Factoren die correleren met het zelfmanagement van nierdialysepatiënten: een cross-sectionele studie

Liesbet Van Bulck Katheen Claes Katrien Dierickx Annelies Hellemans
Persbericht

Nemen ze hun gezondheid in eigen handen? Zelfmanagement bij nierdialysepatiënten.

Smeer jij elke dag crèmes, let je op je voeding en sport je voldoende? Dan ben jij bezig met het zelfmanagement van je gezondheid. Je probeert voor jezelf te zorgen en legt niet alle verantwoordelijkheid bij dokters en verpleegkundigen. Ook voor mensen met een chronische nierziekte is het ontzettend belangrijk te proberen zelf hun gezondheid in eigen handen te nemen, maar doen ze dat ook?

Nierdialysepatiënten zijn chronische patiënten met onomkeerbare schade aan de nieren. In een vergevorderd stadium van chronische nierinsufficiëntie werkt de nier onvoldoende en is een nierfunctievervangende therapie nodig. Dit heet dialyse. We onderscheiden de dialyse via het bloed (hemodialyse) en dialyse via het buikvlies (peritoneale dialyse).

Door de intensieve dialysebehandeling, het strikt medicatiebeleid en de strenge voeding- en vochtrichtlijnen eist de ziekte heel wat aanpassingen voor de nierdialysepatiënt. En hoewel patiënten die therapieontrouw zijn een groter risico hebben op ziekenhuisopnames en overlijden, is een grote meerderheid van de nierdialysepatiënten toch therapieontrouw.

Hoe komt het dat zoveel patiënten moeite hebben met het volgen van hun behandeling? En hoe kunnen we dit verbeteren? Een mogelijkheid is het verhogen van het zelfmanagement van de patiënten. Zelfmanagement houdt in dat een patiënt zelf kan omgaan met de symptomen, behandeling en fysische en psychische gevolgen van zijn aandoening. Het is een belangrijk begrip in de huidige gezondheidszorg, omdat het de gezondheidskosten kan doen dalen. Dit is zeker ook bij nierdialysepatiënten interessant, aangezien dialyse een heel dure behandeling is.

Uit ons onderzoek blijkt dat, na het bevragen van 205 Vlaamse nierdialysepatiënten, hun niveau van zelfmanagement nog aanzienlijk verbeterd kan worden. 43% van de patiënten vond hun eigen rol in hun eigen gezondheid niet belangrijk. Bijna 75% van de patiënten ondernam geen actie om hun eigen gezondheid in handen te nemen. Slechts 5% van de patiënten waren echt actief bezig met hun eigen gezondheid.

Om dit zelfmanagement te verhogen zijn gepersonaliseerde interventies nodig. Om die te ontwikkelen is het belangrijk te weten welke factoren in verband staan met het zelfmanagement. Uit ons onderzoek blijkt dat volgende patiëntengroepen een lager niveau van zelfmanagement hebben: oudere patiënten, patiënten die zelf vinden dat ze geen goede gezondheid hebben, patiënten die geen hobby hebben, niet sporten of geen lid zijn van een vereniging en patiënten die in een rust- en verzorgingstehuis of alleen wonen. Ook het ziekenhuis waar de patiënten gedialyseerd worden staat in verband met het zelfmanagement.

Ons onderzoek is de eerste studie die het niveau van zelfmanagement bij nierdialysepatiënten heeft gemeten. Ook werden in onze studie voor het eerst de verbanden tussen het niveau van zelfmanagement en sociale, demografische en ziektegerelateerde factoren bij nierdialysepatiënten onderzocht. Het onderzoek heeft een grote steekproef en een hoog antwoordpercentage. Bovendien is de steekproef representatief voor de Vlaamse dialysepopulatie en werd het onderzoek uitgevoerd in drie ziekenhuizen. Er werden 17 variabelen gemeten en daarbij werd gebruik gemaakt van internationaal gevalideerde schalen waardoor de vergelijking met andere studies werd vergemakkelijkt.

Door de nieuwe inzichten uit onze studie kunnen risicopatiënten met een lager niveau van zelfmanagement nu eenvoudiger geïdentificeerd worden. Ook kunnen deze factoren op termijn gebruikt worden om gepersonaliseerde interventies op te stellen zodat het zelfmanagement van nierdialysepatiënten verhoogd kan worden en de therapietrouw verbeterd kan worden.

Blijf dus vooral je crèmes smeren, op je voeding letten en voldoende sporten, en als je ooit een nierdialysepatiënt ontmoet, leg hem dan zeker uit waarom jij zo goed zorgt voor je eigen gezondheid.

Bibliografie

1. Wetzels J.F.M., Lameire, N.H. Nierziekten. In J. v. Meer & C. Stehouwer, Interne geneeskunde. Bohn Stafleu van Loghum. 2007, 325-382.

2. Karavetian M., Ghaddar S. Nutritional education for the management of osteodystrophy (nemo) in patients on haemodialysis: a randomised controlled trail. J Ren Care. 2012, 39(1): 19-30.

3. Mollaoğlu M., Kayataş M. Disability is associated with nonadherence to diet and fluid restrictions in end-stage renal disease patients undergoing maintenance hemodialysis. Int Urol Nephrol 2015, 47(11): 1863-70.

4. Saran R., Bragg-Gresham J.L., Rayner H.C., Goodkin D.A., Keen M.L., Van Dijk P.C. et al. Nonadherence in hemodialysis: associations with mortality, hospitalization, and practice patterns in the DOPPS. Kidney Int. 2003, 64(1): 254–62.

5. Teng H.-L., Yen M., Fetzer S., Sung, J.-M., Hung, S.-Y. Effects of Targeted Interventions on Lifestyle Modifications of Chronic Kidney Disease Patients: Randomized Controlled Trial. West J Nurs Res. 2013, 35(9): 1107–27.

6. Barlow J., Wright C., Sheasby J., Turner A., Hainsworth J. Self-management approaches for people with chronic conditions: a review. Patient Educ Couns. 2002, 48(2): 177–87.

7. Campbell K.L., Ash S., Bauer, J.D. The impact of nutrition intervention on quality of life in pre-dialysis chronic kidney disease patients. Clin Nutr. 2008, 27(4): 537-44. doi:10.1016/j.clnu.2008.05.002.

8. Sharp J., Wild M.R., Gumley A.I., Deighan C.J. A Cognitive Behavioral Group Approach to Enhance Adherence to Hemodialysis Fluid Restrictions: A Randomized Controlled Trial. Am J Kidney Dis. 2005, 45(6): 1046-57.

9. Wong F.K.Y., Chow S.K.Y, Chan T.M.F. Evaluation of a nurse-led disease management programme for chronic kidney disease: A randomized controlled trial. Int J Nurs Stud. 2010, 47(3): 268-78. doi:10.1016/j.ijnurstu.2009.07.001.

10. Blanson Henkemans O.A., Molema J.J.W., Franck E.J.H., Otten W. Zelfmanagement als Arbeidsbesparende Innovatie in de Zorg. Leiden. 2010.

11. Hibbard J.H., Stockard J., Mahoney E.R., Tusler M. Development of the Patient Activation Measure (PAM): Conceptualizing and Measuring Activation in Patients and Consumers. Health Serv Res. 2004, 39(4): 1005-1026.

12. Hibbard J.H., Mahoney E.R., Stock R., Tusler M. Do Increases in Patient Activation Result in Improved Self-Management Behaviors? Health Serv Res. 2007, 42(4): 1443–63.

13. Speerpunt zorg en technologie - Hogeschool Utrecht. TASTE: het succes van zelfmanagement ontrafelen. 2013.

14. Trappenburg J., Jonkman N., Jaarsma T., van Os-Medendorp H., Kort H., de Wit N., Hoes A. Self-management: One size does not fit all. Patient Educ Couns. 2013, 92(1): 134–7.

15. Bos-Touwen I., Schuurmans M., Monninkhof E.M., Korpershoek Y., Spruit-Bentvelzen L., van der Graaf I.E. et al. Patient and Disease Characteristics Associated with Activation for Self-Management in Patinets with Diabetes, Chronic Obstructive Pulmonary Disease, Chronic Heart Failure and Chronic Renal Disease: A Cross-sectional Survey Study. PLoS ONE 2015, 10(5): e0126400. doi:10.1371/journal.pone.0126400.

16. Ryvicker M., Feldman P. H., Chiu Y.-L., Gerber L. M. The Role of Patient Activation in Improving Blood Pressure Outcomes in Black Patients Receiving Home Care. Med Care Res Rev. 2013, 70(6): 636–652.

17. Hibbard J.H., Mahoney E.R., Stockard J., Tusler M. Development and Testing of a Short Form of the Patient Activation Measure. Health Serv Res. 2005, 40(6): 1918-30.

18. Klous C.J. Five determinants explained variance in Self-management capacity in Patients with chronic Kidney Disease: A cross sectional study. Utrecht University. 2013.

19. Polit D.F., Beck T.C. Nursing Research: Generating and assessing evidence for nursing practice. Ninth ed. Philadelphia Baltimore New York London Buenos Aires Hong Kong Sydney Tokyo, 2012.

20. Rademakers J., Nijman J., Hoek L. v., Heijmans M., Rijken M. Measuring patient activation in the Netherlands: translation and validation of the American short form Patient Activation Measure (PAM13). BMC Public Health. 2012, 12: 577. doi: 10.1186/1471-2458-12-577.

21. Insignia Health. Patient Activation Measure (PAM) 13™ License Materials. 2014.

22. Brooks R. EuroQol: the current state of play. Health Policy. 1996, 37(1): 53-72.

23. Löwe B., Kroenke K., Gräfe K. Detecting and monitoring depression with a two-item questionnaire (PHQ-2). J Psychosom Res. 2005, 58(2): 163-71.

24. Kroenke K., Spitzer R.L., Williams J.B. The Patient Health Questionnaire-2: validity of a two-item depression screener. Med Care. 2003, 41(11): 1284-92.

25. ERA-EDTA Registry: ERA-EDTA Registry Annual Report 2013. Academic Medical Center, Department of Medical Informatics, Amsterdam, The Netherlands, 2015.

26. Nederlandstalige Belgische vereniging voor nefrologie. Jaarverslag 2015. 2015.

27. Integro. Chronische aandoeningen: incidentie en prevalentie. Opgehaald van vitalink.be: http://www.vitalink.be/Cijfers/Zorgaanbod-en-verlening/Artsen/Chronisch…. 2014.

28. Graffigna G., Barello S., Bonanomi A., Lozza E., Hibbard, J. Measuring patient activation in Italy: Translation, adaptation and validation of the Italian version of the patient activation measure 13 (PAM13-I). BMC Med Inform Decis Mak. 2015, 15: 109

29. Wagner P.J., Dias J., Howard S., Kintziger K.W., Hudson M.F., Seol Y.-H., & Sodomka P. Personal health records and hypertension control: a randomized trial. J Am Med Inform Assoc 2012, 19: 626-34.

30. Young H.N., Larson T.L., Cox E.D., Moreno M.A., Thorpe J.M., MacKinnon N.J. The Active Patient Role and Asthma Outcomes in an Underserved Rural Community. J Rural Health 2014, 30(2): 121-7.

31. Begum N., Donald M., Ozolins I.Z., Dower J. Hospital admissions, emergency department utilisation and patient activation for self-management among people with diabetes. Diabetes Res Clin Pract. 2011, 93(2): 260-7.

32. Rask K.J., Ziemer D.C., Kohler S.A., Hawley J.N., Arinde F.J., Barnes C.S. Patient Activation Is Associated With Healthy Behaviors and Ease in Managing Diabetes in an Indigent Population. Diabetes Educ. 2009, 35(4): 622-30.

33. Hendriks M., Rademakers J. Relationships between patient activation, disease-specific knowledge and health outcomes among people with diabetes; a survey study. BMC Health Serv Res. 2014, 14: 393.

34. Chubak J., Anderson M.L., Saunders K.W., Hubbard R.A., Tuzzio L., Liss D.T. et al. Predictors of 1-Year Change in Patient Activation in Older Adults with Diabetes Mellitus and Heart Disease. J Am Geriatr Soc. 2012, 60(7): 1316–21.

35. Maindal H.T., Sokolowski I., Vedsted P. Translation, adaptation and validation of the American short form Patient Activation Measure (PAM13) in a Danish version. BMC Public Health 2009, 9(209). doi: 10.1186/1471-2458-9-209.

36. Rygg L.Ø., Rise M.B., Grønning K., Steinsbekk A. Efficacy of ongoing group based diabetes self-management education for patients with type 2 diabetes mellitus. A randomised controlled trial. Patient Educ Couns. 2012, 86: 98–105.

37. Ahn Y.-H., Yi C.-H., Ham O.-K., Kim B.-J. Psychometric properties of the Korean version of the "patient activation measure 13" (PAM-13K) in patients with osteoarthritis. Eval Health Prof. 2015, 38(2): 255-64.

38. Skolasky R., Mackenzie E., Wegener S., Riley L. Patient Activation and Adherence to Physical Therapy in Persons Undergoing Spine Surgery. Spine 2008, 33(21): E784 – E91. doi: 10.1097/BRS.0b013e31818027f1.

39. Stepleman L., Rutter M.-C., Hibbard J., Johns L., Wright D., Hughes M. Validation of the patient activation measure in a multiple sclerosis clinic sample and implications for care. Disabil Rehabil. 2010, 32(19): 1558-67.

40. Fowles J.B., Terry P., Xi M., Hibbard J., Bloom C.T., Harvey L. Measuring self-management of patients' and employees' health: Further validation of the Patient Activation Measure (PAM) based on its relation to employee characteristics. Patient Educ Couns. 2009, 77(1): 116-22.

41. Magnezi R., Glasser S. Psychometric properties of the Hebrew translation of the patient activations measure (PAM-13). PLoS One. 2014, 9(11). doi: 10.1371/journal.pone.0113391.

42. Lubetkin E.I., Lu W.-H., Gold M.R. Levels and Correlates of Patient Activation in Health Center Settings: Building Strategies for Improving Health Outcomes. J Health Care Poor Underserved. 2010, 21(3): 796-808.

43. Schillinger D., Grumbach K., Piette J., Wang J.P., Osmond D., Daher C. et al. Association of health literacy with diabetes outcomes. JAMA. 2002, 288(4): 475-82.

44. Schiotz M.L., Bogelund M., Almdal T., Jensen B.B., Willaing, I. Social support and self-management behavior among patients with Type 2 diabetes. Diabet Med. 2012, 29(5): 654-61. doi: 10.1111/j.1464-5491.2011.03485.x.

45. Hibbard J.H., Greene J., Becker E.R., Roblin D., Painter M.W., Perez D.J. et al. Racial/Ethnic Disparities And Consumer Activation In Health. Health Aff 2008, 27(5): 1442-53. doi: 10.1377/hlthaff.27.5.1442.

46. Jansen D.L., Heijmans M.J., Boeschoten E.W., Rijken P.M. Bevordering van arbeidsparticipatie en autonomie van nierpatiënten. NIVEL. 2009.

47. Grijpma J.W., Tielen M., van Staa A.L., Maasdam L., van Gelder T., Berger S.P. et al. Kidney transplant patients' attitudes towards self-management support: A Q-methodological study. Patient Educ Couns. 2016, 99(5): 836-43.

Universiteit of Hogeschool
Master in de verpleegkunde en vroedkunde
Publicatiejaar
2016
Promotor(en)
Dr. Gijs Van Pottelbergh
Kernwoorden
Share this on: