"Juf, kunnen meisjes ook met meisjes trouwen?” Beeldvorming rond holebi’s door kleuterleerkrachten
Kleuterleerkrachten als schakel voor positief beeld rond holebi’s
“Hey, janet!”, “Da’s voor homo’s”, “Gaaaay!”,… Klinken deze uitspraken u bekend in de oren? 5 à 10% van de bevolking – ofwel minstens 1 leerling per klas – uit zich openlijk als holebi. Toch tonen we ons nog al te vaak negatief tegenover mensen die zich aangetrokken voelen tot hetzelfde of beide geslacht(en). Opmerkingen zoals hierboven, maar ook de nog sterk aanwezige ‘heteronorm’ (handelen vanuit het idee dat iedereen hetero is) hebben vaak een grotere impact dan men denkt. Ook fysiek en psychisch geweld tegenover holebi’s is niet uitzonderlijk. Van waar komt deze homonegativiteit? Hoe kunnen we hier verandering in brengen en wat zorgt ervoor dat deze verandering op zich laat wachten?
Hoe homonegativiteit tot stand komt
Wanneer men zoekt naar oplossingen voor homonegativiteit, kan men zich baseren op volgende mogelijke benadering. Wie zich op een – impliciete of expliciete – negatieve manier gedraagt t.o.v. holebi’s, doet dit meestal vanuit onwetendheid. Via stereotypen en vooroordelen die – bewust of onbewust – worden aangebracht door de omgeving, draait onwetendheid vaak uit op negativiteit. Vooroordelen en stereotypen vestigen zich reeds vóór de leeftijd van 6 jaar. We zijn ook nog op latere leeftijd beïnvloedbaar, maar de basis van wat we ‘normaal’ of ‘anders’ vinden, wordt reeds dan gelegd. Wanneer we willen werken aan een positief beeld rond holebi’s, zijn kleuters uit de 2e à 3e kleuterklas dan ook de ideale doelgroep.
Kleuterleerkracht als rolmodel
Zoals geweten, is de kleuterleerkracht een rolmodel voor kinderen. Indien deze een positieve houding aanneemt tegenover holebi’s en er sporadisch over vertelt, zullen kinderen dit ook als iets ‘normaals’ beschouwen, dat deel uitmaakt van de wereld waarin ze leven. ‘Homo’ of ‘lesbo’ zal dan ook niet langer als scheldwoord gebruikt worden, omdat men het woord begrijpt en de negatieve lading van het begrip is weggenomen. Ondanks het aangetoonde belang van ‘positieve beeldvorming’ rond holebi’s in de kleuterklas en het aanwezige materiaal (handleidingen, boekjes,…), wordt er amper tot niet op deze manier gewerkt.
Positieve beeldvorming stimuleren
Vanuit de huidige situatie lijkt het creëren van nieuw materiaal voor de kleuterleerkracht noodzakelijk om positieve beeldvorming te stimuleren. Echter schuilt het risico dat ook dit materiaal in de vergetelheid belandt. Belangrijker is de vraag waarom er nauwelijks aan positieve beeldvorming wordt gedaan in de kleuterklas. Omwille hiervan werd bij een selecte groep kleuterleerkrachten uit de 2e en 3e kleuterklas een situationeel interview afgenomen, waarin situaties werden voorgelegd die zouden kunnen voorvallen binnen de klas. Vanuit deze situaties werd de opinie van de leerkracht verder bevraagd en verkreeg men inzicht in de beweegredenen, bekommernissen en attitudes van kleuterleerkrachten omtrent deze thematiek. Verder konden leerkrachten aantonen of ze positieve beeldvorming nodig vinden.
Mening van kleuterleerkrachten
We stelden vast dat het thema ‘holebi’s’ amper leeft onder kleuterleerkrachten. Enkel wanneer er zich een concrete aanleiding of situatie voordoet – zoals bijvoorbeeld een kind in de klas met ouders van hetzelfde geslacht – , wordt erover gesproken of rond gewerkt. We zagen dat de meeste kleuterleerkrachten geen nood ervaren aan werken rond het thema, in tegenstelling tot wat de literatuur uitwijst. ‘Werken rond’ wordt gezien als iets expliciets – zoals bijvoorbeeld een themadag – wat misplaatst zou zijn in de kleuterleefwereld. Er werd verduidelijkt dat we doelden op ‘impliciete’ beeldvorming (ook eens twee vaders spelen in de poppenhoek, een boek voorlezen over twee mama’s,…). Hierop beaamden de kleuterleerkrachten alsnog het belang van een accepterende, neutrale houding.
Invloed op de kleuterleerkracht
Leerkrachten voelen zich niet voorbereid op het aanbrengen van deze materie, wat zorgt voor onzekerheid. Men heeft nood aan bijscholing rond het thema en behoefte aan nieuwe handleidingen met concrete instructies. Huidig materiaal is immers vaak onbekend en ongebruikt. De structuur van het onderwijs zou volgens sommigen ook een rol spelen, “het onderwijs is niet mee”. Impliciet aanbrengen van diversiteit bestaat voornamelijk uit ‘verschillende culturen’, maar het thema ‘holebi’s’ vindt hier geen plaats. Verder associëren kleuterleerkrachten holebi’s vaak met seks en koesteren ze het idee dat je niet werkelijk uitlegt wat ‘holebi’ betekent, wanneer je hun seksualiteitsbeleving er niet bij betrekt. Dit zorgt voor een ongemakkelijk gevoel en vermijding van het thema. Positief is dat leerkrachten zich niet tegenhouden voelen om het thema aan te brengen wanneer ouders een negatieve visie over holebi’s hebben.
Persoonlijke achtergrond
In de antwoorden van de leerkrachten leefden nog verscheidene contradicties. Waar de ene aangaf dat vooral jonge leerkrachten vragen hebben over hoe ze met het thema aan de slag moeten, zei de andere dat vooral de oudere generatie veel nood heeft aan extra informatie hieromtrent. Die tegenstrijdigheid vindt men zelfs binnenin eenzelfde school. Zo leek het voor de ene leerkracht moeilijk om het thema te integreren omwille van het Katholiek onderwijs, terwijl het volgens de ander geen verschil maakt. Gaf de ene aan er nog nooit aan gedacht te hebben om iets met het thema te doen, zei de ander het thema regelmatig te betrekken in de klas. Binnen deze tegenstrijdigheden ziet men duidelijk de invloed van de persoonlijke achtergrond. Leerkrachten die reeds in contact kwamen met holebi’s, zijn sneller geneigd om het thema aan bod te brengen. Eén ding is zeker, een positieve attitude tegenover holebi’s staat niet altijd gelijk aan een comfortabel gevoel bij het aanbrengen van de thematiek.
Wat hebben we geleerd?
Hoewel kleuterleerkrachten wel degelijk te motiveren zijn om op een positieve impliciete manier aan beeldvorming te doen rond holebi’s, heerst er nog veel onwetendheid. Dit voornamelijk over “wat betekent werken rond?”. Deze exploratie nodigt uit tot een onderzoek op grotere schaal, zodat men de mening van deze selecte groep al dan niet kan doortrekken naar de volledige lerarenpopulatie. Daarnaast kunnen we streven naar een meer voorbereid leraarskorps, door te werken aan nieuw en beter bekend materiaal, beantwoordend aan de vraag van de kleuterleerkracht. Dit alles kan bijdragen tot meer impliciete positieve beeldvorming rond holebi’s binnen de kleuterklas. Op deze manier kunnen we uitkijken naar een toekomst waarin men niet langer een ‘coming-out’ filmpje op YouTube nodig heeft om huilend te tonen dat men bi of gay is, maar gewoon kan zeggen “hey mannen, dit is mijn lief”.
Bibliografie
Aerts, Y., & Poelman, K. (2013). Er was eens een regenboog: diversiteit in de klas. Gent: Geers Offset.
Amato, P. R. (2012). The well-being of children with gay and lesbian parents. Social Science Research, 771-774.
Arteveldehogeschool. (2007). www.nieuwegezinsvormen.be. Opgeroepen op maart 26, 2014, van http://www.arteveldehogeschool.be/olo/projecten/ngv/index.htm
Averett, P., & Hegde, A. (2012). School social work and early childhood students’ attitudes toward gay and lesbian families. Teaching in Higher Education, 537-549.
Baarda, D., & de Goede, M. (2009). Basisboek kwalitatief onderzoek. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Noordhoff.
Bambust, F., & Mills, K. (2013). Alles wat je altijd al wilde weten over holebi's maar niet durfde vragen. Brussel: Gelijke Kansen in Vlaanderen.
Bambust, F., & Mills, K. (2013). Alles wat je altijd al wilde weten over transgenders maar nooit durfde vragen. Brussel: Gelijke Kansen Vlaanderen.
Bigler, R. (2005). Good Morning Boys and Girls. Teaching Tolerance, 2.
Bliss, G., & Harris, M. (1999). Teachers' view of students with gay or lesbian parents. Journal of gay, lesbian and bisexual identity, 149-171.
Boudry, C., & Vandenbroeck, M. (2001). Spiegeltje, spiegeltje: Een werkboek voor de kinderopvang over identiteit en respect . Amsterdam: Uitgeverij SWP.
Çavaria. (2014). Opgehaald van www.cavaria.be.
Çavaria. (2014, 26 februari). http://www.cavaria.be/shop/onderwijs. Opgehaald van http://www.cavaria.be.
Çavaria, & RosaDocumentatiecentrum. (2011). Genderklik in leermiddelen: Checklist gender- en heteronorm . Brussel: Ministerie van jeugd, onderwijs en gelijke kansen.
Craeynest, P. (2005). Psychologie van de levensloop. Leuven: Acco.
Dankmeijer, P. (2006, November). Homo- en transseksuele aandachtspunten in de leerlingenbegeleiding. Toolkit Leerlingenbegeleiding, KLUWER, 20.
Dankmeijer, P. (2007). Open en respectvol: het bespreken van homoseksualiteit met gelovige jongeren. Maatwerk, 15-18.
Dankmeijer, P. (2008). Homo-emancipatie op school: bespreekbaarheid is niet genoeg. Raffia, 8-11.
Dankmeijer, P. (2011). GALE Toolkit Working with Schools 1.0. Tools for school consultants, principals, teachers, students and parents to integrate adequate attention of lesbian, gay, bisexual and transgender topics in curricula and school policies. Amsterdam: Downloaded from www.lgbt-education.info.
De Baerdemaeker, S. (2013). Preventie van homo- en transfobie in het jeugdwerk: een stappenplan.
de Graaf, H., van de Meerendonk, B., Vennix, P., & Vanwesenbeeck, I. (2003). Beter Voor de Klas, Beter Voor de School: Werkbeleving en Gezondheid van Homo- en Biseksuele Mannen en Vrouwen In Het Onderwijs. COC Nederland. Dordrecht: Drukkerij Dekkers.
Demoustiez, J.-P. (2011). Spel, tekeningen, ethiek en hechting op kindermaat. Voor professionals in het onderwijs, hulp- en zorgverlening. Mechelen: Wolters Kluwer Belgium NV.
Demuynck, K., & Brunisso, B. (2011). Genderklik. VZW Genderatwork.
Dewaele, A. (2008). De schoolloopbaan van holebi- en heterojongeren. Antwerpen: Peten.
Diekman, A. B., & Murnen, S. K. (2004, maart). Learning to be little women and little men: The inequitable gender equality of nonsexist children’s literature. Sex roles, 373-385.
Dumon, E., & Stessens, M. (2009). Oog voor seksuele identiteit: gids voor hulpverleners met checklist. Gent: Holebifederatie.
EducateandCelebrate. (2014, maart 3). ITV central news 'Educate and Celebrate' workshops for LGBT History Month Feb 2014 [video file]. Opgehaald van https://www.youtube.com/watch?v=CiPWoLqzFes#t=61.
Fedewa, A., & Clark, T. (2009). Parent practices and home-school partnerships: A differential effect for children with same-sex soupled parents? Journal of GLBT Family Studies, 312-339.
Felten, H., & Rothuizen, J. (2010). Handreiking homo-emancipatie, roze ouderschap. Movisie. Utrecht: Em. de Jong bv.
Fournier , K., & Gouffau, C. (2009). Infopakket: breng kleur in je onthaal: onthaal van alochtone holebi's. Gent: Çavaria & Merhaba.
Fraiberg, S. (1996, herziende druk 2009). De magische wereld van het kind . Houten: MOM/Unieboek.
GenderInDeBlender. (2014). http://www.genderindeblender.be/. Opgehaald van Verklarende woordenlijst.
Giel, K. V. (2009, Mei). Scholen zwijgen holebi's dood. Klasse(195), 10-15.
Goldberg, A. E., & Smith, J. Z. (2013). Preschool selection considerations and experiences of school mistreatment among lesbian, gay and heterosexual adoptive parents. Early Childhood Research Quarterly, 64-75.
Hegde, V. A., Averett, P., Parker White, C., & Deese, S. (2014). Examining preschool teachers' attitudes, comfort, action orientation and preparation to work with children reared by gay and lesbian parents. Early child development and care, 963-976.
Hellinckx, G., Vanhemelryck, K., Demasure, K., Pichal, S., & Donckers, W. (2005). Jongen-Jongen een zakboekje voor jongens die van jongens houden. Brussel: Gelijke Kansen Vlaanderen.
Hellinckx, G., Vanhemelryck, K., Demasure, K., Pichal, S., & Donckers, W. (2005). Meisje-Meisje een zakboekje voor meisjes die van meisjes houden. Brussel: Gelijke Kansen Vlaanderen.
Heylen, L., D'haveloose, E., De Coninck, C., & De Bleeckere, N. (2006). 'Diverse' lectoren... diverse studenten? Sluitstuk van een jaar nadenken met lectoren en organisaties over diversiteit in de lerarenopleiding. Vlaanderen: Departement Onderwijs en Vorming.
Holebi.info. (2013, 08 18). http://www.holebi.info/phpnews/kortnews.php?action=fullnews&id=11378. Opgehaald van www.holebi.info.
Holebifederatie. (2007). Homofobie in de sport. Gent: Holebifederatie.
Holebifederatie. (2009). Discriminatie van holebi's: wat is het en wat doe je er aan? Praktische info en tips. Brussel: Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding.
Holebihuis. (2014). goedGEZINd. Opgeroepen op maart 29, 2014, van http://www.holebihuis.be/werkingen/groep/goedgezind/.
Holebipioniers. (2014). http://www.holebipioniers.be/educatief/hoe-als-leerkracht-aan-slag. Opgehaald van www.holebipioniers.be.
Hoorens, V. (2006). Als er geen naam op staat, gaat het over jongens - Genderstereotypes in Vlaamse kinderboeken. Laboratorium voor Experimentele Sociale Psychologie. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
JOETZ. (2012). Werkmap Hou je van blauwe ogen? Brussel: JOETZ vzw.
Kidr. (2014, maart 26). Lesbische meemoeders moeten eigen kind niet langer adopteren. (D. Standaard, Red.) Opgehaald van www.destandaard.be: http://www.standaard.be/cnt/dmf20140326_01041965?utm_source=facebook&ut…
Klasse. (1999). Niet hetero. Klasse voor jongeren, 2.
Klasse. (2000). Dat is abnormaal. Klasse voor leraren, 12-13.
Klasse. (2000). Holebi's. De eerste lijn, 1-4.
Klasse. (2002). Holebi's nu ook op school gelijk. Klasse voor leraren, 4-7.
Klasse. (2003). Gerti is op Caro. Klasse voor leraren, 48.
Klasse. (2004). Bang om 'ontdekt' te worden. Klasse voor leraren, 35.
Klasse. (2012). Hier zitten geen holebi's. Klasse voor leraren, 18-21.
Klasse. (2014). Holebi en transgender. De eerste lijn, 1-16.
Klasse. (2014). Holebi en Transgender "Homo blijft een scheldwoord". De Eerste Lijn, 1-16.
Kooistr, J., & van Mourik, I. (1997). Werken aan leefvormen, identiteit en socialisatie - Van klassiek gezin tot postmodern samenleven. Utrecht: LEMMA.
Koppers, B., van Bijsterveldt, M., & Dankmeijer, P. (2009). Respect 2 Get = 2 Give: Docentenhandleiding voor de behandeling van de thema's identiteit, discriminatie en homoseksualiteit in het vmbo: speciaal voor jongeren die respect eisen maar nog niet altijd geven. Amsterdam: Empowerment Lifestyle Services.
Lamers, T., Drost, D., Grootswagers, A., Klamer, M., Kraaij, D., Maas, A., . . . Sleegers, L. (2009). Het jonge kind, groei en ontwikkeling bij kinderen van 4 tot 8 jaar. Heeswijk-Dinther: Esstede .
Larrabee, T. G., & Kim, Y. (2010). Preservice Elementary Teachers’ Perceptions of Family: Considering Future Instruction on Lesbian- and Gay-Headed Families. Journal of Research in Childhood Education, 351–365.
Maerten, M. (2014). http://www.expoo.be/book/export/html/2305. Opgehaald van Genderbewust opvoeden.
Maney, D., & Cain, R. (1997). Preservice elementary teachers’ attitudes toward gay and lesbian parenting. Journal of School Health, 236-241.
Patterson, C. (2005). Lesbian and gay parents and their children: summary of research findings. Lesbian and gay parenting. American Psychological Association.
Poelman, K., & Bultinck, M. (2013). Kleur Bekennen - Infobruchure homofoob- en transfoob pestgedrag op scholen. UNESCO Platform Vlaanderen vzw.
Prior, F. (2005). Het doet hier alles: Bewust omgaan met hetero-, homo- en biseksualiteit in het onderwijs. Utrecht: APS.
Quade, V. (1991). Children of gay parents: How do they fit in school? Human Rights, 18(1).
Ray, V., & Gregory, R. (2001). School Experiences of The Children of Lesbian and Gay Parents. Family Matters, 7.
Robinson , K., & Ferfolja, T. (2002). A reflection of resistance. Journal of Gay & Lesbian Social Services, 55-64.
RoSa. (2010). http://www.genderindeklas.be/gender_in_de_klas/gender_in_de_klas.htm. Opgehaald van Gender in de klas.
Rowell, E. H. (2007, May). Missing! Picture Books ReflectingGay and Lesbian Families: Make the Curriculum Inclusive for All Children (Expanded version of the Young Children article). Young Children, 24-30 .
Sanjakdar, F. (2013). Educating for sexual difference? Muslim teachers’ conversations about homosexuality. Sex Education, 16-19.
Schoonacker, M., & Dumon, E. (2009). WELEBI Onderzoek naar het mentaal en sociaal welbevinden van lesbische en biseksuele meisjes. Brussel: Ministerie van gelijke kansen.
Schouten, M., & Dankmeijer, P. (2008). De roze draad in veiligheid op school : Seksuele diversiteit in een brede aanpak van omgangsvormen: een handreiking voor schoolleiders. Amsterdam: Empowerment Lifestyle Services.
SENSOA. (2014). http://www.seksuelevorming.be/vorming. Opgehaald van www.seksuelevorming.be.
Souto-Manning, M., & Hermann-Wilmarth, J. (2008). Teacher inquiries into gay and lesbian families in early childhood classrooms. Journal of Early Childhood Research, 263-280.
Spee, S., Lodewyckx, I., Motmans, A., & Van Haegendoren, M. (2004). Wachten op... Gelijke kansen: jaarboek. Antwerpen: Garant.
Stessens, M., Van Isterbeek, K., & Dumon, E. (2005). Maarten Heeft Twee mama's. Gent: Holebifederatie VZW.
Taelman, M. (2008, april 10). Voorstel van resolutie betreffende de algemene maatschappelijke aanvaarding en gelijkschakeling van holebi's. Zitting Belgische Senaat . Brussel, België.
Telingator, C. J., & Patterson, C. (2008, December). Children and Adolescents of Lesbian and Gay Parents. Clinical Perspectives, 5.
'tKwadraat. (2014). Opgeroepen op maart 29, 2014, van http://www.tkwadraat.be/.
Trolley, B., Magerkorth, R., & Fromme, R. (1999). Preschool teachers’ perceptions of and responses to differences: Disability, family, andracial/cultural variation. Early Child Development & Care, 17-30.
TvBrussel. (2012, oktober 24). Charter voor gender en seksuele geaardheid in het onderwijs "Ook homokoppels in schoolboeken". Opgehaald van http://www.pascalsmet.be/articles/onderwijs/ook-homokoppels-in-schoolbo….
van Beuningen, G. (2013). De mama's van Sterre. Antwerpen: Uitgeverij Epo.
van der Lee, P. (2004, Juni). Seksuele voorlichting voor kleuters. Psychologie Magazine, 1.
Vanleirberghe, K., Stessens, M., & Dumon, E. (2009). Bank vooruit: op naar een holebivriendelijke school. Gent: Çavaria.
Verhaeghe, P. (2012). Identiteit. Amsterdam: De Bezige Bij.
Verhagen, A., & Visser, A. (2013). Het roze boekje: gewoon homo in de basisschool. Utrecht: APS.
Vettenburg, N., Deklerck, J., & Siongers, J. (2010). Jongeren in cijfers en letters - Bevindingen uit de JOP-monitor 2. Leuven: Acco.
Visser, A. (2009). Gewoon homo in het voortgezet onderwijs. Utrecht: APS.
WelJongNietHetero. (2014). Groepen . Opgehaald van http://www.weljongniethetero.be/groepen.
Zevenhuizen, M. (2007). Help, ik hoor er niet bij! Psychologie Magazine.
