De Rijnbezetting door de Belgische troepen.

Charlotte Vekemans
Persbericht

De Rijnbezetting door de Belgische troepen.

Belgische bezetters: de lange schaduw van de Eerste Wereldoorlog

De afgelopen twee jaar herdacht het Belgische volk de gruwel van de Eerste Wereldoorlog, nu honderd jaar geleden. Maar wat gebeurde er toen op 11 november 1918 de wapens zwegen? Toen de rook optrok van het slachtveld aan de IJzer en de partijen samen rond de tafel gingen zitten? Wat volgde is een relatief onbekend stukje Belgische geschiedenis waarin ons land optreedt als bezettingsmacht en zich een weg zoekt tussen de Europese grootmachten.

Wespennest

Vanaf de wapenstilstand op 11 november 1918 bezetten Groot-Brittannië, Frankrijk, de Verenigde Staten en België het gebied aan de linker Rijnoever. België voelde zich verplicht mee te stappen in deze bezetting, hoewel ze niet werd betrokken in de wapenstilstandsonderhandelingen en eigenlijk afkerig stond ten opzichte van een langdurige bezetting. Het kleine landje vreesde de omsingeling door Frankrijk, dat Luxemburg al volledig onder haar invloed had geplaatst. Als Frankrijk ook nog eens het aan België grenzende Rijngebied zou beheersen, zou België omsloten worden door een land dat al verschillende keren op haar grondgebied had geaasd. De heilige schrik voor zo’n omsingeling zou tijdens de hele bezetting door de hoofden van de Belgische staatsmannen spoken. De enige uitweg die de regering en legerleiding zagen was om mee het Rijngebied te bezetten en zo op de hoogte te blijven van de plannen van de geallieerden.

Tijdens de bezetting werd het hoofdkantoor van de bezetters, de Haute Commission Interalliée des Territoires Rhénans, het schouwtoneel van het Europese machtsspel. De nasleep van de Eerste Wereldoorlog en de verschillende politieke spelletjes komen er samen in het kleine gebied tussen België, Frankrijk en de Rijn. ‘Brave Little Belgium’ besefte te laat in wat voor een wespennest het zichzelf had gestort. Na de oorlog hadden de Belgen gehoopt op een plaats tussen de grootmachten. Een plaats die ze naar eigen mening hadden verdiend door de geleverde oorlogsinspanningen. De eerste Belgische stappen in de Europese politiek werden echter op hoongelach onthaald door de Duitsers. De Belgen, die hun neutraliteit nog maar net hadden afgeschud, werden door de geallieerden al snel ingedeeld bij de kleine landjes. De Belgen beseften al snel dat één gewonnen oorlog haar geen grootmacht maakte. Ze kozen dan voor een bemiddelaarsrol, wat helaas ook niet van een leien dakje zou lopen.

Tijd voor revanche

Naast de enorme politieke problemen, werd België ook nog eens geconfronteerd met de dagdagelijkse problemen die een bezetting met zich meebracht. Na Frankrijk leverde het kleine landje het grootste aantal manschappen voor de bezetting en al snel bleek dat de oorlog nog net iets te vers in het geheugen van de soldaten zat. Pesterijen en vernederingen werden dagelijkse kost voor de Duitse bevolking, die daarnaast door de geëiste herstelbetalingen ook nog eens in diepe economische miserie zat. De Duitsers moesten alle Belgische officieren groeten, voor hen aan de kant gaan op straat en hun hoed afnemen. “Hut Ab!” werd een standaardgroet van de Belgen, die er plezier in vonden de Duitsers verder te vernederen. Wanneer de Duitser in kwestie weigerde zijn hoed af te nemen, sloegen de Belgen de hoed van hun hoofd. De legerleiding berichtte meermaals aan Brussel dat de officieren de bezetting zagen als een voortzetting van de oorlog waarin ze wraak konden nemen op de Duitsers.

Vanuit Brussel waren de orders steevast dezelfde: het Belgisch leger moest een goede verhouding tot stand brengen met de bevolking, in het kader van toekomstige economische samenwerking. Ondanks de verschillende orders die vanuit Brussel naar het Rijngebied vertrokken, bleef de legerleiding met problemen kampen. Naast de pesterijen zorgde de verveling bij de troepen helaas al snel voor een welig tierende prostitutie en drugstrafiek. Dit laatste probleem strekte zich zelfs helemaal tot de haven van Antwerpen waar de Amerikaanse soldaten een profijtelijke handel hadden opgezet in cocaïne. Bovendien waren verschillende Belgische soldaten ingekwartierd bij Duitse gezinnen, wat tot veel conflicten leidde. Burgers klaagden over prostituees die het huis betraden, hoge elektriciteits- en gasrekeningen en zelfs mishandelde huisdieren. In een aantal gevallen liepen de spanningen zo hoog op dat er doden vielen aan beide zijden. Met de uitbreiding van de bezetting naar het Roergebied in 1923 werd er een aanslag gepleegd op de Belgen waarbij er tien soldaten het leven lieten. Aan de Duitse zijde waren de slachtoffers meestal burgers die in aanvaring waren gekomen met de Belgen. Het precieze aantal slachtoffers van de bezetting is niet geweten.

Tussen twee vuren

In sommige districten waren de relaties tussen bevolking en bezetters een stuk beter, zoals in Krefeld. Daar zaten de officieren met de handen in het haar omdat bezetter en bevolking elkaar zo leuk vonden dat ze regelmatig met elkaar op café of in bed belanden. Verschillende keren werd er aan de militaire leiding gemeld dat de Belgen gezellig stonden te keuvelen met de Duitse bevolking tijdens hun dienst. Dat was natuurlijk ook weer niet de bedoeling. Lokaal twijfelden de officieren tussen een strikt militair bewind en een vriendelijke behandeling van de bezette bevolking. Op internationaal niveau brachten de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog het kleine België middenin een stormachtige Europese strijd. Binnen deze storm balanceerden de Belgen op een slap koord tussen hun droom om als grootmacht te worden geaccepteerd en hun angst verzeild te raken in een politiek conflict dat hen opnieuw in een Groote Oorlog zou storten. Voor veel Belgen en Duitsers, bleek de Eerste Wereldoorlog nog tot ver na 1918 een schaduw te werpen op hun relaties en dagdagelijks leven.

Bibliografie

Bibliografie

 

Literatuur

BARIETY, J., “La Haute Commission Interalliée des Territoires Rhénanes”, Problèmes de la Rhénanie 1919-1930 / Die Rheinfrage nach dem ersten Weltkrieg. Université de Metz. Centre de recherches Relations internationales, 1975, 15-28.

BAYLISS, G.M., The occupation of the Rhineland. 1918-1929, London, 1987.

DENK-HELMOLD, M., Die Reaktion der Reichsregierung Cuno auf die Besetzung des Ruhrgebietes durch französische und belgische Truppen 1923 im Spiegel der Presse, Doktordissertation, 1988, Köln.

DEPOORTERE, R., La question des réparations allemandes dans la politique étrangère de la Belgique après la première guerre mondiale 1919-1925, Brussel, 1997.

“De terugkeer van de ‘Russische archieven’”, Vizier. Driemaandelijks infoblad van het Koninklijk Legermuseum, 15(2002), 1-2.

 

“Die Vergiftung Europas”, Der Spiegel 37(2013), 48-50.

 

FISCHER, C. en SHARP, A. red., After the Versailles treaty, enforcement, compliance, contested identities, London, 2008.

FRAENKEL, E., Military Occupation and the Rule of Law: Occupational Government in the Rhineland, 1918-1923, Londen, 1944.

HAUBEN, H., Krefeld Die Geschichte der Stadt. Vom Ende des Ersten Weltkrieges bis zum Gegenwart, Krefeld, 2010.

HERREBOUT, E., Quellen zur Geschichte der deutsch-belgischen Beziehungen in den belgischen Staatsarchiven (mit Hinweisen auf Archivgut deutscher Provenienz) (1830 - 1962), Brussel, 2008.

HYMANS, P.,  VAN KALKEN, F. en BARTIER, J. , Mémoires, 2 dln., Brussel, 1958.

JACOBS, C.W.W., Belgien und die Rhein-Ruhrfrage 1918 - 1923. Ein Beitrag zur belgischen Außenpolitik der Zwischenkriegszeit, Dissertatie,Bonn, 1976.

JEANNESSON, S.,“Pourquoi la France a-t-elle occupé la Ruhr?”, Vingtième Siècle. Revue d'histoire, No. 51 (1996), 56-67.

JEANNESSON S., “French Policy in the Rhineland”, Diplomacy & Statecraft, 16(2005), 475-486.

JEFFERY, K.,““Hut ab,” “Promenade with Kamerade for Schokolade,” and the Flying Dutchman: British Soldiers in the Rhineland, 1918–1929”, Diplomacy & Statecraft, 16(2005) , 455-473.

KENT, B., The spoils of war, the politics, economics and diplomacy of reparations 1918-1932, Oxford, 1991.

KOSZYCK, K., Deutsche Presse 1914-1945, Berlin, 1972.

KRAUS, H.-C., Versailles und die Folgen. Außenpolitik zwischen Revisionismus und Verständigung 1919 - 1933, Berlijn, 2013.

LAUTER, A.-M., Sicherheit und Reparationen. Die französische Öffentlichkeit, der Rhein und die Ruhr (1919-1923), Essen, 2006.

MARKS, S.,  Innocent Abroad: Belgium at the Paris Peace Conference of 1919, Chapel Hill, 1981.

NEFORS, P. en TALLIER, P.-A. red., Quand les canons se taisent, actes du colloque international organisé par les Archives de L’Etat et le Musée royal de l’Armée et d’Histoire militaire (Bruxelles, 3-6- novembre 2008), Brussel, 2010.

O’RIORDAN, E., “The British Zone Of Occupation in the Rhineland”, Diplomacy & Statecraft, 16(2005), 439-454.

PANKE, D., “Dwarfs in international negotiations: how small states make their voices heard,” Cambridge Review of International Affairs, 25(2012), 313-328.

PAWLEY, M., The watch on the Rhine. the military occupation of the Rhineland, 1918 - 1930, 2007, Londen.

 SHARP, A., The Versailles settlement, peacemaking in Paris 1919, Basingstoke, 1991.

SÜß, M., Rheinhessen unter französischer Besatzung, Stuttgart, 1988.

TIRARD, P., La France sur le Rhin: Douze Années d'Occupation Rhénane, Parijs, 1930.

URLANIS, B., Wars and Population, Moskou, 1971.

VANLANGENHOVE, F., “Contribution à l'histoire de la politique rhénane de la Belgique de 1919 à 1925”, Revue belge de philologie et d'histoire, 56 (1978), 410- 430.

VANLANGENHOVE, F., L'élaboration de la politique étrangère de la Belgique entre les deux guerres mondiales, Brussel 1980.

VERBEECK, G., Een geschiedenis van Duitsland. Sporen en dwaalsporen van een natie, Leuven, 2010.

VOGELS, W., red., Die verträge über besetzung und räumung des Rhinelandes und die Interalliierten Rheinlandoberkommission in Coblenz, Berlijn, 1925.

WIGGER, I., Die “Schwarze Schmach am Rhein”, Münster, 2007.

WILLIAMSON, D. G., The British in Germany. 1918–1930: The Reluctant Occupiers, Oxford en New York, 1991.

Digitale Informatie

“Albert Devèze”, Algemeen Rijksarchief België, (http://search.arch.be/nl/zoeken-naar-archieven/zoekresultaat/ead/index/….) Laatst geraadpleegd op 11 augustus 2014.

BREDENBROCK, C. [History Dokus], Der Feind am Rhein: Die allierte Besatzung nach dem ersten Weltkrieg, video, 1 maart 2013, (https://www.youtube.com/watch?v=if0pqIP-IBg). Laatst geraadpleegd op 1 augustus 2014.

“De Namenlijst”, In Flanders Fields Museum, (http://www.inflandersfields.be/nl/namenlijst/navigatie/kenniscentrum/do…). Laatst geraadpleegd op 4 augustus 2014.

“Der Reichskommissar für die besetzten rheinischen Gebiete”, Landschaftsverband Rheinland,  (http://www.rheinische-geschichte.lvr.de/themen/Das%20Rheinland%20im%202…) Laatst geraadpleegd op 28 juli 2014.

“Edmond De Gaiffier D'hestroy”, Archive Catholic Herald (http://archive.catholicherald.co.uk/article/10th-august-1935/19/baron-d…). Laatst geraadpleegd op 11 augustus 2014.

“Ferdinand Foch”, Encyclopedia Britannica (http://www.britannica.com/EBchecked/topic/211837/Ferdinand-Foch). Laatst geraadpleegd op 11 augustus 2014.

“Ferdinand Peltzer”, Algemeen Rijksarchief België, (http://search.arch.be/nl/zoeken-naar-archieven/zoekresultaat/ead/index/…).  Laatst geraadpleegd op 30-07-14.

“Fulgence Masson”, Liberaal archief, (http://www.liberaalarchief.be/Masson2005.pdf)Laatst geraadpleegd op 11 augustus 2014.

“Henri Jaspar”, Encyclopedia Britannica  (http://www.britannica.com/EBchecked/topic/301525/Henri-Jaspar). Laatst geraadpleegd op 11 augustus 2014.

JUNG, A., “Als der Mark vernichtet wurde”, Der Spiegel Online, (http://www.spiegel.de/einestages/hyperinflation-1923-a-948427.html), 31 juli 2009, Laatst geraadpleegd op 23-03-2014.

“Kölnische Volkszeitung”, Landschaftsverband Rheinland (http://www.rheinische-geschichte.lvr.de/themen/Das%20Rheinland%20im%202…) Laatst geraadpleegd op 2 augustus 2014.

 

“Louis Rucquoy”, Wikipedia, (http://fr.wikipedia.org/wiki/Louis_Ruquoy) Laatst geraadpleegd op 11 augustus 2014.

“Organisation Escherich, Historisches Lexicon Bayern, 2014.(http://www.historisches-lexikon-bayerns.de/artikel/artikel_44558).  Laatst geraadpleegd op 28 juli 2014.

“Paul Tirard”, Le comité des travaux historiques et scientifiques, (http://cths.fr/an/prosopo.php?id=114410#) Laatst geraadpleegd op 11 augustus 2014.

“Rolin-Jaquemyns”, Algemeen Rijksarchief België (http://search.arch.be/nl/zoeken-naar-archieven/zoekresultaat/ead/index/…). Laatst geraadpleegd op 11 augustus 2014.

 

Bronnenmateriaal

AAKEN, Stadtarchiv, Besatzungszeit 1918-1922.

AAKEN, Stadtarchiv, Befreiung Aachens 1930.

DORTMUND, Institut für Zeitungsforschung, Aachener Anzeiger. Politisches Tageblatt.

DORTMUND, Institut für Zeitungsforschung, Aachener Anzeiger. Echo der Gegenwart.

DORTMUND, Institut für Zeitungsforschung, nr.:8: Besatzungszeit.

KREFELD, Stadtarchiv, nr.: 4 Belgische Besatzung, Reparationen.

KREFELD, Stadtarchiv, nr.: 9 Besatzung.

MÜNSTER, Zeitungs- und Pressearchiv, Kölnische Volkszeitung.

BRUSSEL, Archief Ministerie van Buitenlandse Zaken, HCITR, nr. 49: Attentats.

BRUSSEL, Archief Ministerie van Buitenlandse Zaken, HCITR, nr. 47: Incidents en Territoires Occupés.

BRUSSEL, Archief Ministerie van Buitenlandse Zaken, HCITR, nr. 190: Affaires diverses: activisme, séparatisme.

BRUSSEL, Archief Ministerie van Buitenlandse Zaken, HCITR, nr. 41: Presse Belge en Territoires Occupés.

BRUSSEL, Archief Ministerie van Buitenlandse Zaken, HCITR, nr. 46: Propagande pangermaniste en Territoires Occupés

BRUSSEL, Archief Ministerie van Buitenlandse Zaken, Archives Diplomatiques, nr. 10 447: Actes violences a charge de troupes Belges.

BRUSSEL, Archief Ministerie van Buitenlandse Zaken, Archives Diplomatiques, nr. 10 443: Attitude.

BRUSSEL, Archief Ministerie van Buitenlandse Zaken, Archives Diplomatiques, nr. 10 437: Attitude.

BRUSSEL, Archief Ministerie van Buitenlandse Zaken, Archives Diplomatiques, nr. 10 422: Diverses

BRUSSEL, Archief Ministerie van Buitenlandse Zaken, Archives Diplomatiques, nr. 10 432: Divergences et griefs.

BRUSSEL, Archief Ministerie van Buitenlandse Zaken, Archives Diplomatiques, nr. 10 095: Anti-allié (ruhr).

BRUSSEL, Archief Koninklijk Legermuseum, Rhenanie, nr. 88/83:  Troupes - Population.

BRUSSEL, Archief Koninklijk Legermuseum, Rhenanie, nr. 88/1-4: Presse.

BRUSSEL, Archief Koninklijk Legermuseum, Rhenanie, nr. 88/86: Attentats.

BRUSSEL, Archief Koninklijk Legermuseum, Moskou, nr. 185/63-66: Propaganda tegen de Belgen.

BRUSSEL, Archief Koninklijk Legermuseum, Moskou, nr. 185/167: Historische notities.

 

 

Gedigitaliseerde bronnen

“Kabinettssitzung vom 3 November 1919”, Bundesarchiv (http://www.bundesarchiv.de/aktenreichskanzlei/1919-1933/1000/bau/bau1p/…). Laatst geraadpleegd op 29 juli 2014.

“Ministerraad 16 januari 1919”, Algemeen Rijksarchief (http://extranet.arch.be/lang_pvminister.html) Laatst geraadpleegd op 26 juli 2014.

 “Ministerraad 7 maart 1921”, Algemeen Rijksarchief (http://extranet.arch.be/lang_pvminister.html) Laatst geraadpleegd op 31 juli 2014.

 “Ministerraad 11 april 1921”, Algemeen Rijksarchief (http://extranet.arch.be/lang_pvminister.html) Laatst geraadpleegd op 31 juli 2014.

“Ministerraad 3 mei 1919”, Algemeen Rijksarchief (http://extranet.arch.be/lang_pvminister.html) Laatst geraadpleegd op 26 juli 2014. “Ministerraad 4 mei 1919”, Algemeen Rijksarchief (http://extranet.arch.be/lang_pvminister.html) Laatst geraadpleegd op 26 juli 2014.

“Ministerraad 7 mei 1921”, Algemeen Rijksarchief (http://extranet.arch.be/lang_pvminister.html) Laatst geraadpleegd op 31 juli 2014.

 

 

Universiteit of Hogeschool
Geschiedenis
Publicatiejaar
2015
Promotor(en)
Martin Kohlrausch
Kernwoorden
Share this on: