De waarde van interculturele communicatieve competenties bij de hulpverlening aan cliënten met ASS

Karen Vanherck
Persbericht

Hoe een stoornis als cultuur benoemen deuren opent naar een betere hulpverlening

Als u denkt aan moeilijke communicatie, wat is dan het eerste dat in u opkomt? Een andere taal, een vreemde nationaliteit, het internet dat niet werkt of uw gsm die het weer maar eens laat afweten? Ik ben er van overtuigd dat u allerlei oorzaken kan bedenken, maar had u ook aan een stoornis gedacht? Waarschijnlijk niet. Sta mij toe daar nu verandering in te brengen.

 

Een efficiënte en effectieve communicatie is de kern van elk hulpverleningsproces. Zowel de hulpverlener als de cliënt moeten samen een manier vinden om elkaar te begrijpen. Het is als hulpverlener niet zo vanzelfsprekend om van cliënten te verwachten dat ze hun communicatieve vaardigheden perfect onder de knie hebben. Daarom is het belangrijk dat de hulpverlener communicatief competent is, zeker wanneer hij werkt met cliënten met een Autismespectrumstoornis (ASS). In mijn bachelorproef ging ik na of de ontwikkeling van interculturele communicatieve competenties een hulpverlener kan helpen om de communicatie met volwassen cliënten met ASS fundamenteel te verbeteren.

 

ASS een cultuur? Dat kan toch niet!

 

Mensen met ASS hebben een eigen manier waarop ze de wereld waarnemen, begrijpen en erop reageren. Je kan stellen dat ze een eigen cultuur hebben die hun gedrag beïnvloedt. Er is veel onenigheid over de definitie van het begrip ‘cultuur’ en dus kan ook de stelling dat ASS een aparte cultuur is in vraag gesteld worden. Voorlopig is ASS als aparte cultuur louter een denkoefening. Toch heeft ASS zoveel unieke kenmerken dat het voor de hulpverlening interessant kan zijn om ASS als een aparte cultuur te benaderen. Het is belangrijk om voorzichtig om te springen met de notie van ASS als cultuur. Het gebruik van een breed begrip als cultuur legt al snel de focus op de algemene cultuurgebonden kenmerken. Hierdoor kunnen de unieke kenmerken van de individuele cliënt op de achtergrond geraken en dat is in de hulpverlening niet wenselijk.

 

Mensen met ASS hebben bovendien een unieke innerlijke taal die aansluit bij hun waarneming en die bijdraagt tot hun cultuur. Die innerlijke taal dient, net zoals elke andere taal, om betekenis te geven aan de wereld rondom hen. Ze voldoet niet per se aan de normen die onze maatschappij aan een taal oplegt, maar functioneert wel als de moedertaal van de cliënt. Het is niet onmogelijk dat een cliënt met ASS de taal leert die gangbaar is in zijn omgeving. In dat geval zal hij deze tweede taal altijd moeten vertalen naar zijn innerlijke taal om te begrijpen wat er wordt bedoeld. Toch is dit voor veel cliënten met ASS een onmogelijke opgave. Ze slagen er niet in om een tweede taal te leren. In een ideale wereld zou elke hulpverlener gewoon de innerlijke taal van zijn cliënt leren, maar hier zijn noch de tijd, noch de middelen voor.

 

Creatief omspringen met een theoretisch model

Communicatie speelt in de hulpverlening een enorm belangrijke rol. Het is essentieel voor het hulpverleningsproces dat de hulpverlener en de cliënt een gemeenschappelijke taal vinden om met elkaar in interactie te treden. Bij cliënten met ASS is dit niet zo vanzelfsprekend omdat ze hun innerlijke taal als moedertaal hebben. Het is moeilijk om als hulpverlener hoogte te nemen van deze innerlijke taal. Toch is het mogelijk om een aantal belemmeringen in de communicatie weg te werken door als hulpverlener je interculturele communicatieve competenties te versterken. Deze competenties zorgen voor de juiste manier van communiceren in een bepaalde situatie die wordt beïnvloed door een cultuur. Een manier om die competenties te versterken is door de aspecten van het Model van Interculturele Communicatieve Competentie van Chen en Starosta toe te passen op de hulpverleningspraktijk. De aspecten zijn interculturele gevoeligheid, intercultureel bewustzijn en interculturele behendigheid. Dit in combinatie met een goede vertrouwensband met je cliënt en een gemeenschappelijke taal zou ervoor moeten zorgen dat de communicatie zo effectief mogelijk verloopt.

 

Een effectieve communicatie bekomen is voordelig voor zowel hulpverlener als voor cliënt. Het Model van Interculturele Communicatieve Competenties is op het eerste zicht een opsomming van wat een hulpverlener allemaal kan doen om zijn communicatieve competenties te verbeteren. In deze opsomming is er niet meteen veel plaats voor spontaniteit en buikgevoel. Toch heeft het model een grote meerwaarde in die zin dat het een uitbreiding is op de communicatieve competenties die hulpverleners reeds onder de knie hebben. Bovendien biedt het model ook een stevig kader voor een hulpverlener om te reflecteren over zijn interculturele communicatieve competenties. Het is dus een goede houvast voor jonge hulpverleners die weinig of geen ervaring hebben met cliënten met ASS.

 

De denkoefening in de toekomst

 

Het zou voor de hulpverleningspraktijk met cliënten met ASS interessant kunnen zijn om na te gaan hoe de aspecten van het model op verschillende manieren gebruikt kunnen worden. Het model kan door hulpverleners met veel ervaring met cliënten met ASS specifiek uitgewerkt worden voor deze doelgroep. Hierin kan dan meer aandacht geschonken worden aan de non-verbale communicatie die belangrijk is voor de verbaal zwakkere cliënten, maar die voorlopig niet aan bod komt. Het kan in de toekomst ook nodig zijn om stil te staan bij hoe de cliënten de interculturele communicatieve competenties van hun hulpverleners ervaren en of het gebruik van het model door de cliënten zelf als een verbetering gezien wordt.

 

De denkoefening waarin we ASS als een cultuur benaderen kan snel weerlegd worden, maar ze kan zeker ook positieve bijdrage hebben voor de hulpverlening aan die groep cliënten. Communicatiemoeilijkheden die het gevolg zijn van een stoornis kunnen zeker deels verholpen worden, maar er is veel tijd en moeite nodig om deze individu-gebonden moeilijkheden aan te pakken. De interculturele communicatieve competenties van hulpverleners ontwikkelen is zeker de moeite. Het is individu-overstijgend en kan een positieve bijdrage leveren in de omgang met alle cliënten. Het Model van Interculturele Communicatieve Competenties kan een leidraad zijn voor een meer efficiënte en effectieve communicatie. Zo zie je maar dat creativiteit zelfs de hulpverlening ten goede kan komen. 

Bibliografie

Assumpta, M. A., & Paz, M. S. (2009). Intercultural and Cross-Cultural Communication Research: Some reflections about Culture and Qualitative Methods. Forum Qualitative Sozialforschung/Forum:Qualitative Social Research, 10/1, Geraadpleegd via http://www.qualitative-research.net/index.php/fqs/article/view/1251/2738

 

Barna, L.M. (1994). Strumbling Blocks in Intercultural Communication. In Samovar, L.A. & Porter, R.E. (Red.) Intercultural Communcation: A reader, 7th Edition (pp. 337-146). Belmont: Wadsworth Publishing Company.

 

Blackburn, J. (1999). My inside Vieuw of Autism [Website]. Geraadpleegd via www.planetc.com/users/blackjar/aisub (Website niet meer beschikbaar)

 

Blommaert, J. (1995). Interculturele communicatie in de sector. Vonk 24/4,  pp. 32 –38.

 

Bogdashina, O. (2005). Communication Issues in Autism and Asperger Syndrome: Do we speak the same language?. London and Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers.

 

Chen, G.-M., & Starosta, W.J. (1996). Intercultural communication competence: A synthesis. In B.R. Burleson (Red.), Communication Yearbook 19: Volume 19. (pp. 353-383). New York: Routledge.

 

Chomsky, N. (1965). Aspects of the Theory of Syntax. Cambridge: MIT Press.

 

Dai, X., & Chen, G.-M. (2014).  Intercultural Communication Competence: Conceptualization and its Development in Cultural Contexts and Interactions. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.

 

Egan, G. (2004). Deskundig hulpverlenen: Een model, methoden en vaardigheden. Assen: Koninklijke Van Gorcum.

 

Hall, E.T. (1959). The Silent Language. New York: Fawcett World Library.

 

Hammer, M.R., Bennett, M.J., & Wiseman, R. (2003). Measuring intercultural sensitivity: The intercultural development inventory. In International Journal of Intercultural Relations, 27, pp. 421-443.

 

Hoffman, E. (2013). Interculturele gespreksvoering: Theorie en praktijk van het TOPOI-model. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

 

Hofstede, G., Hofstede G.J., & Minkov, M. (2014). Allemaal andersdenkenden: Omgaan met cultuurverschillend. Amsterdam: Businness Contact. Geraadpleegd via https://books.google.fi/books?id=DGHaAgAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=nl…

 

Inal, S. (2004). Het MER-model voor interculturele communicatie: Kennis, vaardigheden en houding centraal. Tijdschrift voor sociaal pedagogische hulpverlening, September. Geraadpleegd via http://www.tuneconsultancy.nl/NL/Artikelen/PDF/Tijdschrift%20voor%20soc…

 

Kim. R.K. (2004). (Onuitgegeven masterverhandeling.) Intercultural Communication Competence: Initial application to instructors’ communication as a basis to assess multicultural teacher education programs. Hawai: University of Hawai.

 

Patni, R. (2008). Communication in Practice. In T. Okitikpi, & C. Aymer (Red.), The art of social work practice (pp. 71-85). Dorset: Russel House Publishing Ltd.

 

Rohlof, H. (1999). De Cultural Formation. In Transculturele Psychiatrie [Website]. Geraadpleegd via http://rohlof.nl/transculturele-psychiatrie/de-cultural-formulation/

 

Samovar, L., & Porter, R. (2003). Intercultural Communication: A reader. Belmont: Wadsworth/Thomson Learning.

 

Schutz, A. (1962). Common sense and scientific interpretations of human action: Collected papers, Vol. 1. The Hague Martinus Nijhoff.

                        

Shadid, W.A. (2000). Interculturele Communicatieve Competentie. Psychologie en Maatschappij, 1/24, pp. 5-14.

 

Shadid, W.A. (mei 2010). Interculturele Competenties: Een vak apart. Geraadpleegd via http://www.interculturelecommunicatie.com/download/interculturele-compe…

 

Spencer-Oatey, H. (2000). Culturally Speaking: Managing rapport in talk across cultures. London: Continuum.

 

Van Der Haar, M. (2008). Hulpverlening aan Allochtone Burgers. Alert, 1/jaargang 34. Geraadpleegd via http://www.canonsociaalwerk.eu/2005_div/Art.%202008%20Marleen%20van%20d…

 

Veldman, M. (2015). Communicatie tussen professionals en hun cliënten in de zorg voor jeugd: Professionalperspectieven en professionalkenmerken. (Masterverhandeling, Rijksuniversiteit Groningen). Geraadpleegd via http://www.c4youth.nl/fileadmin/user_upload/Veldman%20M.%20(2015)%20Mas…

 

Verheijden, L. (2016). Autisme in de DSM-5.  In L. Verheijden, Autisme-ADHS [Website]. Geraadpleegd via http://www.autisme-pddnos.nl/autisme-de-dsm-5-2/

 

Weaver, G.R. (2000). Culture, Communication and Conflict: Readings In Intercultural Relations. Boston: Pearson Publishing. 

Universiteit of Hogeschool
Bachelor in het sociaal werk
Publicatiejaar
2016
Promotor(en)
Stijn Van de Perre
Kernwoorden
Share this on: