To school or not to school: Jonge moeders over omgevingsfactoren die ertoe doen
“Ik gedraag me thuis als een moeder en op school als een leerling”
Jonge moeders; bijna iedereen heeft er een beeld bij. Tv-programma’s over meisjes die jong zwanger zijn geraakt zoomen in op de vaak turbulente wereld van jong moederschap. De komst van een kind verandert inderdaad veel. Jonge moeders staan voor moeilijke keuzes die een grote impact kunnen hebben op de rest van hun leven. Eén van die beslissingen is het al dan niet naar school blijven gaan tijdens en na de zwangerschap. Ouders, partner en vrienden, maar ook leraren op school kunnen hen hierbij ondersteunen. In een kleinschalig kwalitatief onderzoek werden persoonlijke verhalen van jonge moeders nader bekeken. Hoe beleefden zij die omgevingssteun?
Succesvol leren
Het volgen van onderwijs en het behalen van een startkwalificatie bereidt jonge mensen voor op de arbeidsmarkt en het helpt hen zich te ontplooien. Vroegtijdig schoolverlaten is daarom onwenselijk. Succesvol kunnen leren is een teken van veerkrachtig in het leven staan. Veerkracht is de uitkomst van een dynamisch samenspel tussen individu en omgeving, dat resulteert in het verwerven van competenties. Die competenties betreffen bijvoorbeeld sociale vaardigheden, probleemoplossend vermogen, autonomie en doelgerichtheid. Wanneer een jongere met tegenslag of uitdaging te maken krijgt, kan dat mogelijk een risicofactor in diens ontwikkeling vormen. Factoren uit het gezin, de school of het sociale netwerk kunnen hiertegen bescherming bieden. Het is dus zinvol om die beschermende factoren te identificeren en te versterken.
Jong moederschap en schoolloopbaan in Vlaanderen
Zwangerschap en moederschap kunnen een reden zijn om voortijdig met school te stoppen. In 2013 was 1,4 % van de Vlaamse moeders jonger dan 20 jaar op het moment van bevallen. In absolute aantallen waren dat 936 meisjes. Tot voor kort was er weinig aandacht voor de positie van aanstaande en jonge moeders als leerling; een apart statuut was er niet en afwezigheid van school zonder doktersbriefje werd als spijbelen opgevat. Hierin is recentelijk verandering gekomen. In 2014 werd een decreet van kracht waarin voor 15-20 jarige leerlingen het recht op een tienweeks moederschapsverlof wordt ingevoerd, evenals het recht op tijdelijk onderwijs aan huis. De band met school blijft intact doordat zwangere en pas bevallen meisjes als regelmatige leerlingen staan ingeschreven, ook al zijn zij tijdelijk fysiek afwezig.
Gesprekken met jonge moeders
Het onderzoek bestond uit individuele vraaggesprekken met een 8-tal jonge Vlaamse moeders en een afsluitend groepsgesprek. Inzet was om van hen te leren over welke omgevingssteun zij ervaren hebben bij het al dan niet naar school blijven gaan tijdens de zwangerschap en na de bevalling. Onder omgeving worden thuis, school en het sociale netwerk verstaan. Steun kan emotioneel of praktisch van aard zijn. Alle 8 jonge moeders waren zwanger tijdens het doorlopen van het secundair onderwijs. Zij hebben destijds verschillende beslissingen genomen t.a.v. hun schoolloopbaan. Vier jonge moeders hebben hun school kunnen afmaken. Van de overige vier zijn er drie tijdens de zwangerschap gestopt en één is na de bevalling niet meer teruggegaan naar school.
Een nieuw evenwicht
Op jonge leeftijd moeder worden betekent leren omgaan met nieuwe verantwoordelijkheden en een balans zoeken tussen verschillende rollen. Dit onderzoek laat zien dat geen enkele factor uit de omgeving eenduidig tot het besluit leidt om door te gaan met school of om ermee te stoppen. Toch zijn omgevingsfactoren belangrijk en soms voorwaardenscheppend. Zo kan praktische en emotionele steun van ouders betekenen dat de jonge moeder erin slaagt om het ouderschap te combineren met het leerling zijn. Vriendschapsbanden met leeftijdsgenoten worden losser en de jonge moeder heeft het gevoel snel volwassen te zijn geworden. De vader van het kind blijft niet altijd in beeld. Soms is de nood aan bestaanszekerheid voor moeder en kind zo groot, dat op de korte termijn het zoeken naar werk de beste optie lijkt. En al is de uitkomst van de afwegingen die de jonge moeder maakt niet altijd om haar school af te maken, alle ervaringen die zij opdoet en de wisselwerking met haar omgeving dragen bij aan het ontwikkelen van competenties. De jonge moeders gaven in de gesprekken aan dat zij leerden hun eigen weg te gaan en voor zichzelf en hun kind op te komen. Het moederschap is een sterke inspiratiebron daarvoor.
De rol van de school
In de beleving van de jonge moeders met wie gesproken is, reageerden de scholen ad hoc op de zwangerschap en op de vragen die dat opriep. Toch slaagden sommige scholen erin om praktische oplossingen te zoeken die het voor de zwangere leerling mogelijk maakten om mee te blijven doen. Dat was vaak te danken aan een leerkracht die er zich persoonlijk voor inspande. Voor hun psychisch welbevinden was veel minder aandacht op school. De jonge moeders gaven aan dat ze het belangrijk vonden om serieus genomen te worden in hun aanstaand moederschap. Wanneer de band met school verbroken raakte omdat ze stopten tijdens de zwangerschap, was dat meestal het definitieve einde van het contact met school.
Aanbevelingen
Zwangere leerlingen zijn gebaat met een vertrouwenspersoon in de schoolgemeenschap als vast aanspreekpunt. Er is behoefte aan betrouwbare informatie, aan het gedoseerd bespreken van opties en keuzemomenten en aan onvoorwaardelijke steun en aandacht voor de leerling. Deze persoon moet dichtbij en toegankelijk zijn en goed de weg weten naar de voorzieningen. Daarnaast verdient het aanbeveling om in het Vlaams secundair onderwijs aandacht te besteden aan seksualiteit en gezonde relaties, passend bij het ontwikkelingsstadium van leerlingen. Jonge moeders geven ook aan nood te hebben aan lotgenotencontact; zij hechten in het zoeken naar hun eigen nieuwe identiteit veel waarde aan ervaringsdeskundigheid van anderen.
Tot besluit
Moeder zijn en leerling zijn, dat zijn twee werelden. Het is niet altijd gemakkelijk om die rollen te combineren. Het moederschap, met de verantwoordelijkheid die dat meebrengt, heeft de hoogste prioriteit en daar willen de fiere en krachtige jonge moeders uit dit onderzoek erkenning voor. Soms lukt het om weer terug de schoolbanken in te gaan. Dan raken de twee werelden elkaar; ze voelen en gedragen zich thuis als een moeder en op school als een leerling. Alles met de toekomst van hun kind voor ogen.
Bibliografie
Literatuurlijst
Agentschap Zorg & Gezondheid (2014). Leeftijdsverdeling naar opleidingsgraad moeder. Geraadpleegd op 25 november 2014 via http://www.zorg-en-gezondheid.be/Cijfers/Sterftecijfers/Foeto-infantiele-sterftecijfers/Leeftijdsverdeling-naar-opleidingsgraad-moeder/.
Ashby, C. (2011). Whose “Voice” is it Anyway? Giving Voice and Qualitative Research Involving Individuals that Type to Communicate. Disability Studies Quarterly, 31(4), 1723 – 1771.
Audacity (2015). Audacity (versie 2.1.0) Geraadpleegd op 14 mei 2015 via http://web.audacityteam.org/download/windows.
Baarda, D., De Goede, M., & Teunissen, J. (2009). Basisboek Kwalitatief Onderzoek: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen: Noordhoff Uitgevers.
Baart, A. (2011). Een theorie van de presentie. Den Haag: Boom Lemma uitgevers.
Bagnoli, A. & Clark, A. (2010). Focus Groups with young people: a participatory approach to research planning. Journal of Youth Studies, 13(1), 101 – 199.
Benard, B. (1991). Fostering resiliency in kids: Protective factor in the family, school and community. Oregon: Northwest Regional Education Laboratory.
Benard, B. (2004). Resiliency: What Have We Learned? San Francisco: WestEd.
Bonino, S., Cattelino, E., & Ciairano, S. (2005). Adolescents and Risk: Behaviors, Functions and Protective Factors. New York : Springer.
Cammu, H., Martens, E., Van Mol, C,. & Jacquemyn, Y. (2013). Perinatale Activiteiten in Vlaanderen 2012. Brussel: Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie.
Cammu, H., Martens, E., Martens, G., Van Mol, C., & Jacquemyn, Y. (2014). Perinatale Activiteiten in Vlaanderen 2013. Brussel: Studiecentrum Perinatale Epidemiologie.
Dentith, A., Measor, L., & O’Malley, M. (2009). Stirring Dangerous Waters: Dilemmas for Critical Participatory Research with Young People. Sociology, 43(1), 158 – 168.
De Wilde, M. (2009). Onderzoeksrapport: Socio-demografische kenmerken tienerouders in Vlaanderen. Antwerpen: CSB.
Diez, V. & Mistry, J. (2010). Early Childbearing and Educational Attainment Among Mainland Puerto Rican Teens. Journal of Adolescent Research, 25(5), 690 -715.
Eimer, T. (2006). Vroeg is nog niet voortijdig: naar een nieuwe beleidstheorie voortijdig schoolverlaten. Nijmegen: Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt.
Faranet (2015). Onze missie en visie. Geraadpleegd op 23 april 2015 via http://www.faranet.be/over-fara/onze-missie-en-visie.
Fiom (2011a). Stroomschema tienerzwangerschap & jong ouderschap in Eindhoven 2011. https://fiom.nl/sites/default/files/files/Stroomdiagram_Eindhoven_2011.pdf.
Fiom (2011b). Sociale kaart Tienerzwangerschappen en jong ouderschap. Eindhoven: Fiom.
Gleason, P. & M. Dynarski (2002). Do We Know Whom to Serve? Issues in Using Risk Factors to Identify Dropouts. Journal of Education for Students Placed at Risk, 7, 25-41.
Gonzales, J. (2003). Cesar Chavez: A Case Study of a Resilient Child’s Adaption into Adulthood. Geraadpleegd op 16 oktober 2014 via http://eric.ed.gov/?id=ED478347.
Harding, S. (2004). Introduction: Standpoint theory as a site of political, philosophic and scientific debate. In S. Harding (Ed.). (2004). The feminist theory standpoint reader: Intellectual and political controversies (pp. 1-16). New York: Routledge.
Herweijer, L. (2008). Gestruikeld voor de start: De school verlaten zonder startkwalificatie. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Jacobs, M., Sourbron, M., & Herremans, W. (2011). Jongeren op de Vlaamse Arbeidsmarkt: Over startkwalificaties, intredejobs en arbeidsmarktprestaties. Over.Werk Tijdschrift van het Steunpunt WSE, 2, p. 110 – 126.
Jacquemyn, Y., Temmerman, M., Martens, G., & Dom, A. (2001). Tienerzwangerschap in Vlaanderen. Tijdschrift voor Geneeskunde, 57, p. 1077-1082.
Kalil, A. (2002). Perceptions of the School Psychological Environment in Predicting Adolescent Mothers’ Educational Expectations. Journal of Adolescent Research, 17(6), p. 555 – 567.
Keinemans, S. (2011). Eervol jong moederschap: Een studie naar de leefwereld van adolescente moeders. Delft: Eburon.
Klem, A.M. & Connell, J.P. (2004). Relationships Matter: Linking Teacher Support to Student Engagement and Achievement. Journal of School Health, 74(7), p. 262 – 273.
Letourneau, N.L, Stewart, M.J. & Barnfather, A.K. (2004). Adolescent Mothers: Support Needs, Resources, and Support-Education Interventions. Journal of Adolescent Health, 35, p. 509 – 525.
Lumens (2015). Tienermoeders. Geraadpleegd op 30 juli 2015 via http://www.lumensindebuurt.nl/themas-and-trainingen/thema/tienermoeders.
MAXQDA (2015). MAXQDA VERBI Software (versie 11.1.0). Geraadpleegd op 14 mei 2015 via http://www.maxqda.com/downloads/demo.
McGaha-Garnett, V. (2007). Teenage Parenting and High School Dropouts: Understanding Students’ Academic , Social, and Personal Influences. Niet gepubliceerde eindwerk voorgelegd voor het behalen van de graad van licentiaat in de onderwijspsychologie aan de Texas Tech University. Geraadpleegd op 27 april 2014 via http://repositories.tdl.org/ttu-ir/bitstream/handle/2346/10097/McGaha-Garnett_Valerie_Diss.pdf?sequence=1.
Meijer, S., van den Borne, M., Schutte, L., Poelman, J., & Soa Aids Nederland (2012). Lang leve de liefde: Docentenhandleiding voor vmbo, havo en vwo. Amsterdam: Soa Aids Nederland.
Monahan, K.C., Oesterle, S. & Hawkins, J. D. (2010). Predictors and Consequences of School Connectedness: the Case for Prevention. The Prevention Researcher, 17(3), p. 3 – 6.
Mortelmans, D. (2007). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco.
Olsson, C.A., Bond, L., Burns, J.M., Vella-Brodrick, D.A., & Sawyer, S.M. (2003). Adolescent resilience: a concept analysis. Journal of Adolescence, 26, p. 1 – 11.
Pérez-López, F.R., Chedraui, P., Kravitz, A.S., Salazar-Pousada, D., & Hidalgo, L. (2011). Present problems and controversies concerning pregnant adolescents. Journal of Contraception, 2, p. 85 – 94.
Riksen-Walraven, J.M.A. & Geerts, P. (1988). Sociale ondersteuning en veerkracht: een vicieuze spiraal? In P.P. Goudena, H.J. Groenendaal & F.A. Swets-Gronert (Red.), Kind in geding: bedreigende en beschermende factoren in de psychosociale ontwikkeling van kinderen (pp. 47 – 61). Leuven: Uitgeverij Acco.
Rutter, M. (1999). Resilience concepts and findings: implications for family therapy. Journal of Family Therapy, 21, p. 119 – 144.
SmithBattle, L. (2007). ''I Wanna Have a Good Future'': Teen Mothers' Rise in Educational Aspirations, Competing Demands, and Limited School Support. Youth & Society, 38(3), p. 348- 371.
Statbel (2014). Vroegtijdige schoolverlaters. Geraadpleegd op 7 mei 2014 via http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/arbeid_leven/opleiding/vroegtijdig/.
Traag, T. & Van der Velden, R.K.W. (2008). Early school-leaving in the Netherlands. The role of student-, family- and school factors for early school-leaving in lower secondary education. Maastricht: Research Centre for Education and the Labour Market.
Upchurch, D.M, McCarthy, J. & Ferguson, L.R. (1993). Childbearing and Schooling: Disentangling Temporal and Causal Mechanisms: Reply. American Sociological Review, 58(2), p. 738 – 740.
Vangelisti, A.L. (2009). Challenges in conceptualizing social support. Journal of Social and Personal Relationships, 26(1), p. 39 -51.
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2013). Vroegtijdig schoolverlaten in het Vlaams secundair onderwijs: Cijferrapport voor de schooljaren 2009-2010 tot en met 2012-2013. Brussel: Departement Onderwijs en Vorming.
Vlaamse onderwijsraad (2014). Vlaanderen dreigt zijn talent te verspillen. Geraadpleegd op 22 mei 2014 via http://www.vlor.be/persbericht/vlaanderen-dreigt-zijn-talent-te-verspillen.
Vlaamse Overheid (2014a). Decreet 31 januari 2014 houdende diverse maatregelen betreffende de rechtspositie van leerlingen in het basis- en secundair onderwijs en betreffende de participatie op school. Geraadpleegd op 28 februari 2014 via http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2013-2014/g2421-6.pdf.
Vlaamse Overheid (2014b). Onderwijs en wetenschap. Geraadpleegd op 22 mei 2014 via http://www.vlaanderen.be/nl/onderwijs-en-wetenschap.
Vlaamse Overheid (2015). Besluit van de Vlaamse Regering betreffende het onderwijs aan huis voor zieke kinderen en jongeren. Geraadpleegd op 14 juli 2015 via http://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=13911.
Vzw Lejo (2015). “Dankbaar dat we ons weer even tiener mogen voelen en niet enkel mama”. Geraadpleegd op 30 juli 2015 via http://www.lejo.be/dankbaar-dat-we-ons-weer-even-tiener-mogen-voelen-en-niet-enkel-mama/.
Week van de lentekriebels (2015). Achtergrondinformatie. Geraadpleegd op 28 juli 2015 via http://www.weekvandelentekriebels.nl/leerkrachten/achtergrondinformatie.
WestEd (2014). Resilience & Youth Development. Geraadpleegd op 25 mei 2014 via https://chks.wested.org/using_results/resilience.
Witte, T. & Notten, T. (2008). Zorgen, Boeien en Binden: Een internationale vergelijking van enkele interventies rond voortijdig schoolverlaten. Sociale Interventie, 17(1), p. 5 – 14.
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) (2009). Vertrouwen in de school : over de uitval van ‘overbelaste’ jongeren. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Zachry, E.M. (2005). Getting My Education: Teen Mothers’ Experiences in School Before and After Motherhood. Teachers College Record, 107(12), p. 2566 – 2598.
