Een gladgeschoren Marx in de handen van Gilles Deleuze
In het jaar van zijn overlijden zei de invloedrijke Franse filosoof Gilles Deleuze (1925-1995) dat zijn volgende boek Grandeur de Marx zou heten. Dat boek kwam er nooit. Met deze masterproef wilde ik dieper doordringen in Deleuzes filosofie, door middel van een experimentele vraag: wat zou Deleuze met de gedachten van Karl Marx (1818-1883) hebben aangevangen? Ontmoetingen met grote denkers waren voor Deleuze immers geen gedweeë herhalingen, maar wel een gelegenheid tot het mobiliseren van het eigen denken. Kon hij daarmee andermans intuïties vers leven inblazen, des te beter, maar het ging hem in de filosofie vooral over de problemen die de filosoof zelf obsederen.
De eerste verkenning van filosofische snijpunten tussen beide denkers gebeurt met verwijzing naar de impact van Spinoza en Nietzsche op Deleuzes denken. Daarbij komen vooral het materialisme, het belang van de immanentie en de afwijzing van de dialectiek aan bod. Ze bieden een eerste kans tot ontmoeting tussen Deleuze en Marx.
Maar de hoofdmoot van de aandacht gaat naar L’anti-Œdipe, het spraakmakende werk dat Deleuze samen met zijn vriend Félix Guattari, psychoanalist en politiek activist, schreef. De ondertitel ervan (zoals van het vervolg Mille plateaux) luidt niet toevallig Kapitalisme en schizofrenie. Marx begreep als geen ander dat het kapitalisme tot stand was gekomen op twee grote breuklijnen, door het op elkaar inhaken van twee historische vormen van “decodering”: deze van het kapitaal en deze van arbeiders die enkel hun spierkracht konden verhuren. Deleuze stelt dat het kapitalisme – volstrekt anders dan de primitieve en despotische systemen die eraan voorafgingen – er een schizofreen genoegen in schept om deze decoderingen niet alleen te laten bestaan, maar er via een axiomatiek van het geld talloze nieuwe decoderingen op te laten volgen.
Het verzet hiertegen moet voor Deleuze altijd een minoritair karakter hebben. Welke revolutionaire rol kan de filosofie hierin spelen? Met deze vraag belandt Deleuzes filosofie, die altijd ook een metafysica bleef, op het kruispunt van de ethiek en de politiek. Deleuze noemt de schaamte (la honte d’être un homme) één van de krachtigste motieven van de filosofie. Tegelijk wil hij komaf maken met het systeem van het oordeel. Maar welk soort gevecht kan een mens nog leveren met wat beschamend is, als er geen oordeel meer aan te pas mag komen? Hoe kan hij met enige kans strijd voeren tegen de kapitalistische machine, die zo cynisch is dat ze niet eens voor een ideologie kan doorgaan?
Bibliografie
I.
Gilles DELEUZE, Nietzsche et la philosophie, 1962, Presses Universitaires de France (N62).
-----, Nietzsche, 1965, Presses Universitaires de France, 7de editie (N65).
-----, Différence et répétition, 1968, Presses Universitaires de France (DR68).
-----, Spinoza. Philosophie pratique, 1981, Les Éditions de Minuit (S81).
-----, Pourparlers, 1990, Les Éditions de Minuit (P90).
-----, Critique et clinique, 1993, Les Éditions de Minuit (C93).
-----, Cours de Vincennes, 1971-1972, op www.webdeleuze.com.
-----, L’île déserte et autres textes (textes et entretiens 1953-1974), éd. David Lapoujade, 2002, Les Éditions de Minuit.
-----, Deux régimes de fous (textes et entretiens 1975-1995), éd. David Lapoujade, 2003, Les Éditions de Minuit.
Gilles DELEUZE, Félix GUATTARI, L’anti-Œdipe. Capitalisme et schizophrénie 1, 1972/1973, Les Éditions de Minuit (AŒ72).
-----, Kafka, pour une littérature mineure, 1975, Les Éditions de Minuit (K75).
-----, Mille Plateaux. Capitalisme et schizophrénie 2, 1980, Les Éditions de Minuit (MP80).
-----, Qu’est-ce que la philosophie?, 1991, Les Éditions de Minuit (Q91).
Gilles DELEUZE, Claire PARNET, Dialogues, 1996, Flammarion (D96).
-----, L’Abécédaire de Gilles Deleuze (DVD door Pierre-André BOUTANG, 1988-1989.
Karl MARX, Parijse manuscripten (1844-), 1969, Boucher Den Haag.
-----, De armoede van de filosofie (1847), 1986, Uitgeverij Progres.
-----, Le 18 Brumaire de Louis Bonaparte (1851), 1946, Editions sociales.
-----, Bijdrage tot de kritiek op de politieke economie (1859), 1979, Pegasus.
-----, Het kapitaal (1867 en 1885), 2010, Uitgeverij Boom Amsterdam.
II.
Arnaud BOUANICHE, Gilles Deleuze, une introduction, 2007, Pocket.
Maël LE GARREC, Apprendre à philosopher avec Deleuze, 2010, Editions Ellipses.
David LAPOUJADE, Deleuze, les mouvements aberrants, 2014, Les Éditions de Minuit.
David McLELLAN, Marx’ leven en werk, 1975, Van Gennep Amsterdam.
Ed ROMEIN e.a. (redactie), Deleuze compendium, 2009, Boom Amsterdam.
Robert SASSO et Arnaud VILLANI (ed.), Les cahiers de Noesis, Le vocabulaire de Gilles Deleuze, 2003, C.R.H.I.
Guillaume SIBERTIN-BLANC, Deleuze et l’anti-Œdipe, 2010, Presses Universitaires de France.
Nicholas THOBURN, Deleuze, Marx and Politics, 2003, Routledge.
Louis VAN BLADEL, Kerngedachten van Karl Marx, herwerkte tweede druk, 1976, Uitgeverij de Nederlandsche Boekhandel.
François ZOURABICHVILI, Le vocabulaire de Deleuze, s.d., Ellipses.