Criminalisering van migratie. Kwalitatief onderzoek naar het verband tussen het verbieden van hulp aan mensen zonder wettig verblijf en racisme in zes Europese steden.
Criminalisering van migratie. Kwalitatief onderzoek naar het verband tussen het verbieden van hulp aan mensen zonder wettig verblijf en racisme in zes Europese steden.
De paradox van Europa: racisme verboden, mensen uitsluiten verplicht!
Als men spreekt over mensen zonder papieren, aan wie denkt u dan? Een Syrisch gezin dat IS ontvlucht via de Middellandse Zee? Een Erasmus-studente die ‘vergeet’ terug te keren na afloop van het programma? Een Soedanese jonge man die het Kanaal probeert over te steken? Een bedelend Roma-kind in de winkelstraat?
“Mensen zonder papieren” is eigenlijk een foutieve term: vaak heeft men wel documenten, maar niet de juiste. Anno 2015 herbergt elke Europese stad mensen met een onwettig of irregulier verblijf. Binnen deze stedelijke context speelt het dagelijkse leven van (irreguliere) burgers zich af en krijgen de Europese afspraken uitvoering.
Heeft verbieden van hulp aan mensen zonder wettig verblijf invloed op racisme?
Zowel in de media, onderzoek als Europese regelgeving worden mensen zonder wettig verblijf meestal in verband gebracht met misdrijven. Mensenrechten Commissaris Nils Muižnieks stelt daarom dat migratie wordt gecriminaliseerd. Beleid en wetgeving over irreguliere migratie versterken bestaande vooroordelen en vormen een voedingsbodem voor discriminatie, xenofobie en haatmisdrijven.
Deze stelling werd onderzocht op de belangrijkste levensdomeinen: werk, huisvesting, gezondheidszorg en educatie. Zowel de Europese regelgeving en de omzetting ervan in België, Duitsland, Italië, Nederland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk als de lokale uitvoering in Gent, Frankfurt, Milaan, Rotterdam, Barcelona en Londen werden onder de loep genomen.
Het Europese beleid inzake irreguliere migratie
‘Europa’ tracht irreguliere migratie tegen te houden en mensen zonder wettig verblijf te verwijderen. Sinds het aantreden van Europees Commissaris Avramopoulos is binnen het Directoraat-Generaal Migratie en Binnenlandse Zaken een team “Irregular Migration” actief. Dit team volgt onder andere het pakket maatregelen inzake hulpverlening (Facilitatierichtlijn 2002/90/EG en Kaderbesluit 2002/946/JBZ) en de Werkgeverssanctie Richtlijn (2009/52/EG) op. Deze verbieden respectievelijk hulp bij binnenkomst, doortocht en verblijf en het tewerkstellen van irreguliere migranten. U hoeft zich dus niet af te vragen hoe u moet reageren op de taferelen die dagelijks de media halen en die zich misschien in uw nabije omgeving afspelen: het bieden van hulp aan mensen zonder verblijf is verboden.
De Europese regels vertaald door de lidstaten
Bij de omzetting van het pakket maatregelen inzake hulpverlening en de Werkgeverssanctie Richtlijn hebben de landen veel interpretatieruimte. Zo kan elke lidstaat besluiten geen sanctie op te leggen en kan de term sanctie zowel een administratieve overtreding als strafrechtelijk misdrijf inhouden. De staten houden de touwtjes dus sterk in handen, waardoor er geen sprake is van harmonie tussen de Europese naties. Onder juridische druk van het Europees Sociaal handvest (ESH) en het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) van de Raad van Europa hebben irreguliere migranten beperkte toegang tot gezondheidszorg en educatie.
Van regels naar praktijk
Hoewel vaak beweerd wordt dat landen ‘norm-makers’ en steden ‘norm-takers’ zijn, leveren de lokale praktijken een ander beeld op dan de analyses op nationaal niveau.
De stedelijke invulling van bovenlokale regelgeving vertoont een duidelijke trend. Enerzijds trachten Gent, Milaan en Barcelona maximale toegang tot diensten en voorzieningen te verlenen aan irreguliere migranten. Anderzijds sluiten Frankfurt, Rotterdam en Londen mensen zonder wettig verblijf uit van het aanbod. De lokale overheden kunnen dan ook opgedeeld worden in inclusieve (Gent, Milaan, Barcelona) en exclusieve (Frankfurt, Rotterdam, Londen) steden.
Inclusieve steden
Gent, Milaan en Barcelona nemen irreguliere migrantenkinderen op vanaf de kleuterklas en geven toegang tot meer dan louter dringende gezondheidszorg. Deze lokale besturen organiseren zelf geen controles op mensen zonder wettig verblijf in woningen en op de arbeidsvloer. Ze investeren sterk in een antiracisme- en/of antidiscriminatiebeleid, onder leiding van links-ideologische beleidsverantwoordelijken. Milaan en Barcelona treden via hun antigeruchtenstrategie actief op tegen negatieve uitlatingen over migranten. Net als Gent werken ze bovendien hard aan positieve beeldvorming. In deze drie inclusieve steden zijn (irreguliere) burgers en praktijkwerkers goed op de hoogte van de regelgeving en de lokale uitvoering ervan. Dit realiseren ze door ruimschoots informatie te bieden en samen te werken met ngo’s.
Exclusieve steden
In Frankfurt, Rotterdam en Londen hebben irreguliere migranten slechts beperkt toegang tot dringende medische zorg en verplicht onderwijs. Deze steden inspecteren ook zelf op aanwezigheid van irreguliere migranten in het arbeidscircuit en de private woningmarkt. Ze voeren geen specifiek antiracisme- en/of antidiscriminatiebeleid. Deze drie overheden informeren (irreguliere) burgers niet en werken niet (Londen) of nauwelijks (Frankfurt, Rotterdam) samen met ngo’s. Hoewel praktijkwerkers menen dat ze de wetgeving toepassen, blijkt dit in Londen niet helemaal te kloppen: Europese Richtlijnen en het EVRM zijn minder gekend. Exclusieve steden focussen op het handhaven van de regelgeving. Maar, controles blijken enkel een afschrikkend effect te hebben en zorgen voor angst bij mensen zonder wettig verblijf. De politieke ideologie van de beleidsverantwoordelijken in Rotterdam en Londen is rechts geïnspireerd. Frankfurt is, met een groene schepen, de vreemde eend in de bijt. Misschien kan het gevoerde beleid verklaard worden door de politieke onenigheid en publieke verdeeldheid omtrent migranten. Ook in Rotterdam veroorzaakt het thema politieke controverse. Oppositiepartij NIDA Rotterdam slaagt erin migratie en integratie onderwerpen op de beleidsagenda te krijgen en houden.
Geen Europese paradox in uw achtertuin
De kloof tussen bovenlokale regelgeving en stedelijke praktijken is vaak groot. In geen enkele onderzochte stad kon invloed van het verbieden van hulp aan mensen zonder wettig verblijf op racisme vastgesteld worden. Via hun lokale beleid werken steden echter wel in op het gedrag van de inwoners. Het zijn dus niet wetten, maar de stedelijke context die racisme beïnvloedt. De Europese paradox van een normatief antiracismebeleid tegenover discriminatie op basis van verblijfsstatuut, blijkt op lokaal niveau te worden opgelost: inclusieve steden focussen op antiracisme en integreren mensen zonder wettig verblijf, terwijl exclusieve steden niet optreden tegen racisme en irreguliere migranten uitsluiten.
Ajuntament de Barcelona (2013). Barcelona Report on Implementing the 10-points-plan-of-action of the European Coalition of Cities Against Racism. Ajuntament de Barcelona.
Ajuntament de Barcelona (2014a). Mayoral Forum on Mobility, Migration and Development. Key ideas. Àrea de Qualitat de Vida, Igualtat I Esports, niet gepubliceerd.
Ajuntament de Barcelona (2014b). Barcelona Provides the “Critical Space” for City Leadership to Strategize Migration Policy. Ajuntament de Barcelona.
Ajuntament de Barcelona, data i.v.m. populatie, geraadpleegd op 18/04/2015:
http://opendata.bcn.cat/opendata/en/catalog/POBLACIO
Amical (25/09/2012). Striving towards a comprehensive local anti-racism strategy within the context of a National and European Migration Policy. Eigen noties.
Arbeidshof te Brussel (2009). Arrest Buitengewone Openbare terechtzitting van 28 augustus 2009. Eerste Kamer van het Arbeidshof te Brussel.
http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20090828-1
Baxter, P. & Jack, S. (2008). Qualitative Case Study Methodology: Study Design and Implementation for Novice Researchers. The Qualitative Report, vol. 13, nr. 4, p. 544-559.
Bicocchi, L. & LeVoy, M. (2007). Undocumented Migrants Have Rights! An Overview of the International Human Rights Framework. Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants.
Bigo, D. (2004). Criminalisation of ‘Migrants’: The side effects of the will to control the frontiers and the sovereign illusion. Bogusz, B., Cholewinski, R., Cygan A. & Szyszczak E. (eds). Irregular migration and human rights: Theoretical, European and international perspectives. Leiden, Martinus Nijhoff Publishers.
Bilgili, Ö. & Agimi, I. (2015). Supporting Immigrant Integration in Europe. What Role for Origin Countries’ Subnational Authorities? Migration Policy Institute.
Brevoord, N. (2014). Viele Touristenunterkünfte in Frankfurt sind illegal. http://www.journal-frankfurt.de/journal_news/Wohnen-in-Frankfurt-58/Airbnb-9flats-und-Co-Viele-Touristenunterkuenfte-in-Frankfurt-sind-illegal-21066.html
Bundesministerium des Innern (2007). Illegal aufhältige Migranten in Deutschland. Datenlage, Rechtslage, Handlungsoptionen. Deutsche Bundesministerium des Innern.
Carrera, S. & Merlino, M. (2009). Undocumented immigrants and rights in the EU. Addressing the gap between social science research and Policy-making in the Stockholm Programme?. Centre for European Policy Studies.
Carrera, S. & Merlino, M. (2010). Assessing EU Policy on Irregular Immigration under the Stockholm Programme. Centre for European Policy Studies.
Castles, S. (2004). The Factors that Make and Unmake Migration Policies. International Migration Review, vol. 38, nr. 3, p. 852–884.
Checkel, J.T. (1998). Norms, Institutions and national Identity in Contemporary Europe. ARENA Centre for European Studies, University of Oslo.
Checkel, J.T. (1999). Social construction and integration. Journal of European Public Policy, vol. 6, nr. 4, p. 545-560.
Checkel, J.T. (2000). Building new identities? Debating Fundamental Rights in European Institutions. ARENA Centre for European Studies, University of Oslo.
Cincotta, C. (2010). Criminalizing Immigrants: Unlawful and Harmful to the Public. https://www.aclu.org/blog/immigrants-rights/criminalizing-immigrants-unlawful-and-harmful-public
City of Londen (2009). Achieving Equality, Improving Confidence. Diversity and Equality Strategy 2009 – 2013. London Metropolitan Area.
City of London, geraadpleegd op 15/04/2015: http://www.london.gov.uk/mayor-assembly/london-assembly
Cliquet, A. & De Moor, N. (2013). Leidraad Internationaal Publiekrecht. Academia Press.
Collett, E. (2015). The development of EU policy on immigration and asylum. Rethinking coordination and leadership. Policy Brief Series, nr. 8. Migration Policy Institute Europe.
Commissie van de Europese Gemeenschappen (2000). 2000/C 253/01. Council Initiative of the French Republic with a view to the adoption of a Council Directive defining the facilitation of unauthorised entry, movement and residence. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen.
Commissie van de Europese Gemeenschappen (2002a). 2002/946/JBZ. Kaderbesluit van de Raad van 28 november 2002 tot versterking van het strafrechtelijk kader voor de bestrijding van hulpverlening bij illegale binnenkomst, illegale doortocht en illegaal verblijf. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen.
Commissie van de Europese Gemeenschappen (2002b). Richtlijn 2002/90/EG van de Raad van 28 november 2002 tot omschrijving van hulpverlening bij illegale binnenkomst, illegale doortocht en illegaal verblijf. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen.
Commissie van de Europese Gemeenschappen (2004). COM(2004)379 definitief. Groenboek Gelijkheid en non-discriminatie in een uitgebreide Europese Unie. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen.
Commissie van de Europese Gemeenschappen (2005). COM(2005) 389 definitief. Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s. Een gemeenschappelijke agenda voor integratie. Kader voor de integratie van onderdanen van derde landen in de Europese Unie. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen.
Commissie van de Europese Gemeenschappen (2006a). COM(2006) 770 definitief. Verslag van de Commissie op grond van artikel 9 van het Kaderbesluit van de Raad van 28 november 2002 tot versterking van het strafrechtelijk kader voor de bestrijding van hulpverlening bij illegale binnenkomst, illegale doortocht en illegaal verblijf. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen.
Commissie van de Europese Gemeenschappen (2006b). COM(2006) 402 final. Communication from the Commission on Policy priorities in the fight against illegal immigration of third-country nationals. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen.
Commissie van de Europese Gemeenschappen (2014). COM(2014)27 definitief. Implementatie kaderbesluit 2008/913/JBZ van de Raad betreffende de bestrijding van bepaalde vormen en uitingen van racisme en vreemdelingenhaat door middel van het strafrecht.
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2014:0027:FIN:NL:PDF
Compas, Oxford University (2014). City Responses to Irregular Migrants: 16-17 October 2014. Summary report. Niet gepubliceerd.
Council of Europe (2006a). Recommendation 1775. Human rights of irregular migrants. http://assembly.coe.int/Main.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta06/EREC1755.htm
Council of Europe (2006b). Resolution 1509. Human rights of irregular migrants. http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta06/eres1509.htm
Council of the European Union (2012). EU strategic framework and action plan on human rights and democracy, adopted in June 2012.
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/foraff/131181.pdf
De Lucas, J. (2003). Globalizaciòn e identidades. Claves políticas y jurídicas. Icaria, Antrazyt.
Delvino, N. & Spencer, S. (2014). Irregular Migrants in Italy: Law and Policy on Entitlements to Services. Compas, University of Oxford.
Diez, T. (2004). Europe ’s others and the return of geopolitics. Cambridge Review of International Affairs, vol. 17, nr. 2, p. 319-335.
Duke, S. (2014). The EU’s Existential Crisis: Far from Academic. Eipascope 2014, p. 17-22. European Institute of Public Administration EIPA-Antenna Luxembourg.
Düvell, F. (2011). Paths into Irregularity: The Legal and Political Construction of Irregular Migration. European Journal of Migration and Law, vol. 13, p. 275–295.
Eurocities (2013), Eurocities Integrating Cities report – Evidence of local policies towards migrant integration. Eurocities.
European Commission (2000a). Council Directive 2000/43/EC of 29 June 2000 implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of racial or ethnic origin.
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/ALL/?uri=CELEX:32008F0913
European Commission (2000b). Council Directive 2000/78/EC of 27 November 2000 establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation.
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32000L0078:en:HTML
European Commission (2000c). Eurobarometer 53. Public opinion in the European Union. European Commission Brussels.
European Commission (2001). COM(2001) 672 final. Communication from the Commission to the Council and the European Parliament on a common policy on illegal immigration. European Commission Brussels.
European Commission (2003). Eurobarometer 57.0. Discrimination in Europe. European Commission Brussels.
European Commission (2005). COM(2005) 583 final. Communication from the Commission to the European Parliament and the Council on the implications of the Court's judgment of 13 September 2005 (Case C 176/03 Commission v Council). European Commission Brussels.
European Commission (2007). Special Eurobarometer. Discrimination in the European Union Summary. European Commission Brussels.
European Commission (2008a). COM(2008) 420 final. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. Non-discrimination and equal opportunities: A renewed commitment. Commission of the European Communities.
European Commission (2008b). Framework Decision on combating racism and xenophobia - penalising public incitement to violence or hatres on the basis of race and colour.
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:328:0055:0058:en:PDF
European Commission (2009). Special Eurobarometer 317. Discrimination in the EU in 2009. European Commission Brussels.
European Commission (2011a). IP/10/408. Employment Equality: European Commission refers Italy to the EU's Court of Justice. European Commission.
European Commission (2011b). COM(2011) 681 final. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: A renewed EU strategy 2011 – 2014 for corporate social responsibility. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2011:0681:FIN:EN:PDF
European Commission (2011c). IP/11/1369. Stronger cooperation and mobility at the centre of the renewed EU migration strategy. http://europa.eu/rapid/press-release_IP-11-1369_en.htm
European Commission (2011d). COM(2011) 455 final. Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. European agenda for the integration of third-country nationals.
http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/news/intro/docs/110720/1_en_act_part1_v10.pdf
European Commission (2012). Special Eurobarometer 393. Discrimination in the EU in 2012. European Commission Brussels.
Europese Commissie (2014a). IP/14/27. Gelijke behandeling: in alle 28 EU-lidstaten nu regels van kracht voor de aanpak van discriminatie. Europese Commissie Brussel.
Europese Commissie (2014b). COM(2014)27. Verslag van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad over de uitvoering van Kaderbesluit 2008/913/JBZ van de Raad betreffende de bestrijding van bepaalde vormen en uitingen van racisme en vreemdelingenhaat door middel van het strafrecht. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2014:0027:FIN:NL:PDF
European Commission (2014c). COM(2014)2. Joint Report on the application of Council Directive 2000/43/EC of 29 June 2000 implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of racial or ethnic origin (‘Racial Equality Directive’) and of Council Directive 2000/78/EC of 27 November 2000 establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation (‘Employment Equality Directive’). European Commission Brussels.
European Commission (2014d). SWD(2014)5. Annexes to the Joint Report on the application of the Racial Equality Directive (2000/43/EC) and the Employment Equality Directive (2000/78/EC). European Commission Brussels.
European Commission (2014e). COM (2014)910 final Annex 1. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, The European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. Commission Work Programme 2015. A New Start. European Commission Brussels.
European Commission (2014f). COM (2014)910 final Annex 4. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, The European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. Commission Work Programme 2015. A New Start. European Commission Brussels.
European Commission (2014g). 2013 Report on the application of the EU Charter of Fundamental Rights. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
European Commission (2014h). COM(2014)158 final. A new EU framework to strengthen the rule of law. http://ec.europa.eu/justice/effective-justice/files/com_2014_158_en.pdf
European Commission (2014i). European Anti-Discrimination Law Review. The European Network of Legal Experts in the Non-Discrimination Field. European Commission Brussels.
European Commission (2014j). COM (2014) 286. Communication from the Commission to the European Parliament and the Council on the application of Directive 2009/52/EC of 18 June 2009 providing for minimum standards on sanctions and measures against employers of illegally staying third country nationals. European Commission Brussels.
European Commission (2015a). Flash report: Seventh meeting of the Expert Group on Framework Decision 2008/913/JHA on combating racism and xenophobia by means of criminal law, 13 February 2015. Intern document.
European Commission (2015b). Annex to the invitation from the Commission to the seventh meeting of the Expert Group on the Framework Decision 2008/913/JHA on combating certain forms and expressions of racism and xenophobia. Request for information on existing best practices to ensure the application of Article 4 and Article 8 of the Framework Decision. Intern document.
European Commission (2015c). Towards a Comprehensive European Migration Policy: 20 years of EU Action. European Commission Brussels.
European Committee of Social Rights (2014). Confidential. Conference of European Churches (CEC) v. the Netherlands, Complaint No. 90/2013. Report to the Committee of Ministers. European Committee of Social Rights, Strasbourg.
FRA (2010). EU-MIDIS technical report. European Union Minorities and Discrimination Survey. European Union Agency for Fundamental Rights Vienna.
FRA (2011a). Fundamental rights of migrants in an irregular situation in the European Union. European Union Agency for Fundamental Rights Vienna.
FRA (2011b). Migrants in an irregular situation: access to healthcare in 10 European Union Member States. European Union Agency for Fundamental Rights Vienna.
FRA (2012). Making hate crime visible in the EU: aknowledging victims’ Rights. European Union Agency for Fundamental Rights Vienna.
FRA (2014a). Criminalisation of migrants in an irregular situation and of persons engaging with them. European Union Agency for Fundamental Rights Vienna.
FRA (2014b). Annual report 2013. Fundamental rights: challenges and achievements in 2013. European Union Agency for Fundamental Rights Vienna.
Europees Hof voor de Rechten van de Mens (2002). Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden zoals gewijzigd door Protocollen Nrs. 11 en 14 met de aanvullende Protocollen Nrs. 1, 4, 6, 7, 12 en 13. Europees Hof voor de Rechten van de Mens, Straatsburg.
Europees Hof voor de Rechten van de Mens (2015). Factsheet – Children’s rights. http://www.echr.coe.int/Documents/FS_Childrens_ENG.pdf
Europees Parlement, Europese Raad & Europese Commissie (2007). 2007/C 303/01. Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Publicatieblad van de Europese Unie.
Foblets, M-C., Hubeau, B. & Talhaoui, F. (1996). Migratie- en migrantenrecht: recente ontwikkelingen. Brugge: die keure.
Foreign & Commonwealth Office (2014). Human Rights and Democracy Report 2013.
Gebhardt, D. (2014). Building Inclusive Cities.Challenges in the Multilevel Governance of Immigrant Integration in Europe. Migration Policy Institute.
Gemeente Rotterdam (2013). De Uitvoeringsagenda 2013-2014 EU arbeidsmigratie. Gemeente Rotterdam.
Gemeente Rotterdam (2014a). Memo. Risico ‘s voor maatschappelijke omvang. Intern document.
Gemeente Rotterdam (2014b). Discussion paper. Rechten van ongedocumenteerden in Nederland naar aanleiding van de uitspraak van het ECSR op 10 november 2014. Intern document.
Gemeente Rotterdam (2014c). Volle kracht vooruit. Coalitieakkoord 2014 – 2018. Gemeente Rotterdam.
Gemeente Rotterdam. Data i.v.m. populatie, geraadpleegd op 17/04/2015: http://www.rotterdamincijfers.nl/jive/report/?id=bevolking&openinputs=true
Government of the United Kingdom (2014). Immigration Act. The Immigration Bill received Royal Assent on 14 May. In doing so it became the Immigration Act 2014. Factsheet: Tackling illegal immigration in privately rented accommodation (clauses 22-28). https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/341876/Factsheet_Landlords_Aug_14.pdf
Hart, ‘t, H., Boeije, H. & Hox, J. (2009). Onderzoeksmethoden. Den Haag: Boom-Lemma.
Hill, C. (1993). The Capability-Expectations Gap, or Conceptualizing Europe’s International Role. Journal of Common Market Studies, vol. 31, nr. 3, p. 305-328.
Hix, S. & Noury, A. (2007). Politics, Not Economic Interests: Determinants of Migration Policies in the European Union. International Migration review, vol. 41, nr. 1, p. 182-205.
Husband, C. (2009). Brownpaper. Promoting social cohesion in the context of state policies on security: a contradiction. niet gepubliceerd.
Huysmans, J. (2000). The European Union and the Securitization of Migration. Journal of Common Market Studies, vol. 38, nr. 5, p. 751-777.
Kruispunt Migratie-Integratie (2014) Nieuwsbrieven vreemdelingenrecht. http://www.kruispuntmi.be/thema/vreemdelingenrecht-internationaal-privaatrecht
Kupiszewski, M & Mattila, H. (2008). Addressing the Irregular Employment of Immigrants in the European Union: between Sanctions and Rights. International Organisation for Migration.
Manners, I. (2002). Normative Power Europe: A Contradiction in Terms? Journal of Common Market Studies, vol. 40, nr. 2, p. 235-258.
Manners, I. (2006). The European Union as a Normative Power: A Response to Thomas Diez. Millennium-Journal of International Studies, nr. 35, p. 167-180.
Manners, I. (2008). The normative ethics of the European Union. International Affairs, vol. 84, nr. 1, p. 45-60.
Martino, di, A., Biondi Dal Monte, F., Boiano, I. & Raffaelli, R. (2013). The criminalization of irregular immigration: law and practice in Italy. Pisa, University Press.
Meng-Hsuan, C. (2006). Working paper no. 37. University of Oxford, Centre on Migration Policy and Society.
Merlino, M. & Parkin, J. (2011). Irregular Migration in Europe: EU policies and the Fundamental Rights Gap. Centre for European Policy Studies (CEPS).
Moravcsik, A. (2005). The European Constitutional Compromise and the neofunctionalist legacy. Journal of European Public Policy, vol. 12, nr. 2, p. 349-386.
Moravcsik, A. (2008). The European Constitutional Settlement. The World Economy, vol. 31, nr. 1, p. 158-183.
Office for National Statistics. Data i.v.m. populatie in Londen, geraadpleegd op 19/04/2015: http://www.nomisweb.co.uk/query/construct/summary.asp?mode=construct&version=0dataset=17
Orbie, J. (2009). Theorie van de Europese integratie. Ideeën, belangen en instellingen. Acco: Leuven/ Den Haag.
Organization for Economic Cooperation and Development (2013). Trends in immigration and economic consequences. OECD.
Palidda, S. (2011). Racial criminalization of migrants in 21st century. Farnham, Ashgate.
Parkin, J. (2013). The Criminalisation of Migration in Europe. A State-of-the-Art of the Academic Literature and Research. Centre for European Policy Studies.
Picum (2007). Undocumented Migrants Have Rights! An Overview of the International Human Rights Framework. Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants Brussels.
Picum (2010). PICUM's Main Concerns about the Fundamental Rights of Undocumented Migrants in Europe.
Picum (2011). Building Strategies to Improve the Protection of Children an an Irregular Migration Situation in Europe. Country Brief United Kingdom. Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants Brussels.
Picum (2012a). Guaranteed access to services for undocumented migrants in Europe. Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants Brussels.
Picum (2012b). Building Strategies to Improve the Protection of Children an an Irregular Migration Situation in Europe. Country Brief Belgium. Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants Brussels.
Picum (2012c). Building Strategies to Improve the Protection of Children an an Irregular Migration Situation in Europe. Country Brief Italy. Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants Brussels.
Picum (2012d). Building Strategies to Improve the Protection of Children an an Irregular Migration Situation in Europe. Country Brief the Netherlands. Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants Brussels.
Picum (2012e). Building Strategies to Improve the Protection of Children an an Irregular Migration Situation in Europe. Country Brief Spain. Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants Brussels.
Picum & Centre for European Policy Studies (2014). Workshop PICUM/ CEPS: criminaliseren van migranten. Gevolgen en tegenmaatregelen, Brussel, 17 maart 2014. Eigen notities.
Rechtspraak Nederland, De officiële site van de rechtbanken, gerechtshoven, CRvB, CBb, Hoge Raad en Raad voor de rechtspraak. Zaak BX5419. http://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:HR:2012:BX5419
Rienzo, C. & Vargas-Silva, C. (2014). Migrants in the UK: an overview. The Migration Observatory at the University of Oxford.
Sanz, R.M. & Carchedi, R. (2013). Desalojada la nave de la calle Puigcerdà en el Poblenou. http://www.elperiodico.com/es/noticias/barcelona/desalojo-nave-inmigrantes-calle-puigcerda-poblenou-2527209
Schimmelfennig, F. & Sedelmeier, U. (2002). Theorizing EU enlargement: research focus, hypotheses, and the state of research. Journal of European Public Policy, vol. 9, nr.4, p. 500-528.
Sigona, N. & Hughes, V. (2012). No way out, no way in. Irregular migrant children and families in the UK. Compas, University of Oxford.
Snel, E., Burgers, J., Engbersen, G., Ilies, M., Van der Meij, R. & Rusinovic, K. (2011). Arbeidsmigranten uit Bulgarije, Polen en Roemenië in Rotterdam. Sociale leefsituatie, arbeidspositie en toekomstperspectief. Erasmus Universiteit Rotterdam.
Sotés-Elizalde, M. A. (2010). Human rights and immigration - The right to education of foreigners in Spain. Procedia Social and Behavioral Science, vol. 2, p. 2808-2812.
Spencer, S. (2012). Irregular migrants’ access to services and documentation in European cities. Compas, University of Oxford.
Spencer, S. (2013). City responses to migrants with irregular status: Summary of some emerging findings from a study on city, regional and national practices across the EU. Verslag van de Eurocities Werkgroep Migratie & Integratie Riga, niet gepubliceerd.
Spencer, S. & Price, J. (2014). City-level Responses to Migrant Families with Restricted Access to Welfare Benefits. A European Pilot Study. Compas, University of Oxford.
Spencer, S. (2015) Equality for whom?. in Vertovec, S. (Ed) Routledge International Handbook of Diversity Studies, Routledge pp 216-222.
Stad Frankfurt, Amt für multikulturelle Angelegenheiten (2006). Lebenslagen “illegal“: Menschen ohne Aufenthaltsstatus in Frankfurt am Main. Verlag Loeper.
Stad Frankfurt (2011). Frankfurter Wahlanalysen. Stadverordernetenwahl am 27 März 2011 in Frankfurt am Main: eine erste analyse. Stad Frankfurt, Bürgeramt, Statistik und Wahlen.
Stad Frankfurt. Data i.v.m. populatie, geraadpleegd op 11/04/2015:
http://www.frankfurt.de/sixcms/detail.php?id=437171&_ffmpar[_id_inhalt]=258871
Stad Frankfurt, Der Magistrat-Bürgeramt, Statistik und Wahlen (2015). Statistisches Jahrbuch Frankfurt am Main 2014. Stad Frankfurt, Bürgeramt, Statistik und Wahlen.
Stad Gent (2013). Gent als migratiestad anno 2012: een analyse op basis van het rijksregister. Intern document.
Stad Gent (2014a). Meldpunt discriminatie: overzicht contacten met het meldpunt. Intern document.
Stad Gent (2014b). Gedeeld Gents burgerschap 2014 – 2019. Welzijn, Gelijke kansen, Gezondheid en Sport. Stad Gent.
Stad Gent (2015a). Een Gentse visie op Intra-Europese migratie (IEM). Nog niet gepubliceerd.
Stad Gent (2015b). 10-punten-actieplan Stad Gent 2015-2019. Stad Gent.
Stad Gent. Data i.v.m. populatie, geraadpleegd op 09/04/2015: http://gent.buurtmonitor.be/quickstep/QsBasic.aspx
Stad Milaan. Data i.v.m. populatie, geraadpleegd op 10/04/2015:
http://www.comune.milano.it/portale/wps/portal/CDMHome
Tatum, D. (2012). The Paradox of Path Dependence: The Problem of Teleology in International Theory, e-International Relations: http://www.e-ir.info/2012/07/16/the-paradox-of-path-dependence-the-problem-of-teleology-in-international-theory/
Thalhammer, E., Zucha, V., Enzenhofer, E., Salfinger, B. & Ogris, G. (2001). Attitudes towards minority groups in the European Union. A special analysis of the Eurobarometer 2000 survey on behalf of the European Monitoring Centre on Racism and Xenophobia. SORA, Vienna, Austria.
Tjaden, J.D. (2013). The story behind the numbers. Why immigrants become citizens in Europe. Migration Policy Group.
Ufficio Nazionale Antidiscriminazioni Razziali (2015). Integrazione e non-discriminazione: pnorama normativo e ruolo dell’ UNAR. UNAR, Officio di Milano.
United Kingdom Border Agency (2014). Migrant Journey: Fourth report. UK Border Agency.
Vertovec, S. (2007). Super-diversity and its implications, Ethnic and Racial Studies., vol. 30, nr. 6, p. 1024-1054.
Voigts, H. (2014). Bettenlager im Wohnhaus. http://www.fr-online.de/frankfurt/wohnen-bettenlager-im-wohnhaus,1472798,27360850.html
Vogel, D. & Assner, M. (2010). Kinder ohne Aufenthaltsstatus. Illegal im Land, legal in der Schule. Studie für den Sachverständigenrat deutscher Stiftungen für Integration und Migration (SVR), Hamburg, Institute for International Economics.
Williamson, O.E. (2000). The New Institutional Economics: Tacking Stock, Looking Ahead. Journal of Economic Literature, nr. 38, p. 595-619.
World Health Organization (2008). Emergency Medical Services Systems in the European Union. Report of an assessment project co-ordinated by the World Health Organization. WHO Regional Office for Europe, Copenhagen.