de en 20ste eeuw’ (Onuitgegeven doctoraatsverhandeling: Universiteit Gent 2010).

Buerman (T.) en Van Osselaer (T.). ‘De feminisering van religie: past de internationale these binnen de Belgische context?’, in: Verslagen van het Centrum voor genderstudies : UGent 16 (Academia Press 2007) 5–26.

Burke (P.). ‘Commemorations. Performing the past.’, in: F. Van Vree en K. Tilmans eds., Performing the Past: Memory, History, and Identity in Modern Europe (Amsterdam: Amsterdam University Press 2010) 105–118.

Butler (J.). ‘The Body You Want: Liz Kotz interviews Judith Butler’, Artforum 31 (1992) 82–89.

Butler, (J.). Gender trouble: feminism and the subversion of identity (New York: Routledge 1990).

Carrein (K.). ‘De Vlaamse Oostfronters. Sociaal profiel en wervingsloop, november 1941-augustus 1944’, BEG/CHTP (1999) 107–149.

Celis (K.) en Godfroid (A.). Vrouwen en Oorlog. 16de tot 20ste eeuw (Brussel: Algemeen Rijksarchief 1997).

Connell, (R.). Masculinities (Cambridge: Polity press 1995).

Coppieters (D.). ‘Landtsheer, Clemens de’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 1787–1788.

De Bock (G.). ‘“Weemoedig als een kind, maar sterk als een  man”. Beelden van mannelijkheid in West-Vlaamse katholieke  prijsboeken uit de late negentiende eeuw’, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis (2011) 159–100.

De Certeau (M.). L’ écriture de l’histoire (Parijs: Gallimard 1975).

———, La Prise de parole et autres écrits politiques (Paris: Seuil 1994).

De Cillia (R.), Reisigl (M.) en Wodak (R.). ‘The discursive construction of national identities’, Discourse and Society 10 (1999) 149–173.

Demetriou (D.). ‘Connell’s Concept of Hegemonic Masculinity: A Critique’, Theory and Society 30 (2001) 337–361.

De Metsenaere (M.). ‘Recensie van: Vrouwen in de Vlaamse Beweging / Frans Van Campenhout (2005)’, Wetenschappelijke Tijdingen 65 (2005) 65–67.

Deneckere (G.). ‘De macht van de straat. Flaminganten in beweging’, in: Leemans (G.) e.a. eds. Vlamingen komt in massa: de Vlaamse beweging als massabeweging (Gent: Provinciebestuur Oost-Vlaanderen 1999) 25–35.

———, Sire, het volk mort: sociaal protest in België, 1831-1918 (Antwerpen: Hadewijch 1997).

Deneckere (G.), De Paepe (T.) en De Wever (B.). Een geschiedenis van België (Gent: Academia Press 2012).

De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998)

De Wever (B.). ‘Catholicism and Fascism in Belgium’, Totalitarian Movements and Political Religions 8 (2007) 343–352.

———, ‘Daels, Frans’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 836–839.

———, ‘Diksmuide: de IJzertoren. Strijden om de helden van de Oorlog’, in: Tollebeek (J.), Deneckere (G.) en Buelens (G.) eds., België. Een Parcours van herinnering 2 (Amsterdam: Bert Bakker 2008) 60–71.

———, Greep naar de macht : Vlaams-nationalisme en nieuwe orde : het VNV 1933-1945 (Tielt: Lannoo 1994).

———, ‘The Flemish Movement and Flemish Nationalism. Instruments, Historiography and Debates’, Studies on National Movements (2013) 50–80.

———, ‘Vlaamsch Nationaal Vrouwenverbond’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 3387–3388.

———, ‘Vlag, groet en leider: geschiedenis van het Vlaams Nationaal Verbond, 1933-1945’ (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling: Universiteit Gent 1992).

———, ‘Volk en Staat’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 3530–3532.

De Wever (B.) en Vrints (A.), ‘Vlaams-Nationalisme’, in: Devos (C.) en Sanders (L.) eds., Politieke ideologieën in Vlaanderen: liberalisme, socialisme, christendemocratie, Vlaams-nationalisme, ecologisme (Antwerpen: Standaard 2008).

De Wever (B.) en Wouters (N.). ‘Vrouw en volk’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 3627.

Domanska (E.). ‘The material presence of the past’, History and theory 45 (2006) 337–348.

Dowler (L.). Gender and landscape: renegotiating morality and space (London: Routledge 2005).

Dudink (S.). ‘Multipurpose masculinities. Gender and power in Low Countries histories of masculinity’, BMGN - Low Countries Historical Review 127 (2012) 5–18.

Dumont (W.). ‘Fenomenologie van de massamanifestaties in België in de jaren dertig’, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis (1999) 145–226.

Umberto (E.). Lector in fabula: de rol van de lezer in narratieve teksten (Amsterdam: Bakker 1989).

Enloe (C.). Bananas, beaches and bases. Making feminist sense of international politics (Berkely: University of California Press 1989).

Entman (R.). ‘Framing: Toward Clarification of a Fractured Paradigm’, Journal of Communication 43 (1993) 51–58.

Fairclough (N.). Language and power (Londen: Longman 2001).

Forth (C.). Masculinity in the Modern West: Gender, Civilization and the Body (New York: Palgrave Macmillan 2008).

Foucault (M.). Histoire de la sexualité. 1: La volonté de savoir (Parijs: Gallimard 1984).

———, Power-knowledge: selected interviews and other writings, 1972-1977 (New York: Prentice-Hall 1980).

Gevers (L.). ‘Voor God, Vaderland en moedertaal Kerk en natievorming in België, 1830-1940’, Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis 2 (1997) 27–53.

Gillis (J.). ‘Introduction’, in: Commemorations: the politics of national identity (Princeton (N.J.): Princeton university press 1994).

Gillis (J.) Commemorations: the politics of national identity (Princeton (N.J.): Princeton university press 1994).

Van Ginderachter (M.). ‘“De ongekroonde koningin van Vlaanderen”. Rosa de Guchtenaere herdacht (1875-1942)’, Wetenschappelijke Tijdingen 60 (2001) 96–113.

———, ‘“Dragen en baren willen we” of “Wij zijn zelf mans genoeg”? De ambivalente verhouding tussen vrouwen en het Vlaams-nationalisme tijdens het Interbellum’, Revue Belge de philologie et d’histoire 80 (2002) 531–561.

———, ‘“Ik dien!” en andere goede voornemens. Vrouwen en Vlaams-nationalisme tijdens het Interbellum’, in: Verslagen van het R.U.G.-Centrum voor Genderstudies. 11 (2002) 19–28.

Griffin (R.). ‘The “Holy Storm”: “Clerical Fascism” through the Lens of Modernism’, Totalitarian Movements and Political Religions 8 (2007) 213–227.

———, The Nature of Fascism (Londen: Pinter 1991).

Halbwachs (M.). On Collective Memory (Chicago: University of Chicago Press 1992).

Harrison (R.P.). The dominion of the dead (Chicago: University of Chicago Press 2003).

Heinsohn (K.). ‘Germany’, in: Passmore (K.) ed., Women, Gender and Fascism in Europe, 1919-45 (New Brunswick: Rutgers University Press 2003) 33–65.

Henderix (P.). ‘Mannelijkheid in Vlaamse katholieke scoutstroepen tijdens het interbellum’ (Onuitgegeven masterscriptie: Universiteit Gent 2012).

Hobsbawm (E.). ‘Introduction: Inventing Traditions’, in: The invention of tradition (Cambridge: Cambridge University Press 1983) 1–14.

———, Nations and nationalism since 1780: programme, myth, reality (Cambridge: Cambridge university press 1994).

Johnson (G.). ‘In the name of the fatherland: an analysis of kin term usage in patriotic speech and literature’, International Political Science Review 8 165–174.

Kauwenberghs (L.). ‘Een stuk vrouwengeschiedenis: Bijdrage tot de Geschiedenis van het Vlaams Nationaal Verbond’ (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling: Vrije Universiteit Brussel 1980).

Keymeulen (H.) en De Vos (L.) ‘Een definitieve afrekening met de 80 %-mythe? Het Belgisch leger (1914-1918) en de sociale en numerieke taalverhoudingen onder de gesneuvelden van lagere rang’, Tijdschrift voor Militaire Geschiedenis 27 (1988) 589–612.

———, ‘Een definitieve afrekening met de 80 %-mythe? Het Belgisch leger (1914-1918) en de sociale en numerieke taalverhoudingen onder de gesneuvelden van lagere rang’, Tijdschrift voor Militaire Geschiedenis 28 (1989) 1–37.

Kohlbacher (A.). ‘Vrouwenbeelden in de Nieuwe Orde. Een vergelijkende analyse van vrouwentijdschriften (1930-1944)’ (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling: Katholieke Universiteit Leuven 1996).

Koonz (C.). Mothers in the Fatherland: Women, the Family and Nazi Politics (New York: St. Martin’s Griffin 1988).

Laqueur, (T.). Making sex: body and gender from the Greeks to Freud (Cambridge: Harvard University Press 1990).

Lemmens, (P.). ‘Verbond der Vlaamse Oud-Strijders’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 3187–3191.

———, ‘VOS, De’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 3568–3569.

Mackey (E.). ‘“Death by Landscape”: Race, Nature, and Gender in Canadian Nationalist Mythology’, Canadian Woman Studies 20 (2000) 125–130.

Mangan (J. A.). Shaping the Superman: Fascist Body as Political Icon - Aryan Fascism (London: Routledge 1999).

Margalit (A.). The Ethics of Memory (Cambridge: Harvard University Press 2002).

Mayer (T.). Gender ironies of nationalism: sexing the nation (Londen: Routledge 2000).

McClintock (A.). ‘Family Feuds: Gender, Nationalism and the Family’, Feminist Review 44 (1993) 62–80.

———, Imperial leather: race, gender and sexuality in the colonial contest (New York: Routledge 1995).

Meyers (O.) e.a. On Media Memory: Collective Memory in a New Media Age (New York: Palgrave Macmillan 2011).

Mosse, (G.). Fallen Soldiers. Reshaping the Memory of the World Wars (Oxford: Oxford University Press 1990).

———, The image of man: the creation of modern masculinity (Oxford: Oxford University press 1996).

Muir (E.). Ritual in Early Modern Europe (Cambridge: Cambridge University Press 2005).

Nagel (J.). ‘Masculinity and nationalism: gender and sexuality in the making of nations’, Ethnic and Racial Studies 21 (1998) 242–269.

Noppe (A.). ‘De kleine oorlog om de Groote Oorlog. Het politieke beleid in België omtrent de honderdjarige herdenking van Wereldoorlog I (2014-2018)’ (Onuitgegeven masterscriptie: Universiteit Gent 2013).

Noy (C.). ‘’I Worship You - Israeli Soldiers’: Gender-cum-national Performances at an Israeli Commemoration Site’, Israel: Studies in Zionism and the State of Israel (2011) 211–236.

Nys (L.). ‘De grote school van de natie. Legerartsen over drankmisbruik en geslachtsziekten in het leger, 1850-1950’, in: Degeneratie in België 1860-1940: een geschiedenis van ideeën en praktijken (Leuven: Leuven University Press 2003) 79–120.

Van Osselaer (T.). ‘Christening masculinity? Catholic Action and men in interwar Belgium’, Gender & History 21 (2009) 380–401.

———, The Pious sex: catholic constructions of masculinity and femininity in Belgium, c.1800-1940 (Leuven: Leuven University press 2013).

Passmore (K.). ‘Europe’, in: Women, Gender and Fascism in Europe, 1919-45 (New Brunswick: Rutgers University Press 2003) 235–268.

———, Fascism: A Very Short Introduction (Oxford: Oxford University Press 2002).

———, Women, Gender and Fascism in Europe, 1919-45 (New Brunswick: Rutgers University Press 2003).

Patroons, (B.). ‘Een inleidende studie over de Vlaams-nationalistische vrouwengroepen in de periode 1920-1945’ (Onuitgegeven masterscriptie: Universiteit Gent 1980).

Riot-Sarcey (M.) ‘The difficulty of gender in France’, in: Leonore Davidoff, Keith Mc Lelland en Elini Varikas eds., Gender and History: Retrospect and Prospect (Oxford: Blackwell 2000).

Rose (S.0.). ‘What is gender history?’ (Cambridge: Polity 2010) 157.

Rosoux (V.) en Van Ypersele (L.). ‘The Belgian national past: Between commemoration and silence’, Memory Studies 5 (2012) 45–57.

De Ryck (L.). Terug naar niemandsland. De geschiedenis van de gebroeders Van Raemdonck: mythe en werkelijkheid (Leuven: De Klaproos 1996).

Sanos (S.). The Aesthetics of Hate: Far-Right Intellectuals, Antisemitism, and Gender in 1930s France (Stanford: Stanford University Press 2012).

Sax (A.). Voor Vlaanderen, volk en Führer : de motivatie en het wereldbeeld van Vlaamse collaborateurs tijdens de Tweede Wereldoorlog (Manteau/Prometheus 2012).

Schneider, Bernard, ‘Feminisierung der Relgion im 19. Jahrhundert’, Trierer Theologische Zeitschrift 111 (2002) 123–148.

Scott (J.). ‘Gender: A Useful Category of Historical Analysis’, The American Historical Review 5 (1986) 1053–1075.

Sharp (J.). ‘Gendering Nationhood’, in: Nancy Duncan ed., Body Space: Destabilizing Geographies of Gender and Sexuality (Londen: Routledge 1996) 97–108.

De Smaele (H.). Rechts Vlaanderen : religie en stemgedrag in negentiende-eeuws België (Leuven: Universitaire Pers 2009).

Smith (A.D.). Nationalism: theory, ideology, history (Cambridge: Polity Press 2001).

Smith (A.D.). The antiquity of nations (Cambridge: Polity Press 2004).

De Spiegeleer (C.). ‘“The blood of martyrs and the seed of progress”. The role of martyrdom in socialist death culture in Belgium and the Netherlands, 1880-1940’, Mortality: Promoting the interdisciplinary study of death and dyinga 19 (2014) 184–205.

Thoen (M.). ‘Cartoons in België tijdens de Tweede Wereldoorlog : een kwalitatieve inhoudsanalyse van Volk en Staat en Le Pays Réel’ (Onuitgegeven masterscriptie: Universiteit Gent 2002).

Tihon (A.). ‘Les religieuses en Belgique du XVIIe siècle au XXe siècle. Approche statistique’, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 7 (1976) 1–54.

Tollebeek (J.). ‘De Gulddensporenvieringen’, in: Leemans (G.) e.a. eds., Vlamingen komt in massa: de Vlaamse beweging als massabeweging (Gent: Provinciebestuur Oost-Vlaanderen 1999) 37–64.

Tosh (J.). ‘Hegemonic Masculinity and the history of gender’, in: Tosh (J.), Hagemann (K.) en Dudink (S.) eds. Masculinities in politics and war: gendering modern history. Gender in history (Manchester: Manchester university press 2004) 41–58.

Van Campenhout (F.). Vrouwen in de Vlaamse Beweging (Kortrijk: Groeninghe 2005).

———, Zij zullen de tinnen kronen. Bekende en minder bekende Vrouwen in de Vlaamse Beweging (Kortrijk: Groeninghe 2007).

Van der Dussen, (J.). ‘De tijd in perspectief. Zoeken naar een oriëntatie in de geschiedenis’, in: Grever (M.) en Jansen (H.) eds., De ongrijpbare tijd: temporaliteit en de constructie van het verleden (Hilversum: Verloren 2001) 17–34.

Vandewalle (E.) en Gunst (P.). ‘Bulckaert, Michiel’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.)eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 663.

Vande Winkel (R.) en Biltereyst (D.). Filmen voor Vlaanderen : Vlaamse beweging, propaganda en film (Antwerpen: ADVN 2008).

Vanlandschoot (R.). ‘Lannoo, Joris’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 1793–1794.

Van Louwe, (C.) en Verstraete (P.J.). De Oorlogsbedevaarten: kroniek van de vergeten IJzerbedevaarten 1940-1944 (Kortrijk: Groeninghe 2002).

Van Ypersele (L.) en Tixhon (A.). ‘Célébrations de novembre 1918 dans le royaume de Belgique’, Vingtième Siècle. Revue d’histoire 67 (2000) 61–78.

Verstraete (P.J.). ‘Leuridan, Jeroom’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 1847–1848.

Vos (L.). ‘Gudrun’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 1378–1380.

———, ‘Katholieke Vlaamse Meisjesbeweging’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 1651–1658.

Vrints (A.). Het theater van de straat: publiek geweld in Antwerpen tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw (Amsterdam: Amsterdam University Press 2011).

———, ‘Offers in balans. Hoop en wanhoop van de Belgische soldaten (1914-1918)’, Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis (2006) 237–251.

Weyns (F.). ‘De tussenoorlogse IJzerbedevaarten (1919-1939): een onderzoek naar politieke symboliek en mythevorming’ (Onuitgegeven licentiaatsverhandeling: Universiteit Gent 1992).

Wils (K.). Het lichaam (m/v) (Leuven: Universitaire pers 2001).

Wils (L.). Burgemeester Van Cauwelaert 1923-1932 : schepper van Nederlandstalig Vlaanderen (Houtekiet 2005).

———, Flamenpolitik en aktivisme: Vlaanderen tegenover België in de Eerste Wereldoorlog. (Leuven: Davidsfonds, 1974).

———, Frans van Cauwelaert 1932 - 1961 : triomf, val en wederopstanding (Antwerpen: Houtekiet 2009).

———, Frans van Cauwelaert afgewezen door koning Albert I : een tijdbom onder België (Antwerpen: Houtekiet 2003).

———, Frans van Cauwelaert en de barst in België : 1910-1919 (Antwerpen: Houtekiet 2000).

———, Van Clovis tot Di Rupo : de lange weg van de naties in de lage landen (Antwerpen: Garant 2005).

———, Van de Belgische naar de Vlaamse natie : een geschiedenis van de Vlaamse beweging (Leuven: Acco 2009).

Winter (J.). Remembering War: The Great War between Memory and History in the 20th Century (New Haven: Yale University Press 2006).

———, ‘The performance of the past: memory, history, identity’, in: Tilmans (K.) en Van Vree (F.) eds., Performing the Past: Memory, History, and Identity in Modern Europe (Amsterdam: Amsterdam University Press 2010) 11–23.

Witte (E.), Craeybeckx (J.) en Meynen A.). Politieke geschiedenis van België : van 1830 tot heden (Brussel: VUB-Press 2005).

Wodak (R.) en Meyer (M.). Methods for Critical Discourse Analysis (Second Edition; London: Sage 2010).

Wouters (N.). ‘Haegens, Magda’, in: De Schryver (R.), Durnez (G.) en De Wever (B.) eds., Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse beweging (Tielt: Lannoo 1998) 1392–1393.

Yuval-Davis (N.). Gender and nation (Londen: Sage 1998).

 

Geraadpleegde websites

Declerq (R.). “Moeder Vlaanderen”, op: < http://www.renedeclercq.be/MOEDER%20 VLAANDEREN.htm>, geraadpleegd op 9/7/2014.

Guldi (J.). “The Spatial Turn in History”, op: <http://spatial.scholarslab.org/spatial-turn/the-spatial-turn-in-history…;, geraadpleegd op 10/7/2014.

Gyselinck (S.). “IJzerbedevaartcomité (1920-1939; 1948-heden)” op: ODIS, <http://www.odis.be/pls/odis/opacuvw.toon_uvw_2?CHK=OR_4496&gt; geraadpleegd op 31/7/2014.

s.n., Heemkring Opwijk-Mazenzele, “De Opwijkse frontblaadjes 1914-1918. De Stem uit Opwijk”, op: <http://homdad.com/HOM-alg/fr/fb-29-32.htm>, geraadpleegd op 5/5/2014.

s.n., Oxford English Dictionary Online, <http://www.oed.com&gt;, geraadpleegd op 8/7/2014.

s.n., “Ridder, Dood en Duivel, Albrecht Dürer, 1513”, op: Rijksmuseum (Amsterdam), <http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.33216>, geraadpleegd op: 12/7/2014.

s.n., Van Dale online,  <http://vandale.ugent.be&gt;, geraadpleegd op 8/7/2014.

Vlaamse Overheid, “Uitvoering van het Vlaamse volkslied”, <http://docs.vlaanderen.be/channels/hoofdmenu/vlaamseoverheid/volkslied…; , geraadpleegd op 26/6/2014.

Woolf (V.). “Three Guineas” (1938), op Project Gutenberg Australia, <http://gutenberg.net.au/ebooks02/0200931.txt&gt;, geraadpleegd op 15/07/2014)

 

 

Universiteit of Hogeschool
Geschiedenis
Publicatiejaar
2014
Kernwoorden
Share this on: