The Jungle Book, Psycho of James Bond kijken? Alleen als het mag van Meneer Pastoor!
The Jungle Book, Psycho of James Bond kijken? Alleen als het mag van Meneer Pastoor!
Stel: je leest in een filmtijdschrift dat de nieuwste cinemarelease ronduit slecht is. Wat denk je dan? Waarschijnlijk iets in de aard van: dat tijdschrift zal het wel bij het rechte eind hebben. Het is immers geschreven door objectieve filmjournalisten. Beter geen geld aan spenderen dus. Toch? Wel, dat is zeker niet altijd zo geweest. In de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw waren de beweegredenen van het Vlaamse filmtijdschrift bij uitstek, Film en Televisie, een pak minder gebaseerd op objectieve criteria dan je zou verwachten.
De aanhoudende populariteit van cinema
Ook in 2016, wanneer we kunnen kiezen tussen tientallen soorten media, blijft cinema een populaire bezigheid voor jong en oud. Voor de komst van online streaming, Youtube, Netflix en blu-ray waren bioscoopbezoekjes zelfs nog een pak populairder dan nu. Ook in de jaren ’50 en ’60 was dat het geval. Dat klinkt niet helemaal onlogisch: het internet moest nog uitgevonden worden en televisie was nog niet ingeburgerd. Bioscopen boden dus entertainment dat mensen nergens anders konden vinden.
Niemand ontsnapt aan de jaren ’50 en ’60!
De jaren ’50 en ’60: dat is lang verleden tijd en het terugblikken niet waard. Fout! Heel wat zaken uit die decennia hebben de afgelopen halve eeuw vlot overleeft. Zo zijn een pak tijdloze films afkomstig uit deze periode. Denk maar aan The Sound of Music en Mary Poppins, beide Julie Andrews films die elke kerstperiode opnieuw ons televisiescherm sieren. Ook Disneyklassiekers als Doornroosje en 101 Dalmatiërs liggen nu nog steeds in de winkelrekken en kregen de afgelopen jaren succesvolle sequels. Kaskrakers als Le Gendarme de Saint-Tropez en Butch Cassidy and the Sundance Kid slagen er eveneens al decennia lang in om nieuwe generaties filmliefhebbers aan te trekken.
Filmjournalistiek: tussen journalistiek en opinie
Binnen de journalistiek is filmjournalistiek een vak apart. Heel wat kranten, tijdschriften en televisieprogramma’s hebben specifieke medewerkers die het thema film behandelen. Nochtans is filmjournalistiek een vreemde eend in de journalistieke bijt. In de meeste journalistiek is het immers de bedoeling om zo objectief, neutraal en volledig mogelijk feiten te brengen, waaruit het publiek dan zijn eigen mening kan vormen. Bij filmjournalistiek loopt het proces anders. Filmjournalisten geven in feite al hun eigen mening over een bepaalde film. Tenzij lezers de film zelf gaan bekijken, kan het publiek niet anders dan de mening van de filmjournalist overnemen. Om toch voldoende objectiviteit en neutraliteit te behouden, beoordelen filmjournalisten films op basis van algemeen aanvaarde criteria. Enkele van de belangrijkste hiervan zijn verhaallijn, acteerprestaties en regie.
De machtige en invloedrijke Kerk
In onze huidige, sterk geseculariseerde samenleving kan het eigenaardig klinken, maar in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw had de Kerk nog enorm veel macht in het katholieke Vlaanderen. Kerken werden nog druk bezocht, er werd nog consequent gebeden voor de maaltijd en de raad van Meneer Pastoor werd nog zeer trouw opgevolgd. De kerkelijke macht reikte zelfs tot in de bioscoopzalen. De Kerk had in die tijd immers een grote invloed op alle aspecten van het dagelijkse leven van haar gelovigen, inclusief het cinemabezoek.
Film, wat is dat?
De eerste betalende filmvoorstelling vond plaats in 1895. De organisatie van deze eerste cinemavoorstelling was in handen van de Franse gebroeders Lumière. Als het van de Vaticaanse kerkleiding had afgehangen, zou het concept film daarna nooit het grote publiek bereikt hebben. Filmiconen als Chaplin, Hitchcock en Spielberg zouden nu nobele onbekenden zijn. Weinig kerkelijke figuren zagen ook maar iets positiefs in het filmmedium. Integendeel, film was in de ogen van de Kerk iets des duivels. De Kerk probeerde het nieuwe medium daarom zoveel mogelijk dood te zwijgen. De populariteit van films en van cinema’s was echter niet te stoppen. Ook de Kerk moest uiteindelijke inbinden en meegaan met deze nieuwe uitvinding, al kwam dit besef pas enkele decennia later. Om haar gelovigen te beschermen tegen slechte films, richtte de Vlaamse kerkleiding in 1956 het tijdschrift Film en Televisie op. Dit tijdschrift verzamelde alle nieuwe cinemareleases en voorzag per film een filmrecensie. Het was een Meneer Pastoor in filmtijdschriftvorm met andere woorden.
“Het strafste verhaal, de meest overtuigende acteurs en de creatiefste regisseur wogen niet op tegen een te kort rokje.”
Zolang er maar moraliteit is...
Objectief en neutraal kon men de filmrecensies van Film en Televisie in de jaren ’50 en ’60 niet noemen. De ondertoon van het tijdschrift was sterk kerkelijk geïnspireerd. Kenneth Servaes, master communicatiewetenschappen (KU Leuven), onderzocht in zijn thesisstudie de beoordelingscriteria die Film en Televisie gebruikte. Zijn onderzoeksresultaten toonden aan dat elke(!) filmrecensie tussen 1956 en 1969 het beoordelingscriterium moraliteit omvatte. Geen enkel ander criterium kwam in die periode zo vaak aan bod, ook verhaallijn, acteerprestaties en regie niet. Nochtans zijn dat drie criteria die we nu verwachten in elke geloofwaardige filmrecensie. Het was perfect mogelijk dat een filmrecensent in zijn beoordeling een te kort rokje, een buitenechtelijke relatie of een mogelijke homoseksueel personage zwaar liet doorwegen, maar de verhaallijn, de regie en de acteerprestaties van een film volledig links liet liggen.
Kerkelijk propagandamiddel?
De link tussen het beoordelingscriterium moraliteit en de Kerk is snel gemaakt. Het woord moraliteit komt van het Latijnse mores oftewel zeden. Termen als zedelijkheid en de verwante begrippen normen en waarden kwamen (en komen) vaak in kerkelijke contexten aan bod. De resultaten van Servaes geven dan ook aan dat de Kerk trachtte de filmconsumptie en het cinemabezoek van haar gelovigen te beïnvloeden. Dit deed ze via het filmtijdschrift Film en Televisie, al zouden we een dergelijk tijdschrift nu bezwaarlijk nog een filmtijdschrift noemen. Het doel was immers niet zozeer om lezers filminformatie te bieden, maar om de klassieke kerkelijke waarden door te trekken naar het moderne filmmedium. Vanaf het begin van de jaren ’70 werd de insteek van Film en Televisie neutraler en objectiever (lees: moderner). De Kerk als instituut verloor rond die tijd immers traag maar zeker heel wat van haar bevoogdend karakter.
Bibliografie
Biltereyst, D. (2007). The Roman Catholic Church and Film Exhibition In Belgium, 1926–1940. Historical Journal of Film, Radio and Television, 27(2), 193-214. doi:10.1080/01439680701363242
Biltereyst, D. (2007). De disciplinering van een medium. Filmvertoningen tijdens het interbellum. In D. Biltereyst & P. Meers (Red.), De verlichte stad: een geschiedenis van bioscopen, filmvertoningen en filmcultuur in Vlaanderen (pp. 45-61). Leuven: Lannoo Campus.
Biltereyst, D. (2007). Kruistocht tegen slechte cinema. De Katholieke Filmactie en bioscopen. In D. Biltereyst & P. Meers (Red.), De verlichte stad: een geschiedenis van bioscopen, filmvertoningen en filmcultuur in Vlaanderen (pp. 143-161). Leuven: Lannoo Campus.
Biltereyst, D., & Meers, P. (2007). Bioscopen, filmcultuur en publiek. Een inleiding. In D. Biltereyst & P. Meers (Red.), De verlichte stad: een geschiedenis van bioscopen, filmvertoningen en filmcultuur in Vlaanderen (pp. 11-19). Leuven: Lannoo Campus.
Black, G.D. (2013). The Legion of Decency and the Movies. In D. Biltereyst & R. Vande Winkel (Red.), Silencing cinema: film censorship around the world (pp. 241-254). New York: Palgrave-Macmillan.
Blizek, W.L. (red.). (2009). The Continuum companion to religion and film. Londen: Continuum.
Bodson, R., & Laurent, T. (2016). Jos Burvenich. Odis. Geraadpleegd op 24 april 2016 via http://www.odis.be/lnk/PS_69795
Cook, D.A. (2004). A history of narrative film. New York: Norton. Clerinx, C. (1985). Inhoudsanalyse van het filmtijdschrift: ‘Film en
Televisie’ (masterproef). Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
80
Convents, G. (2007). Ontstaan en vroege ontwikkeling van het Vlaamse bioscoopwezen (1905/1908-1914). In D. Biltereyst & P. Meers (Red.), De verlichte stad: een geschiedenis van bioscopen, filmvertoningen en filmcultuur in Vlaanderen (pp. 23-43). Leuven: Lannoo Campus.
Convents, G. (2015). Resisting the Lure of the Modern World: Catholics, International Politics and the Establishment of the International Catholic Office for Cinema (1918-1928). In D. Biltereyst & D. Treveri Gennari (Red.), Moralizing cinema: film, Catholicism and power (pp. 19-34). New York: Routledge.
Convents, G. (2016). Biografie van Felix Morlion (werktitel). Bij het indienen van deze masterproef is dit werk nog niet gepubliceerd. De auteur is echter zo vriendelijk geweest mij een samenvatting van de nog ongepubliceerde informatie te bezorgen.
De Beule, D., Seberechts, K., & Michiels, D. (1983). Alfabetisch en thematisch inhoudsregister Film en Televisie 1956-1982. Brussel: KFL.
de Borchgrave, C. (1998). God of genot: Vlaanderen 1918-1940: een Kerk in strijd met de moderne zinnelijkheid. Leuven: Van Halewyck.
De Moor, W. (1993). De kunst van het recenseren van kunst. Bussum: Coutinho.
Delmont, T. (2014). “Film en Televisie”: Een inhoudsanalyse van 10 jaar filmrecensies: 1972-1981 (masterproef). Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
Dujardin, C. (1996). Missionering en moderniteit: de Belgische minderbroeders in China 1872-1940. Leuven: Universitaire pers Leuven.
Ebert, R. (2007). Roger Ebert’s Movie Yearbook 2007. Kansas City: Andrews McMeel Publishing.
Frey, M. (2014). The Permanent Crisis of Film Criticism. The Anxiety of Authority. Amsterdam: Amsterdam University Press.
81
Geeraert, K. (2005). Filmkritiek in literaire tijdschriften: onderliggende opvattingen in filmkritieken in Vlaamse literaire tijdschriften tussen 1963 en 1978 (masterproef). Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
Glaser, B.G., & Strauss, A.L. (1967). The discovery of grounded theory: strategies for qualitative research. New York: Aldine.
Goossens, A. (1996). Van gesel des tijds tot opvoedingsmiddel: de houding van de Katholieken tegenover de film aan de hand van de Nouvelle Revue Pédagogique (masterproef). Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
Hendrickx, S. (1989). De katholieke filmliga 1956-1989: onderzoek naar de verschuivingen in de morele beoordeling van films (masterproef). Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
Johnson, W.B. (2008) Miracles and Sacrilege: Roberto Rossellini, the Church, and Film Censorship in Hollywood. Toronto: University of Toronto Press Incorporated.
KFL. (1993). Vijftig jaar culturele filmwerking in Antwerpen. Brussel: Katholieke filmliga.
Kobler, J.F. (1985). Vatican II and Phenomenology: Reflections on the Life-World of the Church. Dordrecht: Nijhoff. Krippendorff, K. (2013). Content analysis: an introduction to its methodology. Thousand Oaks: Sage.
Lewis, J. (2013). American morality is not to be trifled with”: Content Regulation in Hollywood after 1968. In D. Biltereyst & R. Vande Winkel (Red.), Silencing cinema: film censorship around the world (pp. 33-47). New York: Palgrave-Macmillan.
McGregor, A. (2013). The Catholic Church and Hollywood: censorship and morality in 1930s cinema. Londen: Tauris.
Mooij, J.J.A. (1979). Tekst en lezer. Opstellen over algemene problemen van de literatuurstudie. Amsterdam: Athenaeum, Polak & Van Gennep.
Nichols, B. (1976). Movies and Methods: An Anthology. Berkeley: University of California Press.
Nys, L. (1998). Met den rechten geest bezield: ethiek versus esthetiek in de filmkritiek van Jeanne De Bruyn (masterproef). Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
82
Odis. (2005). Maria Rosseels. Odis. Geraadpleegd op 24 april 2016 via http://www.odis.be/lnk/PS_11716
Odis. (2008). Jozef Van Liempt. Odis. Geraadpleegd op 24 april 2016 via http://www.odis.be/lnk/PS_7574
Penne, R. (1987). Veertig jaar christelijke filmcultuur: de katholieke benadering van het medium film in Vlaanderen 1940-1980 (masterproef). Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
Pesch, O.H., & Dempsey, D. (Vert.) (2014). The Second Vatican Council: Prehistory – Event – Results – Posthistory. Milwaukee, Wisconsin: Marquette University Press.
Sartor, F. (2015). +Jean-Pierre Wauters (1933-2015). Filmmagie. Geraadpleegd op 24 april 2016 via http://www.filmmagie.be/nieuws/jean-pierre-wauters-1933- 2015
Simoens, H. (2008). Voor de geest: de evolutie in communicatie en denken rondom het tijdschrift "Film en Televisie" tussen 1956 en het begin van de jaren '70 (masterproef). Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
Swaelen, E., De Waelhens, A., Ingels, R., Vergote, A., Daisne, J., Van Liempt, J., ... Wielemans, F. (1960). De film vandaag: een schrift over de film in onze samenleving. Leuven: Universitas.
Time. (1965). Roman Catholics: The Changing Legion of Decency. Time, 86(23), 93. Geraadpleegd op 16 december 2015 via http://content.time.com/time/subscriber/article/0,33009,8422 79,00.html
Vande Winkel, R., & Van Engeland, D. (2014). Edith Kiel & Jan Vanderheyden: pioniers van de Vlaamse Film. Brussel: Cinematek.
Van Liempt, J., & De Pauw, L. (Voorw.) (1957). Inleiding tot de filmesthetica en de filmtechniek. Brussel: Katholieke filmliga.
Walsh, F. (1996). Sin and censorship: the Catholic Church and the motion picture industry. New Haven: Yale University Press New Haven
Weber, R.P. (1990). Basic content analysis. Beverly Hills: Sage Publications.
83
Willems, G. (2007). De bioscoopexploitatie tussen bloei en crisis. In D. Biltereyst & P. Meers (Red.), De verlichte stad: een geschiedenis van bioscopen, filmvertoningen en filmcultuur in Vlaanderen (pp. 81-97). Leuven: Lannoo Campus.
Wittern-Keller, L. (2013). All the Power of the Law: Governmental Film Censorship in the United States. In D. Biltereyst & R. Vande Winkel (Red.), Silencing cinema: film censorship around the world (pp. 15-32). New York: Palgrave- Macmillan.
