Illegale handel in beschermde dieren- en plantensoorten in België: een verkennend onderzoek naar aard en aanpak.

Kelly
Feytens

België: een draaischijf voor de illegale handel in beschermde dieren en planten?

“Neushoornhoorn brengt meer op per kilo dan goud”

Op 9 april 2014 organiseerde ons land een zogenaamde Ivory Crush, naar aanleiding van het dertigjarige bestaan van het CITES-Verdrag in België. De voorraad in beslag genomen ivoor – meer dan anderhalve ton – werd die dag vernietigd als signaal in de strijd tegen de illegale handel in wilde dieren en planten.

Elk jaar worden er miljoenen dieren en planten (en producten daarvan) gestroopt en verhandeld, met het uitsterven van soorten tot gevolg. Ver-van-mijn-bed-show denkt u? Dan denkt u verkeerd. Kocht u tijdens een verre reis ooit een beeldje, een juweeltje, een mooie schelp of een stuk koraal als souvenir op een plaatselijke markt? Dan is de kans groot dat deze producten afkomstig zijn van beschermde en bedreigde soorten.

Lucratief

Niet alleen olifanten, maar ook neushoorns, roofvogels en talloze andere wilde dieren en planten vormen een aantrekkelijk doelwit voor op geld beluste stropers en smokkelaars. De handel in ivoor – niet voor niets het ‘witte goud’ genoemd – alleen al wordt wereldwijd geraamd op 10 miljard dollar. De illegale handel in wilde dieren en planten is hiermee – naast de drugs-, wapen- en mensenhandel – de meest winstgevende zwarte markt in de wereld.

Daders gaan vaak zeer professioneel te werk en hanteren daarbij verschillende smokkelmethoden en -routes die vaak gelijkenissen vertonen met de methoden en routes gebruikt in de drugssmokkel. Zo worden bijvoorbeeld vervalste documenten gebruikt en worden de illegale goederen gecamoufleerd en verborgen in reiskoffers of op vrachtschepen.

CITES

CITES – the Convention on the International Trade in Endangered Species – is de intergouvernementele overeenkomst die de duurzame handel in fauna en flora wil bevorderen. CITES tracht bedreigde dieren- en plantensoorten te beschermen door een verbod of een beperking in de handel ervan op te leggen. Zo moet aan verschillende voorwaarden worden voldaan alvorens beschermde soorten kunnen worden verhandeld. Indien deze voorwaarden niet worden nageleefd, begeeft men zich op de illegale markt en loopt men dus het risico gevat en bestraft te worden. België was het tachtigste land dat het CITES-Verdrag ratificeerde. Intussen passen 180 landen het Verdrag toe.

Wilde dieren, in België zegt u?

Ja, ook België speelt een rol in de illegale handel in wilde dieren en planten. België is namelijk zowel een land van herkomst als een land van bestemming en een transitland voor de illegale handel in onder meer ivoor, levende dieren (zoals roofvogels en reptielen), tropisch hardhout en producten die verwerkt worden in Traditionele (Chinese) Medicijnen. De luchthaven van Zaventem, de haven van Antwerpen, alsook de open grenzen bieden gelegenheid voor de illegale handel en maken België geschikt als transitland. Zo fungeert België, omwille van haar koloniaal verleden, als transitland tussen Afrika (een belangrijk aanbodland) en Azië (een belangrijk vraagland).

Aanpak

België heeft reeds verschillende initiatieven genomen in de aanpak van de illegale handel in wildlife. Een goed voorbeeld hiervan is de overheidscampagne ‘een zeldzaam dier is geen souvenir’. Hierdoor, alsook door verschillende andere sensibiliseringsinitiatieven, kent de bewustwording van de problematiek een positieve evolutie in ons land, waardoor steeds meer straffen worden uitgesproken. Een mooi voorbeeld van de strafrechtelijke afhandeling van de illegale handel in wilde dieren en planten is het vonnis van de correctionele rechtbank van Gent van 27 juni 2014, het zogenaamde roofvogelproces. Hier werden namelijk strenge straffen uitgesproken. Zo kreeg de hoofdbeklaagde een gevangenisstraf van vier jaar en een geldboete van 90.000 euro. Daarnaast werden de witgewassen vermogensvoordelen (bedrag van 723.455 euro en onroerend goed) verbeurd verklaard en moest een schadevergoeding van 15.250 euro aan de burgerlijke partij worden betaald. Naast strafrechtelijke sancties, bestaat er in België ook de mogelijkheid om bestuurlijke sancties – voornamelijk administratieve geldboetes – op te leggen. Kortom, er zijn verschillende mogelijkheden om potentiële daders te ontraden en daadwerkelijke daders te straffen.

De handhaving van het CITES-Verdrag in België lijkt echter onvoldoende. Dit soort processen zijn in ons land namelijk eerder de uitzondering dan de regel. CITES-zaken krijgen namelijk geen prioriteit, waardoor er een gebrek is aan capaciteit, middelen en expertise. Dit bemoeilijkt een effectieve en efficiënte aanpak, alsook de samenwerking tussen de verschillende betrokken actoren. Daarnaast worden er nog te weinig (gerichte) controles uitgevoerd en is er ook geen strafzekerheid als er toch een dader wordt geïdentificeerd. Hierdoor kent het delict een lage pakkans en kan er een gevoel van straffeloosheid ontstaan. Daders van dergelijke illegale handel kunnen hiervan misbruik maken, alsook van de complexe regelgeving en de onduidelijke bevoegdheidsverdeling.

Toekomst

De verschillende beleids- en controlegerichte initiatieven die reeds werden genomen op internationaal, regionaal en nationaal niveau hebben al heel wat positieve veranderingen teweeggebracht. Ook de initiatieven met betrekking tot de bewustwording van het brede publiek zijn een stap in de goede richting. België heeft aan deze positieve ontwikkelingen al heel wat ‘steentjes’ bijgedragen. Er zijn echter nog verschillende punten van verbetering. In de toekomst is het daarom belangrijk dat er meer middelen worden vrijgemaakt, die een doeltreffende aanpak van het fenomeen mogelijk maken. Bovendien is een verbeterde centrale coördinatie van de verschillende handhavingsniveaus (internationaal, regionaal en nationaal niveau) en -instanties noodzakelijk, opdat zwakke schakels kunnen worden uitgeschakeld en mazen in het net kunnen worden gedicht.

We kunnen alleen maar hopen dat de Ivory Crush van 2014 de laatste was die België moest organiseren en niet omdat de olifant, maar wel de stroperij en daarmee ook de illegale handel in beschermde dieren en planten is uitgestorven.

Bibliografie

BIBLIOGRAFIE

Juridische bronnen

 

The Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES), 3 maart 1973, Washington D.C.

 

Verordening E.G nr. 338/97 inzake de bescherming van in het wild levende dier- en plantensoorten door controle op het desbetreffende handelsverkeer, Pb. L. 3 maart 1997, 61, 69 (Basisverordening).

 

Verordening E.G. nr. 865/2006 houdende uitvoeringsbepalingen van Verordening (EG) nr. 338/97 van de Raad inzake de bescherming van in het wild levende dier- en plantensoorten door controle op het desbetreffende handelsverkeer, Pb. L. 19 juni 2006, 166, 93 (Toepassingsverordening).

 

Uitvoeringsverordening E.U. nr. 792/2012 van de Commissie tot vaststelling van voorschriften voor het ontwerp van de vergunningen, certificaten en andere documenten waarin Verordening E.G. nr. 338/97 van de Raad inzake de bescherming van in het wild levende dier- en plantensoorten door controle op het desbetreffende handelsverkeer voorziet, en tot wijziging van Verordening E.G. nr. 865/2006 van de Commissie (Vergunningenverordening).

 

Uitvoeringsverordening van de Commissie E.U. nr. 888/2014 van 14 augustus 2014 tot instelling van een verbod op het binnenbrengen in de Unie van specimens van bepaalde in het wild levende dier- en plantensoorten (Suspension Regulation).

 

Richtl. Comm. E.G. nr. 9/409, 2 april 1979 inzake het behoud van de vogelstand (Vogelrichtlijn).

 

Richtl. Raad E.G. nr. 92/43, 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde fauna en flora (Habitatrichtlijn).

 

Aanbeveling van de Commissie van 13 juni 2007 betreffende maatregelen tot handhaving van Verordening (EG) nr. 338/97 van de Raad inzake de bescherming van in het wild levende dier- en plantensoorten door controle op het desbetreffende handelsverkeer (EU-Actieplan).

 

Resolutie 16.3 van de Conferentie van de Partijen (3-14 maart 2013), CITES Strategic Vision: 2008-2020, CITES CoP, RES/16.3 (2013).

Bijzondere wet tot hervorming der instellingen van 8 augustus 1980, BS 15 augustus 1980, 1980080801 (BWHI).

 

Wetboek van Strafvordering van 17 november 1808, Eerste Boek (Art. 8 tot en met 136ter), BS 27 november 1808, 1808111701.

 

Wet van 28 juli 1981 houdende goedkeuring van de Overeenkomst inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dier- en plantesoorten, en van de Bijlagen, opgemaakt te Washington op 3 maart 1973, alsmede van de Wijziging van de Overeenkomst, aangenomen te Bonn op 22 juni 1979, BS 30 december 1983, 1981072850 (CITES-Wet).

 

Koninklijk Besluit van 9 april 2003 inzake de bescherming van in het wild levende dier- en plantensoorten door controle op het desbetreffende handelsverkeer, BS 6 juni 2003, 2003022498 (CITES-KB).

 

Decreet van 5 april 1995 houdende Algemene Bepalingen inzake Milieubeleid, BS 3 juni 1995, 1995035716 (DABM).

 

Decreet van 30 april 2009 tot wijziging van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid en tot wijziging van diverse bepalingen inzake milieuhandhaving, BS 25 juni 2009, 2009035500 (Milieuhandhavingsdecreet).

 

Corr. Gent 27 juni 2014, TMR 2014, 330.

 

Sociaal wetenschappelijke bronnen

 

AYLING, J., “Harnessing Third Parties for Transnational Environmental Crime Prevention”, Transnational Environmental Law, Cambridge University Press, 2013, 339-362.

 

BAKER, S. E., CHAIN, R., VAN KESTEREN, F. ZOMMERS, Z. A., D’CRUZE, N. & MACDONALD, D. W., “Rough trade: animal welfare in the global wildlife trade”, BioScience, 2013, 928-938.

 

BEIRNE, P. & SOUTH, N., Issues in Green Criminology: confronting harms against environments, humanity and other animals, Willan Publishing, 2007, 336 p.

 

BRACK, D., “The Growth and Control of International Environmental Crime”, Environmental Health Perspectives 2004, vol. 112, nr. 2, p. A80-A81.

 

CARRABINE, E., COX, P., LEE, M., PLUMMER, K. & SOUTH, N., Criminology: a sociological introduction, 2009, 560 p.

 

COOK, D., ROBERTS, M. & LOWTHER, J., The International Wildlife Trade and Organised Crime. A review of the evidence and the role of the UK, University of Wolverhampton, 2002, 34 p.

 

DECORTE, T. & ZAITCH, D., Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie, Leuven, Acco, 2010, 574 p.

 

EUROPESE COMMISSIE, Wildlife Trade Regulations in the European Union. An Introduction to CITES and its Implementation in the European Union, Luxemburg, Publications Office of the European Union, 2010, 22 p.

 

GALLE, A., How EU-TWIX has helped enforcement officials in the EU combat illegal wildlife trade, 2 p.

 

GEERKENS, P., “CITES: de vergeten fantoombevoegdheid”, Tijdschrift voor Milieurecht, Kluwer, 2012, 559-566.

 

HALSEY, M., “Against ‘green’ criminology”, Britisch Journal of Criminology, 2004, 833-853.

 

HERBIG, J., “The illegal reptile trade as a form of conservation crime: a South African criminological investigation”, in WHITE, R., Global environmental harm: criminological perspectives, 2010, 110-131.

 

ICCWC, International Consortium on Combating Wildlife Crime Strategic Mission 2014 – 2016, online geraadpleegd via http://www.cites.org/sites/default/files/eng/prog/iccwc/ICCWC_Strategic….

 

KARESH, W. B., COOK, R. A., BENNET, E. L. & NEWCOMB, J., “Wildlife trade and global disease emergence”, Persepctive, 2005, 1000-1002.

 

LAVORGNA, A., “Wildlife trafficking in the internet age”, Crime science, 2014, 12 p.

 

LYNCH, M. J., The greening of criminology, online geraadpleegd via  http://cw.routledge.com/textbooks/0415281687/pdf/CY17.pdf, 313-330.

 

LYNCH, M. J. & STRETSKY, P. B., “The Meaning of Green: Contrasting Criminological Perspectives”, Theoretical criminolgy, 2003, 217-238.

 

MAESSCHALCK, J., SYMONS, L., GOMMERS, A. en ADRIAENSSEN, A., Stappen in een onderzoeksvoorstel, Leuven, Leuvens Instituut voor Criminologie, niet gepubliceerd, 2010, 33p.

 

MARTINI, M., “Wildlife crime and corruption”, U4 Expert Answer Transparency International 2013, nr. 367.

 

MILES, M. B. & HUBERMAN, A. M., “Chapter 2: Research design and management”, in Qualitative data analysis. A methods sourcebook, 2014, 17-54.

 

NAYLOR, R. T., “The underworld of ivory”, Crime, Law & Social Change, Springer, 2004, 261-295.

 

NIJMAN, V., “An overview of international wildlife trade from Southeast Asia”, Biodiversity Conservation, Springer, 2010, 1101-1114.

 

NURSE, A., “Policing wildlife: perspectives on criminality in wildlife crime”, Papers from the Britisch Criminology Conference, 2011, 38-53.

 

ROSEN, G. E. & SMITH, K. F., “Summarizing the evidence on the international trade in illegal wildlife”, International Association for Ecology and Health, 2010, 24-32.

 

SCHNEIDER, J. L., “Reducing the illicit trade in endangered wildlife. The market reduction approach”, Journal of Contemporary Criminal Justice, 2008, 274-295.

 

SILVERMAN, D., Doing qualitative research. A practical handbook. Sage Publications, 2013, 488 p.

 

SMITH, K. F., BEHRENS, M., SCHLOEGEL, L. M., MARANO, N., BURGIEL, S. & DASZAK, P., “Reducing the risks of the wildlife trade”, Science, 2009, 594-595.

 

SOLLUND, R., “The victimization of woman, children and non-human species through trafficking and trade. Crimes understood through an ecofeminist perspective”, in SOUTH, N. & BRISMAN, A., Routledge international handbook of green criminology, 2013, 317-330.

 

SOUTH, N. & WYATT, T., “Comparing illicit trades in wildlife and drugs: an explanatory study”, Deviant Behavior, 2011, 538-561.

 

USHER, M. B., Wildlife conservation evaluation: attributes, criteria and values, Chapman and Hall Ltd, 1986, 3-44.

 

WARCHOL, G. L., “The Transnational Illegal Wildlife Trade”, Criminal Justice Studies, 2004, 57-73.

 

WELLSMITH, M., “The applicability of crime prevention to problems of environmental harm: a consideration of illicit trade in endangered species” in WHITE, R., Global Environmental Harm: Criminological Perspectives, London, Willan Publishing, 2010, 132-149.

 

WHITE, R., Crimes against nature. Environmental criminology and ecological justice, Devon, Willan Publishing, 2008, 313 p.

 

WHITE, R., “Green criminology and the pursuit of social and ecological justice”, in BEIRNE, P. & SOUTH, N., Issues in Green Criminology: confronting harms against environments, humanity and other animals, Willan Publishing, 2007, 32-54.

 

WHITE, R., Transnational environmental crime. Toward an eco-global criminology, London, Routledge, 2011, 192 p.

 

WRIGHT, G., “Conceptualising and combating transnational environmental crime”, Trends Organised Crime, Springer, 2011, 332-346.

 

WYATT, T., “Uncovering the significance of and motivation for wildlife trafficking”, in SOUTH, N. & BRISMAN, A., Routledge international handbook of green criminology, Routledge, 2013, 303-316.

 

X., Reference Guide to the European Union Wildlife Trade Regulations, 2015, online geraadpleegd via http://ec.europa.eu/environment/cites/pdf/referenceguide_en.pdf, 206 p.

 

Elektronische bronnen

 

BELGA, http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.2331850, [eerste consultatie 7 mei 2015].

 

DIENST VOOR STRAFRECHTELIJK BELEID, Zware milieucriminaliteit, http://www.dsb-spc.be/web/index.php?option=com_content&task=view&id=59&…, [eerste consultatie 27 mei 2014].

 

X., Amazonehout geblokkeerd in Antwerpen: EU-houtwet moet toegepast worden, http://www.greenpeace.org/belgium/nl/pers/persberichten/Amazonehout-geb…, [eerste consultatie 15 februari 2015].

 

X., Animals and Plants Committee, http://cites.org/eng/disc/ac_pc.php, [eerste consultatie 20 november 2014].

 

X., Biodiversity-related Conventions, http://www.cbd.int/brc, [eerste consultatie 23 november 2014].

 

X., Citesinbelgie.be, http://www.health.belgium.be/eportal/AnimalsandPlants/EndangeredSpecies…, [eerste consultatie 9 november 2015].

 

X., CITES: ensuring that species are not threatened by international trade, http://wwf.panda.org/what_we_do/how_we_work/policy/conventions/cites/, [eerste consultatie 9 november 2014].

 

X., Collaborative Partnership on Sustainable Wildlife Management, http://www.fao.org/forestry/wildlife-partnership, [eerste consultatie 14 december 2014].

 

X., Customs Enforcement Network Communication Platform (CENcomm), http://www.wcoomd.org/en/topics/enforcement-and-compliance/instruments-and-tools/cen-suite/cencomm.aspx, [eerste consultatie 10 december 2014].

 

X., Data Exchange, http://www.interpol.int/INTERPOL-expertise/Data-exchange/I-24-7, [eerste consultatie 10 december 2014].

 

X. ENVIRONET will connect Customs and its enforcement partners worldwide in the fight against environmental crime, http://www.wcoomd.org/en/media/newsroom/2009/june/environet-fight-against-environmental-crime.aspx, [eerste consultatie 10 december 2014].

 

X., EU-TWIX, http://www.eutwix.org/, [eerste consultatie 27 november 2014].

 

X., European organized crime groups active in trafficking endangered species, https://www.europol.europa.eu/content/press/european-organised-crime-gr…, [eerste consultatie 21 oktober 2014].

 

X., Europese Commissie, http://ec.europa.eu/clima/, [eerste consultatie 29 oktober 2014].

 

X., Illegaal hout: geen enkel excuus voor België, http://www.greenpeace.org/belgium/nl/pers/persberichten/Illegaal-hout-g…, [eerste consultatie 15 februari 2015].

 

X., Handhavingsdecreet, http://www.natuurenbos.be/nl-BE/wetgeving_en_subsidies/wetgeving/handha…, [eerste consultatie 27 februari 2014].

 

X., How CITES works, http://www.cites.org/eng/disc/how.php, [eerste consulatie 19 november 2014].

 

X., ICCWC, http://www.cites.org/eng/prog/iccwc/crime.php, [eerste consultatie 3 november 2014].

 

X., ICCWC, http://www.cites.org/eng/prog/iccwc.php/Wildlife-Crime, [eerste consultatie 29 oktober 2014].

 

X., Landmark for EU-TWIX, http://www.traffic.org/home/2010/5/17/landmark-for-eu-twix.html, [eerste consultatie 1 december 2014].

 

X, Launch of the Green Customs Guide, http://www.wcoomd.org/en/media/newsroom/2007/march/launch-of-the-green-…, [eerste consultatie 10 december 2014].

 

X. Milieu, http://www.health.belgium.be/eportal/Environment/19101449_NL?backNode=8…, [eerste consultatie 9 november 2015].

 

X., Natuurinspectie, http://www.natuurenbos.be/nl-BE/natuurbeleid/natuurinspectie, [eerste consultatie 27 februari 2014].

 

X. Natuur en Milieu, http://www.vlaanderen.be/nl/natuur-en-milieu, [eerste consultatie 6 februari 2014].

 

X., Niet alleen dieren, ook bomen in Congo bedreigd, http://www.greenpeace.org/belgium/nl/nieuws-blogs/Blogs/blog-bossen/nie…/, [eerste consultatie 15 februari 2015].

 

X., Ook België organiseert ‘ivory crush’, http://www.knack.be/nieuws/planet-earth/ook-belgie-organiseert-ivory-crush/article-normal-131817.html, [eerste consultatie 7 oktober 2014].

 

X., Our Work, http://www.traffic.org/cites/, [eerste consultatie 1 december 2014].

 

X., Publicaties, http://www.health.belgium.be/eportal/AnimalsandPlants/EndangeredSpecies…, [eerste consultatie 9 november 2015].

 

X., Standing Committee, http://cites.org/eng/disc/sc.php, [eerste consultatie 20 november 2014].

 

X., Stop Wildlife Crime, It’s Dead Serious, http://www.worldwildlife.org/pages/stop-wildlife-crime?_ga=1.150553142.1465969832.1428396376, [eerste consultatie 8 november 2014].

 

X., The CITES Secretariat, http://www.cites.org/eng/disc/sec/index.php, [eerste consultatie 21 november 2014].

 

X., The EU Approach to Combat Wildlife Trafficking, http://ec.europa.eu/environment/cites/trafficking_en.htm, [eerste consultatie 7 november 2015].

 

X., The European Union and Trade in Wild Fauna and Flora, http://ec.europa.eu/environment/cites/legislation_en.htm, [eerste consultatie 25 november 2014].

 

X., The ICCWC, http://www.cites.org/eng/prog/iccwc.php, [eerste consultatie 2 oktober 2014].

 

X., The new dimension of wildlife trafficking, http://ec.europa.eu/environment/cites/trafficking_en.htm, [eerste consultatie 23 oktober 2014].

X. Tools, http://www.cites.org/eng/prog/iccwc.php/Tools, [eerste consultatie 13 december 2014].

 

X., United Nations Environmental Programme, http://www.unep.org/climatechange/, [eerste consultatie 29 oktober 2014].

 

X., Unsustainable and illegal wildlife trade, http://wwf.panda.org/about_our_earth/species/problems/illegal_trade/, [eerste consultatie 17 februari 2015].

 

X. Wetgeving, http://www.natuurenbos.be/nl-BE/wetgeving_en_subsidies/wetgeving, [eerste consultatie 27 februari 2014].

 

X., What is CITES?, http://www.cites.org/eng/disc/what.php, [eerste consulatie 19 november 2014].

 

X., What we do, http://www.traffic.org/overview/, [eerste consultatie 1 december 2014].

 

X., Wildlife and Forest Crime Analytic Toolkit, http://www.unodc.org/unodc/en/wildlife-and-forest-crime/wildlife-and-fo…, [eerste consultatie 13 december 2014].

 

X., Wildlife crime is serious, http://www.cites.org/eng/prog/iccwc/crime.php, [eerste consultatie 2 oktober 2014].

 

X., Wildlife Crime Technology Project, https://www.worldwildlife.org/projects/wildlife-crime-technology-project, [eerste consultatie 8 november 2014].

 

X., World Wildlife Day, www.wildlifeday.org, [eerste consultatie 3 maart 2015].

 

X., WWF, http://www.worldwildlife.org/threats, [eerste consultatie 29 oktober 2014].

 

X., WWF, http://www.wnf.nl/nl/wat_wnf_doet/thema_s/dieren_en_planten/handel/, [eerste consultatie 3 november 2014].

 

 

Download scriptie (1.21 MB)
Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2015