Case: communistisch erfgoed in Nowa Huta, Polen
Na de val van het communisme in 1989 bleef de impact van het regime overal zichtbaar en voelbaar. 'In de vergeetput ermee!' dachten de nieuwe machthebbers. Er was echter geen rekening gehouden met enkele curieuzeneuzen. Westerse toeristen stonden namelijk te popelen om het ongekende communisme (lees: de vijand tijdens de Koude Oorlog) te komen bezichtigen. In volle overgang richting kapitalisme en andere westerse idealen, kwam de toeristische interesse in het pijnlijk verleden erg ongelegen voor deze landen.
Westerse toeristen in Polen
Bij toerisme naar het voormalige Oostblok denken we vaak aan grauwe en grijze gebouwen, aftandse wagens en wodka drinkende nozems. Niets is minder waar. Polen heeft naast prachtige steden en natuurgebieden zelfs ook de Europese variant van de bizon in het wild rondlopen.
In het zuiden van Polen ligt Krakau. Elk jaar vergapen zich enkele honderdduizenden toeristen aan de schoonheid van deze Oost-Europese parel. Westerse toeristen gebruiken Krakau ook als uitvalsbasis voor een bezoekje aan het naziconcentratiekamp van Auschwitz-Birkenau en de zoutmijnen van Wieliczka. Beide bezienswaardigheden staan op de werelderfgoedlijst van UNESCO. In de schaduw van deze toeristische trekpleisters ligt Nowa Huta, een communistische wijk van Krakau.
Nowa wie? Nowa wat?
Nowa Huta, letterlijk vertaald Nieuwe Staalfabriek, werd op bevel van de Communistische Partij in 1949 opgebouwd. Voor deze geplande socialistische stad moesten enkele dorpjes en landelijke omgeving naast Krakau letterlijk en figuurlijk plaats maken. De oprichting van Nowa Huta, dat nu bij Krakau hoort, was pure propaganda. De perfecte socialistische samenleving zou er hoogtij vieren. Nowa Huta was met andere woorden een communistisch paradijs voor de inwoners. Een utopie, zo bleek, want niet iedereen was tevreden met het goddeloze en repressieve systeem en al gauw ontstonden heel wat schermutselingen. Niet enkel in Nowa Huta, maar ook elders in Polen braken turbulente tijden aan die uiteindelijk de val van het communisme in Polen inluidden.
Vandaag is Nowa Huta, volgens vele Krakauers, een plek waar werkloze voetbalhooligans de plak zwaaien. Hoewel de criminaliteitscijfers niet verschillen van andere wijken, zet geen enkele Krakauer uit schrik een voet in Nowa Huta. Krakau is helemaal niet trots op de wijk, maar dan wel vooral omdat het doet herinneren aan de communistische onderdrukking.
Communistische overblijfselen als een doorn in het oog
Een ongewild verleden is zeker niet alleen in Polen terug te vinden, denk maar aan Duitsland met het nazisme, Zuid-Afrika met de Apartheid en Spanje met de Franco-dictatuur. Ook dichter bij huis komt dit voor. Zijn wij namelijk trots op ons koloniaal erfgoed? Zijn we trots op de paleizen en standbeelden die betaald werden met bloed, zweet en tranen van Congolezen?
Hoewel Nowa Huta tijdens het communisme geprezen werd, ging het na de val van dit regime bergaf. Krakau liet Nowa Huta en haar bewoners links liggen, want ze belichaamden alles wat niet strookte met het nieuwe pro-kapitalistische en pro-Europese beleid van het stadsbestuur. De Oost-Europeanen moesten aan de toekomst denken, niet meer aan het verleden. Veel gebouwen en andere relikwieën in Oost-Europa werden vernietigd. Net zoals later de standbeelden van Saddam Hoessein in Irak, werden ook beelden van Lenin en Stalin met kranen opgelicht van hun voetstuk. Echter, westerse toeristen gooiden roet in het eten. Ook vandaag nog willen ze wel eens achter de schermen van het gevallen IJzeren Gordijn komen kijken.
Gidsen uit Krakau
Het stadsbestuur van Krakau, dat heel veel toeristen aantrekt, doet weinig moeite om het toerisme in het Nowa Huta te ontwikkelen. Zowel de toeristische aandacht voor de wijk, als de wijk zelf is ongewild. Het is deels dankzij privéondernemers uit Krakau dat toeristen het overvolle historische stadscentrum verlaten voor een alternatieve excursie naar Nowa Huta. En dan nog raakt slechts 2.1% van de buitenlandse bezoekers in Krakau verzeild in Nowa Huta.
De bewoners die in de vergetelheid geraakt waren, zijn blij dat ze via het toerisme terug aandacht krijgen. De keerzijde is dat de rondleidingen eerder een clichébeeld over Nowa Huta en het communisme weergeven, dan de realiteit. Juist omdat het communistisch erfgoed van Nowa Huta niet gewaardeerd wordt door alle betrokken partijen, is de toeristische representatie ervan problematisch.
Stelt u zich eens voor dat groepjes toeristen onder begeleiding van een gids naar uw stad of dorpje komen. De gids toont plekken en vertelt onjuiste verhalen of de halve waarheid. Het is dagelijkse kost voor de inwoners van Nowa Huta. Voor de gidsen uit Krakau staan namelijk het entertainen van de toeristen en het geld dat ze daarvoor krijgen centraal. Oudere Nowa Hutters denken vaak aan de goeie ouwe tijd. Ze hadden werk, geld en een huis. De gidsen uit Krakau verwijzen liever naar de onderdrukking van het communisme en de opstanden uit die periode.
Pijnlijk verleden en toerisme
Toerisme en een pijnlijk verleden gaan dus niet hand in hand zonder op iemands tenen te trappen. Ook in Nowa Huta is dit het geval. Het stadsbestuur van Krakau juicht de excursies naar Nowa Huta niet toe. Het zijn privébedrijven die initiatief namen en waarvan de gidsen maar al te graag vertellen wat de toeristen willen horen: jullie waren bofkonten om in het Westen geboren te zijn. Al met al staan de bewoners van Nowa Huta gelaten tegenover de gidsen die bovendien vaak de spot met hen drijven. De residenten zijn namelijk blij dat privébedrijven Nowa Huta opnieuw op de kaart zetten. De inwoners van Nowa Huta verwelkomen de toeristen omdat ze de lokale economie een boost geven. De toeristische representatie van hun wijk vormt echter nog een heikel punt. Toch zal met een verdere ontwikkeling van het lokaal toerisme in Nowa Huta het verhaal van de bewoners meer op de voorgrond kunnen treden.
BIBLIOGRAFIE
Balockaite, R. (2012) Coping with the Unwanted Past in Planned Socialist Towns: Visaginas, Tychy, and Nowa Huta. Slovo, 24/1: 41-57.
Bampton, R. & Cowton, C. J. (2002) The E-Interview [27 paragraphs]. In Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research, 3/2: art 9.
Banerjee, T. & Baer, W. (1984) Beyond the Neighborhood Unit: Residential Environments and Public Policy. New York: Plenum Press.
Billiet, J. & Waege, H. (2003) Een samenleving onderzocht. Methoden voor sociaal wetenschappelijk onderzoek. Antwerpen: De Boeck.
Boeije, H.R. (2009) Analysis in Qualitative Research. London: Sage.
Brenner, L. (2005) State-planned tourism destinations: the case of Huatulco, Mexico. Tourism Geographies, 7/2: 138-164.
Bryman, A. (2001) Social Research Methods. Oxford: University Press.
Caraba, C.C. (2011) Communist Heritage Tourism and Red Tourism: Concepts, Development and Problems. Cinq Continents, 1/1: 29-39.
Czepczyński, M. (2010). Interpreting Post-Socialist Icons: From Pride and Hate Towards Disappearance and/or Assimilation. Human Geographies, 4/1: 67-78.
Fagu, E. (2014) Heritage of Planned Socialistic Towns in Albania “Kombinati i Tekstileve Stalin”-Tirana. Proceedings of the 2nd ICAUD International Conference in Architecture and Urban Design Epoka University, Tirana, Albania, 08-10 May 2014, art 305.
Gaweł, Ł. (2013) Rozwój turystyki a polityka zrównoważonego rozwoju miast historycznych (na przykładzie Krakowa). Turystyka Kulturowa, 5/10: 39-52.
Główny Urząd Statystyczny (2013) Turystyka w 2013 r. Informacje i opracowania statystyczne 2014, Warszawa.
Grabiński T., Borkowski K., Seweryn R. , Wilkońska A., Mazan L. (2012) Ruch Turystyczyny W Krakowie W 2012 Roku, Raport Końcowy. Małopolska Organizacja Turystyczna i Urządu Miasta Krakowa.
Graham, B. J. & Howard, P. (Eds.) (2008) The Ashgate Research Companion to Heritage and Identity. Ashgate Publishing, Ltd.
Graham, B. J. (2002) Heritage as knowledge: capital or culture? Urban studies, 39/5-6: 1003-1017.
Hughes, H. & Allen, D. (2005) Cultural tourism in Central and Eastern Europe: the views of ‘induced image formation agents’. Tourism Management, 26/2: 173-183.
Horváth, S. (2005) Urban Socialism and Everyday life in Sztálinváros. Altag und Ideologie im Realsozialismus, 23/2005: 43-50.
International New Town Institute (2012) The New Town Travel Guides: Nowa Huta. Almere: INTI.
Ivanov, S. (2009) Opportunities for developing communist heritage tourism in Bulgaria. Tourism Review, 57/2: 177-192.
Jajesniak-Quast, D. (2008) In the shadow of the factory: Steel Towns in Postwar Eastern Europe. In Hård, M., & Misa, T. J. (Eds.), Urban machinery: inside modern European cities. MIT Press.
Jennings, G. & Weiler, B. (2006) Mediating meaning: Perspectives on brokering quality tourist experiences. In G. Jennings & N. P. Nickerson (Eds.), Quality tourist experience. Oxford: Butterworth- Heinemann.
Knudsen, B.T. (2010) The past as staged-real environment: communism revisited in The Crazy Guides Communism Tours, Krakow, Poland. Journal of Tourism and Cultural Change, 8/3: 139-153.
Knudsen B.T. (2011) Thanatourism: Witnessing Difficult Pasts. Tourist Studies, 11/1: 50-72.
Kurek, W. & Pawlusiński, R. (2009) International Tourism in Malopolskie Województwo: the Present Situation and Prospects for Development. Tourism, 19/1-2: 51-56.
Kurin, R. (1997) Reflections of a culture broker: A view from the Smithsonian. Washington, DC: Smithsonian Institution Press.
Lalicka, M.A. (2000) The city of Cracow – cultural heritage at the time of the system transformation. Workshop 1. Niet gepubliceerd [Online] URL. http://www.cyfronet.krakow.pl/~ncbratas/pdf/full_lalicka.pdf
Light, D. (2000a) Gazing on Communism: Heritage Tourism and Post-Communist Identities in Germany, Hungary and Romania. Tourism Geographies, 2/2: 157-176.
Light, D. (2000b) An unwanted past: Contemporary tourism and the heritage of communism in Romania. International Journal of Heritage Studies, 6/2: 145-160.
Light, D. (2001) ‘Facing the future’: tourism and identity-building in post-socialist Romania. Political Geography, 20/8: 1053-1074
Light, D. (2007) Dracula tourism in Romania Cultural identity and the state. Annals of tourism research, 34/3: 746-765.
Macdonald, S. (2006) Undesirable heritage: Facist material culture and historical consciousness in Nuremberg. International Journal of Heritage Studies, 12/1: 9-28.
Macdonald, S. (2010) Difficult heritage: negotiating the Nazi past in Nuremberg and beyond. London, Routledge.
Miasto Kraków (2014) Strategia Rozwoju Turystyki w Krakowie na Lata 2014-2020.
Miasto Kraków (2006) Strategia Rozwoju Turystyki w Krakowie na Lata 2006-2013.
Miezian, M. (2010) The Nowa Huta District Guide. Municipality of Krakow: Tourism Marketing Department.
Ministry of Sport and Tourism (2013) Tourism in Poland. Warsaw: Ministry of Sport and Tourism, Department of Tourism of the Republic of Poland.
Murzyn, M. A. (2008) Heritage transformation in central and eastern Europe. In Graham, B. J. & Howard, P. (Eds.) The Ashgate Research Companion to Heritage and Identity. Ashgate Publishing, Ltd.
Otto, J.E. (2008) Representing Communism: Discourses of Heritage Tourism and Economic Regeneration in Nowa Huta, Poland. Niet gepubliceerd. Dissertation submitted to the Faculty of the Graduate School of the University of Minnesota. [Online] URL conservancy.umn.edu/bitstream/56305/1/Otto_umn_0130E_10022.pdf
Palmer, C. (1999) Tourism and the symbols of identity. Tourism Management, 20/3: 313-321.
Pozniak, K. (2011) Reinventing a Model Socialist Steel Town in the Neoliberal Economy: The Case of Nowa Huta, Poland. Contesting the Past in Nowa Huta, Poland. Niet gepubliceerd. Thesis Submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy. University of Ontario London, Ontario Canada. [Online] URL http://ir.lib.uwo.ca/cgi/viewcontent.cgi?article=1379&context=etd
Pozniak, K. (2013) Reinventing a Model Socialist Steel Town in the Neoliberal Economy: the Case of Nowa Huta, Poland. City & Society, 25/1: 113-134.
Pozniak, K. (2014) Nowa Huta: generations of change in a model socialist town. University of Pittsburgh Press.
Rabotic, B. (2012) The Tomb as tourist attraction: The House of Flowers in Belgrade. 1st Belgrade International Tourism Conference: Contemporary Tourism − Wishes & Opportunities, Belgrade 22-24 March, 2012, Conference Proceedings: 249-262.
Roose, H. & Meuleman, B. (2013) Methoden en Technieken van Sociaal-Wetenschappelijk Onderzoek. Cursus Academiejaar 2013-2014, KULeuven.
Salazar, N. B. (2004) Developmental tourists vs. development tourism: A case study. In Aparna, R. (Eds.), Tourist behaviour: A psychological perspective. New Delhi: Kanishka Publishers.
Salazar, N. B. (2012) Community-based cultural tourism: issues, threats and
opportunities, Journal of Sustainable Tourism, 20/1: 9-22.
Smith, V. L. (2001) The culture broker. In V. L. Smith & M. Brent (Eds.), Hosts and guests revisited: Tourism issues of the 21st century. New York, NY: Cognizant Communication Corporation.
Smith, M. & Puczkó, L. (2012) Budapest: from socialist heritage cultural capital? Current Issues in Tourism, 15/1-2: 107-119.
Stanek, Ł. (2005) The production of urban space by mass media storytelling practices: Nowa Huta as a case study. Niet gepubliceerd. Paper presented at MIT4, the fourth Media inTransition conference, May 6-8, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge MA. [Online] URL http://web.mit.edu/comm-forum/mit4/papers/stanek.pdf
Stenning, A. (2000) Placing (Post-) Socialism: The Making and Remaking of Nowa Huta, Poland. European Urban and Regional Studies, 7/2: 99-118.
Stenning, A. (2003) Living in the Spaces of (Post-) Socialism: the Case of Nowa Huta, 1945-2001. Niet gepubliceerd. [Online] URL http://dx.doi.org/10.5255/UKDA-SN-4713-1
Szondi, G. (2007) The role and challenges of country branding in transition countries: The Central and Eastern European experience. Place Branding and Public Diplomacy, 3/1: 8-20.
Timothy D.J. & Boyd S.W. (2006) Heritage Tourism in the 21st century: Valued Traditions and New Perspectives. Journal of heritage tourism, 1/1: 1-16.
Toerisme Vlaanderen – Dienst Evenementen en Cultuur (2007) Nota Cultureel Erfgoedtoerisme. Toerisme Vlaanderen.
Tunbridge, J.E. & Ashworth, G.J (1996) Dissonant Heritage: the management of the past as a resource in conflict. Hoboken: Wiley &Sons.
Vanneste, D. (2004) The preservation of nineteenth-centrury industrial buildings near historical city centres: the case of Ghent. Acta Academia, 36/1: 157-185.
Van Gorp, B.H. (2003) Bezienswaardig? Historisch-geografisch erfgoed in toeristische beeldvorming. Delft: Eburon.
Williams, S. (2009) Tourism Geography: A new synthesis. London/New York: Routledge.
Yang, J., Ryan, C. & Lingyun, Z. (2014). The “culture broker” as performer: Tuva and Kazakhs “home visits” in Kanas, China. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 19/5: 493-516.
Young, C. & Light, D. (2001) Place, national identity and post-socialist transformations: an introduction. Political Geography, 20/8: 941-955.
Young, C. & Kaczmarek, S. (2008) The Socialist Past and Post-socialist Urban Identity in Central and Eastern Europe The Case of Łódź, Poland. European Urban and Regional Studies, 15/1: 53-70.
Internetbronnen
Cool Tour Company (2015) Nowa Huta Red Star Tour [Online] URL http://www.cooltourcompany.com/redstar.html geraadpleegd op 5 mei 2015
Cracow Free Walking Tour (2015) Communist Krakow Nowa Huta Tour [Online] URL http://www.cracowfreewalkingtour.com/page/en/communist-krakow-nowa-huta-tour geraadpleegd op 5 mei 2015
Crazy Guides (2015) Communism Tour [Online] URL http://www.crazyguides.com/ geraadpleegd op 5 mei 2015
Doradcy Nieruchomosci Blog (2010) Znamy aktualne preferencje mieszkaniowe w Krakowie. [Online] URL http://doradcynieruchomosci.blog.onet.pl/2010/08/09/znamy-aktualne-preferencje-mieszkaniowe-w-krakowie-2/ geraadpleegd op 12 oktober 2014
Exlpore Cracow (2015) Communism Tour [Online] URL http://www.explore-cracow.com/6-Price-List.html geraadpleegd op 5 mei 2015
Free Walking Tour Foundation (2015) Communist Krakow Tour [Online] URL http://freewalkingtour.com/about,city,1,9,16,133,277.html geraadpleegd op 5 mei 2015
Lonely Planet (2015) Poland, History. [Online] URL http://www.lonelyplanet.com/poland/history geraadpleegd op 18 juni 2015
Magiczny Kraków (2013) Visit Krakow: Walk 6 Nowa Huta. [Online] URL http://www.krakow.pl/english/instcbi/10257,inst,12286,1201,instcbi.html geraadpleegd op 8 april 2015
Magiczny Kraków (2015) Odwiedź Kraków: Trasa nowohucka [Online] URL http://www.krakow.pl/odwiedz_krakow/1302,artykul,trasa_nowohucka.html geraadpleegd op 20 april 2015
Nowa Huta Tour (2015) Nowa Huta tours, destination communism [Online] URL http://nowahutatour.com/ geraadpleegd op 5 mei 2015
Poland Transfer Krakow (2015) Tour no.11 Nowa Huta Tour [Online] URL http://www.krakow.polandtransfer.com/en/15/5/18/Nowa-Huta-Tour geraadpleegd op 5 mei 2015
Radłowska, Renata (2000) Sprzedać socrealizm.Gazeta wyborcza archivum. [Online] URL http://www.archiwum.wyborcza.pl/Archiwum/1,0,1201733,20000909KR-DLO,Sprzedac_socrealizm,.html geraadpleegd op 25 februari 2015
SeeKrakow (2015) Communism Tours [Online] URL http://www.seekrakow.com/communism-basic/#4 geraadpleegd op 5 mei 2015
Spec Trips (2015) Wycieczki Komunistyczne [Online] URL http://spec-trips.co.uk/pl/inne-uslugi/wycieczki-komunistyczne/ geraadpleegd op 5 mei 2015
Strala, M. (2013) Krakow Boroughs - Municipal Districts and Historic Neighborhoods. Kraków: Kraków Info. [Online] URL http://www.krakow-info.com/district.htm geraadpleegd op 11 april 2015
Tourguides Viator (2015) Nowa Huta Steelworks - Communism Tour [Online] URL http://tourguides.viator.com/sightseeing-tours-poland-krakow-7460.aspx geraadpleegd op 5 mei 2015
Tours by Locals (2015) Nowa Huta, leave the touristy track [Online] URL http://www.toursbylocals.com/nowa-huta geraadpleegd op 5 mei 2015
Vintage Krakow (2015) Vintage Krakow Anna Hojwa Tours [Online] URL http://vintagekrakow.blogspot.be/p/oferta.html geraadpleegd op 5 mei 2015