A survey study on perceptions and attitudes of nurses and nursing aides toward mouth and body hygiene for geriatric patients measured with the Personal Hygiene Perceptions and Attitudes Questionnaire (PHPAQ).

Elise
Janssens

Samen op weg naar betere zorg voor lichaam en mond

Opstaan, eten, douchen, tandenpoetsen, haren kammen. Ziet jou dagelijks ochtendritueel er ook ongeveer zo uit? Of neem je liever een bad voor het slapengaan? Aan jou de keuze! Maar stel je eens voor: je wordt wakker gemaakt, je krijgt eten, je wordt gewassen, je tanden worden gepoetst, je haren worden gekamd. Is dit luxe? Neen, dit is het ochtendritueel van een hulpbehoevende bejaarde man of vrouw in het ziekenhuis. En vroeg of laat komen ook wij of één van onze geliefden in deze situatie terecht.

Afhankelijk zijn van anderen voor je lichaams- en mondhygiëne, is de dagelijkse realiteit voor duizenden ouderen die verblijven in één van de tientallen ziekenhuizen van België. Bijgevolg is het helpen bij deze hygiënische zorgen de bezigheid van duizenden verpleeg- en zorgkundigen die werken in deze ziekenhuizen. Het treft dat de bezigheden van deze twee populaties elkaar perfect aanvullen. Idealiter vloeit hier een voortreffelijke samenwerking uit voort, tenminste als de ouderen en de zorgverleners dezelfde perceptie hebben omtrent de persoonlijke hygiënische zorgen. Daarnaast moeten deze percepties ook stroken met de geldende maatschappelijke en wetenschappelijke opvattingen. Evident is dit niet.

Vanuit medisch perspectief is het wassen van het lichaam en het poetsen van de tanden belangrijk voor onze algemene gezondheid, bijvoorbeeld om infecties te vermijden, alsook voor ons psychisch en sociaal welzijn. Uit onderzoek blijkt dat in het ziekenhuis geriatrische patiënten (oudere patiënten met een erg kwetsbare gezondheidstoestand) meestal dagelijks gewassen worden. Daarentegen wordt in het ziekenhuis het poetsen van de tanden regelmatig overgeslagen, hoewel ons met de paplepel wordt meegegeven dat het een must is om minstens tweemaal per dag je tanden te poetsen (ook als je een kunstgebit hebt). Om dan nog te zwijgen over flossen, de tong reinigen en de mond spoelen.

Aangezien in onze samenleving de nood aan goede, kwaliteitsvolle en wetenschappelijk onderbouwde zorg zich opdringt, is verandering omtrent de uitvoering van lichaams- en mondhygiëne in het ziekenhuis aangewezen. Voordat veranderingen kunnen doorgevoerd worden in de praktijk, is het echter noodzakelijk om te begrijpen waarom geriatrische patiënten vaak dagelijks worden gewassen en waarom de mondhygiëne een lagere prioriteit krijgt in het ziekenhuis. Het bevragen van de percepties en attitudes van zorgverleners omtrent persoonlijke hygiëne bij geriatrische patiënten is een eerste stap richting verandering. Deze bevraging werd bij 189 verpleeg- en zorgkundigen, werkzaam in het ziekenhuis, uitgevoerd met behulp van de zelfontwikkelde en gevalideerde ‘Persoonlijke Hygiëne Percepties en Attitudes Vragenlijst (PHPAV)’. De vragenlijst bevroeg ook de barrières en drijfveren voor het al dan niet uitvoeren van de mond- en lichaamshygiëne, de huidige kennis over deze zorgen, het ervaren belang ervan en de frequentie van uitvoeren.

Deze bevraging bracht enkele opmerkelijke resultaten aan het licht. Zowel mondhygiëne als lichaamshygiëne worden ervaren als belangrijk, een prioriteit, een deel van de elementaire basishygiëne, een observatiemoment, een gezondheids- en welzijnsbevorderende handeling en een verantwoordelijkheid van de verpleeg- en zorgkundigen. Geen van beide zorghandelingen wordt ervaren als een taak die te veel kostbare tijd in beslag neemt. De verpleeg- en zorgkundigen geven ook aan dat ze voldoende kennis hebben over de uitvoering van de mond- en lichaamshygiëne. Is er dan eigenlijk wel een probleem? Ja, want zoals verwacht voert bijna geen enkele bevraagde verpleeg- of zorgkundige de mondhygiëne uit volgens de aanbevolen frequentie daar waar ze minstens eenmaal per dag de geriatrische patiënten van kop tot teen wassen. Waar knelt het schoentje dan? Aan de voeten!

De verpleeg- en zorgkundigen beschouwen ‘Te weinig tijd’ als een veel voorkomende barrière bij het uitvoeren van de mondhygiëne daar waar deze barrière bijna niet wordt ervaren bij de uitvoering van de lichaamshygiëne. Dit is een vreemd resultaat aangezien het wassen van kop tot teen van een zorgbehoevende geriatrische patiënt toch wel een tijdrovende taak is. De zorgverleners geven zelf aan dat ze in verhouding meer tijd spenderen aan lichaamshygiëne dan aan mondhygiëne. Aangezien ze voor het uitvoeren van de lichaamshygiëne geen tijdsgebrek rapporteren, kan de vraag gesteld worden of verpleeg- en zorgkundigen het belangrijker vinden om hun tijd te spenderen aan het dagelijks wassen van de voeten dan aan het dagelijks poetsen van de tanden.

Ook de weerstand die een geriatrische patiënt toont t.a.v. de mondhygiëne, zien de verpleeg- en zorgkundigen als een barrière voor het uitvoeren van de mondhygiëne. Dat de zorgverleners rekening houden met de autonomie van de patiënt, en dus de mondhygiëne niet uitvoeren als de patiënt dit niet wilt, is een goede zaak. Toch mag dit geen te gemakkelijk excuus zijn. Blijkbaar is bij de lichaamshygiëne de patiënt gewilliger, want ‘Weerstand van de patiënt’ wordt hier minder als een barrière ervaren. Of krijgt de patiënt misschien minder inspraak bij het wassen?

Uit de studie blijkt dat het dagelijks wassen een routinehandeling is, misschien zelfs een traditie, die weinig vragen oproept bij de zorgverleners. Men kan zich immers de vraag stellen of dagelijks gewassen worden van kop tot teen wel nodig is. Diezelfde zorgverleners beschouwen mondhygiëne ook als belangrijk, maar toch geraakt deze zorghandeling moeilijk ingebed in de dagelijkse praktijk. Het is meer dan terecht om verpleeg- en zorgkundigen te loven om hun harde werk, hun geduld, hun behulpzaamheid en zoveel meer. Toch is een kritische blik op hun werk vanuit alle invalshoeken noodzakelijk. Ter plaatse blijven trappelen heeft immers geen zin en er moet gestreefd worden naar vooruitgang en innovatie om zo de beste zorgen te kunnen garanderen. Naar mond- en lichaamshygiëne kijken op een nieuwe manier kan verpleeg- en zorgkundigen de mogelijkheid geven om gezond verstand, vernieuwingen en creativiteit aan bod te laten komen in dit gebied van de zorg. Een beleid opstellen waarbij deze twee prioriteiten de nodige tijd en aandacht krijgen, is een uitdaging voor de toekomst.

Meewerken aan goede zorg, maar tegelijkertijd voor jezelf opkomen en niet met je ‘voeten’ laten spelen, is mede een opdracht van alle patiënten. Enkel door een goede samenwerking en communicatie tussen alle partijen, kan het begrip ‘goede zorg’ veranderen in het begrip ‘betere zorg’.

 

Bibliografie

References

  1. De Visschere LMJ, van der Putten GJ, de Baat C, Schols JMG, Vanobbergen JNO. De Richtlijn Mondzorg voor ouderen in zorginstellingen: Effectiviteit en implementatie in Nederland en Vlaanderen. Ned Tijdschr Tandheelkd. 2009;116:23-7.
  2. Fitzpatrick J. Oral health care needs of dependent older people: responsibilities of nurses and care staff. J Adv Nurs. 2000;32(6):1325-32.
  3. Cowdell F. Older people, personal hygiene, and skin care. Medsurg Nurs. 2011;20(5):235-40.
  4. Cowdell F. Promoting skin health in older people. Nurs Older People. 2010;22(10):21-6.
  5. Kottner J, Rahn Y, Blume-Peytavi U, Lahmann N. Skin care practice in German nursing homes: a German-wide cross-sectional study. J Dtsch Dermatol Ges. 2013;11(4):329-36.
  6. Gastmans C, Vanlaere L. Cirkels van zorg. Ethisch omgaan met ouderen. 3rd ed. Leuven: Ten Have; 2006. p. 35-58.
  7. Rytterström P, Unosson M, Arman M. The significance of routines in nursing practice. J Clin Nurs. 2011;20(23-24):3513-22.
  8. Strange F. The persistence of ritual in nursing practice. Clin Eff Nurs. 2011;5:177-83.
  9. Paulsson G, Söderfeldt B, Nederfors T, Fridlund B. Nursing personnel's views on oral health from a health promotion perspective: a grounded theory analysis. Acta Odontol Scand. 2002; 60(1):42-9.
  10. De Visschere L, de Baat C, De Meyer L, van der Putten GJ, Peeters B, Söderfelt B et al. The integration of oral health care into day-to-day care in nursing homes: a qualitative study. Gerodontology. 2013; doi:10.1111/ger.12062.
  11. Jablonski RA, Munro CL, Grap MJ, Schubert CM, Ligon M, Spigelmyer P. Mouth Care in Nursing Homes: Knowledge, Beliefs, and Practices of Nursing Assistants. Geriatr Nurs. 2009;30:99-107.
  12. Forsell M, Sjögren P, Kullberg E, Johansson O, Wedel P, Herbst B et al. Attitudes and perceptions towards oral hygiene tasks among geriatric nursing home staff. Int J Dent Hyg. 2011;9(3):199-203.
  13. Peltola P, Vehkalahti MM, Wuolijoki-Saaristo K. Oral health and treatment needs of the long-term hospitalised elderly. Gerodontology. 2004;21(2):93-9.
  14. Frenkel HF. Behind the screens: care staff observations on delivery of oral health care in nursing homes. Gerodontology. 1999;16(2):75-80.
  15. Frenkel H, Harvey I, Needs K. Oral health care education and its. Community Dent Oral Epidemiol. 2002;30:91–100.
  16. Sonde L, Emami A, Kiljunen H, Nordenram G. Care providers' perceptions of the importance of oral care and its performance within everyday caregiving for nursing home residents with dementia. Scand J Caring Sci. 2011;25(1):92-99.
  17. Wårdh I, Andersson L, Sörensen S. Staff attitudes to oral health care. A comparative study of registered nurses, nursing assistants and home care aides. Gerodontology. 1997;14(1):28-32.
  18. Grol R, Wensing M, Eccles M, Davis D. Improving patient care: the implementation of change in health care. 2nd ed. Oxford: Wiley Blackwell; 2013.
  19. Forsell MF, Kullberg E, Hoogstraate J, Herbst B, Johansson O, Sjögren P. A survey of attitudes and perceptions toward oral hygiene among staff at a geriatric nursing home. Geriatr Nurs. 2010;31(6):435-40.
  20. Rader J. To bathe or not to bathe: that is the question. J Gerontol Nurs. 1994;20(9):53-4.
  21. Lynn MR. Determination and quantification of content validity. Nurs Res. 1986;35(6):382-86.
  22. Polit DF, Beck C, Owen SV. Is the CVI an acceptable indicator of content validity? Appraisal and recommendations. Res Nurs Health. 2007;30(4):459–467.
  23. Cicchetti D V & Sparrow S. Developing criteria for establishing interrater reliability of specific items: Application to assessment of adaptive behavior. AM J Ment Defic. 1981;86:127-37.
  24. Fleis. Statistical Methods for Rates and Proportions. 2nd ed. New York: John Wiley; 1981.
  25. Polit DF, Beck CT. Face Validity. In: Nursing Research: Generating and Assessing Evidence for Nursing Practice. 9th ed. Philadelphia: Wolters Kluwer; 2012. p. 336.
  26. Field A. 2009. Reliability analysis. In: Discovering Statistics Using SPSS. Sage Publications; 2009. p. 673-685.
  27. Freeman EM. International perspectives on bathing. J Gerontol Nurs. 1997;23(5):40-4.
  28. Preston AJ, Kearns A, Barber MW & Gosney MA. The knowledge of healthcare professionals regarding elderly persons' oral care. Br Dent J. 2006;201(5):293-95.
  29. Pyle MA, Jasinevicius TR, Sawyer DR, Madsen J. Nursing home executive directors' perception of oral care in long-term care facilities. Spec Care Dentist. 2005;25(2):111-7.
  30. Azodo CC, Ezeja EB, Omoaregba JO, James BO. Oral health of psychiatric patients: the nurse's perspective. Int J Dent Hyg. 2012;10(4):245-9.
  31. Chan EY, Hui-Ling Ng I. Oral care practices among critical care nurses in Singapore: a questionnaire survey. Appl Nurs Res. 2012;25(3):197-204.
  32. Thean H, Wong ML, Koh H. The dental awareness of nursing home staff in Singapore - a pilot study. Gerodontology. 2007;24(1):58-63.
  33. Dharamsi S, Jivani K, Dean C, Wyatt C. Oral care for frail elders: knowledge, attitudes, and practices of long-term care staff. J Dent Educ. 2009;73(5):581-8.
  34. Jablonski RA, Munro CL, Grap MJ, Schubert CM, Ligon M, Spigelmyer P. Mouth care in nursing homes: knowledge, beliefs, and practices of nursing assistants. Geriatr Nurs. 2009;30(2):99-107.
  35. Mynors-Wallis J, Davis DM. An assessment of the oral health knowledge and recall after a dental talk amongst nurses working with elderly patients: a pilot study. Gerodontology. 2004;21(4):201-4.
  36. Wårdh I, Paulsson G, Fridlund B. Nursing staff’s understanding of oral health care for patients with cancer diagnoses: an intervention study. J Clin Nurs. 2009;8(6):799-806.
  37. Schoonhoven L, van Gaal BG, Teerenstra S, Adang E, van der Vleuten C, van Achterberg T. Cost-consequence analysis of "washing without water" for nursing home residents: a cluster randomized trial. Int J Nurs Stud. 2015;52(1):112-20.
  38. Skewes SM. Bathing: it's a tough job! J Gerontol Nurs. 1997;23(5):45-9.
  39. Paulsson G, Fridlund B, Holmén A, Nederfors T. Evaluation of an oral health education program for nursing personnel in special housing facilities for the elderly. Spec Care Dentist. 1998;18(6):234-42.
  40. Paulsson G, Nederfors T, Fridlund B. Conceptions of oral health among nurse managers. A qualitative analysis. J Nurs Manag. 1999;7(5):299-306.
  41. Paulsson G, Söderfeldt B, Fridlund B, Nederfors T. Recall of an oral health education programme by nursing personnel in special housing facilities for the elderly. Gerodontology. 2001;18(1):7-14.
  42. Deerenberg-Kessler W, Nieuwlands TCM, Vreeburg EM, Brevé MT, Hazen J, Koel EC et al. Mondzorg & de rol van verzorgenden en verpleegkundigen. NVVA. 2007:12-3.
  43. Schols JMGA. Richtlijn voor zorgafhankelijke cliënten in verpleeghuizen. NVVA, 2007:17-8,56-7.
  44. Horne M, McCracken G, Walls A, Tyrrell PJ, Smith CJ. Organization, practice and experiences of mouth hygiene in stroke unit care: a mixed-methods study. J Clin Nurs. 2014;24:728–38.
  45. Wang TF, Huang CM, Chou C, Yu S. Effect of oral health education programs for caregivers on oral hygiene of the elderly: A systemic review and meta-analysis. Int J Nurs Stud. 2015;52(6):1090-96.

 

Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2015
Thema('s)