Variatie in collageen- en collagenase genen bij de hond
Heupdysplasie en het genetisch onderzoek naar een blijvend probleem binnen de hondenpopulatie.
In het ministerieel besluit van 3 maart 2015 werd een aanpassing doorgevoerd met betrekking tot de fokkerij van honden. Hieruit is gebleken dat steeds meer hondenrassen dienen getest te worden op heupdysplasie (HD) alvorens ze worden ingezet in de fokkerij. Dit omdat de erfelijkheidsgraad van HD wordt geschat op 40-50%. Maar wat is heupdysplasie? Hoe wordt deze aandoening het beste gediagnosticeerd? Is HD een aandoening dat genetisch bepaald wordt en welke genen zouden hierbij een rol kunnen spelen? Deze steeds weerkerende vragen vormden de aanleiding naar onderstaand onderzoek over ‘de variatie in collageen- en collagenase genen bij de hond’.
Heupdysplasie (HD) is een orthopedische aandoening dat wijst op een abnormale ontwikkeling van het heupgewricht. Dit leidt tot problemen zoals pijn en kreupelheid. HD is een ruimer begrip voor een aandoening dat gekarakteriseerd wordt door heuplaxiteit en artrose. Enerzijds duidt laxiteit op de abnormale bewegingsvrijheid van het dijbeen ten opzichte van de heupkom. Anderzijds ontstaat er instabiliteit als gevolg van een ontwikkelingsstoornis ter hoogte van de beenderen. Dit kan aanleiding geven tot artrose, een langdurige ontsteking van het gewricht. De oorzaak van HD is te wijten aan een combinatie van omgevingsfactoren en de genetische achtergrond van de hond.
Diagnose van HD
Voor het verzamelen van DNA, werd een selectie van honden gemaakt binnen de totale populatie. Enerzijds werden stalen genomen van een groep van honden met heuplaxiteit en een controlegroep, vrij van heuplaxiteit. Daarnaast werden stalen genomen van een heleboel honden die behoren tot een tussengroep. De resultaten van de heupen werden telkens bevestigd door een officiële heupstatus en/of röntgenfoto’s. Bij de meeste honden werd de diagnose gesteld met behulp van de gekende Fédération Cynologique Internationale (FCI) score. Hierbij word heupdysplasie gescoord op basis van vijf gradaties van excellente heupen (type A) tot ernstige aantasting (type E). In het ideale geval werden de honden gediagnosticeerd met behulp van het Pennsylvania Hip Improvement Program (pennHIP). Bij deze methode ligt de nadruk op heuplaxiteit dat beoordeeld wordt door een distractie index (DI). Honden met een DI < 0,3 hebben zeer strakke heupgewrichten. Daarnaast hebben honden met een DI > 0,7 zeer losse heupgewrichten. Deze index is minder gevoelig voor fouten als gevolg van subjectieve meetsystemen.
Rol van specifieke genen versus laxiteit
Een mogelijke genetische oorzaak van heuplaxiteit ligt op het niveau van collageen en collagenase genen. Deze genen zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de gelijknamige eiwitten en enzymen. Collageen eiwit speelt een belangrijke rol in het verlenen van stabiliteit en stevigheid aan beenderen, pezen en ligamenten. Collagenasen zijn op hun beurt belangrijk bij de ontwikkeling van de beenderen. De enzymen zorgen ervoor dat oude eiwitten worden afgebroken waardoor er ruimte ontstaat voor de ontwikkeling van nieuwe. Dit herhalend proces zorgt voor de groei. Het spreekt voor zich dat een mutatie (fout) in één of meerdere genen kan leiden tot drastische gevolgen voor het individu.
Er zijn reeds een aantal gekende mutaties die aanleiding geven tot instabiliteit van bind- en/of botweefsel. Zo vormt een mutatie in het collagenase gen ADAMTS17, de oorzaak voor het loskomen en verplaatsen van de ooglens. Daarnaast zijn er nog negen andere genen die in het werk beschreven staan als zijnde de oorzaak van laxiteit in weefsels. Binnen het tijdsbestek van dit thesisonderzoek was het onmogelijk om al deze genen te onderzoeken. Hierdoor werd ADAMTS17 als voornaamste gen uitgekozen om targeted exome resequencing op uit te testen.
Onderzoeksmethode en resultaten
Het onderzoek richt zich voornamelijk op het zoeken naar Single Nucleotide Polymorphisms (SNP’s) of fouten in ADAMTS17 die geassocieerd kunnen worden met een bepaald type heuplaxiteit. Hierbij worden drie verschillende exon sequenties vergeleken tussen twee honden met een te hoge laxiteit (DI > 0,7) en twee honden met een correct heupgewricht (DI 0,2 – 0,4). Hiervoor wordt een volledige sequentie analyse uitgevoerd op DNA verkregen via het wangslijmvlies van de hond. Deze cellen werden afgenomen met de collectie kit Copan eNATTM. Nadat het DNA wordt geëxtraheerd uit de epitheelcellen zal de analyse volgende stappen doorlopen: polymerase chain reaction (PCR), gelelektroforese en de Sanger sequentie analyse.
Voor de PCR worden specifieke primerparen (stukken DNA) uitgekozen onder invloed van acht temperaturen (50-60°C). Binnen deze range is er één optimum temperatuur waarbij de primers zonder problemen kunnen binden op het gewenste DNA. Door middel van de gelelektroforese wordt het bandenpatroon van alle exonen van het gen bij deze temperaturen in kaart gebracht. De condities voor de primers van exonen 6, 7 en 17 zijn hierbij het meest optimaal bij een temperatuur van 50,7°C. Dit is op het patroon zichtbaar doordat er telkens één helder bandje zichtbaar is waarbij geen aspecifieke binding aanwezig is onder de vorm van smeer. Nadien wordt de PCR bij deze condities nogmaals uitgevoerd om de gewenste stukken DNA (exon 6, 7 en 17) te vermenigvuldigen.
Op dit DNA wordt de sequentie analyse toegepast. De resultaten worden hierna weergegeven op chromatogrammen. De exonen worden hierop weergegeven en vergeleken met het referentie gen. Uit deze vergelijkingen is gebleken dat er nagenoeg geen SNPs aanwezig zijn in de exonen 6, 7 en 17 van het onderzochte gen. Eén uitzondering hierop was een insertie van een T nucleotide tussen nucleotiden 1135 en 1136 in exon 7 van een gezonde hond. Of deze al dan niet een gevolg is van onzuiverheden in het chromatogram kan niet met 100% zekerheid worden besloten. Vermoedelijk is deze mutatie niet gerelateerd aan heuplaxiteit, doch kan er geen sluitende conclusie genomen worden op basis van één enkel resultaat. Een overzicht van de belangrijkste resultaten kan gevonden worden in de bijlage.
Conclusie
In dit onderzoek is er vooruitgang geboekt op vlak van de sequentie analyse. Dit is een efficiënte methode voor het bestuderen van genetische informatie. Het gebruik van wangslijmvlies cellen voor het verkrijgen van DNA is een snelle en pijnloze manier voor staalafname. Op deze manier kan er op korte tijd een groot aantal stalen genomen worden. Dit is een interessant gegeven om de oorzaak van genetische aandoeningen, waaronder heuplaxiteit, te achterhalen in de toekomst.
Bibliografie
Alexander, J. (1992). The pathogenesis of canine hip dysplasia. Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice , 503-511.
Bader, H. L., Ruhe, A. L., Wang, L. W., Wong, A. K., Walsh, K. F., Packer, R. A., Mitelman, J., Robertson, K. R., O’Brien, D. P., Broman, K. W., Shelton, D. G., Apte, S. S., & Neff, M. W. (2010). An ADAMTSL2 Founder Mutation Causes Musladin-Lueke Syndrome, a Heritable Disorder of Beagle Dogs, Featuring Stiff Skin and Joint Contractures. Plos one , 1-8.
Baldeschi, C., Gashe, Y., Rattenholl, A., Bouillé, P., Danos, O., Ortonne, J.P., Bruckner-Tuderman, L., & Meneguzzi, G. (2003). Genetic correction of canine dystrophic epidermolysis bullosa mediated by retroviral vectors. Human Molecular Genetics , 1897-1905.
Ball, D. W., Hill, J. W., & Scott, R. J. (2011). Amino acids, proteins and enzymes. In D. W. Ball, J. W. Hill, & R. J. Scott, The basics of general, organic and biological chemistry. Flat World Education.
Barrett, A. J., Rawlings, N. D., & Woessner, J. F. (2004). Handbook of proteolytic enzymes. UK: Elsevier.
Bell, J. A., & Hampton, R. (2014). Primary Open-Angle Glaucoma . Medscape .
Bella, J., Eaton, M., Brodsky, B., & Berman, H. (1994). Crystal and molecular structure of a collagen-like peptide at 1.9 A resolution. Science Journals , 75-81.
Bettelheim, F., Brown, W., Campbel, M., & Farrell, S. (2009). How Are Enzymes Named and Classified? In F. Bettelheim, W. Brown, M. Campbel, & S. Farrell, Introduction to General, Organic and Biochemistry (pp. 616-618). USA: Brooks/Cole Cengage Learning.
Bode, W., Stöckler, W., & Gomis-Rüth, F.-X. (1993). Astacins, serralysins, snake venom and matrix metalloproteinases exhibit identical zinc - binding environments (HEXXHXXGXXH and Met - turn) and topologies and should be grouped into a common family, the 'metzincins'. Federation of European Biochemical Societies , 134 - 140.
Borkakoti, N. (1999). Structural characteristics of the matrix metalloproteinases. In M. Parnham, K. Bottomley, D. Bradshaw, & J. Nixon, Metalloproteinases as Targets for Anti - Inflammatory Drugs (pp. 1 - 16). Basel: Birkhäuser Verlag.
Brass, W. (1989). Hip dysplasia in dogs. Journal of Small Animal Practice , 166-170.
Campbell, B. G., Wootton, J. A., Macleod, J. N., & Minor, R. R. (2001). Canine COL1A2 Mutation Resulting in C-Terminal Truncation of Pro-a2(I) and Severe Osteogenesis Imperfecta. Journal of Bone and Mineral Research , 1147-1153.
ChemBioDraw . (2014). ChemBioDraw Ultra version 14 . CambridgeSoft.
Chronic Kidney Disease and Failure. (2009, Juli 28). Opgeroepen op November 9, 2014, van Washington State University: http://www.vetmed.wsu.edu/ClientED/ckd.aspx
Chung, L., Dinakarpandian, D., Yoshida, N., Lauer‐Fields, J. L., Fields, G. B., Visse, R., & Nagase, H. (2004). Collagenase unwinds triple‐helical collagen prior to peptide bond hydrolysis. The EMBO Journal , 3020-3030.
Clark, I., & Cawston, T. (1989). Fragments of human fibroblast collagenase. Purification and characterization. Biochemical Journal , 201-206.
Collection and Preservation System. (2012, Oktober). Italië: Copan .
Curtis, R., & Barnett, K. (1980). Primary lens luxation in the dog. Journal of small Animal Practice , 657-668.
Dassler, C. L. (2003). Canine Hip Dysplasia: Diagnosis and Nonsurgical Treatment. In D. H. Slatter, Textbook of Small Animal Surgery, Volume 2 (pp. 2019-2028). USA: Elsevier Science.
Davidson, A., Bell, R., Lees, G., Kashtan, C., Davidson, G., & Murphy, K. (2007). Genetic cause of autosomal recessive hereditary nephropathy in the English Cocker Spaniel. Journal of Veterinary Internal Medicine , 394-401.
De Coster, P. (2004). Harde tandweefsels en bindweefselstoornissen. In C. de Baat, J. Aps, W. Brands, C. Carels, R. Jacobs, R. Koole, et al., Het Tandheelkundig Jaar 2005 (pp. 162-177). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Dislocated Eye Lens in Dogs. (s.a.). Opgeroepen op November 11, 2014, van Pet MD: http://www.petmd.com/dog/conditions/eyes/c_dg_lens_luxation
DNA. (s.a.). Opgeroepen op December 16, 2014, van Nationale Library of Medicine: http://ghr.nlm.nih.gov/handbook/basics/dna
DNA Sequencing Troubleshooting. (2015, Mei). Opgeroepen op Mei 20, 2015, van Nucleics: http://www.nucleics.com/DNA_sequencing_support/DNA-sequencing-failed-re…
Drögemüller, C., Becker, D., Brunner, A., Haase, B., Kircher, P., Seeliger, F., fehr, M., Baumann, U., Lindblad - Toh, K., & Leeb, T. (2009, Juli). A Missense Mutation in the SERPINH1 Gene in Dachshunds with Osteogeneis Imperfecta. Plos Genetics , pp. 1-9.
E.Z.N.A. Cycle Pure Kit. (2012, September). Omega bio - tek.
Eckardt, J., Kluth, S., Dierks, C., Philipp, U., & Distl, O. (2013). Population screening for the mutation associated with osteogenesis imperfecta in dachshunds. Veterinary Record , 364.
Engel, J., & Bächinger, H. P. (2005). Structure, Stability and Folding of the Collagen Triple Helix. Topics in current chemistry , 7-33.
Farias, F. H., Johnson, G. S., Taylor, J. F., Giuliano, E., Katz, M. L., Sanders, D. N., Schnabel, R. D., McKay, S. D., Khan, S., Gharahkhani, P., O'Leary, C. A., Pettitt, L., Forman, O. P., Boursnell, M., McLaughlin, B., Ahonen, S., Lohi, H., Hernandez-Merino, E., Gould, D. J., Sargan, D. R., & Mellersh, C. (2010). An ADAMTS17 Splice Donor Site Mutation in Dogs with Primary Lens Luxation. Investigation Ophtalmology & Visual Science, 51 , 4716-4721.
Fields, G. B. (1991). A model for interstitial collagen catabolism by mammalian collagenases. Journal of Theoretical Biology , 585-602.
Fingert, J. H. (2011, Maart). Primary open-angle glaucoma genes. Eye, 25, 587-595.
Flücckiger, M. (2007). Scoring radiographs for canine Hip Dysplasia - The big three organisations in the world. European Journal of Companion Animal Practice , 135-140.
Fratzl, P. (2008). Collagen: Structure and Mechanics, an introduction. In P. Fratzl, Collagen: Structure and Mechanics (pp. 1-14). USA: Springer Science+Business Media.
Fries, C. L., & Remedios, A. M. (1995). The pathogenesis and diagnosis of canine hip dysplasia: A review. Canine Veterinary Journal Volume 36 , 494-502.
Frischknecht, M., Niehof-Oellers, H., Jagannathan, V., Owczarek-Lipska, M., Drögemüller, C., Dietschi, E., Dolf, G., Tellhelm, B., Lang, J., Tiira, K., Lohi, H., & Leeb, T. (2013). A COL11A2 Mutation in Labrador Retrievers with Mild Disproportionate Dwarfism. Plos one , 1-9.
Gache, Y., Pin, D., Gagnoux-Palacios, L., Carozzo, C., & Meneguzzi, G. (2011). Correction of Dog Dystrophic Epidermolysis Bullosa by Transplantation of Genetically Modified Epidermal Autografts. Journal of Investigative Dermatology , 2069-2078.
Genexpressie. (2008). Encyclopedia Britannica.
Goldberg, A. L. (2003). Protein degradation and protection against misfolded or damaged proteins. Nature , 895-899.
Goldstein, O., Guyon, R., Kukekova, A., Kuznetsova, T. N., Pearce-Kelling, S. E., Johnson, J., Aguirre, G. D., & Acland, G. M. (2010). COL9A2 and COL9A3 mutations in canine autosomal recessive oculoskeletal dysplasia. Mammalian Genome , 398-408.
Goldstein, O., Mezey, J. G., Boyko, A. R., Gao, C., Wang, W., Bustamante, C. D., Anguish, L. J., Jordan, J. A., Pearce-Kelling, S. E., Aguirre, G. D., & Acland, G. M. (2010). An ADAM9 mutation in canine cone-rod dystrophy 3 establishes homology with human cone-rod dystrophy 9. Molecular Vision , 1549-1569.
Gould, D., Pettitt, L., McLaughlin, B., Holmes, N., Forman, O., Thomas, A., Ahonen, S., Lohi, H., O'Leary, C., Sargan, D., & Mellersh, C. (2011). ADAMTS17 mutation associated with primary lens luxation is widespread among breeds. Veterinary Ophthalmology , pp. 1-7.
Guex, N., & Peitsch, M. C. (1997). SWISS-MODEL and the Swiss-Pdb Viewer: An environment for comparative protein modeling. Electrophoresis , 2714-2723.
Han, S., Makareeva, E., Kuznetsova, N. V., DeRidder, A. M., Sutter, M. B., Losert, W., Phillips, C. L., Visse, R., Nagase, H., & Leikin, S. (2010). Molecular Mechanism of Type I Collagen Homotrimer Resistance to Mammalian Collagenases. The Journal of Biological Chemistry , 22276-22281.
Hanssen, I. (s.a.). Hip Dysplasia. Opgeroepen op Oktober 27, 2014, van Smooth Collie Club of Great Britain: http://smoothcollieclub.co.uk/about-the-breed/health-issues/hip-dysplas…
Harvey, R. (2010). Collagen. In P. C. Champe, R. A. Harvey, & D. R. Ferrier, Lippincott's Illustrated Reviews: Biochemistry. USA: Lippincott Williams and Wilkins.
Hinds, D. A., Stuve, L. L., Nilsen, G. B., Halperin, E., Eskin, E., Ballinger, D. G., Frazer, K. A., & Cox, D. R. (2005). Whole-Genome Patterns of Common DNA Variations in Three Human Populations. Science , 1072-1079.
Hip Dysplasia Statistics. (2014, December). Opgeroepen op Mei 15, 2015, van Orthopedic Foundation for Animals: http://www.offa.org/stats_hip.html
Hulmes, D. (2008). Collagen Diversity, Synthesis and Assembly. In P. Fratzl, Collagen: Structure and Mechanics (pp. 15 - 47). New York: Springer Science + Business Media.
Hunt, R., Sauna, Z. E., Ambudkar, S. V., Gottesman, M. M., & Kimchi-Sarfaty, C. (2009). Silent (synonymous) SNPs: should we care about them? In A. A. Komar, Single Nucleotide Polymorphisms (pp. 32-39). Humana Press.
Interpretation of Sequencing Chromatograms. (s.a.). Opgeroepen op Mei 20, 2015, van DNA sequencing core: http://seqcore.brcf.med.umich.edu/doc/dnaseq/interpret.html#general
Judelson, H. (Oktober, 2006). Guidelines for designing primers.
Kanemaki, N., T., T. K., Imayasu, M., Kawarai, S., Sakaguchi, M., Yoshino, A., Itoh, N., Meguro, A., & Mizuki, N. (2013). Dogs and Humans Share a Common Susceptibility Gene SRBD1 for Glaucoma Risk. Plos one , 1-6.
Kapatkin, A. S., Mayhew, P. D., & Smith, G. K. (2002). Genetic Control of Canine Hip Dysplasia. Compendium , 681-687.
Khoshnoodi, J., Pedchenko, V., & Hudson, B. G. (2008). Mammalian collagen IV. Microscopy Research and Technique , 357-370.
Kielty, C. M., & Grant, M. E. (2002). The Collagen Family: Structure, Assembly and Organization in the Extracellular Matrix. In P. M. Royce, & B. Steinmann, Connective Tissue and Its Heritable Disorders:molecular, genetic and medical aspects (pp. 159 - 221). New York: Wiley-Liss.
Kleftogiannis, F., Handley, C. J., & Campbell, M. A. (1994). Characterization of extracellular matrix macromolecules from bovine synovial capsule. Journal of Orthopaedic Research , 365-374.
Klemm, D. (2009). Normal Hip Joint Anatomy.
Koide, T., & Nagata, K. (2005). Collagen Biosynthesis. In J. Brinckmann, H. Notbohm, & P. Müller, Collagen: Primer in Structure, Processing and Assembly (pp. 85 - 114). Heidelberg: Springer Science + Business Media.
Krane, S. M., & Inada, M. (2008). Matrix metalloproteinases and bone. Bone , 7-18.
Kropatsch, R., Petrasch-Parwez, E., Seelow, D., Schlichting, A., Gerding, W. M., Akkad, D. A., Epplen, J. T., & Dekomien, G. (2010). Generalized progressive retinal atrophy in the Irish Glen of Imaal Terrier is associated with a deletion in the ADAM9 gene. Molecular and Cellular Probes , 357-363.
Kuchtey, J., Kunkel, J., Esson, D., Sapienza, J. S., Ward, D. A., Plummer, C. E., Gelatt, K. N., & Kuchtey, R. W. (2013). Screening ADAMTS10 in Dog Populations Supports Gly661Arg as the Glaucoma-Causing Variant in Beagles. Investigative Opthalmology & Visual Science , 1881-1886.
Kuchtey, J., Olson, L. M., Rinkoski, T., MacKay, E. O., Iverson, T., Gelatt, K. N., Haines, J. L., & Kuchtey, R. W. (2011, februari). Mapping of the Disease Locus and Identification of ADAMTS10 As a Candidate Gene in a Canine Model of Primary Open Angle Glaucoma. Plos genetics , pp. 1-10.
LaFond, E., Breur, G. J., & Austin, C. C. (2002, September/Oktober). Breed Susceptibility for Developmental Orthopedic Diseases in Dogs. Journal of the American Animal Hospital Association , pp. 467-477.
Lancellotti, S., & De Cristofaro, R. (2011). Structure and Proteolytic Properties of ADAM13, A Metalloprotease Involved in the Pathogenesis of Thrombotic Microangiopathies. In E. Di Cera, Proteases in Health and Disease (pp. 106-134). UK: Elsevier.
Leighton, E., Linn, J., Willham, R., & M.W., C. (1977). A genetic study of canine hip dysplasia. American journal of veterinary research , 241-244.
Lethias, C., & Exposito, J.-Y. (2013). Invertebrate and Vertebrate Collagens. In F. W. Keeley, & R. P. Mecham, Evolution of Extracellular Matrix (pp. 39-72). Berlijn: Springer-Verlag.
Lingaas, F., & Klemetsdal, G. (1990). Breeding values and genetic trend for hip dysplasia in the Norwegian Golden Retriever population. Journal of Animal Breeding and Genetics , 437-443.
López-Otín, C., & Bond, J. S. (2008). Proteases: Multifunctional Enzymes in Life and Disease. The Journal of Biological Chemistry , 30433-30437.
Luen Tang, B. (2001). ADAMTS: a novel family of extracellular matrix proteases. The international Journal of Biochemistry & Cell Biology , 33 - 44.
Mackenzie, S., Oltenacu, E., & Leighton, W. (1985). Heritability estimate for temperament scores in German shepherd dogs and its genetic correlation with hip dysplasia. Behavior Genetics , 475-482.
Mackie, E., Tatarczuch, L., & Mirams, M. (2011). The skeleton: a multi-functional complex organ. The growth plate chondrocyte and endochondral ossification. Journal of Endocrinology , 109-121.
Madsen, J. (1997). The joint capsule and joint laxity in dogs with hip dysplasia. Journal of the American Veterinary Medical Association , 1463-1465.
Madsen, J., Oxlund, H., Svalastoga, E., & Schwarz, P. (1994). Collagen type III:I composition in hip joints of dogs susceptible to hip dysplasia. Journal of Small Animal Practice , 625-628.
Magnol, J., Pin, D., Palazzi, X., Lacour, J., Gache, Y., & Meneguzzi, G. (2005). Characterization of a canine model of dystrophic bullous epidermolysis (DBE). Development of a gene therapy protocol. Bulletin de l'Académie nationale de médecine , 107-119.
Maskos, K. (2004). Crystal structures of MMPs in complex with physiological and pharmacological inhibitors. Biochemie , 249-263.
McKusick, V. (2014). OMIA - Online Mendelian Inheritance in Animals. Opgeroepen op November 8, 2014, van The University of Sydney: http://omia.angis.org.au/home/
Measuring Hip Joint Laxity. (s.a.). Opgeroepen op Oktober 27, 2014, van PennHIP: http://info.antechimagingservices.com/pennhip/navigation/penn-HIP-metho…
Mellersh, C. S. (2012). Genetics of Eye Disorders in the Dog. In E. A. Ostrander, & A. Ruvinsky, The genetics of the dog (pp. 218 - 240). Londen: CAB International.
Meyers, V., Jezyk, P., Aquirre, G., & Patterson, D. (1983). Short-limbed dwarfism and ocular defects in the Samoyed dog. Journal of the American Veterinary Medical Association , 975-979.
Morgan, J., Wind, A., & Davidson, A. (1999, Juli). Bone dysplasias in the labrador retriever: a radiographic study. Journal of the American Animal Hospital Association , pp. 332-340.
Multiplex PCR. (2013). Opgeroepen op April 26, 2015, van Slideshare: http://www.slideshare.net/drashokrattan/multipex-for-viral-and-atypical…
Musladin-Leuke Syndrome (MLS). (s.a.). Opgeroepen op November 11, 2014, van Animal Genetics UK: http://www.animalgenetics.eu/Canine/Canine-disease/canine-MLS-Musladin-…
Nagase, H., & Kashiwagi, M. (2003). Aggrecanases and cartilage matrix degradation. Arthritis Research & Therapy , 94-103.
Nagase, H., & Visse, R. (2011). Triple Helicase Activity and the Structural Basis of Collagenolysis. In W. C. Parks, & R. Mecham, Extracellular Matrix Degradation (pp. 95-122). Berlijn: Springer-Verlag.
NCBI: Gene. (s.a.). Opgeroepen op November 8, 2014, van National Center for Biotechnology Information: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene
Nerenberg, P. S., Salsas-Escat, R., & Stultz, C. M. (2008). Do collagenases unwind triple-helical collagenbefore peptide bond hydrolysis?Reinterpreting experimental observationswith mathematical models. Proteins: Structure, Function and Bioinformatics , 1154-1161.
Nowend, K., Starr-Moss, A., Lees, G., Berridge, B., Clubb, F., Kashtan, C., Nabity, M., & Murphy, K. (2012). Characterization of the Genetic Basis for Autosomal Recessive Hereditary Nephropathy in the English Springer Spaniel. Journal of Veterinary Internal Medicine , 294-301.
Omelyanenko, N., Slutsky, L., & Mironov, S. (2014). Extracellular matrix of connective tissue: histophysiology, biochemistry and molecular biology. In N. Omelyanenko, L. Slutsky, & S. Mironov, Connective Tissue: Histophysiology, Biochemistry and Molecular Biology (pp. 80-191). Boca Raton: Taylor & Francis Group, LLC.
PCR Primer Design Guidelines. (1994). Opgeroepen op Mei 1, 2015, van Premier Biosoft: http://www.premierbiosoft.com/tech_notes/PCR_Primer_Design.html
Petersen, C., & Alward, W. L. (2013, Augustus 22). Primary Open Angle Glaucoma: From One Medical Student to Another. Opgeroepen op November 11, 2014, van University of Iowa Health Care: Opthalmology and Visual Sciences: http://webeye.ophth.uiowa.edu/eyeforum/tutorials/POAG/index.htm
Physeal growth plate. (s.a.). Opgeroepen op December 7, 2014, van The Royal Children's Hospital Melbourne: http://www.rch.org.au/fracture-education/growth_plate_injuries/Physeal_…
Rawlings, N. D. (2013). Protease Families, Evolution and Mechanism of Action. In K. Brix, & W. Stöcker, Proteases: Structure and Function (pp. 1-36). Wenen : Springer-Verlag .
Rawlings, N. D., Waller, M., Barrett, A. J., & Bateman, A. (2013, September 26). Canis familiaris. Opgeroepen op Oktober 12, 2014, van MEROPS - The Peptidase Database: http://merops.sanger.ac.uk/cgi-bin/speccards?sp=sp000347;type=peptidase
Rettenmaier, J., Keller, G., Lattimer, J., Corley, E., & Ellersieck, M. (2002, Juli). Prevalence of canine hip dysplasia in a veterinary teaching hospital population. Veterinary radiology & ultrasound: the official journal of the American College of Veterinary Radiology and the International Veterinary Radiology Association , pp. 313-318.
Ricard - Blum, S., Ruggiero, F., & van der Rest, M. (2005). The Collagen Superfamily. In J. Brinckmann, H. Notbohm, & P. Müller, Collagen: Primer in Structure, Processing and Assembly (pp. 35 - 84). Heidelberg: Springer Science + Business Media.
Rivera, S., Khrestchatisky, M., Kaczmarek, L., Rosenberg, G. A., & Jaworski, D. M. (2010). Metzincin Proteases and their Inhibitors, Foes or Friends in Nervous System Physiology? The Journal of Neuroscience , 15337-15357.
Sargan, D. R., Withers, D., Pettitt, L., Squire, M., Gould, D. J., & Mellersch, C. S. (2007). Mapping the Mutation Causing Lens Luxation in Several Terrier Breeds. Journal of Heredity , 534-538.
Seemann, T. (2013). Understanding SNPs and INDELs in microbial genomes. The genome Factory .
Sekhon, B. S. (2010). Matrix metalloproteinases – an overview. Research and Reports in Biology , 1-20.
Smith, G. K., Mayhew, P. D., Kapatkin, A. S., McKelvie, P. J., Shofer, F. S., & Gregor, T. P. (2001). Evaluation of risk factors for degenerative joint disease associated with hip dysplasia in German Shepherd Dogs, Golden Retrievers, Labrador Retrievers, and Rottweilers. Journal of the American Veterinary Medical Association , 1719-1724.
Smith, G. (s.a.). PennHIP Hip Improvement Program. Opgeroepen op April 13, 2015, van PennHIP: http://info.antechimagingservices.com/pennhip/navigation/general/what-i…
SNP Summary Table Values. (2013). Opgeroepen op November 8, 2014, van Batch Genome Variation Server 138: http://gvs.gs.washington.edu/GVSBatch138/HelpSNPSummary.jsp
Stades, F. (s.a.). Glaucoom (groene staar) bij de hond en de Flatcoated Retriever in het bijzonder .
Stanin, D., Pavlak, M., Vrbanac, Z., & Potocnjak, D. (2011). Prevalence of hip dysplasia in dogs according to of revalence of hip dysplasia in dogs according to official radiographic Screening in Croatia. Veterinarski Arhiv: Journal of the faculty of veterinary medicine university of Zagreb , pp. 235-248.
Stevens, A., & Lowe, J. (2007). Steuncellen en de extracellulaire matrix. In A. Stevens, & J. Lowe, Histologie van de mens (pp. 49 - 64). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Stranger, B. E., Forrest, M. S., Dunning, M., Ingle, C. E., Beazley, C., Thorne, N., Redon, R., Bird, C. P., de Grassi, A., Lee, C., Tyler-Smith, C., Carter, N., Scherer, S. W., & Tavaré, S. (2007). Relative impact of nucleotide and copy number variation on gene expression phenotypes. Science , 848-853.
Stroyan, K. D. (s.a.). OculoSkeletal Dysplasia "Dwarfism" and Eye Disorders in Labrador Retrievers.
Stultz, C. M. (2002). Localized Unfolding of Collagen Explains Collagenase Cleavage Near Imino-poor Sites. Journal of Molecular Biology , 997-1003.
Tchetina, E. V. (2010). Developmental Mechanisms in Articular Cartilage Degradation in Osteoarthritis. Hindawi Publishing Corporation , 1-16.
Technical Manual. (2014). Quantifluor dsDNA System . USA: Promega.
The Genetic Variation. (2014). Opgeroepen op Februari 23, 2015, van Nature Education: http://www.nature.com/scitable/topicpage/the-genetic-variation-in-a-pop…
Todhunter, R. J., & Lust, G. (2003). Hip Dysplasia: Pathogenesis. In D. H. Slatter, Textbook of Small Animal Surgery, Volume 1. USA: Elsevier Science.
User manuel Invisorb Spin Swab Kit. (2013). Berlijn, Duitsland: Stratec Molecular.
Van Doren, S. R. (2011). Structural Basis of Extracellular Matrix Interactions with Matrix Metalloproteinases. In W. C. Parks, & R. Mecham, Extracellular Matrix Degradation (pp. 123-144). Berlijn: Springer-Verlag.
Verge, S. (2009). Using PennHIP in Breeding: A Veterinarian's Perspective. The Alpenhorn , 1-7.
Vingsbo-Lundberg, C., Nordguist, N., Olofsson, P., Sundvall, M., Saxne, T., Pettersson, U., & Holmdahl, R. (1998). Genetic control of arthritis onset, severity and chronicity in a model for rheumatoid arthritis in rats. Nature Genetics , 401-404.
Voges, D., Zwickl, P., & Baumeister, W. (1999). The 26S Proteasome: A Molecular Machine Designed for Controlled Proteolysis. Annual Review of Biochemistry , 1015-1068.
Wade, C. M. (2011). Inbreeding and genetic diversity in dogs: results from DNA analysis. The Veterinary Journal , 183-188.
Whitford, D. (2005). An introduction to protein structure and function. In D. Whitford, Proteins: Structure and Function. Engeland: John Wiley & Sons.
Williams, B. (2010). Study compares PennHIP vs OFA hip dysplasia tests. American Animal Hospital Association .
Wu, C., Tchetina, E. V., Mwale, F., Hasty, K., Pidoux, I., Reiner, A., Chen, J., Van Wart, H. E., & Poole, R. A. (2002). Proteolysis involving matrix metalloproteinase 13 (collagenase-3) is required for chondrocyte differentiation that is associated with matrix mineralization. Journal of Bone and Mineral Research , 639-651.
Zhu, L., Chen, S., Jiang, Z., Zhang, Z., Ku, H.-C., Li, X., McCann, M., Harris, S., Lust, G., Jones, P., & Todhunter, R. (2012). Identification of quantitative trait loci for canine hip dysplasia by two sequential multipoint linkage analyses. Journal of Applied Statistics , 1719-1731.
