DE SCHOOL HERDACHT: Onderzoek naar ontwerpparameters
Schoolarchitectuur: meer dan een ruimte om te leren.
Leren is orde en samenhang scheppen in je hoofd, structuren vormen waar eerder geen organisatie heerste. Ruimte maken is eveneens structuur aanbrengen waar eerst leegte of chaos heerste. Leren is dan een vorm van ruimte scheppen in je hoofd; ruimte voor andere aspecten, opvattingen, relaties, interpretaties en associaties. Leren is zo dan misschien wel de mooist denkbare benadering van het begrip ruimte’ (Hertzberger, 2008, p. 67).
Dit opmerkelijke citaat van Herman Hertzberger, een Nederlands architect die zich toelegde op scholenbouw, haalt een belangrijke relatie aan: de relatie tussen ruimte en leren. Scholen zijn meer dan onderwijsgebouwen, het zijn leef- en ontwikkelingsplekken voor kinderen en jongeren. De architectuur van deze ruimtes is dan ook uiterst belangrijk en dient leerkrachten en jongeren te sturen, maar eveneens een grote vrijheid en een waaier van mogelijkheden te creëren.
‘De jeugd van tegenwoordig’ is een frequent toegepast begrip, vaak zonder enig besef van wie deze jongeren zijn en waar ze voor staan. Het is een generatie die de laatste jaren snel evolueert en vaak aan clichés zoals luiheid en mediaverslaving onderworpen wordt. Maar één ding staat vast: deze jongeren zijn de toekomst van de samenleving. Het is dan ook belangrijk om voldoende aandacht aan deze groep te besteden en ze een voorname plaats te geven binnen onze samenleving. De maatschappij moet een belangrijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van deze jongeren tot krachtige jongvolwassenen. Het onderwijs speelt daarin een doorslaggevende rol. Momenteel rijzen er heel wat vragen rond het traditionele onderwijs: Voldoet de klassieke onderwijsmethode nog? Is er een uitbreiding nodig van de taken van het onderwijs? Is het onderwijs geschikt voor de huidige en komende generaties en de bijhorende tijdsgeest? Er wordt gezocht naar alternatieven die beter afgestemd zijn op de huidige samenleving. Een aanpassing van de schoolarchitectuur is dan ook een logische volgende stap.
Om de waarde en het belang van schoolarchitectuur te onderzoeken, is het belangrijk de context rond onderwijs te begrijpen. Onderwijs staat niet op zich, maar maakt deel uit van onze samenleving en wordt beïnvloedt door tal van factoren. Er zijn (ten minste) vier belangrijke domeinen te bespreken wanneer men schoolarchitectuur aanhaalt: maatschappij, onderwijskunde, pedagogie en ruimte. Wanneer we deze domeinen in detail bestuderen, kunnen we verschillen ontwerpparameters bepalen. Deze parameters vormen geen kant-en-klare oplossingen, maar zijn richtlijnen die architecten, maar ook opdrachtgevers, kunnen volgen tijdens het creëren van hun schoolproject. De parameters streven naar een school ontworpen voor een bredere samenleving.
Na onderzoek binnen de vier aangehaalde domeinen onderstaat er een nieuwe visie op het ontwerpen van scholen. Het schoolgebouw wordt getransformeerd tot een semi-openbaar gebouw, dat een sociaal baken vormt binnen de gemeenschap. De kern van het stedelijk weefsel wordt opgeladen en bekomt een sterkere identiteit. Daarnaast weerspiegelt de schoolomgeving de maatschappij en vormt zo een model van de wereld. Leerlingen worden door deze omgeving gestimuleerd en optimaal voorbereid op de toekomst. Het schoolgebouw is niet alleen een ruimte voor onderwijs; voor jongeren betekent het een vooraanstaande leef- en ontwikkelingsplek. Het vormt een thuis voor zowel leerlingen als leerkrachten, waarin opvoeding, spel en ontspanning het leerproces complementeren. Het schoolgebouw vormt een gelede ruimte, waarin diversiteit mogelijkheden opent naar een bredere benadering van onderwijs. Architecten beschikken over een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid bij het ontwerpen van schoolgebouwen. Ze kunnen aan de hand van een doordachte en onderbouwde architectuur een waardevolle bijdrage leveren aan de kwaliteit van onze schoolomgeving.
Scholen zijn leerruimtes: plekken waar jongeren opgroeien en voorbereid worden op de samenleving. Dit voorbereide aspect moet een hoofdrol spelen in het onderwijs en zich uiten in de architectuur. De ruimtes moeten stimuleren en uitdagen, maar ook rust en geborgenheid bieden. In deze voortdurend evoluerende maatschappij, verandert de school mee. De uitdaging van de architect en de opdrachtgever ligt in het vinden van een schoolarchitectuur die deze veranderingen aan kan, of nog meer: ondersteunt.
Bibliografie
Boeken
Bellens, K. en De Fraine, B. (2012). Wat werkt? Kenmerken van effectief basisonderwijs. Leuven: Uitgeverij Acco.
De Bruyckere, P. en Hulshof C. (2013). Jongens zijn slimmers dan meisjes – en andere mythes over leren en onderwijs. Leuven: Uitgeverij Lannoo Campus.
De Bruyckere, P. en Smits, B. (2011). De jeugd is tegenwoordig. Leuven: Uitgeverij Lannoo Campus.
Dewey, J. (1897). My pedagogic creed. New York/Chicago: E.L. Kellog & Co.
Herzberger, H. (2008). Ruimte en leren. Rotterdam: Uitgeverij 010.
Logister, L. (2004). Creatieve democratie. Budel: Damon bv.
Provoost, M. (2003). Hugh Maaskant – Architect van de vooruitgang. Rotterdam: Uitgeverij 010.
Rohmer, M. (2007). Bouwen voor de next generation. Rotterdam: Nai Uitgevers.
Ubachs, P. (2000). Handboek voor de geschiedenis van Limburg. Hilversum: Uitgeverij Verloren.
Verstegen, T. en Broekhuizen D. (2008). Een traditie van verandering – de architectuur van het hedendaagse schoolgebouw. Rotterdam: Nai Uitgevers.
Onderzoekspublicaties
AGIOn (2008). De schoolgebouwenmonitor 2008. Indicatoren voor de kwaliteit van de schoolgebouwen in Vlaanderen. Antwerpen: Garant uitgevers.
AGIOn (2010). Naar een inspirerende leeromgeving. Instrument voor duurzame scholenbouw. Brussel: Uitgever Politeia nv.
AGIOn (2012). In Ruimte naar de Brede School, onderzoek naar de ruimtelijke vertaling van een pedagogisch en maatschappelijk concept. Brussel: Henri Duqué uitgevers.
Crevits, H. (2014). Beleidsnota 2014-2019. Onderwijs. Brussel: Departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid
Lodewijckx, E. (2008). Veranderende leefvormen in het Vlaamse Gewest, 1990-2007. Brussel: Josée Lemaitre.
Stimuleringsfonds voor architectuur (2011). De duurzame school – verkenning van een nieuw schooltype. Rotterdam: GTV Oosterhout.
Van Veelen, Y. (2007). Vet! De leefwereld van jongeren. Rotterdam: Uitgeverij 010.
Verstraete, E. (2006). Vlaamse leermiddelen onder de loep. Op zoek naar het interculturele gehalte. Gent: Steunpunt Diversiteit & Leren.
Tijdschriften
Agirdag, O., Merry, M. en Van Houtte, M. (2014). Teachers’ Understanding of Multicultural Education and the Correlaties of Multicultureal Content Integration in Flanders. Education and urban society, jaargang 46 nr. 4, p. 20-25.
Degryse, I. (2014). Wij proberen de leerlingen verliefd te laten worden op de wereld: een laboratorium voor onze scholen. Knack, nr. 44, p. 39-43.
Sanburn, J. (2013). Millenials. Time, volume 181 nr. 19, p. 30-35.
Vanmaele, L. (2004). Hoofdelijk, mutueel, gedifferentieerd onderwijs. Impuls, jaargang 35 nr. 1, p. 15-21.
Scripties
Coppieters, S. en Van Assche, L. (2009). Schoolarchitectuur. Paper. Gent: Arteveldehogeschool.
Corporaal, S. (2014). Het schoolgebouw als leermeester. Paper. Diepenbeek: Universiteit Hasselt.
Muys, N. (2004). De leerkracht tussen norm en praktijk - Geschiedenisonderwijs in Vlaanderen na WO II. Paper. Gent: Universiteit Gent.
Roest, H. (2008). Vernieuwende onderwijsgebouwen, de ontwikkeling van typologieën in onderwijsgebouwen vanaf de 19de eeuw. Paper. Delft: Technische Universiteit Delft.
Lezingen
Rohmer, M. (2014a). Het grote scholencongres. Congres. Rotterdam: Lantarenvenster.
Rohmer, M. (2014b). Schoolarchitectuur, gedurfd bouwen. Lezing. Turnhout: de Warande.
Martens, R. (2014). De duurzame school. Lezing. Diepenbeek: Universiteit Hasselt.
Online bronnen
Agoraschool Roermond (2014). Kinderen voorbereiden op de 21e eeuw, via http://www.agoraroermond.nl/ [geraadpleegd op 2 januari 2015].
American Psychological Association (2011). Social networking’s good and bad impacts on kids, via http://www.sciencedaily.com/releases/2011/08/110806203538.htm [geraadpleegd op 17 november 2014].
De Freinetbeweging (2006). Freinetonderwijs, via http://www.freinet.nl/nl/uitgangspunten.html [geraadpleegd op 9 oktober 2014].
Van Dale (2014). Woordenboek, via http://www.vandale.be/en [geraadpleegd op 13 oktober 2014].
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2014). Beleidsdomein Onderwijs en Vorming, via http://www.ond.vlaanderen.be/wegwijs/ [geraadpleegd op 3 oktober 2014]
Vlaamse Overheid (2014). Officieel en vrij onderwijs: de onderwijsnetten en –koepels, via http://www.vlaanderen.be/nl/onderwijs-en-wetenschap/onderwijsaanbod/officieel-en-vrij-onderwijs-de-onderwijsnetten-en-koepels [geraadpleegd op 3 oktober 2014]
