De coloribus est disputandum: beïnvloeden kleurnamen de kleurwaarneming?
Kleurnamen bepalen hoe we tinten herinneren
Meidoornrood, tortelduifgrijs of zelfs Minion-geel, kleuren krijgen vaak tot de verbeelding sprekende namen. Een marketingtrucje dat het voorwerp in kwestie in een mooier jasje giet? Of heeft het naamgeven van kleuren verder reikende effecten? Uit de masterproef van Sofie De Coker, studente bedrijfscommunicatie aan de KU Leuven, blijkt dat kleurnamen daadwerkelijk een invloed kunnen uitoefenen op de manier waarop een kleur waargenomen en herinnerd wordt.
Omdat kleuren aan de basis van onze waarneming liggen, lijkt op het eerste gezicht niets zo instinctief als het percipiëren van kleuren. Maar optische illusies lieten ons al eerder kennis maken met de beperkingen van het menselijke zicht. Hoewel het netvlies ervoor zorgt dat kleuren gezien kunnen worden, zijn het de hersenen die de perceptie van een kleur creëren. Om wijs te raken uit de vele signalen die het netvlies uitstuurt, doen de hersenen daarvoor een beroep op herinneringen. Het brein geeft, met andere woorden, betekenis aan wat het oog waarneemt op basis van ingewortelde kennis.
Het masterproefonderzoek van Sofie De Coker toont aan dat kleurnamen een erg belangrijke rol spelen bij het tot stand brengen van die kleurwaarnemingen. Daarvoor voerde ze een experiment uit. Ze toonde al haar proefpersonen dezelfde kleurstalen en benoemde de kleuren ook. Maar de naam van de kleuren liet ze variëren: ofwel een basiskleurnaam, ofwel een specifieke, fancy kleurnaam. Bij het lichtgroene kleurenstaal bijvoorbeeld kreeg de ene helft van de proefpersonen de term ‘groen’ te horen, en de andere helft kreeg de term ‘pistache’ te horen.
Na blootstelling aan alle kleurstalen kregen de proefpersonen de opdracht om de tinten die ze eerder gezien hadden aan te duiden op een kleurenoverzicht. Uit die test bleek dat de herinnering van de proefpersonen vervormd was door de naam van kleur die ze gehoord hadden. De verklaring die de onderzoekster geeft is dat kleur zo abstract en perceptueel is, dat mensen het moeilijk hebben om zich een specifieke kleurtint voor de geest te halen. Dat zorgt ervoor dat de kleurkennis die ze eerder in hun hersenen opsloegen hun herinnering zal beïnvloeden. Uit het onderzoek blijkt dat basiskleurnamen die kleurkennis domineren. “Als we een groene tint zien, roepen onze hersenen automatisch het woord ‘groen’ op. Bovendien hangt aan die basiskleurnaam ook een typische voorbeeldkleur vast, de zogenoemde ‘focale kleur’, die mee geactiveerd wordt. Wanneer mensen een bepaalde kleurtint proberen op te roepen, schuiven ze vaak onbewust op in de richting van zo’n focale kleur.”, aldus Sofie De Coker.
De onderzoeksresultaten geven aan dat hoe bekender een term is als kleurnaam, hoe groter de kans is dat de herinnering vervormd wordt door de focale kleur. Bij een basiskleurnaam zoals ‘groen’ zal de neiging naar de typische voorbeeldkleur het sterkst zijn. Die tendens is zwakker bij specifiekere kleurnamen zoals ‘pistache’. Het gebruik van een woord dat normaal gezien niets met kleur te maken heeft, zoals ‘cactus’, zal de kans op een automatische afwijking naar de focale kleur nog verkleinen. Je zal je eenzelfde kleur dus anders herinneren wanneer die een andere naam draagt.
Bibliografie
Anishchanka, A. (2013). Seeing it in color: A usage-based perspective on color naming in advertising
[Doctoraatsthesis]. Leuven: KU Leuven.
Berlin, B., & Kay, P. (1969). Basic Color Terms: Their Universality and Evolution. Berkely: University
of California Press.
Bornstein, M.H. (1987). Perceptual categories in vision and audition. In S. Harnad (Red.), Categorical
perception: The groundwork of cognition (pp.287-300). Cambridge: Cambridge University
Press.
Bornstein, M.H., & Korda, N.O. (1984). Discrimination and matching within and between hues
measured by reaction times: Some implications for categorical perception and levels of
information processing. Psychological Research, 46(3), pp. 207-222.
Boynton, R.M., Fargo, L., Olson, C.X., & Smallman, H.S. (1989). Category effects in color memory.
Color Research and Application, 14(5), pp. 229-234.
Brown, A., & Lindsey, D. (2002). Color Naming and the Phototoxic Effects of Sunlight on the Eye.
Psychological science : a journal of the American Psychological Society, 13(6), pp. 506-512.
Brown, R.W., & Lenneberg, E.H. (1954). A Study in Language and Cognition. The Journal of Abnormal
and Social Psychology, 49(3), pp. 454-462.
Ciurej, K. & Yee, D. (21.07.2013). Color – Color Basics. [28.07.2015, Wellesley
College: http://academics.wellesley.edu/Neuroscience/Neuro320/Coursecontent/colo….
html].
Dedrick, D. (1996). Color language universality and evolution: On the explanation of basic color terms.
Philosophical Psychology, 9(4), pp. 497-524.
Deutscher, G. (2012). Door de bril van de taal. Hoe woorden de wereld kleuren. Houten: Het Spectrum.
(Nederlandstalige uitgave)
Drivonikou, G.V., Kay, P., Regier, T., Ivry, R.B., Gilbert, A.L., Franklin, A., & Davies, I.R.L. (2007).
Further evidence that Whorfian effects are stronger in the right visual field than the left.
Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 104(3), pp.
1097-1102.
Franklin, A., Clifford, A., Williamson, E., & Davies, I.R.L. (2005). Color Term Knowledge Does Not
Affect Categorical Perception of Color in Toddlers. Journal of Experimental Child Psychology,
90(2), pp.114-141.
Franklin, A., Drivonikou, G.V., Bevis, L., Davies, I.R.L., Kay, P., & Regier, T. (2008). Categorical
perception of color is lateralized to the right hemisphere in infants, but to the left hemisphere in
adults. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America,
105(9), pp. 3221-3225.
Franklin, A., Drivonikou, G.V., Clifford, A., Kay, P., Regier, T., & Davies, I.R.L. (2008). Lateralization
of categorical perception of color changes with color term acquisition. Proceedings of the
National Academy of Sciences of the United States of America, 105(47), pp.18221-18225.
Gilbert, A.L., Regier, T., Kay, P., & Ivry, R.B. (2006). Whorf hypothesis is supported in the right visual
field but not the left. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of
America, 3(2), pp. 489-494.
Gumperz, J.J., & Levinson, S.C. (1991). Rethinking Linguistic Relativity. Current Anthropology, 32(5),
pp. 613-623.
Harnad, S. (1987). Psychophysical and cognitive aspects of categorical perception: A critical overview.
In S. Harnad (Red.), Categorical perception: The groundwork of cognition (pp. 535-565).
Cambridge: Cambridge University Press.
Hemmer, P., & Persaud, K. (2014). The influence of knowledge and expectations for color on episodic
memory. In P. Bello, M. Guarini, M. McShane, & B. Scassellati (Reds.), Proceedings of the
36th Annual Conference of the Cognitive Science Society (pp. 1162-1167). Austin: Cognitive
Science Society.
Hussein, B. (2012). The Sapir-Whorf Hypothesis Today. Theory and Practice in Language Studies,
2(3), pp. 642-646.
Jakobson, R.O. (1959). On linguistic aspects of translation. In R.A. Brower (Red.), On translation (pp.
232-239). Cambridge (MA): Harvard University Press.
Kay, P., & Kempton, W. (1984). What is the Sapir-Whorf hypothesis?. American Anthropologist, 86(1),
pp. 65-79.
Kecskes, I. (2013). Why do we say what we say the way we say it? Journal of Pragmatics, 48(1), pp.71-
83.
Lenneberg, E.H., & Roberts, J.M. (1953). The denotata of color terms. Paper gepresenteerd op
Linguistic Society of America van 08.1953 in Bloomington, Indiana.
Levinson, S. C. (1997). Language and Cognition: The Cognitive Consequences of Spatial Description
in Guugu Yimithirr. Journal of Linguistic Anthropology, 7(1), pp. 98-131.
Levinson, S.C., Kita, S., Haun, D.B.M., & Rasch, B.H. (2002). Returning the tables: Language affects
spatial reasoning. Cognition, 84(2), pp. 155-188.
Li, P., & Gleitman, L. (2002). Turning the tables: Language and spatial reasoning. Cognition, 83(3), pp.
265-294.
Lucy, J.A., & Shweder, R.A. (1979). Whorf and His Critics: Linguistic and Nonlinguistic Influences on
Color Memory. American Anthropologist, 81(3), pp. 581-615.
Majid, A., Bowerman, M., Kita, S., Haun, D.B.M., & Levinson, S.C. (2004). Can language restructure
cognition? The case for space. Trends in Cognitive Sciences, 8(3), pp. 108-114.
Majid, A., Jordan, F., & Dunn, M. (2015). Semantic systems in closely related languages. Language
Sciences, 49, pp. 1-18.
Munnich, E., & Landau, B. (2003). The effects of spatial language on spatial representation: Setting
some bounderies. In D. Gentner, & S. Goldin-Meadow (Reds.), Language in mind (pp. 113-
157). Cambridge (MA): MIT Press.
Nickerson, D. (1946). Color measurement and its application to the grading of agricultural
products: A handbook on the method of disk colorimetry. Washington, D.C: U.S. Dept.
of Agriculture [Archive.org: 28.07.2015, https://archive.org/details/colormeasurement
580nick].
Özgen, E., & Davies, I.R.L. (2002). Acquisition of categorical color perception: A perceptual learning
approach to the linguistic relativity hypothesis. Journal of Experimental Psychology: General,
131(4), pp. 477-493.
Regier, T., & Kay, P. (2009). Language, thought, and color: Whorf was half right. Trends in Cognitive
Sciences, 13(10), pp. 439-446.
Roberson, D., Davidoff, J., Davies, I.R.L, & Shapiro, L.R. (2005). Color categories: Evidence for the
cultural relativity hypothesis. Cognitive Psychology, 50(4), pp. 378-411.
Roberson, D., Pak, H., & Hanley, J.R. (2008). Categorical perception of colour in the left and right
visual field is verbally mediated: Evidence from Korean. Cognition, 107(2), pp. 752-762.
Roberson, D.M.J., Davies, I.R.L., & Davidoff, J. (2000). Color categories are not universal: Replications
and new evidence in favor of linguistic relativity. Journal of Experimental Psychology,
129(3), pp. 369-398.
Rosch Heider, E. (1972). Universals in Color Naming and Memory. Journal of Experimental
Psychology, 93(1), pp. 10-20.
Rosch Heider, E., & Olivier, D.C. (1972). The Structure of the Color Space in Naming and Memory for
Two Languages. Cognitive Psychology, 3(2), pp. 337-354.
Siok, W.T, Kay, P., Wang, W.S.Y., Chan, A.H.D., Chen, L., Luke, K.K., & Hai Tan, L. (2009).
Language regions of brain are operative in color perception. Proceedings of the National
Academy of Sciences of the United States of America, 106(20), pp. 8140-8145.
Tan, L.H., Chan, A.H.D., Kay, P., Khong, P.K., Yip, L.K.C., & Luke, K.K. (2008). Language affects
patterns of brain activation associated with perceptual decision. Proceedings of the National
Academy of Sciences of the United States of America, 105(10), pp. 4004-4009.
Whorf, B.L. (1956). The relation of habitual thought and behaviour to language. In J.B. Carroll (Red.),
Language, thought and reality: Essays by B.L. Whorf (pp. 35-270). Cambridge (MA): MIT
Press.
Winawer, J., Witthoft, N., Frank, M., Wu, L., Wade, A., & Boroditsky, L. (2007). Russian blues reveal
effects of language on color discrimination. Proceedings of the National Academy of Sciences
of the United States of America, 104(19), pp. 7780-7785.
