Münchausen by Proxy: altijd ziek en toch vol leven? Hoe ermee omgaan als pediatrisch verpleegkundige?

Sharyne

Oerlemans

Evelien

Smets
Kelly

Segers
Lise

Dekkers

Altijd ziek en toch vol leven?!

Niets is zo sterk als moederliefde. Maar wat als je moeder opzettelijk met je leven speelt? Dit is het geval bij Münchausen by Proxy. Een schokkend ziektebeeld bij de moeder waar jaarlijks 40 tot 60 kinderen het slachtoffer van worden. 6% van deze kinderen overleven deze vorm van kindermishandeling niet! We moeten deze aandoening snel onderkennen om zo een toekomst voor de vaak nog erg jonge kinderen te kunnen verzekeren.

‘18 jaar cel na gifmoord op zoontje’. ‘Verpleegster injecteerde babyzoontje met insuline en hoopte zo op aandacht’. ‘Moeder vergiftigde zoontje om meer blogbezoekers te krijgen’. Het zijn maar enkele van de krantenkoppen die je zeker al eens bent tegengekomen in de media. Münchausen by Proxy klinkt je misschien bekend in de oren. Maar weet je ook wat dit ziektebeeld juist inhoudt? Wat bezielt de dader, een vaak liefhebbende moeder om haar eigen kind (dood)ziek te maken? Wat kunnen wij doen wanneer we dit ziektebeeld vermoeden? Welke technieken past de gezondheidssector toe om een vermoeden hard te maken?

‘Perfecte’ moeder
Münchausen by Proxy is een psychiatrische aandoening waarbij de verzorger van het kind, meestal de moeder, met opzet schade veroorzaakt aan het kind. Ze verzint symptomen die er niet zijn, vervalst stalen, dient middelen toe die tot bepaalde symptomen en klachten leiden, enzovoort. De artsen zitten met hun handen in het haar, want zij kunnen geen diagnose stellen. Er worden alsmaar meer (invasieve) onderzoeken, en zelfs ingrepen uitgevoerd bij het kind, die onnodig zijn. De mishandeling begint vaak als het kind nog klein is, en wordt op latere leeftijd pas ontdekt. Als het al ontdekt wordt. Vaak wordt dit ziektebeeld namelijk over het hoofd gezien. De arts zoekt naar een ziektebeeld bij het kind, heeft vertrouwen in het verhaal van de ouders, en staat niet stil bij de eventuele aanwezigheid van de ziekte bij de moeder… De moeder beweert hardnekkig dat haar kind doodziek is, terwijl ze zelf haar kind ziek maakt. Ze gedraagt zich als een perfecte moeder, ze zou door het vuur gaan voor haar kind. Waarom zou een moeder haar eigen kind dit aandoen? De voornaamste reden is aandacht te krijgen van de artsen en hulpverleners in het ziekenhuis.

Een moeilijke diagnose
Wij willen met ons werk in de eerste plaats duidelijk maken dat kennis en kunde omtrent het diagnosticeren van Münchausen by Proxy van levensbelang is voor de kinderen die hiervan het slachtoffer zijn. Daarnaast geven we ook een handig en bruikbaar middel mee om deze kennis te versterken in de (pediatrische) gezondheidszorg: een zelf ontworpen website1. Hier vind je antwoord op alle vragen omtrent Münchausen by Proxy.

We willen de drempel voor het melden van een vermoeden van Münchausen by Proxy verlagen. Het is voor hulpverleners namelijk niet gemakkelijk om een moeder te beschuldigen. Stel dat het kind toch een zeldzame ziekte heeft? De angst om fout te zitten met je vermoeden is groot en het is dan ook eenvoudiger dit voor jezelf te houden. Maar wat als je toch juist was en het kind in kwestie dus had kunnen helpen? Wij delen op onze website allerlei tips die je kunnen helpen bij de herkenning ervan en je vermoeden kunnen bekrachtigen. Ook de behandeling van en de toekomst bij Münchausen by Proxy komt op deze website aan bod.

Münchausen by Proxy komt vaker voor dan wij weten en kan ernstige gevolgen met zich meebrengen. Met het lot van het kind in ons achterhoofd, willen wij de mogelijke schade voor hen zoveel mogelijk voorkomen door dit ziektebeeld tijdig te onderkennen. Het belang van het kind staat dan ook centraal. We willen de kennis die wij opgedaan hebben omtrent dit ziektebeeld verspreiden, zodat iedereen het lef heeft om zijn of haar vermoeden te melden.

1 http://munchausenbyproxy.wix.com/munchausenbyproxy

Bibliografie

Ackermans, I. (2013). Het kind in het ziekenhuis. Antwerpen: Garant.Adriaenssens, P. (2011). Fysieke kindermishandeling. In P. Adriaenssens, L. Smeyers, C. Ivens, & B. Vanbeckevoort, In vertrouwen genomen: voor iedereen die met kinderen omgaat. Tielt: Lannoo.Agentschap Zorg en Gezondheid. (2015). Centra voor geestelijke gezondheidszorg. Opgeroepen op 28 april 2015, van Agentschap Zorg, & Gezondheid: https://www.zorg-en-gezondheid.be/Nieuws/Uniforme-tarieven-voor-centra-…, L., van Ijzendoorn, R., Euser, E., & Bakermans-Kranenburg, M. (2014). Gehechtheid en kindermishandeling. In P. Prins, & C. Baet (Red.), Handboek klinische ontwikkelingspsychologie (p. 419-442). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Gevonden via Springerlink database.Bass, C., & Glaser, D. (2014). Early recognition and management of fabricated or induced illness in children. The Lancet, 383 (9926), 1412-1421. Gevonden via Limo databank.Bass, C., & Halligan, P. (2014, april). Factitious disorders and malingering: challenges for clinical assessment and management. The Lancet, 383 (9926), 1422-1432. Gevonden via ScienceDirect.Bauer, K.A. (2004). Covert Video Surveillance of Parents Suspected of Child Abuse: the British Experience and Alternative Approaches. Theoretical Medicine, 25 (4), 311-327. Gevonden via Limo databank.Beard, K.V. (2007). Protect the children: be on the lookout for Munchausen syndrome by proxy. RN, 70 (12), 33-36. Gevonden via PubMed databank.Berger, M., ten Berge , I., & Geurts, E. (2004). Samenhangende hulp: Interventies voor mishandelde kinderen en hun ouders. Opgeroepen op 30 april 2015, van Nederlands Jeugd Instituut: http://www.nji.nl/nl/Samenhangendehulp.pdfBrink, F., & Thackeray, J. (2012). Factitious Illness – Red Flags for the Pediatric Emergency Medicine Physician. Clinical Pediatric Emergency Medicine, 13 (3), 213-220.Brown, A., Gonzalez, G., Wiester, R., Kelley, M., & Feldman, K. (2014). Care taker blogs in caregiver fabricated illness in a child: A window on the caretaker’s thinking? Child Abuse, & Neglect, 38 (3), 488-497. Gevonden via Limo databank.Byard, R. (2014). Factitious Illness by Proxy in Children. In K. Collins, & R. Byard, Forensic Pathology of Infancy and Childhood (p. 229-241). New York: Springer Science. Gevonden op 14 december 2014 via SpringerLink.Centrum voor Algemeen Welzijn. (2015). Hoe wij helpen. Opgeroepen op 28 april 2015, van CAW: http://www.caw.be/over-het-cawCentrum voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning. (2015). Wat doen wij? Opgeroepen op 28 april 2015, van CKG: http://www.ckg.be/watdoeteenckg.htmlChafetz, M., & Dufrene, M. (2014). Malingering-by-proxy: Need for child protection and guidance for reporting. Child Abuse, & Neglect, article in press.Christens, J. (2015). Kinderverwaarlozing en –mishandeling. Onuitgegeven nota’s bij een cursus van het OPO Psychosociale en Geestelijke Gezondheidszorg van de opleiding Bachelor in de Pediatrie en Neonatologie. Thomas More Kempen, Departement Gezondheidszorg Turnhout.Clarke, C., & Skokauskas, N. (2010). Paediatric Symptom Falsification (‘Munchausen Syndrome by Proxy’) – Psychiatric Manifestations. British Journal of Medical Practitioners, 3 (4), p. 344-348.Conn, A., Szilagyi, M., Franke, T., Albertin, C., Blumkin, A., & Szilagyi, P. (2013). Trends in Child Protection and Out-of-Home Care. Pediatrics, 132 (4), 712-719. Doi: 10.1542/peds.2013-0969. Gevonden via Limo databank.Connelly, R. (2003). Ethical Issues in the Use of Covert Video Surveillance in the Diagnosis of Munchausen Syndrome by Proxy: The Atlanta Study – an Ethical Challenge for Medicine. HealthCare Ethics Committee Forum, 15 (1), 21-41. Gevonden via Limo databank.Criddle, L. (2010). Monster in the closet: Munchausen syndrome by Proxy. Critical Care Nurse, 30 (6), 46-55. Doi: 10.4037/ccn2010737. Gevonden via PubMed databank.Davis, J.S., Fani, N., Ressler, K., Jovanovic, T., Tone, T., & Bradley, B. (2014, juni). Attachment anxiety moderates the relationship between childhood maltreatment and attention bias for emotion in adults. Psychiatry Research, 217 (1-2), 79-85. Doi: 10.1016/j.psychres.2014.03.010. Gevonden via Limo databank.Decock, G., D’Hanis, H., Janssens, V., Nys, H., Peeters, E., Vancorenland, K., & Vande Moortel, J. (2011). Recht voor verpleegkundigen en vroedvrouwen. Mechelen: Kluwer.De Craim, C., & Traets, E. (2010). Protocol kindermishandeling: Naar een intensere samenwerking tussen justitie en hulpverlening. Tijdschrift voor jeugdrecht en kinderrechten, 11 (3), 177-183. Gevonden via Limo databank.De Nauw, A. (2010). Inleiding tot het bijzonder strafrecht. Mechelen: Kluwer.DePanfilis, D. (2006). Child Neglect: A Guide for Prevention, Assessment, and Interention. United States: Department of Health and Human Services. Gevonden op 10 december 2014 via Limo databank.Dienst voor strafrechtelijk beleid. (2015). Kindermishandeling. Opgeroepen op 13 mei 2015, van Dienst voor strafrechtelijk beleid: http://www.dsb-spc.be/web/index.php?option=com_content&task=view&id=148…, L., Browne, K., & Hamilton-Giachritsis, C. (2005). Risk factors of parents abused as children: a mediational analysis of the intergenerational continuity of child maltreatment (Part I). Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46 (1), 47-57. Doi: 10.1111/j.1469-7610.2004.00339.x. Gevonden via Limo databank.Dubois, T., Peremans, L., Denekens, J., & Van Royen, P. (2001, mei). Het Münchausen by Proxy Syndroom: Hoe kan je dit als huisarts herkennen? Huisarts Nu, 30 (4), 158-165.Dye, M., Rondeau, D., Guido, V., Mason, A., & O'Brien, R. (2013). Identification and Management of Factitious Disorder by Proxy. The Journal for Nurse Practitioners, 9 (7), 435-442. Doi: 10.1016/j.nurpra.2013.04.006. Gevonden via Science Direct.eHealth. (2014). PatientConsent, & eHealthConsent. Gevonden op 6 april 2015 op het internet: https://www.ehealth.fgov.be/nl/burgers/on-line-diensten/ehealthconsent…, J.Y., Chen, Y.W., Fetzer, S., Feng, M.C., & Lin, C.L. (2012). Ethical and legal challenges of mandated child abuse reporters. Children and Youth Services Review, 34 (1), 276-280. Gevonden via LIMO databank.Ferrara, P., Vitelli, O., Romani, L., Bottaro, G., Iannielo, F., Fabrizio, G.C. et al. (2014). The Thin Line between Munchausen Syndrome and Munchausen Syndrome by Proxy.Journal of Psychological Abnormalities in Children, 3 (2). Doi: 10.4172/2329-9525.1000115.Fisher, M.A. (2011). Ethics for the Pediatrician: Caring for Abused Children. Pediatrics in Review, 32 (7), 73-78. Gevonden via Pubmed.Flaherty, E., Macmillan, H., & Committee on Child Abuse and Neglect. (2013, september). Caregiver-fabricated illness in a child: a manifestation of child maltreatment. Pediatrics, 132 (3), 590-597. Doi: 10.1542/peds.2013-2045. Gevonden via PubMed databank.Francis, K., Chapman, Y., Sellick, K., James, A., Miles, M., Jones, J., & Grant, J. (2012). The decision-making processes adopted by rurally located mandated professionals when child abuse or neglect is suspected. Contemporary Nurse, 41(1), 58-69.Frederick, J., & Goddard, C. (2008, maart). Living on an island: consequences of childhood abuse attachment disruption and adversity in later life. Child and Family Social Work, 13 (3), 300-310. Doi: 10.1111/j.1365-2206.2008.00554.x. Gevonden via Limo databank.Frye, E.M., & Feldman, M.D. (2012, maart). Factitious Disorder by Proxy in Educational Settings: A Review. Educational Psychology Review, 24 (1), 47-61. Doi: 10.1007/s10648-011-9180-9. Gevonden via Limo databank.Geraerts, S. (2014). Masterproef: De uithuisplaatsing van de geweldpleger bij kindermishandeling: alternatieve maatregel voor de bestaande procedures? Hasselt: Universiteit. Gevonden via de site https://doclib.uhasselt.be/dspace/bitstream/1942/17566/1/09288152013299… (2011, juni). Behandeling van de gevolgen van kindermishandeling. Nederland: Den Haag. ISBN: 978-90-5549-840-6. Gevonden op de site http://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/201111kindermishandel…, R., Widom, C.S., Browne, K., Fergusson, D., Webb, E., & Janson, S. (2009). Burden and consequences of child maltreatment in high-income countries. The Lancet, 373 (9647), 68-81. Doi: 10.1016/S0140-6736(08)61706-7. Gevonden via PubMed databank.Hakman, M., Chaffin, M., Funderburk, B., & Silovsky, J.F. (2009). Change trajectories for parent-child interaction sequences during parent-child interaction therapy for child physical abuse. Child Abuse & Neglect, 33 (7), 461-470. Doi: 10.1016/j.chiabu.2008.08.003. Gevonden via Limo databank.Heps, R., & De Hondt, N. (2010). Time-out na kindermishandeling door uithuisplaatsing van de geweldpleger. Tijdschrift voor jeugdrechten en kinderrechten, 11 (1), 20-38. Gevonden via Limo databank.Herendeen, P.A., Blevins, R., Anson, E., & Smith, J. (2014). Barriers to and Consequences of Mandated Reporting of Child Abuse by Nurse Practitioners. Journal of Pediatric Health Care, 28 (1), e1-e7.Hurlburt, M.S., Nguyen, K., Reid, J., Webster-Stratton, C., & Zhang, J. (2013, augustus). Efficacy of the Incredible Years group parent program with families in the Head Start who self – reported a history of child maltreatment. Child Abuse & Neglect, 37 (8), 531-543. Gevonden via Limo databank.Integrale jeugdhulp. (2015). Crisisjeugdhulp. Opgeroepen op 26 april 2015, van IJH Vlaanderen: http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/ijh/vlaanderen/crisisjeugdhulp/Documen…, A. & Joostens, F. (2009). Coëlho: Zakwoordenboek der geneeskunde.Amsterdam: Elsevier.Joint Royal Colleges Ambulance Liaison Committee. (2006, oktober). Assault/Abuse – safeguarding children. Treatment and Management of Assault, p. 1-14. Gevonden via TRIP databank.Kind en Gezin. (2015). Werking VK. Opgeroepen op 28 april 2015, van Vertrouwenscentrum kindermishandeling: http://www.kindermishandeling.be/website/9-www.htmlKind en Gezin. (2010). Het opvolgen van een vermoeden van kinderminshandeling. Opgeroepen op 30 april 2015, van Kind en Gezin: http://www.kindengezin.be/img/literatuurstudie-het-opvolgen-van-een-ver…, J., Heringhaus, A., Wurthmann, C., & Voit, T. (2008). Expect the unexpected: favourable outcome in Munchausen by Proxy syndrome. European Journal of Pediatrics, 167 (9), 1085-1088. Gevonden via Limo databank.Kodner, C., & Wetherton, A. (2013, november). Diagnosis and management of physical abuse in children. American family physician, 88 (10), 669-675. Gevonden via PubMed databank.Korbin, J., & Krugman, R. (2013). Handbook of Child Maltreatment. Springer. Doi: 10.1007/978-94-007-7208-3. Gevonden via Limo databank.Landsmeer-Beker, E., Smit, M., & Affourtit, M. (2011). Kindermishandeling. In G. Derksen-Lubsen, H. Moll, H. Oudesluys-Murphy, & A. Sprij (Red.), Compendium kindergeneeskunde: Diagnostiek en behandeling (p. 554-567). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.Lange, A. (2006, maart). Verstoorde gezinsverhoudingen, psychische stoornissen en gezinstherapie. Tijdschrift Directieve therapie, 26, 32-46. Gevonden via SpringerLink database.Lazenbatt, A. (2013). Fabricated or Induced Illness in Children: A Narrative Review of the Literature. Child Care in Practice, 19 (1), 61-77.Louwers, E., Affourtit, M., Moll, H., de Koning, H., & Korfage, I. (2009). Screening for child abuse at emergency departments: a systematic review. Arch Dis Child (95), 214-218.Lowell, A., Renk, K., & Adgate, A.H. (2014). The role of attachment in the relationship between child maltreatment and later emotional and behavioral functioning. Child Abuse & Neglect, 38 (9), 1436-1449. Doi: 10.1016/j.chiabu.2014.02.006. Gevonden via Limo databank.Lynne, E., Gifford, E., Evans, K., & Rosch, J. (2015). Barriers to Reporting Child Maltreament: Do Emergency Medical Services Professionals Fully Understand Their Role as Mandatory Reporters? North Carolina Medical Journal, 76 (1), 13-18.Marchand, J., Deneyer, M., & Vandenplas, Y. (2012). Educational paper: Detection, diagnosis, and prevention of child abuse: the role of the pediatrician. European journal of pediatrics, 171 (1), 17-23. Doi: 10.1007/s00431-011-1616-1. Gevonden via PubMed databank.Michiels, M. (s.a.). Munchausen by Proxy Syndrome (MBPS). Onuitgegeven tekst van Kind in Nood Kempen, antennedienst van het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Antwerpen.Mash, C., Frazier, T., Nowacki, A., Worley, S., & Goldfarb, J. (2011). Development of a Risk-Stratification Tool for Medical Child Abuse in Failure to Thrive. Pediatrics, 128 (6), 1467-1473. Doi: 10.1542/peds.2011-1080. Gevonden via Limo databank.McCarthy, C. (2008). Doing the Right Thing: A Primary Care Pediatrician’s Perspective on Child Abuse Reporting. Pediatrics, 122 (supplement 1), S21-S25. Doi: 10.1542/peds.2008-0715h. Gevonden via LIMO databank.Morrell, B., & Tilley, D. (2012). The Role of Nonperpetrating Fathers in Munchausen Syndrome by Proxy: A Review of the Literature. Journal of Pediatric Nursing, 27 (4), 328-335. Gevonden op 09 november 2014 via Limo databank.Mutsaers, K. (2008). Wat werkt bij de aanpak van kindermishandeling? Opgeroepen op 30 april 2015, van Nederlands Jeugdinstituut: http://www.nji.nl/nl/(311053)-nji-dossierDownloads-WatWerkt_Kindermisha… Collaborating Centre for Women’s and Children’s Health (2013). When to suspect child maltreatment. National Institute for Health and Care Excellence, clinical guideline 89.National Collaborating Centre for Women’s and Children’s Health. (2014, februari). When to suspect child maltreatment guideline. Londen: Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Gevonden via TRIP databank.National Institute for Health and Care Excellence. (2013). When to suspect child maltreatment. Manchester. Gevonden op 02 december 2014 via TRIP databank.Nevid, J. S., Rathus, S. A., & Greene, B. (2011). Psychiatrie in de verpleegkunde. Amsterdam: Pearson Benelux.Onderwijs Vlaanderen. (s.a.). Centrum voor leerlingenbegeleiding. Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Gevonden via http://onderwijs.vlaanderen.be/ouders/ondersteuning-en-begeleiding/leer… van Geneesheren. (2010). Aangifte kindermishandeling: de arts tussen wet en Code. Gevonden op het internet: https://ordomedic.be/nl/adviezen/advies/aangifte-kindermishandeling-de-…, L. (2006). Persistent Problems with the Munchausen Syndrome by Proxy. The journal of the American Academy of Psychiatry and the Law, 34 (1), 90-95. Gevonden via PubMed databank.Petersen, A., Joseph, J., & Feit, M. (2014, maart). New Directions in Child Abuse and Neglect Research. Washington: National Academies Press. Gevonden via PubMed databank.Pollmann, P. (2008). Kindermishandeling inzichtelijk: Vroegsignalering, onderzoek, diagnostiek, risicotaxatie. Assen: Koninklijke Van Gorcum. ISBN 978-90-232-4396-0. Gevonden via Limo databank.Postlethwaite, R. (2010). Fabricated or Induced Illness. Pediatrics and Child Health, 20 (12), 561-565.Romero-Martinez, A., Figueiredo, B., & Moya-Albiol, L. (2014). Childhood history of abuse and child abuse potential: The role of parent’s gender and timing of childhood abuse. Child Abuse & Neglect, 38 (3), 510-516. Doi: 10.1016/j.chiabu.2013.09.010. Gevonden via Limo databank.Rosenberg, J., & Bradford Wilcox, W. (2006). The Importance of Fathers in the Healthy Development of Children. United States: Department of Health and Human Services. Gevonden via Limo databank.Royal College of Paediatrics and Child Health. (2012, oktober). Fabricated or Induced Illness by Carers (FII): A Practical Guide for Paeditricians. Gevonden via BMJ Best Practice.Savage, J. (2014). The association between attachment, parental bonds and physically aggressive and violent behavior: A comprehensive review. Aggression and Violent Behavior, 19 (2), 164-178. Doi: 10.1016/j.avb.2014.02.004. Gevonden via Limo databank.Schreier, H. (2004, maart). Munchausen by Proxy. Current Problems in Pediatric and Adolescent Health Care, 34 (3), 126-143. Doi: 10.1016/j.cppeds.2003.09.003. Gevonden via Limo databank.Skellern, C. (2015, januari). Child protection: A 50-year perspective. Journal of Paediatrics and Child Health, 51 (1), 87-90. Doi: 10.1111/jpc.12813. Gevonden via Pubmed databank.Steenackers, K. (2012). De rol van de huisarts bij kindermishandeling: van vermoeden tot benoemen, registratie en adequate aanpak. Een kwaliteitsbevorderend praktijkproject. Onuitgegeven masterthesis, Universiteit Gent, Faculteit Geneeskunde.Steunpunt Jeugdhulp. (2015). Integrale jeugdhulp. Opgeroepen op 26 april 2015, van Steunpunt Jeugdhulp: http://www.steunpuntjeugdhulp.be/?action=onderdeel&onderdeel=316Steunpu… Jeugdhulp. (2015). Protocol Kindermishandeling. Opgeroepen op 13 mei 2015, van Jeugdrecht: http://www.jeugdrecht.be/?action=nieuws_detail&nieuws=222Stirling, J., & the Committee on Child Abuse and Neglect. (2007). Beyond Munchausen Syndrome by Proxy: Identification and Treatment of Child Abuse in a Medical Setting. Pediatrics, 119 (5), 1026-1031. Gevonden via TRIP database.Squires, J., & Squires, R. (2010). Munchausen syndrome by proxy: ongoing clinical challenges. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 51 (3), 248-253.Teeuw, A., Derkx, B., Koster, W., & van Rijn, R. (2011). Educational paper. Detection of child abuse and neglect at the emergency room. European Journal of Pediatrics (171), 877-885.Terry, L. (2004). Fabricated or induced illness in children. Paediatric Nursing, 16 (1), 14-18.Thomas, R., & Zimmer-Gembeck, M.J. (2011, februari). Accumulating Evidence for Parent – Child Interaction Therapy in the Prevention of Child Maltreatment. Child Development, 82 (1), 177-192. Doi: 10.1111/j.1467-8624.2010.01548.x. Gevonden via Limo databank.Timmer, S., & Urquiza, A. (2013). Evidence-Based Approaches for the Treatment of Maltreated Children: Considering core components and treatment effectiveness. Springer. Doi: 10.1007/978-94-007-7404-9. Gevonden via Limo databank.van de Putte, E., Teeuw, A., Lukkassen, I., & Russel, I. (2013). Medisch handboek kindermishandeling. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.Van de Voorde, W., Decorte, R., Tytgat, J., & Cuypers, E. (2010). Handboek forensische geneeskunde. Brugge: Die Keure.Van Looveren, A. (2012). Ernstig verontrust in een kind: wat doe je met je beroepsgeheim? Jeugdrecht. Gevonden op 22 april 2015 op het internet: http://www.jeugdrecht.be/?action=artikel_detail&artikel=382&select_page…, M. (2010). How to fake Munchausen’s syndrome. Philosophical Psychology, 23 (5), 565-574. Gevonden op 23 januari 2015 via Limo databank.Vertrouwenscentrum Kindermishandeling. (s.a.). Kindermishandeling. Opgeroepen op 28 maart 2015, van Kind in Nood: http://www.kindinnood.be/documenten/doc_sitetekst.pdfVertrouwenscentrum Kindermishandeling. (s.a.). Kindermishandeling: Meldenswaard. Opgeroepen op 28 maart 2015, van Vertrouwenscentrum kindermishandeling Antwerpen: http://http://www.vkantwerpen.be/uploadfolder/BrochureKMmeldenswaard.pd… overheid. (2015). Integrale jeugdhulp. Opgeroepen op 26 april 2015, van IJH Vlaanderen: http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/ijh/vlaanderen/paginas/default.aspxVla… Overheid. (s.a.). Misbruik, geweld en kindermishandeling melden. Gevonden op 29 april 2015 via https://www.vlaanderen.be/nl/gezin-welzijn-en-gezondheid/hulp-zoeken/mi… Vereniging voor Geestelijke Gezondheid. (2015). Centrum Geestelijke Gezondheidszorg (CGG). Opgeroepen op 28 april 2015, van Geestelijk Gezond Vlaanderen: http://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/centrum-geestelijke-gezondheid…, K., & Farrell, A. (2008). Identifying and evaluating teachers’ knowledge in relation to child abuse and neglect: A qualitative study with Australian early childhood teachers. Teaching and Teacher Education, 24 (3), 585-600. Doi: 10.1016/j.tate.2007.07.003. Gevonden via PubMed databank.Widow, C., Czaja, S., & DuMont, K. (2015, maart). Intergenerational transmission of child abuse and neglect: real or detection bias? Science, 347 (6229), 1480-1485. Doi: 10.1126/science.1259917. Gevonden via PubMed databank.Wildeman, C., & Emanuel, N. (2014, maart). Cumulative Risks of Foster Care Placement by Age 18 for U.S. Children, 2000-2011. Public Library of Science One, volume 9 (3), 1-7. Doi: 10.1371/journal.pone.0092785. Gevonden via PubMed databank.Winokur, M., Holtan, A., & Batchelder, K. (2014). Kinship care for the safety, permanency, and well-being of children removed from the home for maltreatment (Review). The Cochrane Database of Systematic Reviews, Issue 1. Doi: 10.1002/14651858.CD006546.pub3. Gevonden via PubMed databank.Wiznitzer, M. (2001). Munchausen by proxy is meer dan persoonlijkheids- en/of ouderschapspathologie. Tijdschrift voor Psychotherapie, 27, 144-145. Gevonden via SpringerLink database.Woodruff, K., & Lee, B. (2011). Identifying and predicting problem behavior trajectories among pre-school children investigated for child abuse and neglect. Child Abuse & Neglect, 35 (7), 491-503. Doi: 10.1016/j.chiabu.2011.03.007. Gevonden via Limo databank.