Transitional Amnesties: Footsteps to Change

Lies
Van Welde

Zonder pardon?!

Het frustreert ons allemaal. Conflicten, burgeroorlogen en dictaturen waarbij talloze mensenrechten worden geschonden. Achteraf lopen de schuldigen ongestraft weg omdat hen amnestie wordt verleend voor hun daden. Hoe onrechtvaardig het verlenen van amnestie ook mag lijken, de zaken zijn veel complexer dan men zou vermoeden.

Amneswattie?
Wanneer amnestie wordt verleend, worden degenen die bepaalde misdaden hebben gepleegd hiervoor niet strafrechtelijk vervolgd in een proces en dus niet veroordeeld. In Zuid-Afrika werd na de apartheid amnestie verleend. Deze was enorm vernieuwend ten opzichte van zijn voorgangers. Voordien, vooral in Latijns-Amerika, werd steeds ‘blanco’ amnestie werd verleend, waarbij schuldigen onvoorwaardelijk vrijuit gingen. In Zuid-Afrika daarentegen, was deze amnestie ‘voorwaardelijk’. Het kon enkel worden verleend in individuele gevallen voor misdaden die gepleegd werden met een politieke bedoeling, dus niet zomaar voor bijvoorbeeld eigen economisch voordeel. Nog belangrijker is de voorwaarde dat de volledige waarheid over de daden moest worden verteld. Amnestie werd daardoor gebruikt als middel om de waarheid te achterhalen over wat gebeurd was tijdens het apartheidsregime. Het achterhalen van de waarheid werd noodzakelijk geacht om tot verzoening te komen.

Het is nuttig om even te illustreren waarom dergelijke amnestie misschien toch niet meteen afgekeurd moet worden. Stel dat men toch zou kiezen om strafrechtelijke vervolgingen in te stellen. Het zou dan kunnen dat bepaalde verdachten veroordeeld worden op basis van ‘voldoende bewijs’. Dit betekent echter niet dat zij hebben bekend, dat zij mededaders aanwijzen, dat de volledige waarheid wordt achterhaald of dat de veroordeelde spijt toont aan de slachtoffers. Op de koop toe is het praktisch onmogelijk iedereen te vervolgen, wat voor sommigen op hetzelfde neerkomt als amnestie. Is het dan niet het proberen waard om de aanlokkelijke beloning van amnestie te gebruiken om zoveel mogelijk daders te motiveren de waarheid te komen vertellen en deze amnestie optimaal te benutten om bepaalde resultaten te bereiken?

Deze vorm van individuele en voorwaardelijke amnestie toonde aan dat amnestie anders kan zijn dan zijn klassieke blanco vorm die zomaar aan grote groepen werd verleend. Het Zuid-Afrikaanse voorbeeld  toonde dat amnestie een complexe zaak kan zijn waar niet zo snel een duidelijk oordeel over geveld kan worden. Deze case werd als uitgangspunt en leidraad doorheen de thesis gebruikt.

Wat zegt het internationaal recht en de literatuur hierover?
In deze masterthesis werd ten eerste onderzocht hoe het internationaal recht tegenover het verlenen van amnestie staat. Hierover is tot op vandaag veel discussie. Er zijn immers slechts weinig verdragen die expliciet verplichten om vervolgingen in te stellen wanneer bepaalde regels worden geschonden. Ook lijkt er geen universele verplichting te bestaan in het gewoonterecht en is de positie van het Internationaal Strafhof hierover niet glashelder. Bovendien, zelfs wanneer sprake is van een verplichting tot vervolging, is het verlenen van amnestie hier niet noodzakelijk strijdig mee. Men moet immers in het achterhoofd houden dat staten na intense conflicten vaak met enorme budgettaire en capaciteitsproblemen kampen, waardoor het vervolgen van alle daders eenvoudigweg onmogelijk is. Daardoor kan men soms volstaan met ‘voorbeeldprocessen’ waarbij degenen die de grootste verantwoordelijkheid voor de misdaden dragen, worden terechtgesteld.

Daarnaast werden ook de meningen binnen de literatuur – experts en academici – onderzocht. Hoewel ook hier de meningen verdeeld zijn, kon er een bepaalde evolutie ontdekt worden. Aangezien de eerste Latijns-Amerikaanse amnesties onvoorwaardelijk werden verleend, is het geen verrassing dat ze door de literatuur werden beschouwd als vorm van straffeloosheid en sterk werden afgekeurd. Later werd amnestie verbonden aan tal van voorwaarden om verschillende doelstellingen te bereiken en gecombineerd in een ruimer kader, bijvoorbeeld naast waarheidscommissies. De mogelijkheden die deze amnesties inhouden worden door de literatuur gewaardeerd en de meningen worden genuanceerder, waardoor amnestie niet langer zomaar wordt verworpen.

Is amnestie dan wel aanvaardbaar?
Of amnestie in internationaal recht zou moeten worden toegelaten of door de literatuur geaccepteerd zou moeten worden, hangt af van de vraag of amnestie nu aanvaardbaar is of niet. Maar wat maakt amnestie dan precies aanvaardbaar? Om deze vraag min of meer objectief te kunnen beantwoorden, werd een evaluatieschema opgesteld. Hierbij werden verschillende beoordelingscriteria gekozen. Dit zijn doelstellingen die een staat met amnestie wil bereiken en die als belangrijke waarden in de nieuwe samenleving worden beschouwd. Indien amnestie daadwerkelijk in staat is een doelstelling te bereiken wordt dit criterium positief geëvalueerd. Na de volledige analyse kan dan worden besloten of amnestie al dan niet aanvaardbaar kan zijn.

De concrete criteria die geselecteerd werden zijn het verzekeren van vrede en stabiliteit,  het achterhalen van de waarheid, het bereiken van verzoening, het verantwoordelijk houden van daders en rechtvaardigheid. Uit het onderzoek in de thesis is echter gebleken dat het enorm moeilijk is om een eensluidend antwoord te geven op de vraag of amnestie deze doelen kan bereiken. De verschillende doelstellingen zijn zeer moeilijk eenduidig terminologisch te omschrijven. Wat betekent rechtvaardigheid immers? Bereiken we dit met strafrecht of is er ook zoiets als sociale en economische rechtvaardigheid? In dit domein is veel meer empirisch onderzoek noodzakelijk. Ondanks deze moeilijkheden en discussies is het duidelijk dat vervolgingen niet per se beter geschikt zijn om deze doelen te bereiken. Bovendien moet men beseffen dat van de nieuwe, meestal precaire, staat vaak (te) veel verwacht wordt op (te) korte tijd.

Conclusie: zeg nooit nooit
Het verlenen van amnestie doet veel vragen rijzen. Uit deze thesis bleek dat deze vragen echter enorm moeilijk te beantwoorden zijn en dat er veel discussies bestaat. Zowel het internationaal recht als de literatuur formuleren geen duidelijk standpunt. Bovendien is het duidelijk geworden dat dit thema niet louter juridisch kan worden bestudeerd. De vraag of amnestie bijvoorbeeld wel rechtvaardig is, leidt noodzakelijk tot de vaststelling dat “rechtvaardigheid” een concept is dat niet louter juridisch kan worden bekeken. Er is dan ook veel meer empirisch onderzoek nodig dat een interdisciplinaire aanpak heeft, waarbij het onderwerp wordt bestudeerd vanuit verschillende onderzoeksdomeinen. In elk geval staat vast dat amnestie toch niet zomaar moet worden verworpen en in verschillende ingewikkelde situaties ook zo zijn sterke punten heeft.

Bibliografie

Books and articles

 

  • United States Institute of Peace, Transitional Justice: Information Handbook, Washington, USIP, 2008.

 

  • Berat, L. & Shain, Y., “Retribution or Truth‐Telling in South Africa? Legacies of the Transitional Phase”, Law & Social Inquiry 1995, Vol.20(1), 163-189.

 

  • Binningsbo, H. M., Elster, J. & Gates, S., “Civil War and Transitional Justice,1946-2003: A Dataset”, Paper presented at the ‘Transitional Justice and Civil War Settlements’ workshop in Bogotá, Colombia 18-19 October 2005, available at <https://www.prio.org/utility/Download.ashx?x=85&gt;.

 

  • Bloomfield, D., Barnes, T. & Huyse, L., Reconciliation After Violent Conflict: A Handbook, Stockholm, IDEA, 2005.

 

  • Boraine, A., A country unmasked, Oxford, Oxford University Press, 2000, XV, 466 p.

 

  • Bubenzer, O., Post-TRC Prosecutions in South Africa: Accountability for Political Crimes after the Truth and Reconciliation Commission’s Amnesty Process, Leiden, Martinus Nijhoff Publishers, 2009, 258 p.

 

  • Chapman, A. R. & van der Merwe, H., Truth and Reconciliation in South Africa: Did the TRC Deliver?, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 2008, X, 347 p.

 

  • Cohen, S., “State Crimes of Previous Regimes: Knowledge, Accountability, and the Policing of the Past”, Law & Social Inquiry, 1995, Vol.20(1), 7-50.

 

  • Daniel, J., “The Truth and Reconciliation Commission Process: A Retrospective” in Jenkins, C. & Du Plessis, M., Law, Nation-building & Transformation: the South African experience in perspective, Antwerp, Intersentia, 2014, 65-89.

 

  • de Lange, J., “The historical context, legal origins and philosophical foundation of the South African Truth and Reconciliation Commission” in Villa-Vicencio, C. & Verwoerd, W., Looking back, reaching forward: Reflections on the Truth and Reconciliation Commission of South Africa, London, Zed Books, 2000, 14-31.

 

  • Dugard, J., “Dealing With Crimes of a Past Regime. Is Amnesty Still an Option?”, Leiden Journal of International Law 1999, Vol.12(4), 1001-1015.

 

  • Du Bois-Pedain, A., “Post-conflict accountability and the demands of justice: can conditional amnesties take the place of criminal prosecutions?” in Palmer, N., Clark, P. & Granville, D. (eds.), Critical Perspectives in Transitional Justice, Antwerp, Intersentia, 2012, 459-483.

 

  • Du Bois-Pedain, A., Transitional Amnesties in South Africa,  Cambridge, Cambridge University Press, 2007, 420 p.

 

  • Esterhuyse, W., “Truth as a trigger for transformation: from apartheid injustice to transformational justice” in Villa-Vicencio, C. & Verwoerd, W., Looking back, reaching forward: reflections on the Truth and Reconciliation Commission of South Africa, London, Zed Books, 2000, 144-154.

 

  • Fombad, C. M., “Transitional Justice in Africa: The Experience with Truth Commissions”, available at

<http://www.nyulawglobal.org/globalex/Africa_Truth_Commissions.htm&gt;.

 

  • Freeman, M., Necessary Evils: Amnesties and the Search for Justice, New York, Cambridge University Press, 2009, XXI, 352 p.

 

  • Gallagher, K., “No justice, no peace: the legalities and realities of amnesty in Sierra Leone”, Thomas Jefferson Law Review 2000, Vol.23(1), 149-198.

 

  • Gavron, J., “Amnesties in the light of developments in international law and the establishment of the International Criminal Court”, International and Comparative Law Quarterly 2002,  Vol. 91, 91-117.

 

  • Gibson, J. L., “Overcoming Apartheid: Can Truth Reconcile a Divided Nation?”, Annals of the American Academy of Political and Social Science 2006, Vol. 603, 82-110.

 

  • Gibson, J. L., “Truth, Justice and Reconciliation: Judging the Fairness of Amnesty in South Africa”, American Journal of Political Science 2002, Vol. 46(3), 540–556.

 

  • Gropengießer, H. & Meißner, J., “Amnesties and the Rome Statute of the International Criminal Court”, International Criminal Law Review 2005, Vol.5(2), 267-300.

 

  • Henckaerts, J.-M., “Study on customary international humanitarian law: A contribution to the understanding and respect for the rule of law in armed conflict”, International Review of the Red Cross 2005, Vol. 87(857), 175-212.

 

  • Huyse, L., “Justice after Transition: On the Choices Successor Elites Make in Dealing with the Past”, Law & Social Inquiry 1995, Vol.20(1), 51-78.

 

 

  • Jeffery R., Amnesties, accountability, and human rights, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 2014, 304 p.

 

  • Jenkins, C., “Transitional justice:  lessons from South Africa?” in Jenkins, C. & Du Plessis, M. (eds.), Law, Nation-building & Transformation: the South African experience in perspective, Antwerp, Intersentia, 2014, 1-39.

 

  • Jenkins, C., “‘They have built a legal system without punishment’: reflections on the use of amnesty in the South African transition”, Transformation: Critical Perspectives on Southern Africa 2007, Vol.64(1), 27-65.

 

  • Lie, T. G., Binningsbo, H. M. & Gates, S, “Post-conflict justice and sustainable peace”, World Bank Policy Research Working Paper 4191, April 2007.

 

  • Lubbe, H. J., Successive and additional measures to the TRC amnesty scheme in South Africa: prosecutions and presidential pardons, Antwerp, Intersentia, 2012, XV, 236 p.

 

  • Majzub, D., “Peace or justice? Amnesties and the International Criminal Court”, Melbourne Journal of International Law 2002, Vol.3(2), 247-279.

 

 

  • Mallinder, L., Amnesty, Human Rights and Political Transitions: Bridging the Peace and Justice Divide, Oxford, Hart, 2008, XLVI, 586 p.

 

  • Mallinder, L., “Can Amnesties and International Justice be Reconciled?”, International Journal of Transitional Justice 2007, Vol.1(2), 208-230. 

 

  • Mamdani, M., “Amnesty or Impunity? A Preliminary Critique of the Report of the Truth and Reconciliation Commission of South Africa (TRC)”, Diacritics 2002, Vol.32(3), 33-59.

 

  • McEvoy, K. & Mallinder, L., “Amnesties in transition: punishment, restoration, and the governance of mercy”, Journal of Law And Society 2012, Vol.39(3), 410-440.

 

  • Nino, C. S., Radical Evil on Trial, New Haven, Yale University Press, 1996, xii, 220 p.

 

  • Olsen, T., Payne, L. & Reiter, A., Transitional justice in balance: comparing processes, weighing efficacy, Washington, United States Institute of Peace Press, 2010, XVII, 213 p.

 

  • Olsen, T., Payne, L. & Reiter, A., “The justice balance: when transitional justice improves human rights and democracy”, Human Rights Quarterly 2010, Vol.32(4), 980-1007.

 

  • Orentlicher, D. F., “‘Settling accounts’ revisited: reconciling global norms with local agency”, International Journal of Transitional Justice 2007, Vol. 1(1), 10-22.
  • Orentlicher, D. F., “Settling accounts: the duty to prosecute human rights violations of a prior regime”, Yale Law Journal  1991, Vol.100(8), 2537-2615.

 

  • Parmentier, S., “The South African Truth and Reconciliation Commission. Towards Restorative Justice in the Field of Human Rights” in Fattah, E. & Parmentier, S. (eds.), Victim policies and criminal justice on the road to restorative justice: a collection of essays in honour of Tony Peters, Leuven, Leuven University Press, 2001, 401-428.

 

  • Pensky, M., “Amnesty on trial: impunity, accountability, and the norms of international law”, Ethics & Global Politics 2008, Vol. 1, 1-40.

 

  • Ricci, N., “Eroding the barrier between 'peace' and 'justice': effects of transitional justice mechanisms on post-conflict stability”, CEMPROC Working Paper Series 2013.

 

  • Robinson, D., “Serving the Interests of Justice: Amnesties, Truth Commissions and the International Criminal Court”, European Journal of International Law 2003, Vol. 14(3), 481-505.

 

  • Roche, D., “Truth Commission Amnesties and the International Criminal Court”, The British Journal of Criminology 2005, Vol. 45(4), 565-581.

 

  • Sarat, A., The limits of law, Stanford, Stanford University Press, 2005, 321 p.

 

  • Sarkin, J., “An Evaluation of the South African Amnesty Process” in Chapman, A. R. & van der Merwe H., Truth and Reconciliation in South Africa. Did the TRC Deliver?, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 2008, 93-115.

 

  • Sarkin, J., Carrots and Sticks: The TRC and the South African Amnesty Process, Antwerp, Intersentia, 2004, XIII, 441 p.

 

  • Schabas, W. A., “Amnesty, the Sierra Leone Truth and Reconciliation Commission, and the Special Court for Sierra Leone”, Journal of International Law & Policy 2004, Vol.11(1), 145-169.

 

  • Scharf, M.P., “The amnesty exception to the jurisdiction of the International Criminal Court”, Cornell International Law Journal 1999, Vol.32(3), 507-527. 

 

  • Slye, R., “Justice and amnesty” in Villa-Vicencio, C. & Verwoerd, W., Looking back, reaching forward: reflections on the Truth and Reconciliation Commission of South Africa, London, Zed Books, 2000, 174-183.

 

  • Theissen, G., “Common Past, Divided Truth: The Truth and Reconciliation Commission in South African Public Opinion”, paper presented at the Workshop on “Legal Institutions and Collective Memories”, International Institute for the Sociology of Law, Oñati, Spain, 22-24 September 1999, available at <http://userpage.fu-berlin.de/theissen/pdf/IISL-Paper.PDF&gt;.
  • Trumbull, C., “Giving amnesties a second chance”, Berkeley Journal of International Law 2007, Vol. 25, 283-345.

 

  • van der Merwe, H., “Prosecutions, pardons and amnesty: the trajectory of transitional accountability in South Africa” in Palmer, N., Clark, P. & Granville, D. (eds.), Critical Perspectives in Transitional Justice, Antwerp, Intersentia, 2012, 443-457.

 

  • Villa-Vicencio, C., “Why perpetrators should not always be prosecuted: where the International Criminal Court and truth commissions meet”, Emory Law Journal 2000, Vol.49(1), 205-222.

 

  • Villa-Vicencio, C., “Getting on with life: a move towards reconciliation”  in Villa-Vicencio, C. & Verwoerd, W., Looking back, reaching forward: reflections on the Truth and Reconciliation Commission of South Africa, London, Zed Books, 2000, 199-209.

 

  • Villa-Vicencio, C. & Verwoerd, W., Looking back, reaching forward: reflections on the Truth and Reconciliation Commission of South Africa, London, Zed Books, 2000, XXI, 322 p.

 

 

Treaties

 

  • Charter of the United Nations, 24 October 1945, (UN Charter).

 

  • Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, 9 December 1948, 78 UNTS 1021 (Genocide Convention).

 

  • Geneva Convention for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armed Forces in the Field (First Geneva Convention), 12 August 1949, 75 UNTS 31.

 

  • Geneva Convention for the Amelioration of the Condition of Wounded, Sick and Shipwrecked Members of Armed Forces at Sea (Second Geneva Convention), 12 August 1949, 75 UNTS 85.

 

  • Geneva Convention for the Amelioration of the Condition of Wounded, Sick and Shipwrecked Members of Armed Forces at Sea (Second Geneva Convention), 12 August 1949, 75 UNTS 85.

 

  • Geneva Convention Relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War (Fourth Geneva Convention), 12 August 1949, 75 UNTS 287.

 

  • European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, 4 November 1950, ETS 5.

 

  • International Convention on the Suppression and Punishment of the Crime of Apartheid, 30 November 1973, A/RES/3068(XXVIII).
  • Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 8 June 1977, 1125 UNTS 3.

 

  • Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of Non-International Armed Conflicts (Protocol II), 8 June 1977, 1125 UNTS 609.

 

  • Convention Against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment, 10 December 1984, 1465 UNTS 85.

 

  • Rome Statute of the International Criminal Court, 17 July 1998, 2187 UNTS 90 (Rome Statute).

 

  • International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance, 20 December 2006, G.A. res. 61/177, U.N. Doc. A/RES/61/177.

 

 

National laws

 

  • Constitution of the Republic of South Africa Act 200 of 1993, Assented to 25 January 1994, Date of Commencement 27 April 1994 (Interim Constitution).

 

  • Promotion of National Unity and Reconciliation Act 34 of 1995, Government Gazette No. 16579, 26 July 1995 (TRC Act).

 

 

Cases

 

  • Aksoy v. Turkey, Judgment of 18 December 1996, Reports of Judgments and Decisions 1996-VI.

 

  • Azanian Peoples Organisation (AZAPO) and others v. President of the Republic of South Africa and others, Constitutional Court, 27 July 1996.

 

  • Velasquez Rodriguez v. Honduras, Judgment, 29 July 1988, Inter-Am.Ct.H.R. (Ser. C) No. 4 (1988).

 

  • Organization of American States (OAS), American Convention on Human Rights, "Pact of San Jose", Costa Rica, 22 November 1969.

 

 

Comments, Statements and Principles

 

  • ICRC Commentary to Article 6(5) of Protocol II.

 

  • Restatement Third of Foreign Relations Law of the United States Section 102(2) (1987).
  • Independent study on best practices, including recommendations, to assist States in strengthening their domestic capacity to combat all aspects of impunity, by Orentlicher, D., 27 February 2004, UN Doc. E/CN.4/2004/88

 

  • UN Updated Set of Principles for the protection and promotion of human rights through action to combat impunity, addendum to the Report of the independent expert to update the Set of Principles to combat impunity, by Orentlicher, D., 18 February 2005, UN Doc. E/CN.4/2005/102/Add.1.

 

 

Interviews

 

  • David Venter, Leuven, 19 June 2014.

 

  • Catherine Jenkins, Leuven, 16 March 2015.

 

  • Jeremy Sarkin, Leuven, 18 March 2015.

 

 

Seminars and conferences

 

  • International seminar: Two Decades of Transitional Justice in Southern Africa: lessons learnt and future orientations, KU Leuven, 16 March 2015.

 

 

Reports

 

  • The Belfast Guidelines on Amnesty and Accountability, Transitional Justice Institute, University of Ulster, 2013.

 

  • “Reflecting on Reconciliation: Lessons From the Past, Prospects for the Future”, Reconciliation Barometer Survey: 2014 Report, Institute for Justice and Reconciliation, 2014, available at

<http://ijr.org.za/publications/pdfs/IJR%20SA%20Reconciliation%20Baromet…;.

 

  • Truth and Reconciliation Commission of South Africa Report, Cape Town, Juta & Co, 1998.