Het Geslacht van het Genie - Genderproblematiek in Kunstkritiek
KUNSTENAARS ALS SUPERHELDEN EN CHARMANTE MEESTERESSEN
GENDERPROBLEMATIEK IN KUNSTKRITIEK
Gelijke kansen voor vrouwen als voor mannen, je hoort het overal. Quota’s moeten gehaald worden en onlangs hamerde premier Charles Michel op de rechten voor vrouwen tijdens zijn toespraak voor de VN. Kortom, gelijkheid voor vrouwen en mannen is vandaag een hot item, ook in kunst.
De kunstwereld is een mannenwereld. Kunstboeken en musea zitten propvol met belangrijke werken van grootmeesters. Terwijl de mannelijke kunstenaar als een goddelijke schepper zijn kunst creëert, wordt de vrouwelijke kunstenaar vergeten. Probeer maar eens vijf kunstenaressen op te sommen.
Het uitsluiten van de kunstenares uit de kunstwereld past binnen het groter geheel van genderdenken. Mannen lijken rationeel en autoritair terwijl vrouwen lief en charmant horen te zijn. De kunstkritieken uit de vorige eeuw spelen in op dit onderscheid. Ze omschrijven mannelijke kunstenaars als intellectuelen en vrouwelijke kunstenaars als snoezig of als emotioneel labiel. Uit onderzoek blijkt dat de kunstcritici vandaag stilaan een andere weg inslaan.
In de kritieken over hedendaagse kunst komen twee grote groepen kunstenaars voor: de rationeel gedreven kunstenaars en de emotioneel gedreven kunstenaars. Deze twee profielen staan los van de gendergevoelige man-vrouw indeling. Hierdoor kunnen beide kunstenaarstypes zowel mannelijk als vrouwelijk zijn.
De rationeel gedreven kunstenaars worden erkend als grootmeesters. Ze lijken op een intellectuele manier kunst te maken en geven een kritische blik op de maatschappij. Voorbeelden van dit soort kunstenaars zijn Luc Tuymans en Berlinde De Bruyckere. Tegenover deze verstandige kunstenaars staan de emotioneel gedreven kunstenaars. De kunst van deze tweede groep lijkt te ontstaan uit hartstochtelijke kliederbeurten. Door hun enthousiaste drift worden deze kunstenaars niet altijd serieus genomen. Voorbeelden van dit kunstenaarstype zijn Marlene Dumas en Jan Fabre.
Deze nieuwe indeling bewijst dat het klassieke hokjesdenken man-vrouw steeds meer wordt losgelaten. Hierdoor krijgen vrouwelijke kunstenaars dezelfde kansen als hun mannelijke collega’s en kan het dus ook omgekeerd; de kunstenares als superheldin en de charmante meester.
Bibliografie
BIBLIOGRAFIE
1 GESCHREVEN BRONNEN
• Abeele, Lieven Van Den. “De tekening als litteken.” In: De Standaard. (06/06/2012): 4.
• Alexander, Sabine. “Luc Tuymans: Kunst en Discours”. In: Kunsttijdschrift Vlaanderen. Jrg. 60. Nr. 336. (2011): 177-179.
• Bal, Mieke. Bryson, Norman. “Semiotics and Art History.” In: The Art Bulletin. Vol 73 (1991): 174-208.
• Berlo, Janet Catherine. “Dreaming of Double Woman: The Ambivalent Role of the Female Artist in North American Indian Myth.” In: American Indian Quarterly. Vol 17. (1993): 31-43.
• Benschop, Jurriaan. “De kunst van het weglaten: schilderijen van Luc Tuymans.” In: Kunstbeeld. Jrg. 19. Nr. 11. (1995): 29-31.
• Bergmans, Eline. “Luc Tuymans veroordeeld voor plagiaat.” In: De Standaard. (21/01/2015): 8.
• Brand, Peg. “Feminist Art Epistemologies: Understanding Feminist Art.” In: Hypatia. Vol 21. (2006): 166-189.
• Buchholz, Elke Linda. Women Artists. Munich: Prestel. (2003).
• Buikema, Rosemarie. Tuin, Iris van der (red.). Gender in Media, Kunst en Cultuur. Bussum: Coutinho. (2007).
• Butler, Judith. Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. New York: Routledge. (1999).
• Cameron, Averil. “Neither Male for Female.” In: Greece & Rome. Vol 27. (1980): 60-68.
• Cavé, Marie-Elisabeth. Le Dessin sans maître, méthode pour apprendre à dessiner de mémoire. Paris: Susse Frères. (1850).
• Cherry, Deborah. Beyond the Frame: Feminism and Visual Culture, Britain 1850-1900. London: Routledge. (2012): 101-141.
• Chien, Ying Ying. “Marginal Discourse and Pacific Rim Women’s Arts.” In: Signs. Vol 29. (2004): 663-677.
• Clayton, Ellen. 1834-1900: English Female Artists. London: Tinsley Bros. (1876).
• Cohen, Elizabeth. “The Trials of Artemisia Gentileschi: A Rape as History.” In: The Sixteenth Century Journal. Vol 31. (2000): 47-75.
• Coninck, Frits de. “Zielsverwanten: Berlinde De Bruyckere maakt een keuze uit de tekeningen en schilderijen van Philippe Vandenberg en combineert die met eigen werk.” In: Museumtijdschrift. Jrg. 25. Nr. 6. (2012): 52-55.
• Damme, Claire Van. Geerardyn, Filip. Késenne, Joannes. Psychoanalyse en kunst. Gent: Ludion. (2005): 5-23.
• Darge, Moniek. Decreus, Freddy. Delhaye, Christine. An Unexpected Journey: Woman And Art. Antwerpen: Gynaika. (1996).
• Denis, Cardoso Rafael. Trodd, Colin. Art and the Academy in the Nineteenth Century. Manchester: University Press. (2000): 71-85.
• Doumato, Lamia. “The Literature of Women in Art.” In: Oxford Art Journal. Vol 3. (1980): 74-77.
• Efland, Arthur. A History of Art Education: Intellectual and Social Currents in Teaching the Visual Arts. New York: Teachers College Press. (1990): 41-72.
• Elinor, GIllian. Matlow, Erica. “Art Education”. In: Feminist Review. Nr. 18. (1984): 127-128.
• Esser, Dorien. ‘’Ik slaag er niet in iets vrolijks te schilderen.’’ In: ISEL. Nr. 18. (2007): 19-29.
• Figeé, Thea. “Marlene Dumas: goed en kwaad, leven en dood.” In: Kunstbeeld. Jrg. 16. Nr. 3. (1992): 14-17.
• Flick, Uwe. The Sage Handbook of Qualitative Data Analysis. Londen: Sage. (2013).
• Forman, Jane. Damschroder, Laura. Qualitative Content Analysis. Oxford: Elsevier. (2008).
• Fraser, Hilary. “Women and the Art of Fiction.” In: The Yearbook of English Studies. Vol 40. (2010): 61-82.
• Fraser, Hilary. “Women and the Ends of Art HIstory: Vision and Corporeality in Nineteenth Century Critical Discourse.” In: Victorian Studies. Vol 42. (1999): 77-100.
• Freuh, Joanna. Raven, Arlene. “Feminist Art Criticism: Its Demise and Resurrection.” In: Art Journal. Vol 50. (1991): 6-10.
• Furneaux, Holly. “Victorian Sexualities”. In: Literature Compass 8. (2011): 767-775.
• Huet, Leen. Grieten, Jan. Oude Meesteressen: Vrouwelijke kunstenaars in de Nederlanden. Leuven: Van Halewyck. (1998).
• Imanse, Geurt. “Name No Names”. In: Vitrine. Jrg. 15. Nr. 2. (2002): 10-15.
• Jacobs, Steven. Historiografie van de Kunstwetenschappen. UGent, Schooljaar 2013-2014.
• Kisters, Sandra. Leven als een kunstenaar. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam. (2010): 7-78.
• Klarenbeek, Hanna. Penseelprinsessen en Broodschilderessen: Vrouwen in de Beeldende Kunst 1808-1913. Bussum: Thoth. (2012).
• Koenot, Jan. ‘’Van Maaksel tot Raadsel; Lichamelijkheid in het oeuvre van Marlene Dumas.’’ In: Streven. Jrg. 66. Nr. 9. (1999): 849-854.
• Macdonald, Stuart. The History and Philosophy of Art Education. Cambridge: Lutterworth Press. (2004): 41-59.
• Milkers, Anne. “Schilderijen die zichzelf verzegelen: het werk van Luc Tuymans.” In: Ons Erfdeel. Jrg. 36. Nr. 4. (1993): 547-551.
• Molesworth, Helen. Luc Tuymans; Catalogus Van De Retrospectieve Tentoonstelling. Gent: Ludion. (2011): 1-65.
• N.B. “Women-Artists.” In: Cosmopolitan Art Journal. Vol 3. (1858): 47-48.
• Nochlin, Linda. Women, Art and Power; and Other Essays. New York: Westview Press. (1898).
• Nunn, Pamela Gerrish. “English Female Artists by Ellen Creathorne Clayton.” In: Woman’s Art Journal. Vol 3. (1983): 57-60.
• O’Rose, Sonya. What is Gender History. Cambridge: Polity. (2010): 1-35.
• Ouwerkerk, Annemiek. Tussen Kunst en Publiek; Een Beeld van de Kunstkritiek in Nederland in de eerste helft van de 19de eeuw. Leiden: Primavera Pers. (2003).
• Parker, Rozsika. Pollock, Griselda. Old Mistresses: Women Art and Ideology. Londen: Pandora Press. (1998): 50-81.
• Perry, Gill. Gender and Art. New Haven: Yale University Press. (1999): 8-31.
• Pollock, Griselda. “Artists Mythologies and Media Genius, Madness and Art History.” In: Screen. Vol 16. (1980): 57-96.
• Pollock, Griselda. Differencing the Canon: Feminism and Writing of Art’s Histories. London: Routledge. (1999).
• Reinders, Arjan. “Schilderkunst in Nederland: generatie 1.0”. In: Kunstbeeld. Jrg. 36. Nr. 5. (2012): 34-41.
• Schellekens, Elisabeth. “The Aesthetic Values of Ideas.” In: Goldie, Peter & Schellekens, Elisabeth. Philosophy and Conceptual Art. Oxford: Oxford University Press. (2009): 1-34.
• Soussloff, Catherine. The Absolute Artist: The Historiography of a Concept. Minneapolis: University of Minnesota Press. (1997).
• Spaninks, Angelique. “Vogelvrije lijntjes op papier: het tekenwerk van Marlene Dumas bij de Pont.” In: Kunstbeeld. Jrg. 26. Nr. 7/8. (2002): 14-17.
• Spijkerman, Sandra. “Mentale eenheid: Berlinde De Bruyckere.” In: Kunstbeeld. Jrg. 29. Nr. 2. (2005): 8-13.
• Stighelen, Katlijne Van der. Westen, Mirjam. Meijer, Maaike. Elck zijn waerom: vrouwelijke kunstenaars in België en Nederland 1500-1950. Gent: Ludion. (1999).
• Swaenepoel, Geert. “Innocence is Precisely Never To Avoid The Worst: Philippe Vandenberg en Berlinde De Bruyckere in Museum De Pont in Tilburg”. In: Kunsttijdschrift Vlaanderen. Jrg. 61. Nr. 342. (2012): 225-227.
• Theys, Hans. “Het verweesde: over het werk van Berlinde De Bruyckere.” In: Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen. Jrg. 52. Nr. 5. (2014), 14-19.
• Vigué, Jordi. Grote Meesters van de Schilderkunst: Schilderessen. Lisse: Zuid Boekprodukties. (2004).
• Vuegen, Christine. “Berlinde de Bruyckere: onschuld kan een hel zijn.” In: Kunstbeeld. Jrg. 19. Nr. 5. (1995): 23-25.
• Walinga, Ingeborg. “Miss Interpreted: schilderijen en tekeningen van Marlene Dumas”. In: Ons Erfdeel. Jrg. 35, Nr. 5, (1992): 691-697.
• Wester, Fred. Pleijter, Alexander. “Inhoudsanalyse als kwalitatief-interpreterende werkwijze.” In: Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap. Nijmegen: Kluwer. (2006).
• Wittkower, Margot. Wittkower, Rudolf. Born Under Saturn: The Character and Conduct of Artists: A documented history from Antiquity to the French Revolution. New York: Random House. (1963): 17-26.
• Yuval-Davis, Nira. Gender and Nation. Londen: Sage. (1998): 1-25.
2 ONLINE BRONNEN
• Arttube.nl, In het atelier van Berlinde De Bruyckere. Laatst geraadpleegd op: 14/07/15.
http://www.arttube.nl.
• Cobra, Archief Jan Fabre. Laatst geraadpleegd op 14/07/2015.
http://cobra.be/cm/cobra/videozone/archief/kunst/1.678761.
• Eastmen Gallery, Jan Fabre. Laatst geraadpleegd op 14/07/2015.
http://www.eastmengallery.be/en/artists/jan-fabre.
• Gemeentemuseum Den Haag, Berlinde De Bruyckere. Laatst geraadpleegd op: 14/07/2015.
http://www.gemeentemuseum.nl/tentoonstellingen/berlinde-de-bruyckere-0.
• Jan Fabre, Biografie. Laatst geraadpleegd op 14/07/2015.
http://janfabre.be/angelos/over-jan-fabre.
• Luc Tuymans, Catalogue Raisonné About. Laatst geraadpleegd op: 21/05/2015.
http://www.luctuymans.com/catalogueraisonne/about.
• M HKA, Jan Fabre Stigmata, Acties & Performances. Laatst geraadpleegd op 14/07/2015.
http://www.muhka.be/nl/toont/beeldendekunst/nu.
• Marlene Dumas, Biography Resources and References. Laatste geraadpleegd op 21/05/2015.
http://www.marlenedumas.nl/biography/.
• Marlene Dumas, Biography Marlene Dumas for Johannes Vermeer Prize. Laatst geraadpleegd op 21/05/2015.
http://www.marlenedumas.nl/biography/biography-johannes-vermeer-prize/.
• Museum De Pont, Berlinde De Bruyckere. Laatst geraadpleegd op: 14/07/2015.
http://www.depont.nl/tentoonstellingen.
• Museum De Pont, Luc Tuymans. Laatst geraadpleegd op 24/05/2015.
http://www.depont.nl/collectie/kunstenaars/kunstenaar/werk_id/375/werki….
• Saatchi Gallery, Berlinde De Bruyckere. Laatst geraadpleegd op 14/07/2015.
http://www.saatchigallery.com/artists/berlinde_debruyckere.htm.
• Stedelijk Museum Amsterdam, Atelier 15. Laatst geraadpleegd op 21/05/2015.
http://www.stedelijk.nl/kunstwerk/49644-jonge-kunstenaars-in-nederland-….
3 BRONNEN ANALYSE
• Abeele, Lieven Van Den. “Het spannende van schilderen vanuit de periferie.” In: De Standaard. (08/07/1999): 9.
• Alexander, Sabine. “Luc Tuymans: Kunst en Discours”. In: Kunsttijdschrift Vlaanderen. Jrg. 60. Nr. 336. (2011): 177-179.
• Alphen, Ernst van. “Hoe kleden we het recent kunstwerk aan? Bij het recente werk van Marlene Dumas.” In: De Witte Raaf. Nr. 73. (1998): 12-13.
• Anoniem. “Marlene Dumas krijgt David Röellprijs.” In: De morgen. (22/05/1998): 35.
• Anoniem. “Marlene Dumas exposeert recent werk in MuHKA.” In: De Standaard. (03/11/1999): 10.
• Anoniem. “Kunst in de oksel van een kastanje.” In: De Standaard. (15/02/2000): 9.
• Anoniem. “Iets te weinig dood paard.” In: De Standaard. (09/08/2000): 8.
• Anoniem. “Jan Fabre in het Louvre.” In: De Standaard. (22/06/2006): 3.
• Anoniem. “Universiteit Namen geeft Jan Fabre eredoctoraat.” In: De Morgen. (09/05/2007): 22.
• Anoniem. “Artikel zonder titel.” In: De Standaard. (16/06/2007): 65.
• Anoniem. “De zeven levens van Jan Fabre.” In: De Standaard. (12/04/2008): 94.
• Anoniem. “Jan Fabre ontvangt International Art Award.” In: De Morgen. (12/10/2009): 29.
• Anoniem. “Argwaan op doek.” In: De Standaard. (18/03/2011): 35.
• Anoniem. “Berlinde De Bruyckere naar Venetië.” In: De Standaard. (12/09/2012): 2.
• Anoniem. “De Schoonheid van Helena.” In: De Standaard. (10/10/2012): 14.
• Anoniem. “De Bruyckere maakt boek met Coetzee.” In: De Standaard. (27/12/2012): 3.
• Anoniem. “Het klein verzet.” In: De Morgen. (08/03/2013): 19.
• Anoniem. “Marlene Dumas.” In: De Standaard. (20/12/2014): 2.
• Bekkers, Ludo. “Jan Fabre en ‘het uur blauw’.” In: Kunstbeeld. Jrg. 17. Nr. 5. (1993): 19-21.
• Bekkers, Ludo. “Jan Fabre breekt musea open: real time in real action.” In: Kunstbeeld. Jrg. 30. Nr. 5. (2006): 44-47.
• Benschop, Jurriaan. “De kunst van het weglaten: schilderijen van Luc Tuymans.” In: Kunstbeeld. Jrg. 19. Nr. 11. (1995): 29-31.
• Bergmans, Eline. “Luc Tuymans veroordeeld voor plagiaat.” In: De Standaard. (21/01/2015): 8.
• B.H.E. “Jan Fabre bracht geheime symbolen aan in het plafond van het paleis.” In: De Standaard. (04/03/2013): 5.
• Boodt, Kurt De. “De Vlucht van de verbeelding: The Minds of Jan Fabre tweemaal ten toon.” In: Kunst en Cultuur. (1993): 40-43.
• Boodt, Kurt De. “De gaping van ’t IJzerveld.” In: Kunst en Cultuur. Jrg. 30. Nr. 2. (1997): 40-41.
• Boodt, Kurt De. “Neemt en eet Fabres kunst.” In: Kunst en Cultuur. Jrg. 30. Nr. 10. (1997): 46-48.
• Bracke, Eric. “Lijden gestold in was.” In: De Morgen. (20/10/2014): 42.
• Brams, Koen. “De geschiedenis van het NICC: aflevering 2.” In: De Witte Raaf. Jrg. 23. Nr. 1. (2001): 91-96.
• Brams, Koen. Pültau, Dirk. “Gesprek met Luc Tuymans.” In: De Witte Raaf. Ed. 130. (2007).
• Broucke, Nica. “De eeuwige terugkeer van Jan Fabre.” In: De Morgen. (30/11/2002): 38.
• Broucke, Nica. “Hoe een buitenwipper Belgiës duurste kunstenaar werd.” In: De Morgen. (14/05/2005): 15.
• Cloostermans, Mark. “De wankelende troon van God: dertig (of tien) jaar Jan Fabre. In: Streven. Jrg. 72. Nr. 5. (2005): 462-466.
• Coninck, Frits de. “Zielsverwanten: Berlinde De Bruyckere maakt een keuze uit de tekeningen en schilderijen van Philippe Vandenberg en combineert die met eigen werk.” In: Museumtijdschrift. Jrg. 25. Nr. 6. (2012): 52-55.
• Daenen, Ward. “Jan Fabre zet Totem op Leuvens Ladeuzeplein.” In: De Morgen. (27/10/2004): 32.
• Daenen, Ward. Rinckhout, Eric. “’Against the Day’ in Wiels: de eerste solotentoonstelling van Luc Tuymans in Brussel.” In: De Morgen. (22/04/2009): 21.
• Demeester, Ann. “Tuymans’ antwoord op Caravaggio.” In: De Morgen. (06/03/1999): 99.
• Desmets, Paul. “Uitdijende ruimte, splijtende tijd: het werk van Jan Fabre.” In: Ons Erfdeel. Jrg. 37. Nr. 5. (1994): 642-660.
• Desmets, Paul. “Beeldenstorm in het dorp.” In: Kunst en cultuur. Jrg. 28. (1995): 32-33.
• Desmets, Paul. “Lichamen tekenen: theater en beeldende kunst van Jan Fabre.” In: Ons Erfdeel. Jrg. 48. Nr. 3. (2005): 388-395.
• Demets, Paul. “Elk woord is een travestiet: Jan Fabre over zijn dienstbaarheid aan de schoonheid.” In: Staalkaart Cultureel Magazine. Jrg. 1. Nr. 4. (2009/2010): 18-21.
• Dewulf, Bernard. “Schilder, schilder.” In: De Morgen. (21/05/1999): 32.
• Dewulf, Bernard. “Luc Tuymans: the horror.” In: De Morgen. (08/05/2002): 34.
• Doove, Edith. “De zin en onzin van Jan Fabre.” In: Kunst en Cultuur. Jrg. 30. Nr. 10. (1997): 44-45.
• Esser, Dorien. ‘’Ik slaag er niet in iets vrolijks te schilderen.’’ In: ISEL. Nr. 18. (2007): 19-29.
• Eeckhaut, Marijke van. “The statement of the things, Brussel/Beijing: België-China door de ogen van Luc Tuymans en Weiwei.” In: Staalkaart: Cultureel Magazine. Jrg. 1. Nr. 1. (2009/2010): 104-106.
• Figeé, Thea. “Marlene Dumas: goed en kwaad, leven en dood.” In: Kunstbeeld. Jrg. 16. Nr. 3. (1992): 14-17.
• Florizoone, Jan. “Jan Fabre: Duivelskunstenaar.” In: Kunst en Cultuur. Jrg. 29. Nr. 9. (1996): p 38-39.
• Garderen, Femke van. “Berlinde De Bruyckere oogst lof met werk op Biënnale.” In: De Morgen. (06/06/2013): 2.
• Gerrewey, Christophe Van. “Luc Tuymans Against the Day.” In: De Witte Raaf. Ed. 140. (2009).
• G.S.E. “Museumvloer is niet bestand tegen het sperma van Jan Fabre.” In: De Standaard. (19/04/2011): 23.
• G.V.D.S. “Jan Fabre pakt aula in met ham.” In: De Standaard. (13/03/2000): 6.
• Hellweg, Claudine. “Aanéén.” In: Museumtijdschrift Vitrine. Jrg. 18. Nr. 2. (2005): 32-35.
• Hopster, Jeroen. “Roem, tragiek en verloren onschuld.” In: Kunstbeeld. Jrg. 38. Nr. 9. (2014): 64-71.
• Hove, Jan Van. “Een knekelhuis van knuffelbeesten.” In: De Standaard. (26/01/2001): 13.
• Hove, Jan Van. “Het licht van kevers.” In: De Standaard. (02/11/2002): 6.
• Hove, Jan Van. “Een schildpad voor Utopia.” In: De Standaard. (31/03/2003): 28.
• Hove, Jan Van. “Britse pers over Tuymans.” In: De Standaard. (24/05/2004): 26.
• Hove, Jan Van. “Onuitsprekelijk teder.” In: De Standaard. (09/02/2005): 2.
• Hove, Jan Van. “Schildpad Fabre wordt opgeknapt.” In: De Standaard. (18/02/2006): 30.
• Hove, Jan Van. Tuymans schenkt polaroids aan Muhka.” In: De Standaard. (24/01/2007): 28.
• Hove, Jan Van. “De jezuïetenstreken van Luc Tuymans.” In: De Standaard. (25/04/2007): 34.
• Hove, Jan Van. “Slim als een schilder.” In: De Standaard. (08/06/2007): 39.
• Hove, Jan Van. “Tuymans in het spoor van Gauguin.” In: De Standaard. (10/05/2012): 8.
• Hove, Jan Van. “Bizarre bronzen van Jan Fabre.” In: De Standaard. (05/11/2012): 5.
• Hove, Jan Van. “Ik probeer gruwel om te zetten in schoonheid.” In: De Standaard. (25/05/2013): 8.
• Hove, Jan Van. “De giftige kleuren van de kok.” In: De Standaard. (31/10/2013): 7.
• Hove, Jan Van. “Vrouw die kan schilderen.” In: De Standaard. (16/08/2014): 12.
• Hove, Jan Van. “De onbekende Tuymans.” In: De Standaard. (07/02/2015): 37.
• Hove, Jan Van. “De schildpad op de citadel.” In: De Standaard. (16/03/2015): 2.
• Humblet, Steven. Luc Tuymans; I don’t get it. In: De Witte Raaf. Ed. 128, (2007).
• Imanse, Geurt. “Name No Names”. In: Vitrine. Jrg. 15. Nr. 2. (2002): 10-15.
• I.S.G. “Protest tegen stinkende kunst van Jan Fabre.” In: De Standaard. (03/11/2008): 50.
• Kleijn, Koen. “Jan Fabre: de koning van het plagiaat”. In: Museumtijdschrift Vitrine. Jrg. 23. Nr. 4. (2010): 38-41.
• Koenot, Jan. ‘’Van Maaksel tot Raadsel; Lichamelijkheid in het oeuvre van Marlene Dumas.’’ In: Streven. Jrg. 66. Nr. 9. (1999): 849-854.
• Koenot, Jan. “De macht van de jezuïeten en de onmacht van beelden: terugblik op Luc Tuymans’ serie ‘Les Revenants’.” In: Streven. Jrg. 74. Nr. 10. (2007): 867-882.
• Koenot, Jan. “God in Venetië: de 54ste Biënnale, Jan Fabres piëta en andere tentoonstellingen.” In: Streven. Jrg. 78. Nr. 10. (2011): 937-944.
• Kuiper, Stefan. “Misleidende beelden: Marlene Dumas wordt gezien als een van de belangrijkste schilders van deze tijd.” In: Museumtijdschrift. Jrg. 27. Nr. 6. (2014): 52-58.
• Kwakkenbos, Lars. “Poppy Schimmen.” In: De Standaard. (30/10/2003): 22.
• Lambrecht, Luk. “Mens en dier: één oorlog.” In: De Morgen. (14/02/2002): 33.
• Lauwaert, Dirk. “Luc Tuymans of de breking.” In: De Witte Raaf. Ed. 52. (1994).
• Leeuwen, Anna Van. “De schoonheid bevechten: ontsnappingskunstenaar Jan Fabre te gast in Zwolle.” In: Kunstbeeld. Jrg. 34. Nr. 6. (2010): 42-47.
• Leyman, Dirk. “Berlinde De Bruyckere strikt J.M. Coetzee als curator van Belgisch paviljoen in Venetië. In: De Morgen. (24/01/2013): 26.
• Lint, Roos van der. “Jan Fabre brengt een hommage aan het dier”. In: Kunstbeeld. Jrg. 37. Nr. 6. (2013): 16-24.
• Meuleman, Bart. “Op ware grootte: beschouwingen over Jan Fabre.” In: De Witte Raaf. Jrg. 17. Nr. 106. (2003): 11-13.
• Milkers, Anne. “Schilderijen die zichzelf verzegelen: het werk van Luc Tuymans.” In: Ons Erfdeel. Jrg. 36. Nr. 4. (1993): 547-551.
• Moens, Stephan. “Een sprankje hoop in de strijd tussen de seksen.” In: De Morgen. (02/04/2015): 34.
• Mulder, Christophe De. “Disneyworld is een ideaal universum.” In: De Morgen. (05/02/2008): 99.
• Nimmegeers, Kathleen. “De reuzenpenis van Jan Fabre.” In: De Standaard. (02/11/2004): 48.
• Perrée, Rob. “Het uur blauw van Jan Fabre.” In: Kunstbeeld. Jrg. 22. Nr. 4. (1998): 30-33.
• Pieters, Rudy. “Een groot, dood paard, dat is heel veel dood.” In: De Morgen. (08/07/2000): 12.
• Plottier, Armand. “Luc Tuymans krijgt eredoctoraat UA.” In: De Morgen. (01/03/2006): 3.
• Pültau, Dirk. “Ik huiver van een identiteitsdiscours als het over cultuur gaat.” In: De Witte Raaf. Ed. 169. (2014).
• Reinders, Arjan. “Schilderkunst in Nederland: generatie 1.0”. In: Kunstbeeld. Jrg. 36. Nr. 5. (2012): 34-41.
• Reinder, Arjan. “De Ongrijpbare Dumas”. In: Kunstbeeld. Jrg. 37. Nr. 6. (2013): 42-51.
• RInckhout, Eric. “Tuymans schildert de macht der jezuïeten.” In: De Morgen. (21/04/2007): 72.
• Rinckhout, Eric. “Fabre mag Louvre naar zijn hand zetten.” In: De Morgen. (12/06/2007): 21.
• Rinckhout, Eric. “Kijk maar, ik ben er niet.” In: De Morgen. (19/12/2007): 1.
• Rinckhout, Eric. “Jan Fabre.” In: De Morgen. (09/04/2008): 3.
• Rinckhout, Eric. “Openbaar vrouwenverdriet Schilderen I Marlene Dumas In Zeno X in Antwerpen.” In: De Morgen. (12/09/2008): 27.
• Rinckhout, Eric. “Jan Fabre krijgt Italiaanse kunstprijs.” In: De Morgen. (12/11/2008): 23.
• Rinckhout, Eric. “Jan Fabre eredoctor aan Antwerpse universiteit.” In: De Morgen. (30/04/2009): 27.
• Rinckhout, Eric. “Amerika ontdekt ‘beangstigende wereld’ van schilder Luc Tuymans.” In: De Morgen. (18/02/2010): 30.
• Rinckhout, Eric. “Kunst heeft me uit de cel gehouden.” In: De Morgen. (19/03/2010): 38.
• Rinckhout, Eric. “Italiaanse media verdeeld over Fabre.” In: De Morgen. (04/06/2011): 45.
• Rinckhout, Eric. “Luc Tuymans op twee fronten.” In: De Morgen. (07/01/2011): 32.
• Rinckhout, Eric. “Jan Fabre exposeert in Kröller Muller Museum.” In: De Morgen. (07/02/2011): 26.
• Rinkhout, Eric. “Berlinde De Bruyckere krijgt ruime tentoonstelling in Bozar en SMAK.” In: De Morgen. (10/02/2011): 29.
• Rinckhout, Eric. “Planeet Fabre dringt Nederland binnen.” In: De Morgen. (02/04/2011): 41.
• Rinckhout, Eric. ”Kunstenaar Jan Fabre palmt Nieuwe Kerk Amsterdam in.” In: De Morgen. (25/05/2012): 21.
• Rinckhout, Eric. “Sereniteit in een oude spoorwegloods.” In: De Morgen. (26/05/2012): 49.
• Rinckhout, Eric. “Doornen in het Vlees.” In: De Morgen. (30/06/2012): 43.
• Rinckhout, Eric. “Een schildpaddenleven vol tragiek” In: De Morgen. (05/10/2012): 33.
• Rinckhout, Eric. “Dorothy D-lite Marlene Dumas, 1998.” In: De Morgen. (27/10/2012): 44.
• Rinckhout, Eric. “Rijksmuseum Amsterdam krijgt monumentaal schilderij Dumas.” In: De Morgen. (29/03/2013): 32.
• Rinckhout, Eric. “Als een gekwetst dier in het duister.” In: De Morgen. (29/05/2013): 39.
• Rinckhout, Eric. “Verwarrende beelden, weerbarstige verf.” In: De Morgen. (13/09/2014): 60.
• Rinckhout, Eric. “Marlene Dumas is kunstenaar van het jaar.” In: De Morgen. (03/11/2014): 36.
• Rinckhout, Eric. “Koude Reuzenbaby’s.” In: De Morgen. (13/12/2014): 92.
• Rinckhout, Eric. “Een gevaarlijk precedent.” In: De Morgen. (22/01/2015): 22.
• Rutten, Annelies. “Berlinde De Bruyckere breekt record in SMAK.” In: De Standaard. (23/02/2015): 29.
• Ruyters, Marc. “Berlinde de Bruyckere: onschuld kan een hel zijn.” In: Ons Erfdeel. Jrg. 44. Nr. 4. (2001): 522-528.
• Ruyters, Marc. Beeld tussen ogen en hersenen. In: Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen. Jrg. 45, Nr. 5, (2007): 8-10.
• Spaninks, Angelique. “Vogelvrije lijntjes op papier: het tekenwerk van Marlene Dumas bij de Pont.” In: Kunstbeeld. Jrg. 26. Nr. 7/8. (2002): 14-17.
• Speeten, Geert Van der. “Volksfeest rond wenende boom.” In: De Standaard. (01/03/2003): 18.
• Speeten, Geert Van Der. “Een schilder met een strategie.” In: De Standaard. (18/02/2011): 24.
• Speeten, Geert Van der. “Zachte tinten, krasse beelden.” In: De Standaard. (08/09/2014): 2.
• Spijkerman, Sandra. “Mentale eenheid: Berlinde De Bruyckere.” In: Kunstbeeld. Jrg. 29. Nr. 2. (2005): 8-13.
• Steverlynck, Sam. “Venetië verstilt voor De Bruyckere.” In: De Standaard. (29/05/2013): 2.
• Swaenepoel, Geert. “Innocence is Precisely Never To Avoid The Worst: Philippe Vandenberg en Berlinde De Bruyckere in Museum De Pont in Tilburg”. In: Kunsttijdschrift Vlaanderen. Jrg. 61. Nr. 342. (2012): 225-227.
• Theerlynck, Sarah. “Jan Fabre gelauwerd in Frankrijk en Spanje.” In: De Morgen. (15/06/2009): 20.
• Theys, Hans. “Het verweesde: over het werk van Berlinde De Bruyckere.” In: Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen.” Jrg. 52. Nr. 5. (2014): 14-19.
• Tindemans, Klaas. “De macht van het uur blauw.” In: Etcetera. Jrg. 8. Nr. 30. (1990): 18-23.
• Verschaffel, Bart. “Overzichten. De Keyser/Tuymans, Brussel 2011.” In: De Witte Raaf. Ed. 151. (2011).
• Versteele, Jeroen. “Blauwe bictekeningen tussen grote meesters.” In: De Morgen. (09/05/2011): 28.
• Vuegen, Christine. “Jan Fabre: de emancipatie van de tekening.” In: Kunstbeeld. Jrg. 13. Nr. 11. (1989): 16-18.
• Vuegen, Christine. “Berlinde de Bruyckere: onschuld kan een hel zijn.” In: Kunstbeeld. Jrg. 19. Nr. 5. (1995): 23-25.
• Walinga, Ingeborg. “Miss Interpreted: schilderijen en tekeningen van Marlene Dumas”. Ons Erfdeel. Jrg. 35, Nr. 5, (1992): 691-697.
• Winkel, Camiel van. “Schilderkunst en fetisjisme: visuele intelligentie bij David Salle en Luc Tuymans.” In: De Witte Raaf. Ed. 80. (1999).
• Zee, Renate Van der. “Berlinde de Bruyckere gaat om met de dood.” In: Kunstbeeld. Jrg. 38. Nr. 11. (2014): 16-25.
• Zürcher, Sophia. “Stille Idylles.” In: Kunstbeeld. Jrg. 38. Nr. 10. (2014): 42-49.
• Zürcher Sophia. “ Uitgelicht 2014.” In: Kunstbeeld. Jrg. 38. Nr. 12. (2014): 38-39; 48-49.
