Feesten in verschillende culturen
Elke dag feest dankzij de vele verschillende culturen in ons huidig onderwijs!
Stel je voor… Je wandelt op paaszondag door te winkelstraten en wordt aangesproken door een islamitische vrouw die je een ‘vrolijk Pasen’ wenst. Jij, op jouw beurt, geeft je buurman ieder jaar opnieuw een wenskaart met daarop ‘fijn offerfeest’. Een joodse jongen uit het vijfde leerjaar, mag van zijn juf een echt joods Loofhuttenfeest organiseren in de klas. Plots wordt het citaat van Dhr. Edwin Hoffman dan wel heel concreet: ‘Niet culturen maar mensen ontmoeten elkaar!’
Vele kleuren in ons huidig onderwijs
We leven in een multireligieuze samenleving. In ons huidig onderwijs komen zowel leerkrachten, als kinderen in contact met veel verschillende culturen. Vaak kijken we alleen naar de buitenkant, de in het oog springende uitingen van andere godsdiensten, maar hebben we geen aandacht voor de inhoud van iedere godsdienst. Door de thema’s die in de media verschijnen, hebben mensen vaak ‘angst’ voor wie of wat anders lijkt.
Toch is het mogelijk om in het onderwijs de verscheidenheid aan religies op positieve wijze te benutten. Het is belangrijk om bij kinderen onderling respect te bevorderen voor elkaars godsdienst en cultuur. Dit respect kan gestimuleerd worden door op school aandacht te hebben voor de religieuze feesten uit de verschillende religies. Kinderen houden enorm veel van feestvieren en vertellen hier graag over aan hun leeftijdsgenoten. De gedenkdagen uit de verschillende godsdiensten kunnen een diepe indruk nalaten op jonge kinderen. Door in een sfeer van respect en openheid aandacht te schenken aan deze dagen, kunnen kinderen echt in ontmoeting treden met elkaar. Dit kan een enorme verrijking zijn voor de school.
Vanaf september 2015 werd ook een bijlage toegevoegd aan de leerplannen godsdienst. Scholen moeten nu werken aan 24 interlevensbeschouwelijke competenties. Dit zijn bouwstenen om met kinderen te werken aan een open dialoog tussen verschillende religies. Via deze competenties wil men interlevensbeschouwelijk samenleven mogelijk te maken. Zoals dit in alle andere schoolvakken het geval is, wil men ook in de levensbeschouwelijke vakken werken aan de ontwikkeling van ieder kind. Het doel van deze vakken is om kinderen een persoonlijkheid te laten ontwikkelen waarmee ze goed kunnen functioneren in de maatschappij.
Een eigen levensbeschouwelijke identiteit
Jonge kinderen bouwen doorheen de jaren een eigen levensbeschouwelijke identiteit op. Deze identiteit wordt gevormd door waarden die ze van thuis uit meekrijgen, ervaringen op school, eigen interessevelden … Maar ook door in contact te treden met leeftijdsgenoten. Wanneer kinderen uit verschillende culturen met elkaar in dialoog treden, leren ze respect en tolerantie op te brengen voor elkaar. Dit zijn belangrijke waarden die in onze huidige maatschappij enorm van belang zijn. Kinderen moeten deze vaardigheden ontwikkelen om zich in hun latere leven goed te kunnen ontplooien.
Door in de lagere school te werken rond ‘religieuze feesten in verschillende culturen’, leren kinderen uit verschillende religies elkaar beter kennen. Andersgelovigen voelen zich betrokken bij de godsdienstlessen en er groeit wederzijds respect tussen de leerlingen. Zo kunnen christenen bijvoorbeeld heel wat zaken uit hun eigen geloof terugvinden in de islamitische godsdienst, ook al is dit onder een andere vorm. Dit nadenken over overeenkomsten en verschillen kan de kinderen helpen in hun levensbeschouwelijke groei.
Aan de slag met de feestkoffer!
Als leerkracht is het belangrijk om voldoende theoretische achtergrond te hebben over de verschillende culturen. Om die reden werd een lessenreeks ontworpen met achtergrondinformatie voor de leerkracht. Al deze materialen werden verzameld in één grote ‘feestkoffer’.
Deze feestkoffer is een didactisch hulpmiddel om in het basisonderwijs te werken rond enkele godsdienstige feesten. De koffer bevat concrete lesfiches rond enkele feesten uit het jodendom, het christendom en de islam. Daarnaast zijn er ook verschillende didactische materialen en informatieve boeken in terug te vinden. De voorwerpen, prenten en boeken kunnen de leerkracht helpen om de feeststemming in de klas op te wekken.
Positieve reacties
De feestkoffer die ontworpen werd, lokte heel wat positieve reacties uit. Leerkrachten en leerlingen die de koffer uitgetest hebben, waren enthousiast over het materiaal dat hierin te vinden was. De koffer nodigt uit om in de klas actief aan de slag te gaan. De lessen bevatten veel verschillende werkvormen en nodigen uit om kennis te maken met verschillende culturen. Doordat de lessen gevarieerd zijn, worden de kinderen voortdurend geprikkeld.
De lessen zijn geen pure kennisoverdracht, maar de ‘beleving’ van de kinderen staat centraal. Een godsdienst is namelijk méér dan kennis. Er wordt ook belang gehecht aan het hart en de handen. Daarom is het noodzakelijk om met de kinderen stil te staan bij moeilijke thema’s en hen hierover samen te laten filosoferen. In de lessenreeks filosofeerden de kinderen bijvoorbeeld rond de zin: ‘Ik geloof, dat ik geloof, in het geloof, maar heb geen geloof, in een geloof, geloof ik.’ Dit is een thema waarbij andersgelovigen op een zeer waardevolle manier met elkaar in interactie kunnen treden.
In de koffer zijn nog tal van andere gevarieerde lessen terug te vinden. Zo kunnen kinderen in één van de lessen kennismaken met de verschillende heilige boeken uit de 3 monotheïstische godsdiensten. Daarnaast is er ook een uitgewerkt hoekenwerk te vinden om dieper in te gaan op de christelijke feesten. Verder kunnen de leerlingen tijdens een ICT-les verschillende joodse feesten ontdekken, zoals Pesach en het loofhuttenfeest. De leerlingen maken ook eigen feest-tentoonstelling rond islamitische feesten, zoals het Suikerfeest en Offerfeest. Op het einde van de lessenreeks wordt zelfs door de hele klas een interreligieus feest georganiseerd waarbij de dresscode ‘de mooiste glimlach en respect voor iedere godsdienst’ is.
Vrolijk Suikerfeest!
Na je wandeling door de winkelstraten, vind je plots een uitnodiging in de brievenbus voor het Suikerfeest bij een islamitische familie bij jou in de buurt. Je twijfelt niet om in te gaan op deze uitnodiging, maar ziet dit als een kans om anderen te ontmoeten. Je beseft dat iedereen feest viert en dit momenten zijn waarop de samenhorigheid tussen mensen en andere religies extra bevorderd kan worden. Je start snel met het bakken van een zoete cake om als bedankingsgeschenk mee te brengen!
Geschreven door: Shauni Perdaens
Bachelor Lager Onderwijs
Odisee Aalst
Bibliografie
Bibliografie ‘Feesten in verschillende culturen’
–
Shauni Perdaens
1. Boeken
- Bambust, F. (2012). Plafondmeisje. (tweede druk). Hasselt: Uitgeverij Clavis.
- Baseler, M. (2004). Feestvieren kun je overal. Utrecht: Uitgeverij Het Spectrum
- Buitelaar, M. (2006). Islam en het dagelijks leven: religie en cultuur onder Marokkanen. Antwerpen: Uitgeverij Atlas.
- Buller, L. (2014). Wat geloof jij?: Een overzicht van de wereldreligies door de ogen van kinderen. Tielt: Uitgeverij Lannoo.
- Damon, E. (2000). Geloof jij wat ik geloof? Amsterdam: Uitgeverij Sjaloom.
- Debonnet, G. (1993). Kijk mama, de tenen van God. Tielt: Uitgeverij Lannoo.
- De Sterck, M. (1993). Sofie en Fatima. Leuven: Davidsfond/Infodok.
- De Kort, K. (2008). Kijkbijbel. Heerenveen: Uitgeverij Jongbloed.
- Dellenbag, P., Feddema, A. & De Jong, K. (2008). Binnenste buiten: jongeren en religie. Haarlem: Gottmer Uitgevers.
- Dowley, T. (1997). De atlas van de Bijbel en de geschiedenis van het christendom. Heerenveen: Uitgeverij Jongbloed.
- Gerbern, S. (1992). De Davidster: de geschiedenis van een symbool. Utrecht: Uitgeverij Ten Have.
- Hidir, O. (2014). De Levende Koran. Rotterdam: IUR Press.
- Idema, A. (2008). Agastya drinkt de zee leeg. Amersfoort: Uitgeverij Kwintessens.
- Ismail, A. (2013). De interpretatie van de betekenissen van de Koran. Plaats niet vermeld: Uitgeverij Stichting as-Soennah.
- Jansegerma, H. (1992). Inleiding in het Oude Testament. Kampen: Uitgeverij Kok.
- Janssen, K. (2006). God & co: over geloven altijd en overal. Leuven: Uitgeverij Davidsfonds.
- Janssen, K. (2004). Het grote avontuur van God en mens. Leuven: Uitgeverij Davidsfonds.
- Janssen, K. (2002). Waarom?: eerlijke antwoorden op moeilijke vragen. (2de druk). Leuven: Uitgeverij Davidsfonds.
- Juchtmans, G. & Nicaise, I. (2014). Kleur in mijn klas: Kinderen over levensbeschouwelijke diversiteit in de lagere school. Tielt: Lannoo.
- Kesseler, A. (2006). De feesten van het jaar. (7de druk). Haarlem: Uitgeverij J.H. Gottmer.
- KMS. (2015). Feesten met de buren 2015. Kalmthout: Pelckmans.
- Kuitert, H.M. (2005). Hetzelfde anders zien. Utrecht: Uitgeverij Ten Have.
- Lauvrijs, B. (2006). Het feestenboek voor de jeugd. Antwerpen: Berghmans Uitgevers.
- Marchant, K. (2005). Ceremonies en feesten: feesten en vasten. Amsterdam: KIT Publishers.
- Mrowiec, K., Kubler, M. & Sfeir, A. (2006). God Adonai Allah: vragen over de drie grote religies. ’s Hertogenbosch: Katholieke Bijbelstichting.
- Phillipea, M. (2003). Etymologisch woordenboek van het Nederlands. Amsterdam: AUP.
- Schouten, H. (2004). De vijf religies van de wereld. Utrecht: Uitgeverij Ten Have.
- Self, D. (2009). Junior encyclopedie over de wereldgodsdiensten. Kampen:
Uitgeverij Callenbach.
- Stolp, H. (2006). Aan synagoge, kerk en moskee voorbij. Utrecht: AnkhHermes.
- Terthart, F. (2012). Wereldreligies. Groningen: Parragon Books.
- Toscani, O. (2000). Bidden door jongeren uit de hele wereld. Tielt: Uitgeverij Lannoo.
- Van den Berghe, P. (2001). VVKBaO Leerplan Rooms-katholieke godsdienst voor het lager onderwijs in Vlaanderen. Mechelen: LICAP.
- Van de Weyer, R. (2002). De islam en de westerse wereld in conflict. Aartselaar: Uitgeverij Deltas.
- Van Segbroeck, F. (1998). Het Nieuwe Testament leren lezen: achtergronden – methoden – hulpmiddelen. (derde druk). Leuven: Uitgeverij Acco.
- VBS. (1995). De Bijbel: willibrordvertaling. (tweede druk). Leuven: KBS Uitgeverij.
- Watson, C. (2002). Wat weten we over het christendom? Amsterdam: KIT Publishers.
2. Cursusteksten
- De Decker, K. (2012-2013). ‘Cursus Godsdienst 1’ [cursustekst]. Odisee, Departement Aalst.
- Van Vaerenbergh, I. (2013-2014). ‘Coëxist: samen leven vanuit je eigen levensbeschouwing’ [cursustekst]. DvM Humaniora, Aalst.
- Verhelst, M. (2012-2013). ‘Cursus RZL 2’ [cursustekst]. Odisee, Departement Aalst, p. 22.
- Verhelst, M. (2014-2015). ‘Module School en Maatschappij: leereenheid godsdienst’ [cursustekst]. Odisee, Departement Aalst, p. 89.
3. Websites
- Asscher-Pinkhof, C. (1918). Joodse kinderliedjes. Geraadpleegd op 15/05/2015 via http://www.kerkliedwiki.nl/index.php/Themapagina_Loofhuttenfeest
- Bijbelstudie (2011). Het nieuwe testament. Geraadpleegd op 15/12/2014 via http://www.bijbelstudie.org/nieuwe_testament.html
- Broederlijk delen. (2015). Wat doet Broederlijk delen? Geraadpleegd op 28/05/2015 via http://www.broederlijkdelen.be/wat-we-doen
- CMO. (2011). Offerfeest. Geraadpleegd op 02/01/2015 via http://www.cmo.nl/islam-nl/index.php/feesten-a-rituelen/gebruiken- feesten/offerfeest
- CMO. (2011). Wie was Mohammed? Geraadpleegd op 18/12/2014 via http://www.cmo.nl/islam-nl/index.php/geschiedenis/de- wereldgodsdiensten/wie-was-mohammed
- Commissie Levensbeschouwelijke Vakken. (2012). Interlevensbeschouwelijke competenties. Geraadpleegd op 28/02/2015 via http://www.idkg.be/20130502_dossier_ILSenILD.pdf
- De Kort, K. (2008). Kijkbijbel. Heerenveen: Uitgeverij Jongbloed.
- Desodt, S. (2015). Verdriet. Geraadpleegd op 10/05/2015 via http://www.nabbi.be/junior-gebedjes/content.php?ID=1618
- Encyclo. (2015). Monotheïsme. Geraadpleegd op 27/05/2015 via http://www.encyclo.nl/begrip/Monotheisme
- EK. (2015). Kijktafels: de weg van Jezus, van Palmzondag naar Pasen. Geraadpleegd op 13/05/2015 via http://www.geloventhuis.be/2013/door-de- woestijn/kijktafels/de-weg-van-jezus-van-palmzondag-naar-pasen.html
- Hitchinson, F. (jaartal niet vermeld). De islam binnen de katholieke godsdienstlessen in het basisonderwijs. Geraadpleegd op 27/12/2014 via http://www.kuleuven.be/thomas/page/hitchinson/
- IBS. (204). De Davidster. Geraadpleegd op 27/05/2015 via http://www.ibstudiehuis.nl/k/n639/news/view/5804/5850/de-davidster-deel- 10.html
- IDKB. (2015). Religies. Geraadpleegd op 18/03/2015 via http://www.idkb.be/nl/religies-89.html
- IKON. (jaartal niet vermeld). Over de heilige boeken. Geraadpleegd op 16/12/2014 via http://www.bijbelenkoran.nl/generalinfo.php?lIntEntityId=16
- JHM. (jaartal niet vermeld). Pesach. Geraadpleegd op 20/12/2014 via http://www.jhm.nl/cultuur-en-geschiedenis/woordenlijst/p/pesach
- JHM. (jaartal niet vermeld). Sjavoeot. Geraadpleegd op 20/12/2014 via http://www.jhm.nl/cultuur-en-geschiedenis/woordenlijst/s/sjavoeot
- Kaholieke bijbelstichting. (2007). Boek in de klas. Geraadpleegd op 05/05/2015 via http://gaa.bijbel.net/?b=14
- KerkNet Bisdom Hasselt. (2014). Kinderen en geloof. Geraadpleegd op 01/12/2014 via http://www.kerknet.be/federatie/6351/content.php?ID=15666
- Kerknet. (2014). Advent 2014. Geraadpleegd op 29/12/2014 via http://www.kerknet.be/microsite/Advent/
- KerkNet (2014). Paulus: briefschrijver. Geraadpleegd op 17/12/2014 via http://www.kerknet.be/microsite/paulusjaar/content.php?ID=8869
- Knowlegde centre Religion & Development (2011). Ontstaansgeschiedenis christendom. Geraadpleegd op 17/12/2014 via http://www.religion-and- development.nl/praktijkboek/i-het-christendom/i-1-ontstaansgeschiedenis
- Leterme, C. (2015). Bijbel. Geraadpleegd op 09/03/2015 via http://www.bijbelin1000seconden.be/menu/tiki-index.php?page=Bijbel
- Leterme, C. (2015). Een boek uit Palestina. Geraadpleegd op 07/03/2015 via http://www.bijbelin1000seconden.be/menu/tiki- index.php?page=Een+boek+uit+Palestina
- Muns, M. (2011). Ontstaan van het christendom: Van joodse sekte naar wereldgodsdienst. Geraadpleegd op 17/12/2014 via http://www.kennislink.nl/publicaties/ontstaan-van-het-christendom
- Nabbi. (2014). Adventskrans. Geraadpleegd op 29/12/2014 via http://www.nabbi.be/nabbidocs/content.php?ID=281
- Nabbi. (2014). Liturgisch jaar. Geraadpleegd op 30/12/2014 via http://www.nabbi.be/nabbidocs/content.php?ID=208
- Nederlandse ecyclopedie. (2014). Heilig boek. Geraadpleegd op 18/11/2014 via http://www.encyclo.nl/begrip/HEILIG%20BOEK
- Pot, H. (2001). Interfest: interreligieuze najaarsfeesten. De wereld van het jonge kind, 24, p. 24-26. Geraadpleegd op 16/11/2014 via http://tm.thiememeulenhoff.nl/assets/documentenservice_zen/hjk/archief/… 1/01_september_2001/jrg29-september2001-pot-interfeest- interreligieuzenajaarsfeesten.pdf
- Puissant, B. (2013). Haal het beste uit je multiculturele klas. Geraadpleegd op 15/02/2015 via http://www.klasse.be/leraren/32175/haal-het-beste-uit-je- multiculturele-klas-11-tips/http://www.klasse.be/leraren/32175/haal-het- beste-uit-je-multiculturele-klas-11-tips/
- Thomas. (2015). Denken en geloven. Geraadpleegd op 01/12/2014 via http://www.kuleuven.be/thomas/page/denken-en-geloven/
- Thomas. (2014). De specificiteit van het christendom. Geraadpleegd op 21/03/2015 via http://www.kuleuven.be/thomas/page/de-specificiteit-van- het-christendom/
- Thomas. (2015). Een jaar vol feesten. Geraadpleegd op 11/03/2015 via http://www.kuleuven.be/thomas/page/een-jaar-vol-feesten/
- Thomas. (2015). Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk. Geraadpleegd op 15/12/2014 via www.kuleuven.be/thomas/page/download/45405
- Thomas. (2015). Interlevensbeschouwelijke competenties in het kader van dialoog en samenwerking tussen levensbeschouwingen op school. Geraadpleegd op 28/02/2015 via http://www.kuleuven.be/thomas/page/interlevensbeschouwelijke- competenties/
- Thomas. (2015). Over de drie monotheïstische godsdiensten. Geraadpleegd op 18/03/2015 via thomas.theo.kuleuven.be/gdw/2_behandeld.php
- Thomas. (2014). Ramadan Moebarak, een gezegende vastenmaand. Geraadpleegd op 31/12/2014 via http://www.kuleuven.be/thomas/page/ramadan- moebarak/
- Thomas. (2013). Trialoog: kinderen van Abraham gaan met elkaar in gesprek. Geraadpleegd op 27/05/2015 via http://www.kuleuven.be/thomas/page/trialoog/
- TS. (2015). Over de beeldjes van de kerstgroep. Geraadpleegd op 14/05/2015 via http://www.geloventhuis.be/2014/op-weg-naar-betlehem/vertellen/over- de-beeldjes-van-kerstgroep.html
- Universiteit Gent. (jaartal niet vermeld). Diversiteit en leren. Geraadpleegd op 16/11/2014 via http://www.steunpuntdiversiteitenleren.be/nl/home
- Van Dale. (2014). Betekenis ‘feest’. Geraadpleegd op 11/03/2015 via http://www.vandale.nl/opzoeken?pattern=feest&lang=nn#.VQBeVPmG-cE
- VVKBuO. (jaartal niet vermeld). Identiteit en diversiteit. Geraadpleegd op 19/02/2015 via http://www.vvkbuo.be/content/identiteitdiversiteit
- Welzijnszorg. (2011). Over Welzijnszorg. Geraadpleegd op 26/05/2015 via http://www.welzijnszorg.be/over-ons/over-welzijnszorg
- Wereld Feesten Almanak. (jaartal niet vermeld). Allerheiligen. Geraadpleegd op 30/12/2014 via http://www.beleven.org/feest/allerheiligen
- Wereld Feesten Almanak. (jaartal niet vermeld). Allerzielen. Geraadpleegd op 30/12/2014 via http://www.beleven.org/feest/allerzielen
- Wereld Feesten Almanak. (2014). Id-al-Fitr (Suikerfeest). Geraadpleegd op 31/12/2014 via http://www.beleven.org/feest/id-al-fitr_suikerfeest
- Wereld Feesten Almanak. (2014). Id-ul-Maulid (Geboortedag Mohammed). Geraadpleegd op 02/01/2014 via http://www.beleven.org/feest/id-ul- maulid_geboortedag_mohammed
- Wereld Feesten Almanak. (jaartal niet vermeld). Kerstmis. Geraadpleegd op 29/12/2014 via http://www.beleven.org/feest/kerstmis
- Wereld Feesten Almanak. (2014). Offerfeest (Eid Al-Adha). Geraadpleegd op 02/01/2015 via http://www.beleven.org/feest/id-ul-adha_het_offerfeest
- Wereld Feesten Almanak. (jaartal niet vermeld). Pasen. Geraadpleegd op 29/12/2014 via http://www.beleven.org/feest/pasen
- Wereld Feesten Almanak. (jaartal niet vermeld). Ramadan. Geraadpleegd op 20/12/2014 via http://www.beleven.org/feest/ramadan.
- Wereld Feesten Almanak. (jaartal niet vermeld). Sjavoeot (Wekenfeest). Geraadpleegd op 20/12/2014 via http://www.beleven.org/feest/sjavoeot_wekenfeest.
- Wereld Feesten Almanak. (jaartal niet vermeld). Soekot (Loofhuttenfeest). Geraadpleegd op 20/12/2014 via http://www.beleven.org/feest/soekot_loofhuttenfeest
- WonderWhy. (2015). Filosoferen over geloof. Geraadpleegd op 09/04/2015 via http://filosoferenmetkinderen.blogspot.be/2012/12/filosoferen-over- geloof.html
- Auteur niet vermeld. (2014). Diversiteit in het onderwijs: omgaan met verschillen. Geraadpleegd op 16/11/2014 via http://www.ond.vlaanderen.be/diversiteit/visie/
- Auteur niet vermeld. (2014). Jezus gaat naar de hemel. Geraadpleegd op 13/05/2015 via http://www.bijbelverwerking.nl/werkbladen/lukas24_49_53_1.pdf
4. Artikels
- JVT. (13/03/2014). Wat is het verschil tussen soennieten en sjiieten? Het Nieuwsblad. Geraadpleegd op 19/12/2014 via http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20120313_075.
- Kevers, P. (1997). Het ontstaan van het Oude Testament. Bijbelmagazine JOTA (KBS/VBS),9 (1), p. 4-7.
- Kevers, P. (1997). Het ontstaan van het Oude Testament. Bijbelmagazine JOTA (KBS/VBS),9 (1), p. 28-29.
- LR. (2012). Het Suikerfeest binnenkort als Belgische feestdag? Geraadpleegd op 31/12/2014 via http://www.knack.be/nieuws/belgie/het-suikerfeest- binnenkort-als-belgische-feestdag/article-normal-63814.html
- Maalouf, A. (2001). Geen geloof zonder twijfel. Tertio, 2 (66), 16 mei, p. 8-9.
- Pot, H. (2001). Interfest: interreligieuze najaarsfeesten. De wereld van het jonge kind, 24, p. 24-26.
- Van den Brande, M. (2013). Identiteit en opdrachten van de katholieke basisschool. School+visie, nr 3, p. 4-7.
- Auteur niet vermeld. (2010). Contrastervaring. Tijdschrift voor Geestelijk Leven, 66 (1), p. 5.
5. Afbeeldingen
- AD. (2008). Diverse scholen sluiten voor Suikerfeest. Geraadpleegd op 12/03/2015 via http://www.ad.nl/ad/nl/1012/Nederland/article/detail/2154418/2008/09/21… se-scholen-sluiten-voor-Suikerfeest.dhtml
- Admin (2013). Physical Benefits of saying Salat. Geraadpleegd op 20/12/2014 via http://www.thetrueknowledge.org/physical-benefits-of-saying-salat
- ANP. (2009). Islamitisch offerfeest gaat van start. Geraadpleegd op 02/01/2015 via http://internationaljustice.rnw.nl/nederlands/article/islamitisch-offer…- gaat-van-start
- Baseler, M. (2004). Feestvieren kun je overal. Utrecht: Uitgeverij Het Spectrum.
- Borgemans, T. (2008). Reïncarnatie en christelijk verrijzenisgeloof. Geraadpleegd op 16/12/2014 via www.rorate.com
- Bieringer, R. & Pollefyt, D. (2006). Wie zeggen de mensen dat ik ben? Geraadpleegd op 21/12/2014 via http://www.kuleuven.be/thomas/page/wie- zeggen-de-mensen-dat-ik-ben/
- CMO. (2011). Wie was Mohammed? Geraadpleegd op 18/12/2014 via http://www.cmo.nl/islam-nl/index.php/geschiedenis/de-wereldgodsdiensten…- w a s - mo h a mme d
- Commissie Levensbeschouwelijke Vakken. (2012). Interlevensbeschouwelijke competenties. Geraadpleegd op 28/02/2015 via http://www.idkg.be/20130502_dossier_ILSenILD.pdf
- Dannenberg, H. (2012). Multiculturele samenleving. Geraadpleegd op 15/11/2014 via http://teamleidersacademie.nl/teamleiders-academie- kennisbank/multiculturele-samenleving-4/
- De Kort, K. (2008). Kijkbijbel. Heerenveen: Uitgeverij Jongbloed
- Dima. (2013). Wat ik geloof? Geraadpleegd op 01/12/2014 via https://dimasplace.wordpress.com/2013/05/09/wat-ik-geloof/
- Esarenguz. (2011). Het Goddelijke boek: Islam, Christendom en de Westerse wereld. Geraadpleegd op 27/05/2015 via http://www.alatoerka.nl/2011/08/11/het-goddelijke-boek-islam-christendo…- de-westerse-wereld/ 54
- Wikipedia. (2015). Religie. Geraadpleegd op 21/03/2015 via http://nl.wikipedia.org/wiki/Religie
- Fens, P. (2014). Synagoge. Geraadpleegd op 15/12/2014 via http://www.straatjesenplaatjes.nl/Locaties/Synagoge/
- IDKB. (2015). Religies. Geraadpleegd op 21/03/2015 via http://www.idkb.be/nl/religies-89.html
- Jansegerma, H. (1992). Inleiding in het Oude Testament. Kampen: Uitgeverij Kok.
- Joods Actueel. (2009). Pesach voor kinderen. Geraadpleegd op 08/03/2015 via http://joodsactueel.be/2009/04/08/pesach-voor-kinderen/
- Katholiek basisonderwijs. (2014). OKB in beelden. Geraadpleegd op 26/12/2014 via http://www.vvkbao.be/nieuws/okb-beelden
- KMS. (2015). Feesten met de buren 2015. Kalmthout: Pelckmans.
- LR. (2012). Het Suikerfeest binnenkort als Belgische feestdag? Geraadpleegd op 31/12/2014 via http://www.knack.be/nieuws/belgie/het-suikerfeest-binnenkort- als-belgische-feestdag/article-normal-63814.html
- Nabbi. (2014). De tien geboden. Geraadpleegd op 21/12/2014 via http://www.nabbi.be/nabbidocs/content.php?ID=222
- Okj. (2010). Geloven in God maakt je minder depressief. Geraadpleegd op 01/12/2014 via http://okj.okkn.nl/pagina/322/geloven_in_god_maakt_je_minder_d
- Pfalz. (2013). Ehmaliger rechtsextremer Politiker Szegedi wird jüdisch. Geraadpleegd op 25/03/2015 via http://www.pfalz-express.de/ungarn- ehemaliger-rechtsextremer-politiker-szegedi-wird-judisch/
- Posthumus, E. (2013). Kerststal: fleurt boodschap op. Geraadpleegd op 29/11/2014 via http://www.quest.nl/artikel/waar-komt-de-kerststal-vandaan
- Raya. (2014). Cheesecake, Mozes en de Tien Geboden. Geraadpleegd op 08/03/2015 via http://www.lichanskylikes.nl/het-lekkere-leven-3/cheesecake- mozes-en-de-tien.html
- RD. (2013). Het Joodse Pinksterfeest, Sjavoeot, is het feest van de wetgeving. Geraadpleegd op 08/03/2015 via http://www.refdag.nl/kerkplein/kerknieuws/het_joodse_pinksterfeest_sjav… _het_feest_van_de_wetgeving_1_739718
- SamSam. (jaartal niet vermeld). Jodendom. Geraadpleegd op 21/12/2014 via http://www.samsam.net/godsdiensten/jodendom/inleiding/
- Thomas. (2014). Ramadan Moebarak, een gezegende vastenmaand. Geraadpleegd op 31/12/2014 via http://www.kuleuven.be/thomas/page/ramadan- moebarak/
- Universiteit Gent. (jaartal niet vermeld). Diversiteit en leren. Geraadpleegd op 16/11/2014 via http://www.steunpuntdiversiteitenleren.be/nl/home
- VBO. (2013). Vier mierzoete desserten om het Suikerfeest te vieren. Geraadpleegd op 31/12/2014 via http://www.standaard.be/cnt/dmf20130808_022
- VECIP. (2015). Bijbel. Geraadpleegd op 25/03/2015 via http://www.vecip.com/default.asp?onderwerp=118
- Viorst, J. (2007). Dat is heel wat voor een kat. (twaalfde druk). Haarlem: Gottmer Uitgeverij.
- Wereld Feesten Almanak. (jaartal niet vermeld). Allerzielen. Geraadpleegd op 30/12/2014 via http://www.beleven.org/feest/allerzielen
- Wereld Feesten Almanak. (jaartal niet vermeld). Bedevaart naar Mekka. Geraadpleegd op 20/12/2014 via http://www.beleven.org/feest/id-ul- hajj_bedevaart_naar_mekka
- Wereld Feesten Almanak. (jaartal niet vermeld). Hemelvaart. Geraadpleegd op 29/12/2014 via http://www.beleven.org/feest/hemelvaart
- Wereld Feesten Almanak. (jaartal niet vermeld). Pinksteren. Geraadpleegd op 29/12/2014 via http://www.beleven.org/feest/pinksteren
- Wikipedia (2014). Soekot. Geraadpleegd op 20/12/2014 via http://nl.wikipedia.org/wiki/Soekot
- Auteur onbekend. (2013). Bijbellezen, hoe doe je dat? Geraadpleegd op 15/12/2014 via http://www.hervormdarnemuiden.nl/bijbellezen-hoe-doe-je-dat/
- Auteur niet vermeld. (2014). De weg van Jezus, van Palmzondag naar Pasen. Geraadpleegd op 29/12/2014 via https://kijktafelmoederteresakerk.wordpress.com/
- Auteur niet vermeld. (2015). Koran. Geraadpleegd op 25/03/2015 via http://wereldgodsdiensten1.weebly.com/kenmerken1.html
- Auteur niet vermeld. (2015). Kernpunten. Geraadpleegd op16/03/2015 via http://www.prinseschool.nl/onderwijs/kernpunten
6. Filmfragmenten
- Uitzending Karrewiet ‘Heilige boeken’: http://www.ketnet.be/karrewietplus/heilige-boeken/uitzending
- Film ‘The birth of Jesus’: https://www.youtube.com/watch?v=X2LVX5M80Og
- Schooltv ‘Pesach’: http://www.schooltv.nl/video/pesach-de-viering-van-het- joodse-paasfeest/#q=
- Schooltv ‘Loofhuttenfeest’: http://www.schooltv.nl/video/loofhuttenfeest-een- joods-feest-in-een-zelfgemaakte-hut/#q=trefwoord%3A%22zonne-energie%22
- Schooltv Pinksteren: ‘http://www.schooltv.nl/no_cache/video/crid/20070901_pinksteren01/
- Wat betekent kerst voor mij? https://www.youtube.com/watch?v=NyW5bVwTpUE
