Berichtgeving over zelfdoding in Vlaanderen en Nederland
Nederlandse kranten berichten sensationeler over zelfdoding dan Vlaamse. Hierdoor neemt de kans op imitatie toe bij suïcidale personen. Dat blijkt uit een masterproef van een student journalistiek aan de KULeuven.
"Hierop reageerde hij door te roepen dat hij Russische roulette zou gaan spelen. Nog voor iemand kon reageren, jaagde de jongeman drie kogels door zijn hoofd" (HLN, 22/12/2014). Berichtgeving over zelfdoding is soms erg belust op sensatie. Zo wordt de methode in het vorige artikel uitgebreid beschreven. Bovendien spaart de journalist de lezer geen gruwelijke details.
Masterstudent journalistiek Jana Brusten (KU Leuven) onderzocht hoe Vlaamse en Nederlandse kranten berichten over zelfdoding en of ze de richtlijnen hierover naleven. Brusten analyseerde tweehonderd nieuwsberichten in vier Vlaamse en vier Nederlandse kranten. Voor Vlaanderen onderzocht de student De Morgen, De Standaard, Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad. In Nederland bestudeerde ze NRC Handelsblad, De Volkskrant, De Telegraaf en Het Algemeen Dagblad.
De studente journalistiek concludeerde dat 18 procent van de artikels over zelfdoding uit Nederland mogelijk een copycateffect veroorzaakt. In Vlaanderen is dit slechts 11 procent. Zo kan een sensationeel nieuwsbericht drempelverlagend werken voor suïcidale personen. Zij kunnen inspiratie halen uit bepaalde artikels en zo het gedrag dat wordt afgebeeld imiteren. Daarnaast stelde de studente vast dat Nederlandse kranten sensationeler over zelfdoding berichten dan Vlaamse. "Zowel tekstinhoud, titel als foto's zijn vaker melodramatisch en choquerend in Nederlandse dagbladen. Vooral het verschil in sensationeel fotogebruik is enorm tussen beide regio's", verduidelijkt de studente. Bijgevoegde foto's verhogen de kans op imitatie. Toch is bij meer dan de helft van de Nederlandse suïcideartikels een foto terug te vinden. Hierop staan meestal slachtoffers afgebeeld.
Nederlandse nieuwsitems zijn vooral sensationeler omdat ze nergens doekjes omwinden. De afgeraden term zelfmoord plegen wordt meer dan het dubbel gebruikt in Nederland. Moord impliceert dat het slachtoffer een misdaad zou hebben begaan. Ook vermelden journalisten in Nederland vaker de locatie van zelfdoding. Enkel over de methode van het slachtoffer zijn journalisten minder terughoudend dan hun Vlaamse collega's. Bovendien geven Nederlandse journalisten minder achtergrond bij de werkelijke oorzaak van de suïcide. Van alle zelfdodingen is 90 procent vermoedelijk het resultaat van psychische problemen. Toch wordt suïcide in Nederland vaker als een sterk vereenvoudigde oorzaak voorgesteld. Bijvoorbeeld een man stapt uit het leven na een stukgelopen relatie. Of een leerling springt voor de trein na aanhoudend pestgedrag.
Daarnaast kunnen we concluderen dat Vlaamse journalisten de voorkeur geven aan zelfdodingen die ook een maatschappelijke impact hebben. Zo wordt het vaakst over zelfdoding op het spoor bericht. Toch zijn treinongevallen niet de meest gebruikte methode om uit het leven te stappen. Ook verslaan Vlaamse kranten vaker zelfdoding op een publieke plaats, terwijl Nederlandse kranten de focus leggen op zelfdoding in de privésfeer. Tot slot vermeldt bijna drie kwart van de Vlaamse artikels een preventiemogelijkheid of hulplijn. Vooral de Zelfmoordlijn komt vaak aan bod in zowel populaire als kwaliteitskranten. In Nederland zijn reddingsboeien eerder de uitzondering. Een mogelijke verklaring is dat hulpinstanties zoals de Werkgroep Verder in Vlaanderen al jaren ondersteund worden door de overheid. Haar Nederlandse tegenhanger daarentegen, de Ivonne van de Ven Stichting, werkt pas enkele jaren samen met de regering.
In Nederland stappen jaarlijks 11 per 100.000 inwoners uit het leven. Voor Vlaanderen is de situatie nog schrijnender. Elk jaar kiezen 18 per 100.000 Vlamingen voor een wanhoopsdaad. De studente journalistiek hoopt dat haar masterproef een wake-up-call kan zijn voor alle journalisten in de Lage Landen. Ook benadrukt ze het belang van een correcte en verantwoorde berichtgeving over zelfdoding. "Het blijft uitermate belangrijk dat mediarichtlijnen in Vlaanderen en Nederland gerespecteerd worden. Alleen zo kan je als journalist levens redden."
Bibliografie
Andriessen, K. (2005). Suïcidaal gedrag. Kernbegrippen en epidemiologie. Diegem: Kluwer.
Bakker, P., & Scholten, O. (2009). Communicatiekaart van Nederland. Amsterdam: Kluwer.
Beautrais, A. L. (2006). Suicide in Asia. Crisis, 27(2), 55-57. doi:10.1027/0227-5910.27.2.55
Bohanna, I., & Wang, X. (2012). Media Guidelines for the Responsible Reporting of Suicide.
A Review of Effectiveness. Crisis, 33(4), 190-198. doi:10.1027/0227-5910/a000137
Chapple, A., Ziebland, S., Simkin, S. & Hawton, K. (2013). How people bereaved by suicide
perceive newspaper reporting: qualitative study. The British Journal of Psychiatry,
203, 228-232. doi:10.1192/bjp.bp.112.114116
Cheng, A., Hawton, K., Lee, C., & Chen, T. (2007). The influence of media reporting of the
suicide of a celebrity on suicide rates: A population-based study. International Journal
of Epidemiology, 36(6), 1229–1234. doi:10.1093/ije/dym196
De Bens, E., & Raeymaeckers, K. (2010). De pers in België: het verhaal van de Belgische
dagbladpers: gisteren, vandaag en morgen. Leuven: Lannoo.
Etzersdorfer, E., & Sonneck, G. (1998) Preventing suicide by influencing mass-media
reporting. The Viennese experience 1980–1996. Archives of Suicide Research, 4(1),
67-74. doi:10.1080/13811119808258290
Field, A. (2009). Discovering statistics using SPSS. Londen: SAGE Publications.
Ganzeboom, H. B. G., & de Haan, D. (1982). Gepubliceerde zelfmoorden en verhoging van
sterfte door zelfmoord en ongelukken in Nederland 1972-1980. Mens en
maatschappij, 57(1), 55-69. Geraadpleegd via http://rjh.ub.rug.nl/
Garssen, J., & Hoogenboezem, J. (2007). Zelfdoding in Nederland: een statistisch overzicht.
Bevolkingstrends vierde kwartaal 2007, 73-83. Geraadpleegd via http://www.cbs.nl/
Geestelijk Gezond Vlaanderen (2014). Feiten en cijfers. Geraadpleegd via
http://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/
Gould, M., Jamieson, P., & Romer, D. (2003). Media contagion and suicide among the
young. The American Behavioral Scientist, 46(9), 1269-1284.
doi:10.1177/0002764202250670
Hawton, K., & Williams, K. (2002). Influences of the media on suicide. British Medical
Journal, 325, 1374-1375. doi: http://dx.doi.org/10.1136/bmj.325.7377.1374
Ivonne van de Ven Stichting (2014). Over de Ivonne van de Ven Stichting. Geraadpleegd via
http://www.ivonnevandevenstichting.nl/
Jamieson, P., Hall, K., & Romer, D. (2003). The Responsible Reporting of Suicide in Print
Journalism. American Behavioral Scientist, 46(12), 1643-1660.
doi:10.1177/0002764203254620
Johansson, S-E., & Sundquist, J. (1997). Unemployment is an important risk factor for suicide
in contemporary Sweden: an 11-year follow-up study of a cross-sectional sample of 37
789 people. Public Health, 111(1), 41-45. doi:10.1038/sj.ph.1900317
Kerkhof A.J. F.M., Arensman, E., Neeleman, J., & de Wilde E.J. (2003). Suïcide en
Suïcidepreventie in Nederland. Achtergronddocument bij het Nationaal Actieplan
Suïcidepreventie. Geraadpleegd via http://www.ivonnevandevenstichting.nl/
Koetsenruijter, W., & Van Hout, T. (2014). Methoden voor journalism studies. Amsterdam:
Boom.
Kussendrager, N., & Lugt, D. van der (2007). Basisboek journalistiek: achtergronden, genres,
vaardigheden. Groningen: Wolters-Noordhoff.
Maris, R.W. (2002). Suicide. U.S. National Library of Medicine, 360(9329), 319-326.
doi:10.1016/S0140-6736(02)09556-9
Michel, K., Frey, C., Wyss, K. & Valach, L. (2000). An Exercise in Improving Suicide
Reporting in Print Media. Crisis, 21(2), 71-79. doi:10.1027//0227-5910.21.2.71
Michielsens, T.-Y. (2015). Open brief aan de Vlaamse media. Geraadpleegd via http://taeyoon.
blogspot.be/2015/04/open-brief-aan-de-vlaamse-media.html
Niederkrotenthaler, T., Voracek, M., Herberth, A., Till, B., Strauss, M., Etzersdorfer, E., ...
Sonneck, G. (2010). Role of media reports in completed and prevented suicide:
Werther v. Papageno effects. The British Journal of Psychiatry, 197(3), 234-244.
doi:10.1192/bjp.bp.109.074633
Nieuwsblad, het (2014). Zelfmoordcijfers dalen licht in Vlaanderen. Geraadpleegd via
http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20141105_01359643
Nieuwskroniek (2010). “Gevaar van kopieergedrag ligt altijd op de loer”. Geraadpleegd via
http://nieuwskroniek.wordpress.com/2010/10/08/“gevaar-van-kopieergedrag-ligtaltijd-
op-de-loer”/
NOS (2014). Nog nooit zoveel zelfmoorden. Geraadpleegd via http://nos.nl/artikel/2007901-
nog-nooit-zo-veel-zelfmoorden.html
Persgroep, de (2015). Over De Persgroep. Geraadpleegd via http://www.persgroep.nl/overons/
over-de-persgroep#tabs-1
Philips, D.P. (1974). The influence of suggestion on suicide: Substantive and theoretical
implications of the Werther effect. American Sociological Review, 39(3), 340-354.
Geraadpleegd via http://www.jstor.org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/
Pirkis, J., Burgess, P. M., Francis, C., Blood, W., & Jolley, D. J. (2006). The relationship
between media reporting of suicide and actual suicide in Australia. Social Science &
Medicine, 62(11), 2874–2886. doi:10.1016/j.socscimed.2005.11.033
Pirkis, J., Blood, R. W., & Beautrais, A. (2006). Media Guidelines on the Reporting of
Suicide. Crisis, 27(2), 82-87. doi:10.1027/0227-5910.27.2.82
Pirkis, J. & Blood, R. W. (2001). Suicide and the media. Part I: Reportage in nonfictional
media. Crisis, 22(4), 146-154. doi:10.1027//0227-5910.22.4.14
Pirkis, J. & Machlin, A. (2013). Differing perspectives on what is important in media
reporting of suicide. The British Journal of Psychiatry, 203, 168-169.
doi:1192/bjp.bp.112.124396
Portzky, G., & van Heeringen, K. (2001). Het stillen van de pijn. Diegem: Kluwer.
Raad voor de Journalistiek (2013). Code van de Raad voor de Journalistiek. Geraadpleegd via
http://www.rvdj.be/sites/default/files/pdf/journalistieke-code.pdf
Rijksoverheid (2015). Geestelijke gezondheidszorg (GGZ): Zelfdoding voorkomen.
Geraadpleegd via http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/geestelijkegezondheidszorg/
zelfdoding-voorkomen
Schippers, E.I. (2014). Kamerbrief over de landelijke agenda suïcidepreventie en
jaarrapportage vermindering suïcidaliteit. Geraadpleegd via
http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/geestelijke-gezondheidszorg/doc…-
publicaties/kamerstukken/2014/01/20/kamerbrief-over-de-landelijke-agendasuicidepreventie-
en-jaarrapportage-vermindering-suicidaliteit-2013.html
Stack, S. (2003). Media coverage as a risk factor in suicide. Journal of Epidemiology and
Community Health, 57(4), 238–240. doi:10.1136/jech.57.4.238
Stichting113 (2014). Over ons. Geraadpleegd via https://www.113online.nl/over-ons
Swinnen, M. (2006). Zelfmoord in de Vlaamse pers voor en na de invoering van de richtlijnen
van de raad voor deontologie: een inhoudsanalyse [Licentiaatsthesis]. Leuven:
Katholieke Universiteit Leuven.
Tatum, P. T., Canetto, S. S., & Slater, M. D. (2010). Suicide Coverage in U.S. Newspapers
Following the Publication of the Media Guidelines. Suicide and Life-Threatening
Behavior, 40(5), 524-534. doi:10.1521/suli.2010.40.5.524
Tweede Kamer (2015). Zelfmoord tegengaan. Geraadpleegd via
http://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/dossiers/suicidaliteit
Vandenberghe, J. (2014). Suïcide - een onoplosbare puzzel. Geraadpleegd via
https://hiw.kuleuven.be/ned/lessen/cursusmateriaal/1213/vandenberghe-pr…
Vangeel, J. (2009). Vergelijkend onderzoek naar de berichtgeving over zelfdoding in Vlaamse
en Waalse kranten [Masterproef]. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
Van Looveren, S. (2007). Media en imitatie: onderzoek naar de invloed van de dagbladpers
op zelfdoding in Vlaanderen [Licentiaatsthesis]. Leuven: Katholieke Universiteit
Leuven.
Vaughan, M. (2012) The discovery of suicide in Eastern and Southern Africa. African
Studies, 71(2), 234-250. doi:10.1080/00020184.2012.702967
Vlaamse Regulator voor de Media (2015). Mediahuis NV. Geraadpleegd via
http://www.vrmrapporten.be/rapporten/mediaconcentratie-2014/26-mediahui…
Vons, W. (2012). 10 tips voor journalisten bij berichtgeving over suïcide. Geraadpleegd via
http://www.ivonnevandevenstichting.nl/docs/10tips2.pdf
VRT Journaal (29, december 2014). Nederland heeft speciale kliniek ter preventie van
zelfdoding. Geraadpleegd via
http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/videozone/programmas/journaal/2.36999
Wasserman, I. M. (1984) Imitation and suicide: A reexamination of the Werther effect.
American Sociological Review, 49, 427-436. Geraadpleegd via
http://www.jstor.org/stable/2095285 .
Werkgroep Verder (2009). Zelfdoding in de Vlaamse pers voor en na de invoering van de
richtlijnen. Inhoudsanalyse. Halle: Werkgroep Verder.
Werkgroep Verder (2014). Werkgroep Verder, nabestaanden na zelfdoding. Geraadpleegd via
http://www.mediarichtlijnen.be/
World Health Organisation (2014). Suicide. Geraadpleegd via
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs398/en/
Zorg en Gezondheid (2013a). Veel gestelde vragen over zelfdoding. Geraadpleegd via
http://www.zorg-en-gezondheid.be/Ziektes/Depressie-en-zelfdoding/Veel-g…-
over-zelfdoding/
Zorg en Gezondheid (2013b). Vernieuwde mediarichtlijnen inzake berichtgeving rond
zelfdoding. Geraadpleegd via https://www.zorg-engezondheid.
be/Nieuws/Vernieuwde-mediarichtlijnen-inzake-berichtgeving-rondzelfdoding/
Zorg en Gezondheid (2014a). Evolutie sterfte door zelfdoding. Geraadpleegd via
http://www.zorg-en-gezondheid.be/Cijfers/Sterftecijfers/Cijfers-oorzake…
Evolutie-sterfte-door-zelfdoding/
Zorg en Gezondheid (2014b). Vlaams actieplan suïcidepreventie 2012-2020. Geraadpleegd
via http://www.zorg-en-gezondheid.be/Beleid/Gezondheidsdoelstellingen/Vlaam…-
suicidepreventie/
Zurings, J. (2014). Zelfdoding in het Vlaamse televisienieuws: een longitudinale
kwantitatieve inhoudsanalyse (2004-2012) [Masterproef]. Brussel: Katholieke
Universiteit Leuven campus Brussel.
