De uitdagingen van het interculturalisme in de Belgische drughulpverlening
Interculturaliteit, diversiteit, etniciteit. Het zijn termen die steeds vaker in de mond worden genomen in onze steeds multicultureler wordende samenleving. Maar hoe zit het in onze Belgische drughulpverlening? Worden etnisch-culturele minderheden evengoed bereikt als de autochtone meerderheid? En waar liggen de pijnpunten precies?
Met de scriptie ‘Etnisch-culturele minderheden in de drughulpverlening’ werd nagegaan in welke mate etnisch-culturele minderheden doorstromen tot de Belgische drughulpverlening en welke barrières zij hierbij ondervinden. De vertegenwoordiging werd bestudeerd aan de hand van een analyse van jaarrapporten van het RIZIV. Om te achterhalen welke barrières voor moeilijkheden zorgen in de drughulpverlening, werden praktijkexperten binnen het Oost-Vlaamse zorgcircuit geïnterviewd.
Ondervertegenwoordiging van niet-Belgen in de Belgische reguliere drughulpverlening
Een eerste blik op de cliëntgegevens gaf een evenredige vertegenwoordiging van etnisch-culturele minderheden aan in de Belgische drughulpverlening. Een nuancering van deze resultaten is echter niet overbodig. Wanneer er gefocust werd op type hulpverlening (dagcentra, crisiscentra, residentiële centra en substitutiebehandeling), bleek die proportionele vertegenwoordiging vooral te danken aan de immense oververtegenwoordiging van etnisch-culturele minderheden in de medisch-sociale opvangcentra (substitutiebehandeling). Substitutiecentra tekenen dubbel zo veel opgestarte behandelingen op van niet-Belgen, wat een groot contrast vormt met andere drughulpverleningsdiensten. Het Vlaamse gewest kent een enorme ondervertegenwoordiging binnen de therapeutische gemeenschappen (maar liefst 98% is Belg), maar ook in de Vlaamse crisiscentra lijkt vooral een Belgisch cliënteel toe te stromen. Binnen het Waalse en Brussels-Hoofdstedelijk gewest situeert de onderrepresentatie zich vooral bij dagcentra.
Ten slotte onthulde de analyse ook een opmerkelijk verschil binnen de groep ‘niet-Belgen’. Niet-Belgen met een nationaliteit buiten de Europese Unie starten dubbel zo vaak een behandeling op, tegenover niet-Belgen uit de Europese Unie. Niets bijzonders, ware het niet dat dubbel zoveel Europese Unie-burgers gehuisvest zijn binnen België vergeleken bij nationaliteiten buiten de Europese Unie. Deze vaststelling vormt een boeiende piste naar verder onderzoek.
Barrières die het contact met de drughulpverlening bemoeilijken
Een ondervertegenwoordiging van etnisch-culturele minderheden werd duidelijk gestaafd met de jaarrapporten van het RIZIV, waarna ze plaats maakt voor een volgende vraag: wat houdt etnisch-culturele minderheden weg uit onze drughulpverlening? Voor een antwoord op die vraag kan gekeken worden of er zich barrières voordoen. Hoe komt het dat etnisch-culturele minderheden moeilijker doorstromen tot de drughulpverlening en waar hebben ze het moeilijk mee tijdens of na behandeling?
Moeilijke toegang
Respondenten gaven aan dat barrières bij toegankelijkheid heel divers zijn. Een eerste drempel bevindt zich in het wantrouwen naar de (drug)hulpverlening. De onbekendheid van het aanbod en gepercipieerde discriminatie zorgen voor een achterdochtige houding. Sleutelfiguren kunnen soelaas bieden waarbij zij de brug vormen tussen hulpverlening en minderheidsgroepen. Een tweede barrière is discriminatie. Deze kan direct of indirect zijn, zich voordoen in dagdagelijkse situaties of wanneer met in aanraking komt met instituties. Het gevoel van onrecht dat discriminatie teweeg brengt, vormt een behoorlijke rem op toegankelijkheid. Andere barrières zijn de psychosociale aanpak binnen onze hulpverlening tegenover een overwegend medisch discours bij etnisch-culturele minderheden, doorverwijzing vanuit justitie en culturele verschillen zoals gebruikerstaboe en de rol van de gemeenschap.
Belemmeringen tijdens behandeling
De belangrijkste barrière die respondenten unaniem aangaven, was de taalbarrière. Niet enkel belemmert die een vlotte communicatie, het zorgt ook voor een verlies van zelfstandigheid. Tolken bieden onvoldoende een antwoord, daar deze vaak gekend zijn binnen de gemeenschap en er een vrees bestaat voor de eigen reputatie. Verder komen ook barrières als het moeilijk bereiken van familieleden, gebrek aan cultuursensitiviteit en culturele verschillen (zoals conflicterende referentiekaders en een eerder traditionele man-vrouwbehandeling) aan bod.
Barrières bij het verlaten van de hulpverlening
Het verlaten van een voorziening gaat ten slotte ook vaak gepaard met moeilijkheden. Re-integratie na middelenmisbruik loopt niet van een leien dakje en dat is bij etnisch-culturele minderheden vaak extra lastig. Deze barrière uit zich in moeilijkheden bij het zoeken naar werk of woning (van beduidend belang bij re-integratie), waarbij ze vaak op discriminatie stoten. De terugkeer naar eigen familie en gemeenschap blijkt vaak ook lastiger, in het licht van de botsende referentiekaders en het gemeenschapsgegeven.
Cultuurverschillen? Of toch niet?
Bij elk van de barrières speelt cultuur een grote rol. Cultuur vormt namelijk iemands achtergrond, waarden en normen. De onderlinge contrasten tussen individuen van eenzelfde minderheid tonen echter ook aan dat cultuur niet allesbepalend is. Dat zou immers willen zeggen dat iedereen van eenzelfde cultuur dezelfde moeilijkheden zou ondervinden, wat niet zo is. Bepaalde barrières zijn evenwel toepasselijk op individuen van Vlaamse afkomst, net zoals niet elke barrière een invloed heeft op alle migranten en etnische minderheden. Een ideale benadering omarmt dus beide.
Etnische minderheden ontbreken nog vaak in de Belgische drughulpvoorzieningen en zowel culturele als individuele barrières spelen hierin mee. Interculturalisering van de drughulpverlening, waarbij zowel het individu als zijn achtergrond een plaats krijgt, vormt dan ook de grootste uitdaging voor de toekomst.
Bibliografie
ADDIN EN.REFLIST Alegría, M., Page, J. B., Hansen, H., Cauce, A. M., Robles, R., Blanco, C., . . . Berry, P. (2006). Improving drug treatment services for Hispanics: Research gaps and scientific opportunities. Drug and Alcohol Dependence, 84, S76-S84.
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition. Arlington: APA.
Antoine, J., Lombaert, G., Van Deun, P., de Vos, M., Aarab, D., Guzman, A., . . . Vandevelde, D. (2015). De TDI-registratie in de RIZIV revalidatiecentra voor verslaafden: Jaarlijks rapport van het registratiejaar 2014. Retrieved from Brussel: https://drugs.wiv-isp.be
Antoine, J., Raes, V., Lombaert, G., van Deun, P., De Vos, M., Goemanne, D., . . . Versele, D. (2013). De TDI-registratie in de revalidatiecentra voor verslaafden: Jaarlijks rapport van het registratiejaar 2012. Retrieved from https://drugs.wiv-isp.be
Antoine, J., Raes, V., Lombaert, G., Van Deun, P., De Vos, M., Vangyte, P., . . . Versele, D. (2014). De TDI-registratie in de RIZIV revalidatiecentra voor verslaafden: Jaarlijks rapport van het registratiejaar 2013. Retrieved from Brussel: https://drugs.wiv-isp.be
Antoine, J., & van Bussel, J. C. H. (2012). De TDI-registratie in de RIZIV revalidatiecentra voor verslaafden: Jaarlijks rapport van het registratiejaar 2011. Retrieved from https://drugs.wiv-isp.be
Asgary, R., & Segar, N. (2011). Barriers to health care access among refugee asylum seekers. Journal of Health Care for the Poor and Underserved, 22(2), 506-522.
Beyens, K., & Tournel, H. (2010). Mijnwerkers of ontdekkingsreizigers? Het kwalitatieve interview. In D. Zaitch & T. Decorte (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie. Leuven, Den Haag: Acco.
Blanchard, J., & Lurie, N. J. (2004). R-E-S-P-E-C-T: patient reports of disrespect in the health care setting and its impact on care. Fam Pract., 53(9), 721-730.
Burgess, D. J., Ding, Y., Hargreaves, M., van Ryn, M., & Phelan, S. (2008). The association between perceived discrimination and underutilization of needed medical and mental health care in a multi-ethnic community sample. Journal of Health Care for the Poor and Underserved, 19(3), 894-911.
Casselman, J., & Kinable, H. (Eds.). (2007). Gebruik van illegale drugs: Multidimensionaal bekeken (Vol. 2). Heule: UGA.
Castro, F. G., & Alarcón, E. H. (2002). Integrating cultural variables into drug abuse prevention and treatment with racial/ethnic minorities. Journal of Drug Issues, 32(3), 783-810.
Creswell, J. W. (2013). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches: Sage publications.
Decorte, T., & Zaitch, D. (Eds.). (2010). Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie. Leuven, Den Haag: Acco.
Derluyn, I., Vanderplasschen, W., Alexandre, S., Stoffels, I., Scheirs, V., Vindevogel, S., . . . Cartuyvels, Y. (2008). Etnisch-culturele minderheden in de verslavingszorg- les minorités ethnico-culturelles et la traitement des problemes de drogues.
Dom, G., & Vanspringel, W. (2008). Algemeen Psychiatrische Ziekenhuizen en Centra Geestelijke Gezondheidszorg. In J. Casselman & H. Kinable (Eds.), Het gebruik van illegale drugs: multidimensioaal bekeken. Heule: UGA.
El Osri, M., Haüser, E., Stevens, P., Swinnen, C., & Berdaï, S. (2011). Antwerpse drughulpverlening: een optie voor de ECM-druggebruiker Retrieved from Borgerhout:
Escobar, J. I., & Vega, W. A. (2006). Cultural issues and psychiatric diagnosis: providing a general background for considering substance use diagnoses. Addiction, 101(s1), 40-47.
Finn, P. (1996). Cultural responsiveness of drug user treatment programs: Approaches to improvement. Substance use & misuse, 31(4), 493-518.
FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. (2013). Demografie: Buitenlandse (of vreemde) bevolking volgens Gewest. Retrieved from http://aps.vlaanderen.be/
Geirnaert, M., & Lambrechts, M.-C. (2004). Alcohol- en druggebruik: preventie en hulpverlening. Mechelen: Kuwer.
Geldof, D. (2011a). New challenges for urban social work and urban social work research: Nieuwe uitdagingen voor stedelijk sociaal werk en stedelijk sociaal werk onderzoek. European Journal of Social Work, 14(1), 27-39.
Geldof, D. (2011b). Nood aan interculturalisering: Steden verkleuren sneller dan sociaal werk. Alert, 37(2), 8-18.
GGZ Groep. (2010). Cultuurverschillen. Retrieved from http://www.depressie.nl
Gielen, G. (2003). Intercuturele hulpverlening. Mechelen: Kluwer.
Gonzàlez Castro, F., & Garfinkle, J. (2003). Critical issues in the development of culturally relevant substance abuse treatments for specific minority groups. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 27(8), 1381-1388.
Guerrero, E., Fenwick, K., Kong, Y., Grella, C., & Aunno, D. (2015). Paths to improving engagement among racial and ethnic minorities in addiction health services. Substance Abuse Treatment, 10(40).
Guerrero, E. G., Marsh, J. C., Duan, L., Oh, C., Perron, B., & Lee, B. (2013). Disparities in Completion of Substance Abuse Treatment between and within Racial and Ethnic Groups. Health Services Research, 48(4), 1450-1467. doi:10.1111/1475-6773.12031
Hausmann, L. R., Jeong, K., Bost, J. E., & Ibrahim, S. A. (2008). Perceived discrimination in health care and use of preventive health services. Journal of general internal medicine, 23(10), 1679-1684.
Hijmans, E., & Kuyper, M. (2007). Het halfopen interview als onderzoeksmethode In P. L. B. J. Lucassen & T. C. o. Hartman (Eds.), Kwalitatief onderzoek: Praktische methoden voor de medische praktijk. Houten: Bohn Stafleu van Loghun.
Hilderink, I., van‘t Land, H., & Smits, C. (2009). Drop-out onder allochtone GGZ-cliënten. Zicht op de onderliggende factoren en aanbevelingen om drop-out te verminderen. Retrieved from Utrecht:
Hoberman, H. M. (1992). Ethnic minority status and adolescent mental health services utilization. The Journal of Mental Health Administration, 19(3), 246-267.
Johnson, R. B., & Onwuegbuzie, A. J. (2004). Mixed methods research: A research paradigm whose time has come. Educational researcher, 33(7), 14-26.
Kerssemakers, R., van Meersten, R., Noorlander, E., & Vervaeke, H. (2008). Drugs en alcohol: Gebruik, misbruik en verslaving. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Keymeulen, R. (2008). Hulpverlening voor gebruikers van illegale drugs in dagcentra. In J. Casselman & H. Kinable (Eds.), Gebruik van illegale drugs: multidimensionaal bekeken. Heule: UGA.
Kiecolt, J., & Nathan, L. (1985). Secondary analysis of survey data. Beverly Hills (Cal.): Thousand Oaks: Sage.
Kumar, K. (1989). Conducting key informant interviews in developing countries. Washington DC: Agency for International Development
Kumar, N., Stern, L. W., & Anderson, J. C. (1993). Conducting interorganizational research using key informants. Academy of management journal, 36(6), 1633-1651.
Masson, C. L., Shopshire, M. S., Sen, S., Hoffman, K., Hengl, N., Bartolome, & J.Iguchi, M. (2013). Possible Barriers to Enrollment in Substance Abuse Treatment among a Diverse Sample of Asian Americans and Pacific Islanders: Opinions of Treatment Clients. Journal of Substance Abuse Treatment, 44(3), 309-315.
Marshall, M. N. (1996). The key informant technique. Family practice, 13(1), 92-97.
Noens, L., Soyez, V., & Thienpont, J. (2010). Bereiken, ondersteunen en begeleiden van familieleden van allochtone drugsgebruikers. Verslaving, 6(4), 72-83.
Pauwels, L. (2013). Kwantitatieve criminologie: basishandboek kwantitatieve methode van criminologie. Gent: Academia Press.
Pascoe, E. A., & Smart Richman, L. (2009). Perceived discrimination and health: a meta-analytic review. Psychological bulletin, 135(4), 531.
Piessens, A., Sinnaeve, I., & Suijs, S. (2004). Interculturalisering van het (algemeen) welzijnswerk: Het paard van Troje? Welzijnsgids, 55.
Priester, M. A., Browne, T., Iachini, A., Clone, S., DeHart, D., & Seay, K. D. (2016). Treatment Access Barriers and Disparities Among Individuals with Co-Occurring Mental Health and Substance Use Disorders: An Integrative Literature Review. Journal of Substance Abuse Treatment, 61, 47-59.
Raes, V. (2013). Bedoeling van de Treatment Demand Indicator (TDI). Retrieved from http://www.desleutel.be
Reid, G., Crofts, N., & Beyer, L. (2001). Drug Treatment Services for Ethnic Communities in Victoria, Australia: an examination of cultural and institutional barriers. Ethnicity and Health, 6(1), 13-26.
Room, R., Janca, A., Bennett, L. A., Schmidt, L., & Sartorius, N. (1996). WHO cross-cultural applicability research on diagnosis and assessment of substance use disorders: an overview of methods and selected results. Addiction, 91(2), 199-220.
Saloner, B., & Le Cook, B. (2013). Blacks And Hispanics Are Less Likely Than Whites To Complete Addiction Treatment, Largely Due To Socioeconomic Factors. Health Affairs, 32(1), 135-145.
Sannen, L. (2003). Drempels naar welzijnsvoorzieningen: de cliënt aan het woord. Literatuurstudie en diepte-interviews bij kansarmen en etnisch-culturele minderheden: HIVA.
Scheppers, E., Van Dongen, E., Dekker, J., Geertzen, J., & Dekker, J. (2006). Potential barriers to the use of health services among ethnic minorities: a review. Family practice, 23(3), 325-348.
Statistics Belgium. (2011). In België wonen niet alleen Belgen. Retrieved from http://statbel.fgov.be/
Sussman, S., & Ames, S. (2008). Drug Abuse: concepts, prevention and cessation. New York, Camebridge: Camebridge University Press.
Tjaden, B. R. (2004). De invloed van etniciteit, waarden en normen en behandelvisie op de klinische behandeling van verslaafden. (PhD), UvA.
VAD. (2015). Wegwijs in de drughulpverlening.
Van Bouchaute, J. (2008). De medisch-sociale opvangcentra. In J. Casselman & H. Kinable (Eds.), Het gebruik van illegale drugs: multidimensionaal bekeken. Heule UGA.
Van De Putte, M., & Clement, J. (2003). Het Europees Kaderverdrag tot bescherming van nationale minderheden en de etnisch-culturele minderheden in België. Tijdschrift voor Vreemdelingenrecht(2).
Van Deun, P. (2008). De hiërarchisch gestructureerde drugvrije gemeenschappen. In J. Casselman & H. Kinable (Eds.), Gebruik van illegale drugs: multidimensionaal bekeken. Heule: UGA.
Vanderplasschen, W., Colpaert, K., Lievens, K., & Broekaert, E. (2003). De Oost-Vlaamse drughulpverlening in cijfers: kenmerken, zorggebruik en uitstroom van personen in behandeling. Orthopedagogische Reeks Gent(15).
Vanderplasschen, W., & Lievens, K. (2007). Uitbouw van de zorgcircuits en netwerkvorming in de verslavingszorg. In J. Casselman & H. Kinable (Eds.), Het gebruik van illegale drugs: multidimentionaal bekeken. Heule: UGA.
Vanderplasschen, W., Mostien, B., Claeys, P., Raes, V., & Van Bouchaute, J. (2001). Conceptnota organisatiemodel zorgcircuit middelenmisbruik: RUG.
Vandevelde, S., Vanderplasschen, W., & Broekaert, E. (2003). Cultural responsiveness in substance‐abuse treatment: a qualitative study using professionals’ and clients’ perspectives. International Journal of Social Welfare, 12(3), 221-228.
Verdurmen, J. E., Smit, F., Toet, J., Van Driel, H. F., & Van Ameijden, E. J. (2004). Under-utilisation of addiction treatment services by heroin users from ethnic minorities: results from a cohort study over four years. Addiction Research & Theory, 12(3), 285-298.
Verschuere, B. (2014). Welzijn in Vlaanderen. Beleid, bestuurlijke organisatie en uitdagingen: Die Keure/ La Charte.
Verstraete, G. (1999). Towards the interculturalisation of welfare work: Gent: University of Gent, Steunpunt Intercultureel Onderwijs.
Wells, K., Klap, R., Koike, A., & Sherbourne, C. (2001). Ethnic disparities in unmet need for alcoholism, drug abuse, and mental health care. American Journal of Psychiatry.
Wester, F. (1987). Strategieën voor kwalitatief onderzoek. Muiderberg: Coutinho.
WHO. Health Topics, Substance Abuse. Retrieved from www.who.int/topics/substance_abuse/
