De Europese Unie heeft de voorbije jaren te kampen met enkele bijzondere opeenvolgende crisissen. De interne markt en de gemeenschappelijke munt stonden onder aanzienlijke druk op het moment dat de financiële crisis in enkele Europese lidstaten een overheidsschuldencrisis veroorzaakte. Deze crisis legde enkele structurele en institutionele zwaktes die inherent zijn aan de economische en monetaire unie bloot. De manier waarop de Europese Unie omgaat met deze crisissituaties staan toe een inzicht te verkrijgen over de toekomst van de Unie als een geheel, een organisatie en als een ideaal. Na verschillende onderhandelingsrondes en Europese tops bleek dat een permanent noodfonds als oplossing uit de bus kwam. Het Europees Stabiliteitsmechanisme is een permanente instelling die financiële bijstand kan verschaffen tegen strikte voorwaarden aan lidstaten die de euro als munt hebben en in financiële moeilijkheden zitten. Het Europees Stabiliteitsmechanisme werkt door middel van instellingen van de Unie die memoranda van overeenstemming uitwerken om de voorwaarden van de financiële bijstand uit te tekenen. Deze voorwaarden kunnen een aanzienlijke impact hebben op de sociale rechten van de burgers van de betrokken lidstaat. Het is dan ook belangrijk dat in de context van het ESM wordt voldaan aan het beginsel van effectieve rechtsbescherming. Het Hof van Justitie werd in die zin gevraagd om na te gaan of artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van toepassing is op de oprichting en de werking van het ESM. Het Hof bevestigde de wettigheid van het ESM. Dit werk toont echter aan dat onduidelijk is dat het ESM werkelijk niet dient te voldoen aan de vereisten van artikel 47 van het Handvest. Het werk benadrukt het belang van het beginsel van effectieve rechtsbescherming en tracht actief mee te zoeken naar een betere naleving van de vereisten van artikel 47 van het Handvest in de context van het ESM. Het ESM leert ons dat in een Europese Unie met 28 lidstaten en een gefragmenteerde bevoegdheidsverdeling, de waarden die het fundament van het Europese project vormen niet steeds haalbaar blijken. Betreffende de werking van het ESM blijven enkele juridische vragen pijnlijk onbeantwoord. Dit staat in schril contrast met wat de Europese rechtsorde net uniek maakt. De Europese rechtsorde bevat een quasi volledig stelsel van rechtsbescherming. Europese burgers die getroffen worden door Europese regels krijgen immers op grond van de grondrechten van de Europese Unie steeds de mogelijkheid tot toegang naar een rechter. De drastische oplegging van ingrijpende maatregelen zonder de mogelijkheid tot rechterlijke toetsing maakt van het ESM een gevaarlijke precedent en een mogelijk kantelpunt voor de gehele Europese Unie.
Rechtsleer
ADAM, S., PARRAS, F., The European Stability Mechanism through the legal meanderings of the Union’s constitutionalism: comment on Pringle, European Law Review 38, 2013.
ADAMSKI, D., ‘National powers games and structural failures in the European macroecomomic goverance” in Common Market Law Review, 2012.
ARTS, D., LENAERTS, K., Europees Procesrecht, Antwerpen, Maklu, 2003.
BARNARD, C., The Charter, the Court and the Crisis, University of Cambridge Faculty of Law Research Paper No. 18/2013.
BARNARD, C.; DE BAERE, G., Towards a European Social Union: Achievements and Possibilities under the Current EU Constitutional Framework, Policy Paper by Euroforum KU Leuven, https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/454633/2/Barnard%20De%20…% 20[ver%2019-9-2014].pdf , 2014.
BEARY, B., Eurozone Responds to Cyprus Crisis in Historic Documents of 2013, CQ Press, Los Angeles, 2014.
BECK, G., “The Court of Justice, legal reasoning, and the Pringle case – law as the conitinuation of politics by other means” in European Law Review, 39 (2), 2014.
CRAIG, P., “Two-speed, multi-speed and Europe’s Future: a review of Jean-Claude Piris on the Future of Europe” in European Law Review, 37, 2012.
CRAIG, P., Pringle and Use of EU Institutions the EU Legal Framework: Foundations, Procedure and Substance in European Constitutional Law Review, 9, 2013.
DAWSON, M., DE WITTE, F., “Constitutional Balance in the EU after the Euro- Crisis” in Modern Law Review 76, 2013.
DE BAERE, G., “Call for Evidence questions on Subsidiarity, Proportionality, and Article 352 TFEU”, London, United Kingdom: Foreign and Commonwealth Office, 2014.
DE BURCA, G., Europe's raison d'être in KOCHENOV, D; AMTENBRINK, F., The European Union’s Shaping of the International Legal Order, Cambridge, Cambridge University Press, 2013.
DE GREGORIO MERINO, A., “Legal Developments in the Economic and Monetary Union during the Debt Crisis: Mechanisms of Financial Assistance” in Common Market Law Review 49, 2012.
85
DE LHONEUX, E., VASSILOPOULOS, C., The European Stability Mechanism before the Court of Justice of the European Union : comments on the Pringle case, Cham, Springer, 2014.
DE WAELE, H.C., Rechterlijk activisme en het Europees Hof van Justitie, Den Haag, Boom juridische uitgevers, 2009.
DE WITTE, B., “Old-Fashioned Flexibility: International Agreements between Member States of the EU” in DE BURCA, G. en SCOTT, J., Constitutional Change in the EU: From Uniformity to Flexibility, Hart Publishing, Oxford, 2000.
DE WITTE, B., BEUKERS, T., "The Court of Justice approves the creation of the European Stability Mechanism outside the EU legal order: Pringle" in Common Market Law Review 50, 2013.
FISCHER-LESCANO, A., Human Rights in Times of Austerity Policy: The EU Institutions and the Conclusion of Memoranda of Understanding, Nomos, Baden- Baden, 2014.
HALLERBERG, M., “Fiscal federalism reforms in the European Union and the Greek crisis” in European Union Politics 12, 2011.
HINAREJOS, A., “Fiscal Federalism in the European Union: Evolution and Future Choices for EMU” in Common Market Law Review 50, 2013.
LENAERTS, K., MASELIS, I., GUTMAN, K., EU Procedural Law, Oxford, Oxford University Press, 2014.
LO SCHIAVO, G., The Judicial ‘Bail Out’ of the European Stability Mechanism: Comment on the Pringle Case, onuitg. seminariewerk Europacollege, 2013.
NOWAK, J. T., “Wettigheidstoetsing van handelingen van deinstellingen van de Europese Unie: complementaire rechtsbescherming in een meerlagige context” in Tijdschrift voor Bestuurswetenschappen en Publiekrecht, 2 (3), 2013.
PISTOIA, E., “Joined Cases C-274 & 295/11, Kingdom of Spain and Italian Republic v. Council of the European Union, Judgement of the Court of Justice (Grand Chamber) of 16 April 2013, nyr.” in Common Market Law Review, 51, 2014.
PIRIS, J.C., The future of Europe: towards a two-speed EU?, Cambrigde, Cambridge University Press, 2012, 114.
PEERS, S., “Towards a New Form of EU Law?: The Use of Institutions outside the EU Legal Framework” in European Constitutional Law Review 9, 2013.
POULOU, A., “Austerity and European Social Rights: How Can Courts Protect Europe’s Lost Generation?” In German Law Journal, 15 (6), 2014.
86
SALOMON, M., “Of Austerity, Human Rights and International Institutions” in European Law Journal, 21 (2), 2015.
SCHWARZ, M., “A Memorandum of Understanding – The Doomed Road of the European Stability Mechanism and a Possible Way Out” in Common Market Law Review 51, 2014.
TUORI, K., TUORI, K., The Eurozone Crisis: A Constitutional Analysis, Cambridge University Press, Cambridge, 2014.
VAN DEN BRINK, A, VAN ROSSEM, J., “De zaak Pringle en de eurocrisis: juridische paradoxen en constitutionele perspectieven” in Nederlands tijdschrift voor Europees Recht, 2013.
WILS, W., Wat betekent gelijke werking (als een kwantitatieve invoerbeperking) in art 30 E.E.G. verdrag? in Jura Falconis, 26 (3), 1990.
Rechtspraak
Internationaal Gerechtshof
IGH, Cambodia v Thailand (Case Concerning the Temple of Preah Vihear), ICJ
Reports 1962.
IGH, Qatar v Bahrain (Jurisdiction and Admissibility), ICJ Reports 1994.
Hof van Justitie
HvJ 8/74, Dassonville, Jur., 1974.
HvJ 294/83, Parti écologiste “Les Verts” v. Europees Parlement, Jur. 01339, 1986.
HvJ 44/84, Hurd v Jones, Jur. 29, 1986.
HvJ C-6/89, Commissie van de Europese Gemeenschappen v. België, ECR I-5195, 1990.
HvJ C-181/91 en C-248/91, Europees Parlement v Raad en Commissie, Jur. I-3685, 1993.
HvJ C-316/91, Europees Parlement v Raad, ECR I-625, 1994. HvJ C-55/00, Gottardo, Jur. I-413, 2002
HvJ C-27/04, Commissie v Raad, Jur. 1-6649, 2004.
HvJ C-432/05, Unibet, Jur. I-2271, 2007.
HvJ C-411/05, Palacios de la Villa, Jur. I-8531, 2007.
87
HvJ C-45/07, Commissie v Griekenland, Jur. I-701, 2009.
HvJ C-246/07, Commissie v Zweden, Jur. I-03317, 2010.
HvJ C-92/09 en 93/09, Volker en Schecke, Jur. I-11063, 2010, 83.
HvJ C-434/11, Corpul Naţional al Poliţiştilor, PB C 73, 2011.
HvJ, C-370/12, Pringle, Jur. I-000, 2012.
HvJ C-134/12, Ministerul Administrației și Internelor, PB C 303, 2012.
HvJ C-369/12, Corpul Național al Polițiștilor — Biroul Executiv Central, PB C 108, 2012.
HvJ C-671/10, Åkerberg Fransson, Jur., 2013.
HvJ C-128/12, Sindicato dos Bancários do Norte, PB C 129, 2013.
HvJ C-274/11 en C-295/11, Spanje en Italië v Raad, Jur., 2013.
HvJ C-665/13, Sindicato Nacional dos Profissionais de Seguros e Afins, PB C 16, 2014.
Ger. T-541/10, Adedy, Papaspyros and Iliopoulos v. Raad, Jur. 2012, 70. Ger. T-327/13, Mallis en Malli v Commissie en ECB, PB C 448, 2014. Ger. T-289/13, Ledra Advertising v Commissie en ECB, PB C 26, 2014. HvJ, Advies 1/92, Jur. I-02821, 1992.
HvJ Advies 2/94, Jur. I-01759, 1996.
HvJ Advies 1/00, Jur. I-03493, 2002.
HvJ Advies 1/09, Jur. I-01137, 2011.
Conclusie van advocaat-generaal Jacobs bij HvJ, gevoegde zaken C-181/91 en 248/91 Europees Parlement v Raad en Commissie, Jur. I-3685, 1993.
Conclusie van advocaat-generaal Jacobs bij HvJ C-316/91, Europees Parlement v Raad, ECR I-625, 1994.
Conclusie van advocaat-generaal Maduro bij HvJ C-459/03, Commissie v Ierland, Jur. I-04635, 2006.
Conclusie advocaat-generaal Sharpton bij HvJ C34/09, Ruiz Zambrano v Office national de l’emploi, Jur. I-01177, 2011.
88
Standpuntbepaling van advocaat-generaal Kokott bij HvJ, zaak C-370/12, Pringle, ECR I-000.
Conclusie advocaat-generaal Bot bij HvJ C-274/11 en C-295/11, Spanje en Italië v Raad, Jur., 2013.
Portugees Grondwettelijk Hof
Tribunal Constitucional, Acórdão, No 187/2013, Lei do Orçamento do Estado, 2013
Europees Comité voor Sociale Rechten
Europees Comité voor Sociale Rechten, Beslissing ten Gronde van 23 mei 2012, GENOP-DEI en ADEDY v. Griekenland, Klacht nr. 66/2011.
Europees Comité voor Sociale Rechten, Beslissing ten Gronde van 7 december 2012, IKA-ETAM v. Griekenland, Klacht nr. 76/2012.
Wetgeving
Wet van 20 juni 2012 houdende instemming met het Verdrag tot instelling van het Europees Stabiliteitsmechanisme, B.S., 9 juli 2012
Wet van 18 juli 2013 houdende instemming met het Verdrag inzake stabiliteit, coördinatie en bestuur in de Economische en Monetaire Unie, B.S., 7 april 2014
Verdrag van 4 november 1950 tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, B.S. 19 augustus 1955.
Europees Sociaal Handvest, B.S., 28 december 1990.
Verdrag van Wenen van 23 mei 1969 inzake het verdragenrecht, B.S., 25 december
1993.
Primair Unierecht
Verdrag van 7 februari 1992 betreffende de Europese Unie, PB C, 191.
Verdrag van 25 maart 1957 betreffende de werking van de Europese Unie, PB C, 83.
Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, PB L, C 364, 18 december 2000.
Secundair Unierecht
Resolutie van de Europese Raad van 17 juni 1997 betreffende het stabiliteits- en groeipact, PB C, 236.
89
Verordening 407/2010 van de Raad van 11 mei 2010 houdende instelling van een Europees financieel stabilisatiemechanisme, PB L 118.
Besluit van de Raad 2011/199/EU van 25 maart 2011 tot wijziging van artikel 136 van het verdrag betreffende de werking van de Europese Unie met betrekking tot een stabiliteitsmechanisme voor de lidstaten die de euro als munt hebben, PB L 91, 6 april 2011.
Besluit van de Raad 2011/734/EU van 12 juli 2011 gericht tot Griekenland met het oog op de versterking en verdieping van het begrotingstoezicht en tot aanmaning van Griekenland om maatregelen te treffen om het tekort te verminderen in de mate die nodig wordt geacht om de buitensporig tekortsituatie te verhelpen, PB L, 296, 15 november 2011.
Verordening 1177/2011 van de Raad van 8 november 2011 tot wijziging van Verordening 1467/97 over de bespoediging en verduidelijking van de tenuitvoerlegging van de procedure bij buitensporige tekorten, PB L, 306 van 23 november 2011.
Verordening 1175/2011 van het Europees Parlement en de Raad van 16 november 2011 tot wijziging van Verordening 1466/97 van de Raad over versterking van het toezicht op begrotingssituaties en het toezicht op en de coördinatie van het economisch beleid, PB L 306 van 23 november 2011.
Besluit van de Raad 2012/443/EU van 23 juli 2012 gericht tot Spanje inzake specifieke maatregelen om de financiële stabiliteit te versterken, PB L 202, 28 juli 2012.
Besluit van de Raad 2013/236/EU van 25 april 2013 gericht tot Cyprus inzake specifieke maatregelen om de financiële stabiliteit en de duurzame groei te herstellen, PB L 141, 28 mei 2013.
Verordening van het Europees Parlement en van de Raad 472/2013/EU van 21 mei 2013 betreffende de versterking van het economische en budgettaire toezicht op lidstaten in de eurozone die ernstige moeilijkheden ondervinden of dreigen te ondervinden ten aanzien van hun financiële stabiliteit, PB L 140.
Verordening van het Europees Parlement en de Raad 473/2013/EU van 21 mei 2013 betreffende gemeenschappelijke voorschriften voor het monitoren en beoordelen van ontwerpbegrotingsplannen en voor het garanderen van de correctie van buitensporige tekorten van de lidstaten van de eurozone, PB L 140.
Uitvoeringsbesluit 2013/463/EU van de Raad van 13 september 2013 inzake de goedkeuring van het macro-economische aanpassingsprogramma voor Cyprus en inzake de intrekking van Besluit 2013/236/EU, PB L 250.
Resolutie van het Europees Parlement van 13 maart 2014, Onderzoeksrapport over de rol en werkzaamheden van de trojka (ECB, Commissie en IMF) met betrekking tot de landen die vallen onder een programma voor de eurozone, 2013/2277(INI), PB C 85.
90
Rapporten
EUROPESE COMMISSIE, EU Jongeren Rapport 2012, 10 september 2012, http://www.youthpolicy.org/library/wp-content/uploads/library/2012- EU_Youth_Report_DOCUMENTS_Eng.pdf, 24.
VERENIGDE NATIES, Rapport van de Onafhankelijk Expert voor de effecten van buitenlandse schulden en andere aanverwante internationale financiële verplichtingen van staten op de ongehinderde uitoefening van alle mensenrechten, in het bijzonder sociale, economische en culturele rechten van 27 maart 2014, VN-missie naar Griekenland, 22-26 april 2013, http://daccess-dds- ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G14/118/82/PDF/G1411882.pdf?OpenElement.
Economische aanpassingsprogrammas
DIRECTORAAT-GENERAAL VOOR ECONOMISCHE EN FINANCIELE ZAKEN, het Economisch Aanpassingsprogramma voor Cyprus, http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/occasional_paper/2013/… _en.pdf.
DIRECTORAAT-GENERAAL VOOR ECONOMISCHE EN FINANCIELE ZAKEN, het Economische Aanpassingsprogramma voor Ierland, http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/occasional_paper/2011/… en.pdf.
Overeenkomst betreffende financiële-bijstandsfaciliteiten
ESM, Overeenkomst betreffende de financiële-bijstandsfaciliteit van 8 mei 2013 tussen het ESM, de Cypriotische Republiek en de Centrale Bank van Cyprus, http://www.esm.europa.eu/pdf/ESM%20FFA%20Cyprus%20publication%20version %20final.pdf.