Bijna wekelijks komt het thema rond ontbossing van het Amazonewoud in de actualiteit. Hierbij worden de grote gevolgen voor de natuur en klimaatopwarming telkens aangehaald, maar de lokale bevolking wordt vaak over het hoofd gezien. Deze mensen zijn afhankelijk van het Amazonewoud en gebruiken de natuurlijke rijkdommen die het te bieden heeft om huizen te bouwen, sierraden te maken, om te voorzien in voedsel, medicinale toepassingen, enzovoort. Als deze voorzieningen plots wegvallen of verminderen door een verandering in landgebruik, zoals ontbossing, heeft dit grote gevolgen. Deze gevolgen beïnvloeden niet enkel de voedselvoorziening en ziektezorg, maar ook de biodiversiteit.
Oorzaken van modernisering
De voorgelegde thesis is een aanvulling bij het project ASSETS (Attaining Sustainable Services from Ecosystems) die wetenschappelijk onderzoek uitvoert in het regenwoud van drie verschillende landen: Colombia, Peru en Malawi. Het project heeft als doelstellingen de gevolgen van veranderingen in landgebruik op de levensstijl van de lokale bevolking te onderzoeken, alsook hoe de natuurlijke voorzieningen vanuit het Amazonewoud worden beïnvloed. Tijdens het verblijf voor het thesisonderzoek werden de nuttige planten voor de lokale bevolking in twee geselecteerde dorpen vastgelegd. In deze dorpen is de graad van modernisering gelinkt aan veranderingen in landgebruik. Bijvoorbeeld ontbossing om plaats te maken voor palmolie gaat gepaard met de aanleg van wegen, hierdoor verandert niet alleen het natuurlijke landschap, maar worden dorpen beter bereikbaar en hebben ze meer toegang tot de gemoderniseerde wereld. Dit gaf aanzet na te gaan of de plantenkennis wordt beïnvloed door aanwezigheid van ‘moderne’ elementen, zoals een gsm en internet. Ook basisvoorzieningen zoals elektriciteit en stromend water werden in beschouwing genomen.
Avontuur in het Amazonewoud
Het onderzoek werd uitgevoerd in twee verschillende dorpen: Pueblo Libre en Naranjal. Beide dorpen behoorden tot de bevolkingsgroep van de mestizos, die een mix is van blanke en inheemse volkeren. Ondanks het feit dat mestizos al 100-den jaren aanwezig zijn, namelijk sinds de kolonisatie van Peru en er nu de grootste bevolkingsgroep vormen, is hun plantengebruik nog maar beperkt bestudeerd. Vooral in de Ucayali regio is er een gebrek aan informatie rond het plantengebruik met deze bevolkingsgroep en verder heeft dit gebied te kampen met grootschalige ontbossing en (illegale) houtkap. Dit zorgt ervoor dat de planten en de kennis van deze planten aan een verbazingwekkende snelheid aan het verdwijnen zijn.
Het eerste dorp was Pueblo Libre, gelegen aan een grote weg, en was dus relatief makkelijk bereikbaar. Het tweede dorp was Naranjal, dit dorp lag aan een grotere rivier (Ucayali rivier) en was vooral bij veel regenval heel moeilijk bereikbaar. Tijdens het onderzoek in Naranjal was er zelfs zoveel regen gevallen waardoor geen enkele auto het dorp kon bereiken en een kano met een klein motortje de enige manier was om er weg te raken. Deze trip duurde dan nog eens verschillende uren en tijdens de kanotocht moest er voortdurend water weggeschept worden.
Pueblo Libre was het meest gemoderniseerde dorp van de twee: er was elektriciteit, vele huizen hadden stromend water, ook was er ontvangst met de gsm en sinds een project van USAID in 2014 was er zelfs een computerlokaal gebouwd waar toegang is tot het internet. Daarnaast werd het Amazonewoud in dit dorp reeds voor grote delen ontbost voor de productie van palmolie.
Naranjal, het dorp aan de rivier, was daarentegen veel minder gemoderniseerd. ’s Avonds was er gedurende twee à drie uur elektriciteit die werd opgewekt met behulp van een kleine generator. Elke morgen moest er water gehaald worden aangezien er geen stromend water was. Verder had dit dorp geen internet- of gsmverbinding en het Amazonewoud is nog relatief ongerept.
Deze verschillen in graad van modernisering, die gelinkt zijn aan de ontbossing, zorgen voor grote verschillen tussen beide dorpen. De bereikbaarheid van Pueblo Libre zorgt ervoor dat de mensen makkelijker naar steden kunnen om naar een apotheek te gaan, eten in een supermarkt te kopen, kunnen gaan shoppen om nieuwe kleren, enzovoort. Samen met toegang tot het internet, heeft dit alles ervoor gezorgd dat Pueblo Libre heel snel gemoderniseerd is en dus ook veel minder afhankelijk is geworden van de natuurlijke rijkdommen die het Amazonewoud te bieden heeft. Naranjal daarentegen, die slechts weinig contact heeft met de gemoderniseerde buitenwereld, is nog veel meer afhankelijk van het Amazonewoud. Dit uit zich duidelijk in de levensstijl van deze mensen: de mannen gaan bijvoorbeeld nog regelmatig gaan jagen en de vrouwen hakken ’s morgens hout om het kookvuur aan te steken.
Gebruik van natuurlijke rijkdommen
In totaal werden in beide dorpen 269 nuttige planten vermeld, waarvan 187 verschillende planten ook verzameld werden uit het Amazonewoud. Het verzamelen van deze planten was een groot avontuur met vele (natuurlijke) hindernissen, zoals tarantula’s en slangen.
Opvallend bij het vergelijken van de resultaten is het grote verschil tussen het totaal aantal planten die gebruikt worden in Pueblo Libre en Naranjal, waarbij Naranjal meer nuttige planten telt dan Pueblo Libre. Dit verschil was ook duidelijk op te merken bij de medicinale planten. Hieruit kan dus afgeleid worden dat de mensen uit Naranjal over een uitgebreidere kennis beschikken als het gaat over het gebruik van planten en dus ook meer afhankelijk zijn van deze planten in vergelijking met Pueblo Libre. Dit hangt samen met de reeds aangehaalde verschillen in modernisering.
Hieruit kan besloten worden dat modernisering effectief een invloed heeft op de kennis rond nuttige planten. De vraag is natuurlijk of deze verminderde plantenkennis en verlies van biodiversiteit die gelinkt is aan modernisering negatief of positief is voor de levenskwaliteit van de lokale bevolking. De resultaten van deze thesis zullen bijdragen om samen met de andere resultaten van het ASSETS project een antwoord te kunnen geven op deze vraag.
ReferencesAsner G.P., Knapp D.E., Broadbent E.N., Oliveira P.J.C, Keller M., Silva J.N. (2005). Selective logging in the Brazilian Amazon, Science, 310, 480-481Balemie K. and Kebebew F. (2006). Ethnobotanical study of wild edible plants in Derashe and Kucha districts, South Ethiopia. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 2:53, doi:10.1186/1746-4269-2-53Balick M. J. and Cox P. A. (1996). Plants, people, and culture: the science of ethnobotany. Scientific American LibraryBalslev H., Grandez C., Paniagua Zambrana N. Y., Møller A. L. and Hansen S. L. (2008). Palmas (Arecaceae) útiles en los alrededores de Iquitos, Amazonía Peruana. Revista Peruana de Biología, 15, 121-132.Bastien J. W. (1987). Cross-cultural communication between doctors and peasants in Bolivia. Social Science and Medicine, 24:12, 1109-1118Begossi A. (1996). Use of ecological methods in ethnobotany: diversity indices. Economic botany, 50:3, 280-289.Beltrán-Rodríguez L., Ortiz-Sánchez A., Mariano N. A., Maldonado-Almanza B., Reyes-García V. (2014). Evaluating different methods used in ethnobotanical and ecological studies to record plant biodiversity. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 10:48 http://www.ethnobiomed.com/content/10/1/14Borgatti S. (1998). Elicitation techniques for cultural domain analysis. In J. Schensul & M. LeCompte (Eds.), The Ethnographer’s Toolkit, Vol.3. Walnut Creek, CA: Altimira PressBussmann R.W. and Sharon D. (2006). Traditional medicinal plant use in Northern Peru: tracking twothousand years of healing culture. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 2:47 doi:10.1186/1746-4269-2-47Calvet-Mir, L., Reyes-García, V., and Tanner, S. (2008). Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 4:18Cámara-Leret R., Paniagua-Zambrana N., Balslev H., Macía M.J. (2014). Ethnobotanical Knowledge Is Vastly Under-Documented in Northwestern South America. PLoS ONE 9:1: e85794. doi:10.1371/journal.pone.0085794Coca-Castro A., Reymondin L., Bellfield H., Hyman G. (2013). Land Use Status and Trends in Amazonia. Report for Global Canopy Programme and International Center for Tropical Agriculture as part of the Amazonia Security Agenda project.Cook F. E. M. (1995). Economic Botany: Data collection standard. Royal Botanic Gardens (Kew), 14656Cossío R, Menton M, Cronkleton P and Larson A. (2014). Community forest management in the Peruvian Amazon: A literature review. Working Paper 136. Bogor, Indonesia: CIFOR.Cotton C. M. (1996). Ethnobotany: Principles and Applications, John Wiley and Sons, New York, 399Cruz-García G.S. (2014). Exploring diversity in the present: ethnobotany studies. In: Chevalier A., Marinova E. & Peña-Chocarro L. (Editors). An offprint from Plants and People. Choices and Diversity through Time. OXBOW BOOKS, Oxford, United Kingdom, 42-58.Cruz-Garcia G. S. and Price L. (2011). Ethnobotanical investigation of ‘wild’ food plants used by rice farmers in Kalasin, Northeast Thailand. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 7:33Cunningham A. B. (2001). Applied Ethnobotany: People, wild plant use and conservation. Earthscan, 300De-la-Cruz H., Vilcapoma G., Zevallos P. A. (2007). Ethnobotanical study of medicinal plants used by the Andean people of Canta, Lima, Peru. Journal of Ethnopharmacology, 111, 284-294De la Torre L., Cerón C. E., Balslev H., Borchsenius F. (2012). A biodiversity informatics approach to ethnobotany: meta-analysis of plant use patterns in Ecuador. Ecology and Society 17(1):15. http://dx.doi.org/10.5751/ES-04582-170115Desmarchelier C. and Schaus F. W. (2000). Sixty medicinal plants from the Peruvian Amazon: Ecology, ethnomedicine and bioactivity. Bio2000: Lima, Peru, 270Dirección General Forestal y de Fauna Silvestre (DGFFS) (2014). Perú Forestal en números año 2013. Ministerio del Agricultura, San Isidro, 212Dufour D. L. (1990). Use of tropical rainforests by native Amazonians, Bioscience, 652-659Ethnobiology Working Group (2003). Intellectual imperatives in Ethnobiology. NSF Biocomplexity workshop report. Missouri Botanical Garden, (MO).Etkin N. L. and Ross P.J (1982). Food as medicine and medicine as food. Social Science and Medicine, Vol 16., 1559-1573Flores Bendezú Y. (2014). Arboles nativos de la region Ucayali, Peru. Estación experimental agraria Pucallpa – INIA, Pucallpa, Peru, 439Foley J. A., Asner G. P., Costa M. H., Coe M. T., DeFries R., Gibbs H. K., Howard E. A., Olson S., Patz J., Ramankutty N., Snyder P. (2007). Amazonia revealed: forest degradation and loss of ecosystem goods and services in the Amazon Basin. Front Ecol Environ, 5:1, 25–32Fraser B. (2014). Deforestation: Carving up the Amazon. Nature, 509, 418-419Fujisaka S., Escobar G., Veneklaas E. J. (2000). Weedy fields and forests: interactions between land use and the composition of plant communities in the Peruvian Amazon. Agriculture, Ecosystems and Environment, 78, 175-186Grivetti L. E. and Ogle B. M. (2000). Value of traditional foods in meeting macro- and micronutrient needs: the wild plant connection. Nutrition Research Reviews, 13, 31-4657Gutiérrez Alvarado W.O. , Vílchez Alcalá L.A. , Pinto Guerra H.M. ,Alva A., Mozombite O.I., Pinedo Meza E. , Grández Ríos C.A. y García Garay G. (2010). Identification and uses of medicinal plants by the neighbouring communities of UNAP’s faculty of pharmacy and biochemistry, Nina Rumi, San Juan Bautista. In: UNAP (Ed.). Conocimiento, Iquitos, Peru, 9:1, 42-62Hoffman B. and Gallaher T. (2007). Importance Indices in Ethnobotany. Ethnobotany Research and Applications, 5, 201-218Hunefeldt C. (2004). A brief history of Peru. Infobase Publishing, New YorkINEI. Retrieved November 18, 2014 from the INEI website: http://www.inei.gob.pe/International Center of Tropical Agriculture (2012). Road impact on habitat loss. IIRSA corridor in Peru 2004 to 2011. www.terra-i.org/dms/docs/reports/RIA_Peru.pdfJauregui X., Clavo Z. M., Jovel E. M. and Pardo-de-Santayana M. (2011). “Plantas con madre”: Plants that teach and guide in the shamanic initiation process in the East-Central Peruvian Amazon. Journal of ethnopharmacology, 134:3, 739-752Jin C., Yin-Chun S., Gui-Qin C., Wen-Dun W. (1999). Ethnobotanical studies on wild edible fruits in southern Yunnan: Folk names; Nutritional value and uses. Economic Botany, 53:1, 2-14Jovel (1996). The ethnobotany of Mestizo people of Suni Miraño, Peru. Master thesis, University of British Columbia.Jovel E. M., Cabanillas J., Towers G. H. N. (1996). An ethnobotanical study of the traditional medicine of the Mestizo people of Suni Miraño, Loreto, Peru. Journal of Ethnopharmacology, 53, 149-156Kottek M., Grieser J., Beck C., Rudolf B. and Rubel F. (2006). World map of the Köppen-Geiger climate classification updated. Meteorologische Zeitschrift, 15:3, 259-263Lawrence A., Phillips O.L., Ismodes A.R., Lopez M., Rose S., Wood D., Farfan A.J. (2005). Local values for harvested forest plants in Madre de Dios, Peru: towards a more contextualized interpretation of quantitative ethnobotanical data. Biodiversity and Conservation, 14, 45–79Leonard W.R., Dewalt K.M., Uquillas J.E., Dewalt B.R. (1993). Ecological correlates of dietary consumption and nutritional status in highland and coastal Ecuador. Ecology of Food and Nutrition, 31, 67-85Leonti M. (2011). The future is written: Impact of scripts on the cognition, selection, knowledgeand transmission of medicinal plant use and its implications for ethnobotany andethnopharmacology. Journal of Ethnopharmacology, 134, 542-555Llerena C. A., Malleux J. and Chung A. 1979. Evaluación y valoración de un bosque tropical en explotación. Revista Forestal del Perú, 9:2, 68-79Lu G. M. M. (2009). The Corrientes river case: Indigenous people’s mobilization in response to oil development in the Peruvian Amazon. Doctoral dissertation, University of Oregon58Luna L.E. (1984). The healing practices of a Peruvian Shaman. Journal of Ethnopharmacology, 11, 123-133Malhi Y., Roberts T., Betts R.A., Killeen T.J., Li W., Nobre C.A. (2008). Climate change, deforestation, and the fate of the Amazon. Science, 319Martin G. J. (1995). Ethnobotany: A Methods Manual. EarthscanMillennium Ecosystem Assessment (2005). Ecosystems and human well-being, World Resources Institute, Washington, DCMurray T.P. and Sanchez-Choy J. (2001). Health, biodiversity, and natural resource use on the Amazon frountier: and ecosystem approach. Cad. Saúde Pública, Rio de Janeiro, 17(Suplemento):181-191.Murray T.P. (2006). An Ecosystem Approach to Child Nutrition and Health on the Amazon Frontier. Richmond, NSW, Australia.Padoch C. and De Jong W. (1989). Production and profit in agroforestry: an example from the Peruvian Amazon. Fragile Lands of Latin America, 102-113Pardo de Santayana M., Pieroni A., Puri R.K (2010). The ethnobotany of Europe, past and present.Perrault-Archambault M. and Coomes O. T. (2008). Distribution of Agrobiodiversity in Home Gardens along the Corrientes River, Peruvian Amazon. Economic Botany, 62:2, 109-126Philips O. and Gentry A.H. (1993a). The Useful Plants of Tambopata, Peru: I. Statistical Hypotheses Tests with a New Quantitative Technique. Economic Botany, 47:1 , 15-32Philips O. and Gentry A.H. (1993b). The Useful Plants of Tambopata, Peru: II. Additional Hypothesis Testing in Quantitative Ethnobotany. Economic Botany, 47:1 , 15-32Pimentel D., Wilson C., McCullum C., Huang R., Dwen P., Flack J., Tran Q., Saltman T., Cliff B. (1997). Economic and Environmental Benefits of Biodiversity. BioScience, 47:11., 747-757Pinstrup-Andersen P. (2009). Food security: definition and measurement, Food Security, 1, 5-7Porro R., Lopez-Feldman A., Vela-Alvarado J.W., Quiñonez-Ruiz L., Seijas-Cardenas Z.P., Vásquez-Macedo M., Salazar-Arista C., Núñez-Paredes V.I., Cardenas-Ruiz J. (2014). Forest use and agriculture in Ucayali, Peruvian Amazon: Interactions among livelihood strategies, income and environmental outcomes. Tropics, 23:2, 47-62Polesna L., Polesny Z., Clavo M. Z., Hansson A., Kokoska, L. (2011). Ethnopharmacological inventory of plants used in Coronel Portillo Province of Ucayali Department, Peru. Pharmaceutical Biology, 49:2, 125-136Price L. L. (1997). Wild plant food in agricultural environments: A study of occurrence, management, and gathering rights in Northeast Thailand. Human Organization, 56:2Rennie J.K. and Singh N.C. (1996). Participatory research for sustainable livelihoods: a guidebook for field projects, Winnipeg: IISD, 122 p.59Reyes-Garcia V., Vadez V., Huanca T., Leonard W., Wilkie D. (2005). Knowledge and consumption of wild plants: A comparative study in two Tsimane’ villages in the Bolivian Amazon. Ethnobotany Reseach and Applications, 3, 201-207Reyes-Garcia V., Huanca T., Vadez V., Leonard W., Wilkie D. (2006). Cultural, practical and economic value of wild plants: A quantitative study in the Bolivian amazon. Econmic Botany, 60:1Riva L., Coradini D., Di Fronzo G., De Feo V., De Tommasi N., De Simone F. and Pizza C. (2001). The antiproliferative effects of Uncaria tomentosa extracts and fractions on the growth of cancer cell line. Anticancer research, 21:4, 2457-2461Rostein S. (2014). Memorias de las Conferencias Magistrales del 3er Encuentro Internacional de Arqueología Amazónica. Ekseption Publicidad, Quito (Ecuador), 224Rudel T. K., Bates, D. and Machinguiashi R. (2002). A tropical forest transition? Agricultural change, out-migration, and secondary forests in the Ecuadorian Amazon. Annals of the Association of American Geographers,92:1, 87-102Ruiz L., Ruiz L., Maco M., Cobos M., Gutierrez-Choquevilca A.-L., Roumy V. (2014). Plants used by native Amazonian groups from the Nanay River (Peru) for the treatment of malaria. Journal of Ethnopharmacology, 133, 917-921Sanz-Biset J., Campos-de-la-Cruz J., Epiquién-Rivera M. A. And Cañigueral S. (2009). A first survey on the medicinal plants of the Chazuta valley (Peruvian Amazon). Journal of Ethnopharmacology, 122:2, 333-362Sasaki N. and Putz F.E. (2009).Critical need for new definitions of ‘forest’ and ‘forest degradation’ in global climate change agreements, Conservation Letters, 2, 226-232Saldaña Rojas J. S. and Montoya Núñez A. E. (2007). Potential of harvesting of Phytelephas macrocarpa (Arecaceae) in three communities of the Yanayacu- Pucate´s bowl, Pacaya Samiria Nacional Reserve, Loreto-Peru. XVII Con. Ven. Bot., 484-487Sears R. R. and Pinedo‐Vasquez M. (2011). Forest policy reform and the organization of logging in Peruvian Amazonia. Development and Change, 42:2, 609-631Smith J., Colan V., Sabogal C. and Snook L. (2006). Why policy reforms fail to improve logging practices: The role of governance and norms in Peru. Forest Policy and Economics, 8:4, 458-469Termote C. (2012). Wild edible plant use in Tshopo District, Democratic Republic of Congo. PhD thesis. Faculty of Bioscience Engineering, University of Ghent, Belgium.Thomas E. (2008a). Quantitative Ethnobotanical Research on Knowledge and Use of Plants for Livelihood among Quechua, Yuracaré and Trinitario Communities in the Andes and Amazon Regions of Bolivia. PhD-thesis. Faculty of Bioscience Engineering, Ghent University, Belgium, 496Thomas E. (2008b). The relationship between plant use and plant diversity in the Bolivian Andes, with special reference to medicinal plant use. Human Ecology, 36, 861-87960Thomas E., Vandenbroek I., Van Damme P. (2007). What Works in the Field? A Comparison of Different Interviewing Methods in Ethnobotany with Special Reference to the Use of Photographs. Economic Botany, Vol. 61, No. 4, 376-384Thomas E. (2012). The impact of traditional lifestyle, provenance and contact history on plant use knowledge and management: A cross-cultural comparison of two small-scale societies from the Bolivian Amazon. Human Ecology, 40:3, 355-368Toledo B. A., Galetto L. and Colantonio S. (2009). Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 5, 40Tournon J. (2006). Las plantas, los rao y sus espiritus: Etnobotánica del Ucayali. Gobierno regional Ucayali: Gerencia regional de desarrollo socialVasquez R. and Gentry A. H. (1989). Use and Misuse of Forest-Harvested Fruits in the Iquitos Area. Conservation Biology, 3:4, 350-361Vandebroek I., Calewaert J. B., Sanca S., Semo L., Van Damme P., Van Puyvelde L., and De Kimpe N. (2004). Use of medicinal plants and pharmaceuticals by indigenous communities in the Bolivian Andes and Amazon. Bulletin of the World Health Organization, 82:4, 243-250.Vogl C. R., Vogl-Lukasser B., Puri R. K. (2004). Tools and Methods for Data Collection in Ethnobotanical Studies of Home gardens. Field Methods, 16:3, 285-306