'Seacapes' voor hedendaagse bezoekers of toeristen: een uitdaging? Cases: Nederlandse en Belgische badplaatsen
De Vlaamse en Nederlandse kust:
Ten dode opgeschreven of de bestemming van de toekomst?
Stel, u bent bezig met het boeken van u volgende zomervakantie. Of u dit online doet, of nog traditioneel via het reisbureau, de kans is niet bijster groot dat u denkt aan de Vlaamse of Nederlandse kust. U kiest wellicht eerder voor een bestemming aan de Middellandse Zee. Of misschien is een ‘culturele’ rondreis in Azië meer iets voor u? Ik geef u geen ongelijk en u bent zeker niet de enige. De Vlaamse en Nederlandse kust wordt door velen niet meer geschikt geacht voor de jaarlijkse hoofdvakantie. Hoe anders was dat in (grofweg) de eerste helft van de vorige eeuw, toen het misschien zelfs nog wel een uitdaging was om met de trein naar bijvoorbeeld Oostende of Blankenberge te reizen voor een vakantie van twee of drie weken?
De kans bestaat echter dat u wellicht in de maanden na of voor uw zomervakantie toch nog een midweek naar de ‘eigen’ kust reist. Maar misschien kiest u toch liever voor Barcelona, Rome of een andere bestemming die voordelig en snel te bereiken is met een lagekostenluchtvaartmaatschappij en besluit u tussen alle werkstress door nog een weekendje uit te waaien aan de ‘eigen’ kust. Het moge duidelijk zijn dat het toerisme sterk is veranderd de afgelopen decennia. Maar hoe gaan de badplaatsen om met deze veranderingen? Er kunnen verschillende ups en downs worden onderscheiden, maar een echte weg omhoog lijkt nog niet te zijn gevonden. Wat moet er gedaan worden om de kust competitief te laten blijven en te laten voldoen aan de noden en wensen van de hedendaagse bezoeker of toerist? In dit onderzoek is gekeken naar het perspectief van de vraag, het aanbod en het beleid waarbij Scheveningen (NL), Zandvoort (NL), Oostende (BE) en Blankenberge (BE) als cases fungeerden.
Van angst, naar genezing, tot massabestemming
Lange tijd was een strandvakantie ondenkbaar. Men was bang voor de kust, die uitsluitend fungeerde als plek waar gewerkt werd en zeker niet gezien werd als plek voor ontspanning. Langzaam maar zeker veranderde dit en werd de kust steeds meer gezien als interessante plek, waar men kon ontsnappen aan de stadslucht. In 1665 werd bijvoorbeeld tussen Den Haag en Scheveningen een weg aangelegd, zodat (onder andere) toeristen de kust konden bereiken. Maar ook Oostende ging al snel als startpunt fungeren voor de tour door Europa van de Engelse elite. Het ging echter nog duidelijk om een verkenningsfase, met weinig toeristen én weinig faciliteiten voor toeristen.
Na verloop van tijd ontstonden er steeds meer faciliteiten aan de kust. Vooral het kuurtoerisme (vanuit medische doeleinden) raakte steeds meer in zwang. Het medicinale karakter werd na verloop van tijd echter steeds meer bijzaak en tal van nieuwe faciliteiten ontwikkelden zich. Het was zien en gezien worden, wandelboulevards werden aangelegd en entertainmentfaciliteiten ontpopten zich. Het was vooral de elite die naar de kust reisde. Pas in de tweede helft van de 19e eeuw kan er dan echt gesproken worden over een groeifase, met grote ruimtelijke veranderingen.
Vanaf het interbellum veranderde het toerisme echter sterk van karakter door tal van maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. Dit betekende dat het elitair toerisme aan de kust in verval raakte. Daar kwam echter een heel ander soort toerisme voor terug. De kust werd voor bredere lagen van de samenleving bereikbaar en het massatoerisme deed zijn intrede. Maar tegelijkertijd kregen de Nederlandse en Belgische kusten ook te maken met concurrentie uit meer zuidelijk gelegen kustbestemmingen met een warmer klimaat en meer zonzekerheid. Alle badplaatsen zijn zich (mede) daardoor gaan toeleggen op het dagtoerisme en het jaarrond toerisme. Er zijn echter verschillende pieken en dalen zichtbaar en een eenduidig patroon is moeilijk vast te stellen.
De mening van de toerist
Op basis van cijfers is het lastig te zeggen hoe de kust er nu voor staat. Blankenberge en Oostende bijvoorbeeld lijken het beter te doen dan de Belgische kust en van verval lijkt dus geen sprake. In alle badplaatsen lijken de bezoekers en toeristen echter tevreden te zijn. Desalniettemin wordt er, in meer of mindere mate, gewezen op de noodzaak tot modernisering van de openbare ruimte. Behalve zon, zee en strand lijken vooral aspecten als ‘wandelen’, ‘ontspannen’, ‘horeca’ en ‘gezelligheid’ belangrijk te worden geacht. Culturele activiteiten en evenementen lijken minder belangrijk, hoewel veel badplaatsen daar sterk op inzetten.
Het heden en de toekomst vanuit beleid- en aanbodzijde
Zowel vanuit de beleid- en aanbodzijde wordt gesteld dat er noodzaak is tot vernieuwing en dat er bovendien de laatste decennia stilstand is geweest en weinig is geïnvesteerd. Er wordt beseft dat doorontwikkeling noodzakelijk is om de positie in de toekomst minstens te behouden. In alle gemeenten is men actief bezig met de toekomst en kan er het best over een heroriëntatiefase gesproken worden. Vanuit de beleidzijde wordt vooral gehamerd op het creëren van een grotere onderscheidenheid, een eigen identiteit en het verhogen van de kwaliteit in ruime zin. Men probeert vooral te behouden en verbeteren wat er is, geld voor drastische veranderingen is er niet. Vanuit de aanbodzijde wordt echter gesproken over vervlakking en eentonigheid, het wegvallen van een uniek kenmerk en dus de noodzaak tot toevoegingen aan het aanbod. Hoewel men denkt dat het strand het primaire aspect blijft, zijn andere aspecten wel belangrijk voor het totaalplaatje. Ook het imago van de kust moet worden verbeterd.
De weg naar de toekomst?
Veelvuldig wordt gewezen op de noodzaak tot samenwerking om de toekomst tegemoet te gaan. Daarbij is het belangrijk om de ontwikkeling van de kustregio breder te bekijken dan vanuit het toerisme alleen. Er zijn dan ook belangrijke (toekomstige) uitdagingen en dynamieken die niet over het hoofd gezien kunnen worden, zoals klimaatverandering en (mogelijke) veranderingen in toeristenstromen daardoor. Dit alles pleit voor een toekomstgerichte benadering waarbij de ontwikkeling van de kust in brede zin en interdisciplinair wordt bekeken. Het is iets dat op dit moment ontbreekt en waarvoor veranderingen nodig zijn in de manier van denken. En wie weet, wordt de bestemming van het verleden dan wel de hotspot van de toekomst!
Bibliografie
Bronnen
AD (2014) Scheveningen is in verval. Algemeen Dagblad. 25 oktober 2014
AD (2015) Europese miljoenen in badplaats. Algemeen Dagblad. 15 april 2015
ATCB (2009) Noordzeekust bezoekersprofiel 2009. Amsterdam: Amsterdam Toerisme & Congres Bureau
Agarwal, S. (2002) Restructuring Seaside Tourism; The Resort Lifecycle. Annals of Tourism Research. 29.1: 25-55
Agarwal, S. (2006) Coastal resort restructuring and the TALC. In: Butler, R.W. (2006) The tourism area life cycle Vol. 2; Conceptual and Theoretical Issues. Clevedon: Channel View Publications: 201-218
Agarwal, S. & Shaw, G. (2007) Managing coastal tourism resorts; A global perspective. Clevedon: Channel View Publications
Alejziak, W.B. (2007) Tourism in the face of 21st century’s challenges. Krakau: Institue of Tourism Academy of Physical Education Cracow
Anema (z.j.) Geschiedenis Den Haag [Online] http://anemaa.home.xs4all.nl/ges/geschiedenis_den_haag_04a_florisiv.htm (geraadpleegd 30 april 2015)
Apostolopoulos, Y. and S. Sönmez (2000). New Directions in Mediterranean Tourism: Restructuring and Cooperative Marketing in the Era of Globalization. Thunderbird International Business Review, 42(4):381-387
Atlantik Wall Platform (z.j.). Toelichting [Online] http://www.atlantikwallplatform.eu/home/landen/multiblocks/?multi_block… (geraadpleegd 17 maart 2015)
Baarda, B. & De Goede, M. (2010) Basisboek enquêteren. Groningen: Noordhoff Uitgevers B.V.
Baum, T.G. (2006) Revisiting the TALC: Is there an Off-Ramp? In: Butler, R.W. (2006) The tourism area life cycle Vol. 2; Conceptual and Theoretical Issues. Clevedon: Channel View Publications: 219-230
Belle Epoque Blankenberge (z.j.a) Het toerisme. [Online] http://www.belle.epoque.blankenberge.be/Belle-Epoque/Nederlands/Historie/page.aspx/1479 (geraadpleegd 4 mei 2015)
Belle Epoque Blankenberge (z.j.b) Tentoonstelling [Online] http://www.belle.epoque.blankenberge.be/Belle-Epoque/Nederlands/Tentoonstelling/page.aspc/1477 (geraadpleegd 5 mei 2015)
Bergsma, J. & De Haan, T. (z.j.) Scheveningen A succesful case of revitalization [Online] http://cws.cengage.co.uk/page2/students/cases/16-1.pdf (geraadpleegd 26 april 2015)
Berndsen, J., Saal, P. & Spangenberg, F. (1985) Met zicht op zee; tweehonderd jaar bouwen aan badplaatsen in Nederland, België en Duitsland. ‘s- Gravenhage (Den Haag): Staatsuitgeverij ‘s- Gravenhage
Berry, T. (2006) The Predictive Potential of the TALC Model. In: Butler, R.W. (2006) The tourism area life cycle Vol. 2; Conceptual and Theoretical Issues. Clevedon: Channel View Publications: 254-280
Bilé, E. (1971) Blankenberge. Blankenberge: Uitgegeven door gemeentebestuur
Blankenberge (z.j.) Casino [Online] http://www.blankenberge.be/Toerisme/Nederlands/Home/Doen/Bezienswaardig… (geraadpleegd 13 februari 2015)
Blom, G. & Segeren, A. (2013) Scheveningen, van vissersdorp naar wereldstad aan zee; De nieuwe boulevard en de badplaats van de toekomst. Vrijetijdsstudies 31.3: 7-15
Boterberge, R. (1987) Blankenberge. In: Gobyn, R (red) Te kust en te kuur; Badplaatsen en kuuroorden in België16de-20ste eeuw. Brussel: René Reyns
Bouwen & Wonen (2013) Veiling Pier van Scheveningen afgeblazen. [Online] http://www.bouwenwonen.net/immo/read.asp?id=34310&content=Veiling-Pier-van-Scheveningen-afgeblazen (geraadpleegd 1 mei 2015)
Butler, R. (1980) The concept of a tourist area cycle of evolution: implications for management of resources. Canadian Geographer. 14 (1): 5-12
Butler, R. (2006a) The tourism area life cycle Vol. 2: Conceptual and theoretical issues. Clevedon: Channel View Publications
Butler, R. (2006b) The tourism area life cycle Vol. 1:Applications and modifications. Clevedon: Channel View Publications
Butler, R. (2014) Coastal Tourist Resorts: History, Development and Models. ACE: Architecture, city and environment. 9.25: 203-228
BRO (1997) Bezoekersonderzoek Scheveningen Haven. Boxtel: BRO, in opdracht van de gemeente Den Haag
BRO (1997b) Bezoekersonderzoek Scheveningen Bad. Boxtel: BRO, in opdracht van de gemeente Den Haag
BRO (2008) Bezoekersonderzoek Scheveningen Haven. Boxtel: BRO, in opdracht van de gemeente Den Haag
BRO (2008b) Bezoekersonderzoek Scheveningen Bad. Boxtel: BRO, in opdracht van de gemeente Den Haag
Bryman, A. (2008) Social Research Methods. Oxford: Oxford University Press
CBS (z.j.) Toerisme. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek
CBS (2015) Stattline. [Online] http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=70024ned&D1=19-21&D2=a&D3=16,33,50,67,84,101,118,135,152,169,186,203,220&HD=110913-1632&HDR=T&STB=G1,G2 (geraadpleegd 15 mei 2015)
Christou, L. (2012) Is it possible to combine mass tourism with alternative forms of tourism: the case of Spain, Greece, Slovenia and Croatia. [Online] http://www.atu.edu/jbao/spring2012/is_it_possible_to_combine.pdf (geraadpleegd 12 februari 2015)
Circuit- Zandvoort (z.j.). Geschiedenis van het Circuit van Zandvoort. [Online] http://www.circuit-zandvoort.nl/History?contentid=82&languageId=1 (geraadpleegd 17 maart 2015)
Cobra (2013) 80 jaar pierewaaien in Blankenberge. [Online] http://cobra.be/cm/cobra/architectuur%2B%2526%2Berfgoed/erfgoed/1.1673540 (geraadpleegd 6 mei 2015)
Cooper, C. (2006) The anatomy of the rejuvenation stage of the TALC. In: Butler, R.W. (2006) The tourism area life cycle Vol. 2; Conceptual and Theoretical Issues. Clevedon: Channel View Publications: 183-200
Corbin, A. (1989) Het verlangen naar de kust. Nijmegen: Sun. Oorspronkelijke versie uitgegeven in het Frans in 1988 door Aubier-Montaigne, Parijs
Cornilly, J (2013) Bouwen aan de ‘Koninging der Badsteden’. In: De Pater & Sintobin (red)(2013) Koningingen aan de Noordzee; Scheveningen, Oostende en de opkomst van de badcultuur rond 1900. Hilversum: Verloren
De Haan, T.J. W.R (1968) Over geschiedenis en volksleven van Zandvoort aan Zee. Den Haag: Kruseman’s Uitgeversmaatschappij N.V.
De Pater, B. & Sintobin,P. (eds.) (2013) Koninginnen aan de Noordzee; Scheveningen, Oostende en de opkomst van de badcultuur rond 1900. Hilversum: Verloren
De Plate. Be (z.j.) Het eerste Kursaal. [Online] http://www.deplate.be/trefwoorden/casino-kursaal-1852 (geraadpleegd 14 mei 2015)
Derriks, T. (2014) Reinventing the seaside? Insights in coastal tourism destination development in north-western Europe. Vlissingen/Breda: Kenniscentrum toerisme
Detailhandel Vlaanderen (2014) Handelsversterkende maatregelen voor Blankenberge [Online] www.detailhandelvlaanderen.be/detailhandelsbeleid/handelsversterkende-maatregelen-voor-blankenberge (geraadpleegd 14 mei 2015)
Diedrich, A & García-Buades, E. (2009) Local perceptions of tourismas indicators of destination decline. Tourism Management 30: 512-521
Dryburgh, L (2010) Chapter 7. Culture-led regeneration in seaside towns. In: Walton, J. K. & Browne, P (2010) Coastal Regeneration in English Resorts. Coastal Communities Alliance: 109-119
Encyclo.nl (z.j.) Toerisme. [Online] http://www.encyclo.nl/begrip/toerisme (geraadpleegd 24 mei 2015)
Europese Commissie (2014) A European Strategy for more Growth and Jobs in Coastal and Maritime Tourism. Brussel: Europese Commissie
Europese Gemeenschap (2004) Early Warning System for Identifying Declining Tourist Destinations, and Preventive Best Practices. Delft: TNO INRO/ CISET Venezia/ University of Innsbruck, in opdracht van Europese Gemeenschap
Farasyn, D. & Constandt, M. (1987) Oostende. In: Gobyn, R (red) Te kust en te kuur; Badplaatsen en kuuroorden in België16de-20ste eeuw. Brussel: René Reyns
FOD Economie (2015) Cijfers over het aantal overnachtingen en aankomsten.1992-2013. Aangeleverd op verzoek.
Gale, T. (2007) The Problems and Dilemmas of Northern European Post-Mature Coastal Tourism Resorts. In: Agarwal, S. & Shaw, G. (2007) Managing Coastal Tourism Resorts: A global perspective. Clevedon: Channel View Publications
Gemeente Den Haag (2009) Masterplan Scheveningen-kust. Den Haag: Gemeente Den Haag:Dienst Stedelijke Ontwikkeling
Gemeente Den Haag (2011) Geschiedenis van Scheveningen. [Online] http://www.denhaag.nl/home/bewoners/to/Geschiedenis-van-Scheveningen.htm (geraadpleegd 23 april 2015)
Gemeente Den Haag (2013) Kanskaart Toerisme; De Haagse troef. Den Haag: Gemeente Den Haag.
Gemeente Zandvoort (2010) Zandvoort Parel aan Zee +; structuurvisie 2025 met toekomstvisie 2040. Zandvoort.
Gemeente Zandvoort (2011) Marketingplan 2012-2014. Zandvoort: Gemeente Zandvoort/ VVV Zandvoort
Gemeente Zandvoort (2012) Deltaplan verblijfstoerisme. Zandvoort: Gemeente Zandvoort
Gemeente Zandvoort (2013) Retail- en Horecavisie. Zandvoort: SENS Real estate/ Thirdplace in opdracht van gemeente Zandvoort en Kamer van Koophandel
Gemeente Zandvoort (2014) Visie op verblijfsaccommodaties Zandvoort. Houten/Zandvoort: Grontmij in opdracht van Gemeente Zandvoort
Geschiedenis van Zuid-Holland (z.j.) Geschiedenis Den Haag [Online] http://www.geschiedenisvanzuidholland.nl/locatie/geschiedenis-van-den-haag (geraadpleegd 28 april 2015)
Getz, D. (2007) Event tourism: Definition, evolution, and research. Tourism Management. 29.3: 403-428
Gobyn, R. (1987) Kuuroorden en badplaatsen in België, 16de-20ste eeuw. In: Gobyn, R (red) Te kust en te kuur; Badplaatsen en kuuroorden in België16de-20ste eeuw. Brussel: René Reyns
Graburn, N. (1983) The anthropology of tourism. Annals of tourism research.10.1:9-33
Gray, F. & Powell, D. (2010) Chapter 9. Cultural regeneration in four South East coastal towns. In: Walton, J. K. & Browne, P (2010) Coastal Regeneration in English Resorts. Coastal Communities Alliance: 132-140
GVA (2015) Blankenberge boos op Tom Waes. Gazet van Antwerpen. 24 februari 2015
Hall, C.M. (2006) Introduction. In: Butler, R.W. (2006) The tourism area life cycle Vol. 2; Conceptual and Theoretical Issues. Clevedon: Channel View Publications: XV- XIX
Haywood, K.M. (1986) Can the tourist-ares life cycle be made operational? Tourism Management 7.3: 154-167
HBVL (2015) Hiermee kan ‘spuuglelijke badplaats’ Blankenberge Tom Waes counteren. Het belang van Limburg. 24 februari 2015
Het Nieuwsblad (2012) Blankenberge wil af van zijn marginale imago. Het Nieuwsblad. 20 september 2012
Historiek.net (z.j.) Constantijn Huygens en Den Haag [Online] http://historiek.net/constantijn-huygens-en-den-haag/23039/ (geraadpleegd 24 april 2015)
HLN (2015) Stad krijgt vier nieuwe beachbars. Het Laatste Nieuws. 27 februari 2015
Horwath HTL (2011) Rapportage. Onderzoek marktpotentie hotels Zuid-Kennemerland met concentratie op Haarlem en Zandvoort. Hilversum: Horwath Consulting bv
ICMTS (z.j.) What is coastal and marine tourism? [Online] http://www.coastalmarinetourism.org/what-is-cmt.html (geraadpleegd 11 februari 2015)
Inventaris Onroerend Erfgoed (z.j.) Blankenberge. [Online] https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/geheel/21640 (geraadpleegd 4 mei 2015)
Inventaris Onroerend Erfgoed (z.j.b) Oostende [Online] https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/geheel/21804 (geraadpleegd 2 mei 2015)
Johnston, S. (2006) The Ontological Foundation of the TALC. In: Butler, R.W. (2006) The tourism area life cycle Vol. 2; Conceptual and Theoretical Issues. Clevedon: Channel View Publications: 7-28
Kenniscentrum Kusttoerisme (z.j.). Vrijetijdsgedrag [Online] http://www.kenniscentrumtoerisme.nl/nl/cijfers-vrijetijdsgedrag (geraadpleegd 12 augustus 2014)
Knowles, T. & Curtis, S. (1999) The Market Viability of European Mass Tourist Destinations. A Post-Stagnation Life-cycle Analysis. International Journal of Tourism Research 1. 87-96
Krant van Blankenberge (2015) Glasplafond nieuwe blikvanger in Belle Epoque Centrum [Online] http://www.krantvanblankenberge.be/nieuws2015/krantvanblankenberge_00866.html (geraadpleegd 28 mei 2015)
Krant van Blankenberge (2015b) Intergemeentelijke erfgoedcel ‘Kunsterfoeg’ uit de startblokken. [Online] http://krantvanblankenberge.be/nieuws2015/krantvanblankenberge_00923.html (geraadpleegd 26 mei 2015)
Kustatlas Vlaanderen/België (z.j.) Definitie “kust”. [Online] http://www.kustatlas.be/nl/themas/algemene-situering/definitie-kust/ (geraadpleegd 10 februari 2015)
Lagiewski, R.M. (2006) The application of the TALC MODEL: A Literature Survey. In: Butler, R.W. (2006) The tourism area life cycle Vol. 1; Applications and Modifications. Clevedon: Channel View Publications: 27-50
Lencek, L. & Bosker, G. (1998) The beach; the history of paradise on earth. London: Secker& Warburg
Maggi, E., & Fredella, F. L. (2010). The carrying capacity of a tourist destination. The case of a coastal Italian city. In Proceedings ERSA Congress Sustainable Regional Growth and Development in the Creative Knowledge Economy.
Manente, M. & Pechlaner, H. (2006) How to Define, Identify and Monitor the Decline of Tourist Destinations: Towards an Early Warning System. In: Butler, R.W. (2006) The tourism area life cycle Vol. 2; Conceptual and Theoretical Issues. Clevedon: Channel View Publications: 235-253
Martin. B.S., Uysal, M. (1990) An examination of the relationship between carrying capacity and the tourism lifecycle: Management and policy implications. Journal of Environmental Management. 31:327-333
McCool, S.F. & Lime, D.W. (2001)Tourism Carrying Capacity: Tempting Fantasy or Useful Reality? Journal of Sustainable Tourism 9.5: 372-389
Mega2015.org.uk (2015) Southend-on-Sea [Online] http://www.mega2015.org.uk/img/attractions/southend_caches.png (geraadpleegd 28 mei 2015)
Mowforth, M. & Munt, I. (2003)Tourism and Sustainability: Development and New Tourism in the Third World. New York: Routledge
Mu.ZEE (z.j.) Over ons [Online] http://www.muzee.be/nl/muzee/p303/missie (geraadpleegd 14 augustus 2014)
NBTC (2007) Kustvakanties im Holland. Den Haag: Nederlands bureau voor toerisme & congressen.
NPO Geschiedenis (2011) Herinneringen aan het Circuit Zandvoort. [Online] http://www.npogeschiedenis.nl/nieuws/2011/oktober/Herinneringen-aan-het… (geraadpleegd 18maart 2015)
Noord-Hollands Archief (z.j.). Geschiedenis Zandvoort. [Online] http://www.noord-hollandsarchief.nl/geschiedenis/geschiedenis-zandvoort… (geraadpleegd 14 maart 2015)
NOS (2014) Koudste 19 augustus in 90 jaar. [Online] http://nos.nl/artikel/688327-koudste-19-augustus-in-90-jaar.html (geraadpleegd 10 januari 2015)
NRCQ(2014) De vervallen pier in Scheveningen is eindelijk verkocht. NRCQ. 28 oktober 2014
NU.nl (2013) Pier van Scheveningen is gesloten. [Online] http://www.nu.nl/binnenland/3599130/pier-van-scheveningen-gesloten.html (geraadpleegd 2015)
Omroepwest (2015) Reuzenrad op de pier Scheveningen absoluut mogelijk. [Online] http://www.omroepwest.nl/nieuws/18-02-2015/reuzenrad-op-de-pier-scheveningen-absoluut-mogelijk (geraadpleegd 20 februari 2015)
Oostende Werkt (2014) Nieuw vzw Centrummanagement wil het Oostendse shoppinggebeuren versterken en promoten [Online] http://www.oostendewerkt.be/economisch-nieuws-1/persberichten/nieuwevzwcentrummanagementwilhetoostendseshoppinggebeurenversterkenenpromoten (geraadpleegd 27 mei 2015)
O'reilly, A. M. (1986). Tourism carrying capacity: concept and issues. Tourism management, 7(4):254-258.
Papatheodorou, A. (2006) TALC and the Spatial Impications of Competition. In: Butler, R.W. (2006) The tourism area life cycle Vol. 2; Conceptual and Theoretical Issues. Clevedon: Channel View Publications: 67-82
Pasar (z.j.) Onze geschiedenis. [Online] http://www.pasar.be/over-pasar/geschiedenis.asp (geraadpleegd 24 mei 2015)
PBL (z.j.) Duurzame ontwikkeling. Planbureau voor de Leefomgeving[Online] http://www.pbl.nl/onderwerpen/duurzame-ontwikkeling. (geraadpleegd 12 april 2015)
Planetware (z.j.). Map Brighton [Online] http://www.planetware.com/tourist-attractions-/brighton-eng-es-brighton.htm (geraadpleegd 28 mei 2015)
Pop up Zandvoort (2015) Pop Up Zandvoort Weekend: When it’s hot it’s here! [Online] http://www.popupzandvoort.nl/pop-up-weekend. (Geraadpleegd 26 mei 2015)
Provincie Noord-Holland (2015) Verschillende documenten omtrent het DNA/IMA-project. Binnen zeer afzienbare tijd gepubliceerd als boek
Rbossink.net (z.j.) Strand politierotonde [Online] http://www.rbossink.nl/strandpolitierotonde.html (geraadpleegd 12 maart 2015)
Rijksoverheid (2013) Magische opening nieuwe boulevard Scheveningen door minister Schultz. Den Haag: Rijksoverheid
Rijkswaterstaat (2005) De Europese aanbeveling voor geïntegreerd beheer van kustgebieden; Rapportage over de implementatie in Nederland. Den Haag: Rijkswaterstaat/ Rijksinstituut voor Kust en Zee
Sardá, R., Mora, J. & Avilla, C. (2005) Tourism development in the Costa Brava (Girona, Spain) – how integrated coastal zone management may rejuvenate its lifecycle. In: Vermaat, J., Bouwer, L., Turner, K. & Salomons, W. (eds.) (2005) Managing European Coasts; past, present and future. Berlin: Springer: 291-314
Sadek, J. (2013) Gateway to succes in Southend. [Online] http://www.estatesgazette.com/blogs/jackie-sadek/2013/01/gateway-to-suc… (geraadpleegd 2 april 2015).
Scheveningen.com (z.j.) Historie[Online] http://scheveningen.com/nl/historie.php (geraadpleegd 23 april 2015)
Schram (z.j.) Den Haag [Online] http://historie.hdpnet.nl/schweg.htm (geraadpleegd 22 april 2015)
SEOS (z.j.) Definities [Online] http://www.seos-project.eu/modules/landuse/landuse-c04-p11.nl.html (geraadpleegd 24 mei 2015)
Simonis & Buunk (z.j.) We gaan naar Zandvoort, aan de zee [Online] http://www.simonis-buunk.nl/dezeweek/archive/2010/dezeweek12_07_10.htm (geraadpleegd 17 maart 2015)
Smeenge, M & Offringa, B (2012) Coastal Tourism: The Dutch Perspective. Vlissingen: Research Centre for Coastal Tourism.
Smith, M.K. (2004) Seein a New Sideto Seasides: Culturally Regenerating the English Seaside Town. International Journal of Tourism Research. 6: 17-28
Stad Blankenberge (2013) Beleidsvisie 2013-2018: Blankenberge verder opwaarderen in moeilijke socio-economische omstandigheden. Blankenberge: Stad Blankenberge
Stad Blankenberge (z.j.a) De ontstaansgeschiedenis [Online] http://www.blankenberge.be/Inwoners/Nederlands/Home/Over-de-stad/Geschi… (geraadpleegd 3 mei 2015)
Stad Blankenberge (z.j.b) De ‘beroerlijke’ tijd [Online] http://www.blankenberge.be/Inwoners/Nederlands/Home/Over-de-stad/Geschiedenis/Blankenberge-en-Uitkerke/Blankenberge/De-beroerlijke-tijd/page.aspx/2372 (geraadpleegd 3 mei 2015)
Stad Blankenberge (z.j.c) De ontwikkeling tot Badstad. [Online] http://www.blankenberge.be/Inwoners/Nederlands/Home/Over-de-stad/Geschiedenis/Blankenberge-en-Uitkerke/Blankenberge/De-ontwikkeling-tot-badstad/page.aspx/2373 (geraadpleegd 4 mei 2015)
Stad Blankenberge (z.j.d) Tweemaal getroffen door oorlogsgeweld [Online] http://www.blankenberge.be/Inwoners/Nederlands/Home/Over-de-stad/Geschiedenis/Blankenberge-en-Uitkerke/Blankenberge/Tweemaal-getroffen-door-oorlogsgeweld/page.aspx/2374 (geraadpleegd 5 mei 2015)
Stad Blankenberge (z.j.e) De na-oorlogse periode [Online] http://www.blankenberge.be/Inwoners/Nederlands/Home/Over-de-stad/Geschiedenis/Blankenberge-en-Uitkerke/Blankenberge/De-na-oorlogse-periode/page.aspx/2375 (geraadpleegd 5 mei 2015)
Stad Blankenberge (z.j. f) Uitkerke en Blankenberge na de fusie [Online] http://www.blankenberge.be/Inwoners/Nederlands/Home/Over-de-stad/Geschiedenis/Blankenberge-en-Uitkerke/Blankenberge/Uitkerke-en-Blankenberge-na-de-fusie/page.aspx/2376 (geraadpleegd 5 mei 2015)
Stad Oostende (z.j.a) Oostende voor 1403. [Online] http://www.oostende.be/product.aspx?id=4958 (geraadpleegd 26 april 2015)
Stad Oostende (z.j.b) 15e eeuw. [Online] http://www.oostende.be/productgroep.aspx?id=599&pg=1622 (geraadpleegd 26 april 2015)
Stad Oostende (z.j.c) Het beleg van Oostende[ Online] http://www.oostende.be/product.aspx?id=4956 (geraadpleegd 26 april 2015)
Stad Oostende (z.j.d) 18de eeuw. [Online] http://www.oostende.be/product.aspx?id=17640 (geraadpleegd 27 april 2015)
Stad Oostende (z.j.e) 1837 [Online] http://www.oostende.be/product.aspx?id=4494 (geraadpleegd 27 april 2015)
Stad Oostende (z.j.f) 7.3. De bevrijding uit de dwangbuis van vestingen: 1865-1875 [Online] http://www.oostende.be/Product.aspx?_vs=0_N&id=11787 (geraadpleegd 28 april 2015)
Stad Oostende (z.j.g) Casino-Kursaal [Online] http://www.oostende.be/product.aspx?id=2352 (geraadpleegd 1 mei 2015)
Stad Oostende (2014) Het Spilliaertplan. Oostende: Stad Oostende/Toerisme Oostende vzw.
StatBel (z.j.) Toerisme en hotelwezen.[Online] http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/gegevensinzameling/enquetes/toerisme/ (geraadpleegd 7 februari 2015)
STRABO (2003) Bezoekersonderzoek Scheveningen Haven. Amterdam: STRABO in opdracht van de gemeente Den Haag
STRABO (2003b) Bezoekersonderzoek Scheveningen Bad. Amsterdam: STRABO in opdracht van de gemeente
Taylor, M. (2010) Brighton: Regeneration of a major resort. In: Walton, J. K. & Browne, P (2010) Coastal Regeneration in English Resorts. Coastal Communities Alliance: 195-198
Te Kulve, J.E., Achterstraat, J. & Oosterwal, G. (1957) Zandvoort; een sociaal geografisch struktuuronderzoek. Utrecht: Geografisch Instituut der Rijksuniversiteit Utrecht
Telegraaf (2014) Kurhaus is failliet. De Telegraaf. 27 oktober 2014
The Guardian (2015) City of museums: Málaga bets on culture to draw tourists and talen. The Guardian. 27 maart 2015
The Telegraph (2013) Southend-on-Sea: homes make a splash with commuters. The Telegraph. 6 februari 2013
Thornberry, A. (2008) Regeneration in Southend-on-Sea;A case study. Southend-on-Sea: Enterprise Tourism & Regenaration & Regeneration Southend Borough Council
Urry, J. & Larsen, J. (2011) The tourist gaze 3.0. London: Sage Publications
UNWTO (z.j.) Sustainable Development of Tourism;Definition [Online] http://sdt.unwto.org/content/about-us-5 (geraadpleegd 5 februari 2015)
UNWTO (1995) Collection of Tourism Expenditure Statistics. Technical Manual N.2.Madrid: World Tourism Organization
UNWTO(2006) Tourism Market Trends, 2006. Madrid: UNWTO
Van der Cammen, H. & De Klerk, L. (2003) Ruimtelijke ordening; van grachtengordel tot VINEX-wijk. Houten: Het Spectrum
Van Hoogstraten, D. (z.j.) De wederopbouw van de Nederlandse Noordzeekust (erfgoed-essay 2). [Online] http://duinenenmensen.nl/de-wederopbouw-van-de-nederlandse-noordzeekust/ (geraadpleegd 10 februari 2015)
Vanhove, N. (2011) The economics of Tourism Destinations. Oxford/Burlington: Elsevier Butterworth- Heinemann
Vermaas, J.C. (1926) Geschiedenis van Scheveningen. Deel II. ’S Gravenhage: Mouton & Co
Visit Brighton (z.j.) Things to Do in Brighton [Online] http://www.visitbrighton.com/things-to-do (geraadpleegd 29 mei 2015)
Visit Oostende (z.j.) Doen [Online] www.visitoostende.be/nl/doen (geraadpleegd 23 oktober 2014)
VVV Zandvoort (z.j.) Historie van Zandvoort. [Online] http://www.vvvzandvoort.nl/info-zandvoort/historie-zandvoort/ (geraadpleegd 15 maart 2015)
WES (2010) Evenementen: veel meer dan publiekstrekkers. Brugge: Westvlaams Economisch Studiebureau
Westtoer (2010) Dagtoerisme naar Blankenberge, 2009. Brugge: Westtoer apb
Westtoer (2013) Trendrapport Blankenberge 2012-2013. Brugge: Westtoer apb
Westtoer (2013b) Trendrapport kust 2012-2013. Brugge: Westtoer apb
Westtoer (2013c) Trendrapport Oostende 2012-2013. Brugge: Westtoer apb
Westtoer (2015) Zomercijfers Kust 2014. Brugge: Westtoer apb
Westtoer & Toerisme Vlaanderen (2015) Strategisch beleidsplan voor toerisme en recreatie aan de kust 2015-2020. Brugge/Brussel: Westtoer/Toerisme Vlaanderen
Wikipedia (z.j.). Oostende [Online] http://nl.wikipedia.org/wiki/Oostende (geraadpleegd 29 april 2015)
Wikipedia (z.j.) Southend Pier [Online] http://en.wikipedia.org/wiki/Southend_Pier (geraadpleegd 28 mei 2015)
Williams, S. (2009) Tourism Geography; A new synthesis. New York, Abingdon: Routledge
Wordpress (2010) Langestraat in Oostende. [Online] https://oostendenaar.wordpress.com/2010/10/07/langestraat-in-oostende/ (geraadpleegd 17 mei 2015)
Zandvoortvroeger (z.j.) Het verhaal van de badkoetsjes. [Online] http://www.zandvoortvroeger.nl/index.html (geraadpleegd 16 februari 2015)
Zandvoorts Nieuwsblad (1997) Belg legt uit hoe badplaats weer floreert. Zandvoorts Nieuwsblad. 12 februari 1997
Zandvoorts Nieuwsblad (1997b) Kijk binnen en buiten de gemeentegrens. Zandvoorts Nieuwsblad. 26 februari 1997
Zandvoorts Nieuwsblad (1999) Zandvoort kan mooier worden dan Blankenberge. Zandvoorts Nieuwsblad. 10 maart 1999
Zandvoorts Nieuwsblad (1999b) Het succesmodel van Blankenberge. Zandvoorts Nieuwsblad. 14 april 1999
ZKA (2006) Scheveningen 2020: Levende badplaats; economische visie Scheveningen-Kuststrook. Breda: ZKA in opdracht van de gemeente Den Haag
ZKA (2010) Economische betekenis toerisme Zandvoort; nulmeting. Breda: ZKA in opdracht van de gemeente Zandvoort
