Évolution de l’attitude face au français et de la motivation pour l’apprendre comme L2 en Flandre: Une comparaison entre des apprenants de cinquième année primaire et de deuxième année de l’enseignement secondaire
De kanteling van plezier naar afkeer voor Frans
Enthousiaste leerlingen van het vijfde leerjaar die al fluitend naar de Franse les gaan of angstige leerlingen die zich in het tweede middelbaar er naartoe slepen. Twee werelden van verschil zegt u? Niets is minder waar, maar klopt dit beeld ook met de werkelijkheid?
Motivatie als sleutelwoord
Corder zei het met de volgende woorden: “Given motivation, anyone can learn a language”. Men is ervan overtuigd dat motivatie een belangrijk element is om een taal te leren. We merken allemaal dat we sneller en beter iets leren als we goed gemotiveerd zijn. Leerkrachten Frans stellen echter met grote bezorgdheid een daling van de motivatie voor hun vak vast. De masterproef, Évolution de l’attitude face au français et de la motivation pour l’apprendre comme L2 en Flandre: Une comparaison entre des apprenants de cinquième année primaire et de deuxième année de l’enseignement secondaire, is nagegaan of het verschil qua attitude en motivatie tussen het begin van het leerproces in het vijfde leerjaar en het tweede middelbaar wel degelijk bestaat.
Een continuüm
Het eerste besluit zou de leerkrachten Frans wat kunnen troosten. De meerderheid van de leerlingen zegt graag de Franse taal te leren. Nochtans mag men niet te vroeg victorie kraaien. Op het continuüm van “goed gemotiveerd”, zijn leerlingen van het vijfde leerjaar immers duidelijk meer gemotiveerd dan leerlingen van het tweede middelbaar. Men kan zelfs van een vrij sterke daling van de motivatie spreken. Waar komt die toch vandaan?
Kluwen van onderlinge verbanden
Volgens de ondervraagde leerlingen in het onderzoek bepalen vier grote factoren hun motivatie voor het leren van Frans: hun zelfvertrouwen, de lessen, het belang van de taal en het esthetische karakter van de taal. Belangrijke aspecten hierbij zijn de schoolresultaten en de ervaren moeilijkheid. De oorzaak van de motivatiedaling reduceren tot deze enkele aspecten zou te kort door de bocht zijn. Motivatie is immers een complex kluwen van onderlinge verbanden die in onderstaand schema worden weergeven.
Schema: Het mechanisme van de (evolutie van de) motivatie voor het leren van Frans
Te moeilijk
Schoolresultaten vormen een eerste centrale rol in de motivatie. Zo zijn leerlingen van het vijfde leerjaar tevreden over hun schoolresultaten, terwijl de oudere leerlingen zeggen dat ze slechte punten hebben. De taal, de leerstof, de lessen en de leerkracht hebben hier een invloed op. De taal en de leerstof worden als moeilijk (lees: vaak te moeilijk) ervaren door de oudere leerlingen. De leerstof wordt inderdaad complexer naarmate het leerproces vordert. Dit is logisch, maar het verschil wordt door de ondervraagde leerlingen als enorm beschouwd. Daarnaast moeten leerlingen in het secundair onderwijs vooral schrijven, een “niet zo leuke en moeilijke vaardigheid”, terwijl de jongere leerlingen met alle vaardigheden ongeveer evenveel in contact komen. De rol van de leerkracht ten slotte schuilt in de hulp en de herkansingen die hij/zij biedt, wat voor de oudere leerlingen niet voldoende aanwezig is. De som van deze aspecten leidt ertoe dat leerlingen de moeilijkheid als de grootste reden van hun dalende motivatie aanwijzen.
Meer actie
De algemene motivatie wordt ook beïnvloed door de lessen zelf. Leerlingen van het secundair onderwijs willen actiever zijn en vinden hun lessen Frans vaak saai. In het vijfde leerjaar is dat gevoel er niet. Zij gebruiken de taal dan ook in spelactiviteiten, liedjes, communicatieve en reële situaties, enzovoort. Het functioneel gebruik wordt echt gemist door de oudere leerlingen. Ze vinden het jammer dat ze alle leerstof vergeten, omdat ze “het slechts één maal moeten leren voor het examen zonder er iets mee te doen”. Daarnaast willen ze meer spreken in de les, zodat ze het nut van de leerstof kunnen ervaren.
Knikkende knieën
Het beeld van leerlingen die met knikkende knieën naar de Franse les gaan, is jammer genoeg de werkelijkheid. Leerlingen van het tweede middelbaar hebben een veel kleiner zelfvertrouwen, waarop de leerkracht volgens hen een grote impact heeft. Ten eerste betreuren leerlingen de afwezigheid van hulp die ze “vroeger wel kregen”. Ten tweede staan leerlingen van het tweede middelbaar tijdens de meeste spreekoefeningen alleen voor de klas en worden ze direct beoordeeld. Zulke stressvolle activiteiten worden niet in het vijfde leerjaar vermeld. Vervolgens hebben leerlingen minder angst om te spreken (en dus om een fout te maken), wanneer zij een fout als een leerkans beschouwen die op een vriendelijke manier gecorrigeerd wordt. Anders krijgen leerlingen een gevoel van onbekwaamheid.
Ik kan geen Frans
Het gevoel van onbekwaamheid, dat vooral voorkomt in het secundair onderwijs, wordt versterkt door onheldere feedback. Een 4/10 geeft hen bijvoorbeeld het idee niet goed Frans te spreken. Ze weten echter niet dat de leerkracht deze score gaf, omdat ze niet lang genoeg aan het woord waren. De leerlingen krijgen dus de boodschap niet goed Frans te spreken, hoewel het punt hun capaciteiten niet weerspiegelt. Het gaat zelfs verder. Leerlingen van het tweede middelbaar zeggen geen Frans te durven spreken, omdat ze niet zo’n goede punten hebben. Zoals eerder gezegd, komt in het secundair onderwijs vooral de schrijfvaardigheid aan bod. Deze vaardigheid heeft bijgevolg de grootste invloed op hun resultaat. Leerlingen hebben dus angst om te spreken, omdat hun resultaten niet zo goed zijn vanwege hun schrijfvaardigheid. Het lijkt wel de omgekeerde wereld…
Mooie taal
Een andere reden voor het verschil in motivatie tussen de twee groepen komt door de wil om Frans te leren met als doel te kunnen communiceren met Franstaligen.
Leerlingen van het tweede middelbaar zijn hier minder gemotiveerd voor. Dit verklaren ze hoofdzakelijk door hun onzeker gevoel. Nochtans vinden de beide leeftijdsgroepen het een mooie taal. In het tweede middelbaar leidt dit echter niet tot een hogere motivatie, doordat ze het daarnaast vaak een te snelle en te moeilijke taal vinden.
Het belang van de Franse taal
Ten slotte heeft de wil om Frans te leren met zicht op een praktisch een invloed op de motivatie. Leerlingen van beide leeftijdsgroepen denken dat hun ouders Frans in eerste instantie belangrijk vinden in het kader van reizen en in tweede instantie voor het vinden van een job. Deze verdeling komt overeen met de mening van de leerlingen zelf.
Dit zorgt er echter niet voor dat ze de lessen Frans leuker en interessanter vinden. De vergelijking tussen de twee groepen toont daarenboven aan dat de overtuiging van het belang van Frans afneemt, hoewel de meeste leerlingen het nut van de taal wel blijven inzien.
Keer het tij
De dalende motivatie voor Frans is dus vooral te wijten aan de lessen, de schoolresultaten en de evaluatie, die het zelfvertrouwen sterk beïnvloeden. Nu de scriptie heeft aangetoond waar de daling van de motivatie vandaan komt, is het aan de leerkrachten Frans en het ‘Departement Onderwijs en Vorming’ om tot actie over te gaan. Op die manier kan de hoge motivatie, die leerlingen van het vijfde leerjaar tonen, gebruikt worden en behouden blijven. Hopelijk kan het tij gekeerd worden en gaat binnenkort elke leerling fluitend naar de Franse les.
Bibliografie
AKOV. (2014 d, octobre 14). Lager onderwijs - Frans - Eindtermen. Consulté le 30 octobre, 2014, sur Curriculum: http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/basisonderwijs/lager-onderwijs/…
AKOV. (2014 b, juin 18). Secundair onderwijs - A-stroom - Moderne vreemde talen Frans-Engels - Uitgangspunten. Consulté le 1er octobre, 2014, sur Curriculum: http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/eerste-graa…
AKOV. (2014 c, octobre 14). Secundair onderwijs - A-stroom - Moderne vreemde talen Frans-Engels - Vakgebonden eindtermen. Consulté le 30 octobre, 2014, sur Curriculum: http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/eerste-graa…
AKOV. (2014 a, juin 18). Secundair onderwijs - Eerste graad - Algemene uitgangspunten van de eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor de eerste graad. Consulté le 1er octobre, 2014, sur Curriculum: http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/eerste-graa…
Baarda, B., van Dijkum, C., & de Goede, M. (2014). Basisboek Statistiek met SPSS: Handleiding voor het verwerken en analyseren van en rapporteren over (onderzoeks)gegevens. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.
Baker, C. (1997). Foundations of bilingual education and bilingualism. Clevedon: Multilingual Matters.
Boers, F., Eyckmans, J., & Demecheleer, M. (2003). Kampen met kunnen en kennen in het vreemdetaalonderwijs. Impuls, pp. 105-112.
Brown, J. D., & Rodgers, T. S. (2002). Doing Second Language Research. Oxford: Oxford University Press.
Bya, N., Clijsters, W., & Schaerlaekens, A.-M. (2009). Aanbevelingen van de externe deskundigen. Conferentie na de peiling Frans: Basisonderwijs 21 oktober 2009 (pp. 21-36). Brussel: AKOV.
Canton, J., De Rockere, C., Mulder, H., & Pierrard, M. (2008). Aanbevelingen van de externe deskundigen. Conferentie na de peiling Frans: Secundair onderwijs, eerste graad A-stroom - 22 oktober 2008 (pp. 21-37). Brussel: AKOV.
Collès, L. (2007). Les implications du Cadre européen commun de référence dans l'enseignement des langues. International Journal of Applied Linguistics, pp. 127-139.
Corder, S. P. (1967). The Significance of Learner's Errors. International Review of Applied Linguistics, pp. 161-170.
De Houwer, A. (2004). Jonge kinderen met twee talen. Dans VLOR, Meer talen in de basisschool? Een verkenning (pp. 67-78). Antwerpen: Garant.
De Vlaamse Rand. (2007). La frontière linguistique. Consulté le 24 septembre, 2014, sur De Vlaamse Rand documentatiecentrum: http://www.docu.vlaamserand.be/ned/webpage.asp?WebpageId=539
Declercq, K., Denies, K., & Janssen, R. (2012). Vlaamse vreemdetalenkennis in Europees perspectief: Balans van het ESLC-onderzoek. Bruxelles: Departement Onderwijs en Vorming.
Decoo, W. (2004). Beschouwingen bij pril taalonderwijs Frans. Basis, pp. 20-26.
Delahaie, J. (2010). La didactique plurilingue et pluriculturelle dans un pays multilingue : le cas de l’enseignement du FLE en Belgique néerlandophone. Quelle didactique plurilingue et pluriculturelle en contexte mondialisé ? Paris: INALCO.
Denies, K., Declercq, K., Magnus, I., Arkens, T., Gielen, S., Heyvaert, L., et al. (2013). Vreemetalenkennis in Vlaanderen: verdere verkenning van het ESLC-onderzoek. Bruxelles: Departement Onderwijs en Vorming a.
Denies, K., Declercq, K., Magnus, I., Arkens, T., Gielen, S., Heyvaert, L., et al. (2013). Vreemetalenkennis in Vlaanderen: verdere verkenning van het ESLC-onderzoek. Bruxelles: Departement Onderwijs en Vorming.
Departement Onderwijs en Vorming. (2014, le 16 mai). Omzendbrief: Onderwijs en initiatie in vreemde talen in het gewoon basisonderwijs. Consulté le 2 octobre, 2014, sur Edulex: http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?doci…
DG Belgien. (2010). Les régions linguistiques. Consulté le 24 septembre, 2014, sur Deutschsrpagiche Gemeinschaft Belgiens: http://www.dg.be/fr/desktopdefault.aspx/tabid-2831/5384_read-35054/
DGLFLF. (2004). Les politiques des langues en Europe. Paris: Délégation générale à la langue française et aux langues de France.
Dörnyei, Z. (2003). Attitudes, orientations, and motivations in language learning: Advances in theory, research, and applications. Dans Z. Dönryei, Attitudes, orientations and motivations in language learning (pp. 3-32). Oxford: Blackwell.
Dörnyei, Z. (1994). Motivation and Motivating in the Foreign Language Classroom. The Modern Language Journal, pp. 273-284.
Dörnyei, Z. (1996). Moving Language Learning: Motivation to a larger platform for theory and practice. Dans R. L. Oxford, Language Learning Motivation: Pathways to the New Century (pp. 71-81). Honolulu: Second Language Teaching & Curriculum Center.
Dörnyei, Z. (2007). Research Methods in Applied Linguistics. Oxford: Oxford University Press.
Dörnyei, Z., & Csizér, K. (2005). The effects of intercultural contact and tourism on language attitudes and language learning motivation. Journal of Language and Social Psychology, pp. 327-357.
Dörnyei, Z., & Kormos, J. (2004). The interaction of linguistic and motivation variables in second language task performance. Consulté le 11 octobre, 2014, sur Zeitschrift für Interkulturellen Fremdsprachenunterricht: https://zif.spz.tu-darmstadt.de/jg-09-2/beitrag/kormos2.htm
Ellis, R. (1994). The study of second language acquisition. New York: Oxford University Press.
Entiteit Curriculum. (2008). Verslag van de werksessies tijdens de conferentie op 22 oktober. Dans C. De Rockere (Éd.), Conferentie na de peiling Frans lezen, luisteren, schrijven (pp. 8-20). Bruxelles: Departement Onderwijs en Vorming.
Europe.Brussels. (s.d.). Réseaux. Consulté le 20 novembre, 2014, sur europe.brussels liaison office: http://www.blbe.be/fr/reseaux
Gardner, R. (1985). Social Psychology and second language learning: the roles of attitudes and motivation. Londres: Edward Arnold.
Gardner, R., & Lambert, W. (1972). Attitudes and motivation in second language learning . Rowley-Massachussets: Newbury House.
Gardner, R., & Lambert, W. (1972). Attitudes and motivation in second language learning. Rowley-Massachussets: Newbury House.
Guittet, A. (2008). L'entretien: techniques et pratiques. Paris: Armand Colin.
Housen, A., & Pierrard, M. (2002). Taalvaardigheid en attitudes van Nederlandstalige en Franstalige leerlingen in het Nederlandstalig secundair onderwijs Brussel. Rapport Beleidsgerichtonderzoek PBO 98/2/36 . Bruxelles, Région de Bruxelles-Capitale, Belgique: CLIN.
Housen, A., Janssens, S., & Pierrard, M. (2001). Frans en Engels als vreemde talen in Vlaamse scholen: een vergelijkend onderzoek. Bruxelles: VUB Press.
Jambard, P. (2014, le 4 novembre). Quelle Europe pour les français? Stéréotypes et représentations culturelles . Nantes, Pays de la Loire, France: Université de Nantes.
Janssens, S. (2007-2008). Assessing an modeling the longitudinal development of language skills. [doctorat] Bruxelles, Région de Bruxelles-Capitale, Belgique: Vrije Universiteit Brussel.
Janssens, S., Pierrard, M., & Housen, A. (2006). L'impact d'un contexte de classe bilingue sur les attitudes et la motivation d'élèves monolingues envers la L1 et la L2. Dans M. Faraco, Langues et langage: La classe de langue: théories, méthodes et pratiques (pp. 113-128). Aix-en-Provence: Publications de l'Université de Provence.
Keller, J. M. (1983). Motivational Design of Instruction. Dans C. M. Reigelruth, Instructional Design Theories and Models: An Overview of their Current Status (pp. 383-434). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
Kemps, N. (2008, septembre). Frans en Engels als vreemde taal in de eerste graad van het secundair onderwijs in Vlaanderen. Voorlopig verslag: Onderzoeksproject OZR 1044 . Bruxelles, Région de Bruxelles-Capitale, Belgique: Vrije Universiteit Brussel.
Kormos, J., & Dörnyei, Z. (2004). The interaction of linguistic and motivational variables in second language task performance. Zeitschrift für Interkulturellen Fremdsprachenunterricht [En ligne], p. 19.
Krashen, S. (1981). Second language acquisition and second language learning. Oxford: Pergamon Press.
Krashen, S. (1981). Second language acquisition and second language learning. Oxford: Pergamon Press.
Kruispuntbank Wetgeving. (2005, le 8 juillet). 8 JULI 2005. - Omzendbrief BA-2005/03 betreffende het taalgebruik in de gemeente- en OCMW-besturen en in de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden - interpretatie en gevolgen van de arresten van de Raad van State van 23 december 2004. Consulté le 25 septembre, 2014, sur Justel: http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&…
Lacante, M., Lens, W., & Janssens, D. (2004, janvier). OBPWO 00.10 Wiskunde in de secundaire schoolloopbaan. Consulté le 10 février, 2015, sur Onderwijs Vlaanderen: http://www.ond.vlaanderen.be/obpwo/projecten/2000/0010/samenvatting.htm
Mertens, D. (2005). Research and Evaluation in Education and Psychology: Integrating Diversity with Quantitative, Qualitative, and Mixed Methods. Thousand Oaks: Sage.
Mettewie, L. (2003-2004). Attitudes en motivatie van taalleerders in België. [doctorat] Bruxelles, Région de Bruxelles-Capitale, Belgique: Vrije Universiteit Brussel.
Mettewie, L., Housen, A., & Pierrard, M. (2004). Invloed van contact op taalattitudes en taalleermotivatie in het Nederlandstalig onderwijs in Brussel. Dans A. Housen, M. Pierrard, & P. Van de Craen, Brusselse thema's 12: Taal, attitude en onderwijs in Brussel (pp. 35-61). Bruxelles: VUB Press.
Mettewie, L., Housen, A., & Pierrard, M. (2004). Invloed van contact op taalattitudes en taalleermotivatie in het Nederlandstalig onderwijs in Brussel. Dans A. Housen, M. Pierrard, & P. Van de Craen, Brusselse thema's 12: Taal, attitude en onderwijs in Brussel (pp. 35-59). Bruxelles: VUBPress.
Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Louvain: Acco.
Nicol, F. (2014, le 18 novembre). Didactique des cultures. Faut-il se débarrasser des stéréotypes? Nantes, Pays de la Loire, France: Université de Nantes.
Perrez, J., & Reuchamps, M. (2012). Les relations communautaires en Belgique: Approches politiques et linguistiques. Louvain-La-Neuve: L'Harmattan/Academia s.a.
Root, E. (2013). Motivation and Learning Strategies in a Foreign Language Setting: A Look at a Learner of Korean. Minneapolis: Center for Advanced Research on Language Acquisition.
Ruys, I. (2005-2006). Attitudes en motivatie voor het leren van Frans: a call for help? [mémoire de maîtrise] Gent: Universiteit Gent.
Schreurs, V. (2014, le 1er septembre). Amper 25 Vlaamse scholen doen mee aan immersie-onderwijs. Consulté le octobre 2, 2014, sur De Redactie: http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.2074936
Seliger, H. W., & Shohamy, E. (1989). Second Language Research Methods. Oxford: Oxford University Press.
Service Public Fédéral Belge. (2012 a). La Belgique, un Etat fédéral. Consulté le 24 septembre, 2014, sur Portail belgium.be: http://www.belgium.be/fr/la_belgique/pouvoirs_publics/la_belgique_feder…
Service Public Fédéral Belge. (2012 b). La Communauté flamande. Consulté le 24 septembre, 2014, sur Portail belgium.be: http://www.belgium.be/fr/la_belgique/pouvoirs_publics/communautes/commu…
Service Public Fédéral Belge. (2012 c). Obligation scolaire. Consulté le 1er octobre, 2014, sur Portail belgium.be: http://www.belgium.be/fr/formation/enseignement/droits_et_devoirs/oblig…
Service Public Fédéral Belge. (2012 d). Offre d'enseignement secondaire. Consulté le 1er octobre, 2014, sur Portail belgium.be: http://www.belgium.be/fr/formation/enseignement/secondaire/offre_d_ense…
Service Public Fédéral Belge. (2012 e). Maternel et primaire. Consulté le 1er octobre, 2014, sur Portail belgium.be: http://www.belgium.be/fr/formation/enseignement/maternel_et_primaire/
Stafdiensten, D. O. (2015, février). Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs schooljaar 2013-2014. Consulté le 20 mars, 2015, sur Vlaanderen.be: http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/statistisch-jaarboek-van…
Standaert, R. (2008). Peiling Frans in de eerste graad secundair onderwijs (A-stroom). Bruxelles: Vlaams ministerie van Onderwijs en vorming.
Standaert, R. (2009). Peiling Frans in het basisonderwijs. Bruxelles: Vlaams ministerie van Onderwijs en vorming.
Starren, P., & Bergh, G. (2002). Vreemdetalenonderwijs en informatietechnologie. Bussem: Coutinho.
Tagliante, C. (2006). La classe de langue. Paris: CLE International.
Unité des Politiques linguistiques. (2001). Cadre européen commun de référence pour les langues: apprendre, enseigner, évaluer. Paris: Les Éditions Didier.
Vanhoof, J., Van de Broek, M., Penninckx, M., Donche, V., & Van Petegem, P. (2012). Leerbereidheid van leerlingen aanwakkeren. Louvain: Acco.
Vasquez, R. (2000, avril). Interviewing children. Consulté le décembre 4, 2014, sur Department of Behavioral Health and Developmental Disabilities: http://dbhdd.georgia.gov/DHR-DFCS/DHR_DFCS-Edu/Prof%20Excellence%20Reso…
Vlaamse Regering. (2014, le 1er septembre). Besluit van de Vlaamse Regering houdende de codificatie betreffende het secundair onderwijs. Consulté le octobre 2, 2014, sur Edulex: http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?doci…
VVKSO. (2010, septembre). Leerplan Frans eerste graad A-stroom. Bruxelles: LICAP.
VVKSO. (2012, septembre). Leerplan Frans tweede graad aso. Bruxelles: LICAP.
VVKSO. (2010, le 4 juin). Een visie op het onderwijs in moderne vreemde talen. Bruxelles, België: LICAP.
Wester, F., & Peters, V. (2004). Kwalitatieve analyse: uitgangspunten en procedures. Bussum: Coutinho.
