Landschapsdiensten: voor elk wat wils
Landschapsdiensten: voor elk wat wils
Waarvoor gebruik jij het landschap in jouw omgeving? Hoe zie jij je leefomgeving? Waar ontmoet je vrienden? Waar ga je graag eens fietsen of wandelen? En waarom?
Het landschap wat je ziet als je door het raam kijkt heeft zich doorheen de geschiedenis gevormd tot wat het nu is: het resultaat van de combinatie van natuurlijke en menselijke factoren. Bovendien wordt dat door iedereen op een andere manier waargenomen. Jij maakt gebruik van dat landschap in het dagelijkse leven. Je woont er. Uit je volkstuintje verkrijg je lekkere groenten en water om de wc door te spoelen haal je uit de regenwaterput. Je ontmoet je vrienden op een plein of op café. Je wandelt er doorheen de straten en weilanden en je kan genieten van mooie plekjes, bijvoorbeeld van een prachtig stukje natuur of het uitzicht op de stad van op een heuvel. Wie weet vind je wel inspiratie voor kunst door het zien van een mooi bloemenveld naast een oud fort. En wie weet ervaar je op een verlaten en mysterieuze plek een spiritueel gevoel. Wanneer je ten slotte terug naar huis gaat, beleef je een fijne herinnering als je langs je oude school passeert en op de weg ernaartoe die je altijd nam langs het kanaal.
Bovenstaande voorbeelden maken duidelijk dat het landschap vele dingen aan de mens te bieden heeft. Mensen gebruiken deze landschapsdiensten die ten voordele zijn van ons welzijn om aan bepaalde behoeften te voldoen.
Lokale bewoners vormen de basis
Sinds het verdrag van de Europese Landschapsconventie in 2000, treedt het concept ‘landschap’ meer op de voorgrond. Hierbij maakt de mens deel uit van het landschap. Daarom wil dit verdrag meer mensen betrekken bij de planning, beheer en bescherming van landschappen. Hiervoor is het noodzakelijk om deze landschapsdiensten in kaart te brengen. Gegevens kan je daarvoor halen uit databanken, literatuur, modellen, enzovoort. Maar het is voor bepaalde groepen van landschapsdiensten beter om de kennis te gebruik van de lokale bevolking! Mensen zoals jij en ik maken tenslotte elke dag gebruik van het landschap.
Daarom werden door middel van 100 interviews met inwoners van Lier verscheidene van deze gebruiken van het landschap in kaart gebracht voor mijn thesis. Tijdens deze persoonlijke interviews werden eerst algemene gegevens over de respondenten verzameld. Daarna werden twee soorten landschapsdiensten bevraagd: materiële diensten (zoals voedsel, water en hout) en culturele immateriële diensten (zoals recreatie, inspiratiebronnen, sociale relaties, educatieve waarde en passief genot). De mensen duidden zelf op een papieren kaart aan waar zij elke dienst benutten. Men markeerde plekken met een punt, een lijn of een cirkel, alles was mogelijk! De respondenten gaven ook aan waarom men op een bepaalde plek gebruik maakte van een dienst. Nadien werden deze gegevens digitaal ingebracht en werd telkens per landschapsdienst een kaart gemaakt van waar de mensen gebruik maken van deze dienst.
Wat zijn de resultaten?
Uit de resultaten blijkt dat men van culturele immateriële landschapsdiensten meer gebruik maakt dan van materiële diensten. Minder dan 40% van de respondenten heeft een moestuin, (regen)waterput of gebruikt hout uit de omgeving voor bijvoorbeeld de open haard. Het percentage gebruikers van de andere groep landschapsdiensten ligt beduidend hoger voor de meeste diensten (meer dan 50%).
Uit de redenen die de respondenten opgaven waarom men op een bepaalde plek van een landschapsdienst gebruik maakt, kan men twee soorten argumenten naar voor halen. Ten eerste plaatsgebonden argumenten: deze vormen meestal een eigenschap van de plaats zelf, zoals omwille van de gezelligheid, de stilte of de schoonheid van een plek. Men gaf ook redenen die niet meteen afhankelijk zijn van of verwijzen naar een plaats. Indien men bijvoorbeeld afspreekt op café, gaf men vaak aan dat vrienden ook naar dat café komen.
Multifunctionaliteit van het landschap
De verschillende kaarten tonen aan dat er een aantal gebieden zijn in het studiegebied die verschillende landschapsdiensten aanbieden. Daaruit blijkt dat plekken waar er eerder een natuurlijk landschap is, gewaardeerd worden door de mensen om te wandelen, te fietsen, rust te zoeken, enzovoort. In de stedelijk omgeving van het studiegebied bezoeken mensen erfgoed, ontmoet men vrienden en familie, stapt men een kerk binnen voor een religieuze ervaring, enzovoort. Beide types van landschappen in het studiegebied worden ook gewaardeerd voor de schoonheid. Uiteraard is dit voor iedere persoon anders. Wat de ene mooi vindt, geldt niet noodzakelijk voor de andere. Niet elke persoon vindt inspiratie op een bepaalde plaats en niet elke plek vindt iedereen even aangenaam om te wandelen.
Daarnaast is niet elke landschapsdienst voor iedereen gebonden aan een bepaalde plaats in het landschap. Zo gaven verschillende geïnterviewden aan dat zij inspiratie halen uit de natuur in het algemeen. Een landschap kan ook leerrijk zijn, maar ook niet valt niet altijd af te leiden uit bepaalde plaatsen. Voorbeelden zijn de vorm van een gemeente op kaart en de getijden van een rivier.
Ten slotte blijkt uit statistische analyses dat het gebruik van landschapsdiensten niet afhankelijk is van leeftijd, geslacht, opleidingsniveau en andere persoonsgebonden kenmerken.
In de praktijk
Als je hierover nadenkt, zal je waarschijnlijk vaststellen dat je zelf heel wat plaatsen in je omgeving waardeert omwille van verschillende redenen. Dit zijn de diensten die het landschap biedt en waar wij (in verschillende mate) behoefte aan hebben en ons goed doen voelen. Het concept landschapsdiensten kan op die manier gebruikt worden in de landschaps- en stedelijke planning om zo het beheer en inrichting van jouw leefomgeving beter af te stemmen op de gebruiken ervan. En dat is goed voor iedereen!
Bibliografie
Literatuur
Antrop, M. (2006). “Sustainable landscapes: Contradiction, fiction or utopia?”. Landscape and Urban Planning, 75 (3-4), 187–197.
Antrop, M. (2007). Perspectieven op het landschap. Gent: Academia Press.
Antrop, M., Sevenant, M., Tagliafierro, C., Van Eetvelde, V., Witlox, F., (2012). “Setting a framework for valuing the multifunctional landscape and its multiple perceptions”. In: van der Heide, M., Heijman, W. (Eds.) The economic value of landscapes. Routledge
Beirlant. J., Dierckx. G., Hubert. M. (2005). Statistiek en wetenschap. Leuven: Acco.
Brown, G., Fagerholm, N., (2015). “Empirical PPGIS/PGIS Mapping of Ecosystem Services: A Review and Evaluation”. Ecosystem Services, 13, 119-133.
Brown, G., Kyttä, M., (2014). “Key issues and research priorities for public participation GIS (PPGIS): a synthesis based on empirical research”. Applied Geography, 46, 122–136.
Chambers, R., (2006). “Participatory Mapping and Geographic Information Systems: Whose Map? Who Is Empowered and Who Disempowered? Who Gains and Who Loses?”. The Electronic Journal of Information Systems in Developing Countries, 25, 1-11.
Costanza, R., Arge, R., de Groot, R., Farberk, S., Grasso, M., Hannon, B., Limburg, K., Naeem, S., O’Neill, R. V., Paruelo, J., Raskin, R. G., Suttonkk, P., van den Belt, M. (1997). “The value of the world’ s ecosystem services and natural capital”. Nature, 387, 253–260.
Council of Europe. (2006). “Landscape and sustainable development: challenges of the European Landscape Convention”. European Spatial Planning and Landscape, 213.
Daily, G.C. (Ed.), 1997. Nature’s Services: Societal Dependence on Natural Ecosystems. Island Press, Washington, DC, 392 pp
De Groot, R. (2006), “Function-Analysis and Valuation as a Tool to Assess Land Use Conflicts in Planning for Sustainable, Multi-Functional Landscapes”. Landscape and Urban Planning, 75, 175-186.
De Groot, R. S., Alkemade, R., Braat, L., Hein, L., Willemen, L. (2010). “Challenges in integrating the concept of ecosystem services and values in landscape planning, management and decision making”. Ecological Complexity, 7 (3), 260–272.
Fagerholm, N., Käyhkö, N., Ndumbaro, F., Khamis, M. (2012). “Community stakeholders’ knowledge in landscape assessments - Mapping indicators for landscape services”. Ecological Indicators, 18, 421–433.
Fisher, B., Kerry Turner, R. (2008). “Ecosystem services: Classification for valuation”. Biological Conservation, 141 (5), 1167–1169.
Gulickx, M. M. C., Verburg, P. H., Stoorvogel, J. J., Kok, K., Veldkamp, A. (2013). “Mapping landscape services: A case study in a multifunctional rural landscape in the Netherlands”. Ecological Indicators, 24, 273–283.
Haines-Young, R. H., Potschin, M. B. (2009). “The links between biodiversity, ecosystem services and human well-being”. Ecosystems Ecology: A New Synthesis, 31.
Haines-Young, R. H., Potschin, M. B. (2010). Proposal for a common international classification of ecosystem goods and services (CICES) for integrated environmental and economic accounting (V1). Report to the European Environment Agency. Department of Economic and Social Affairs Statistics Division, United Nations, Nottingham, UK.
Jacobs, S., Staes, J., De Meulenaer, B., Schneiders, A., Vrebos, D., Stragier, F., Vandevenne, F., Simoens, I., Van Der Biest, K., Lettens, S., De Vos, B., Van der Aa, B., Turkelboom, F., Van Daele, T., Genar O., Van Ballaer, B., Temmerman, S. & Meire, P. (2010). “Ecosysteemdiensten in Vlaanderen: een verkennende inventarisatie van ecosysteemdiensten en potentiële ecosysteemwinsten”. University of Antwerp, Ecosystem Management Research Group, ECOBE 010-R127
Liekens Inge, Van der Biest Katrien, Staes Jan, De Nocker Leo, Aertsens Joris, Broekx Steven (2013). “Waardering van ecosysteemdiensten, een handleiding”. Studie in opdracht van LNE, afdeling milieu-, natuur- en energiebeleid.
Millennium Ecosystem Assessment, (2005). Ecosystems and Human Well-being: Synthesis. Island Press, Washington, DC.
Naveh, Z. (2000). “What is holistic landscape ecology? A conceptual introduction”. Landscape and Urban Planning, 50 (1-3), 7–26.
O’Farrell, P. J., Anderson, P. M. L. (2010). “Sustainable multifunctional landscapes: A review to implementation”. Current Opinion in Environmental Sustainability, 2 (1-2), 59–65.
Plieninger. T., Dijks. S., Oteros-Rozas. E., Bieling. C. (2013). “Assessing, mapping, and quantifying cultural ecosystem services at community level”. Land Use Policy, 33, 118-129.
Potschin, M., Haines-Young, R. (2006). ““Rio+10”, sustainability science and landscape ecology”. Landscape and Urban Planning, 75, 162–174.
Rambaldi, G., Kyem, P.A.K., McCall, M., Weiner, D., (2006). “Participatory spatial information management and communication in developing countries”. EJISDC 25, 1-9.
Research Box, Land Use Consultants, and R. Minter. 2009. Capturing the cultural services and experiential qualities of landscape. Natural England Commissioned Report NECR024. Natural England, Cheltenham, UK.
Stevens. M., Demolder, H., Jacobs. S., Michels, H., Peymen, J., Schneiders, A., Simoens, I., Spanhove, T., Van Gossum, P., Van Reeth, W. (2014). Hoofdstuk 1 - Inleiding. (INBO.R.2014.5945128). In Stevens, M. et al. (eds.), “Natuurrapport - Toestand en trend van ecosystemen en ecosysteemdiensten in Vlaanderen. Technisch rapport”. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.M.2014.1988582, Brussel
TEEB (2010) The Economics of Ecosystems and Biodiversity: Mainstreaming the Economics of Nature: A synthesis of the approach, conclusions and recommendations of TEEB. UNEP TEEB, Geneva, Switzerland.
Termorshuizen, J. W., Opdam, P. (2009). “Landscape services as a bridge between landscape ecology and sustainable development”. Landscape Ecology, 24, 1037–1052.
Vallés-Planells, M., Galiana, F., Van Eetvelde, V. (2014). “A classification of landscape services to support local landscape planning”. Ecology and Society, 19 (1): 44.
Vandekerkhove K., De Keersmaeker L., Demolder H., Esprit M., Thomaes A., Van Daele T., Van der Aa B. (2014). Hoofdstuk 13- Ecosysteemdienst houtproductie. (INBO.R.2014. 1993289). In Stevens, M. et al. (eds.), Natuurrapport - Toestand en trend van ecosystemen en ecosysteemdiensten in Vlaanderen. Technisch rapport”. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.M.2014. 1988582, Brussel.
Van den Berghe, H., Van Eetvelde. V. (2014). Landscape services: Questionnaire Urban Open Spaces, Case study Ghent. Stagerapport: Universiteit Gent, Faculteit wetenschappen, Vakgroep Geografie, Gent.
Van Eetvelde, V. (2015). “Landscape Ecology: introduction” in cursus ‘Landschapsecologie’. academiejaar 2014-2015. Vakgroep Geografie. Universiteit Gent.
Van Eetvelde, V., Van De Velde. L., Dupont. L. (2014). “Rapporteren van een landschapsobservatie” in het kader van de cursus ‘Inleiding Landschapskunde’, academiejaar 2013-2014. Vakgroep Geografie. Universiteit Gent.
Van Gossum P., Danckaert, S., Spanhove, T., Wils, C. (2014). Hoofdstuk 11 - Ecosysteemdienst voedselproductie. (INBO.R.2014.1987588). In Stevens, M. et al. (eds.), “Natuurrapport - Toestand en trend van ecosystemen en ecosysteemdiensten in Vlaanderen. Technisch rapport”. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.M.2014.1988582, Brussel.
Van Kerckvoorde A., Van Reeth W. (2014). Hoofdstuk 14 – Ecosysteemdienst productie van energiegewassen. (INBO.R.2014.1987641). In Stevens, M. et al. (eds.), “Natuurrapport - Toestand en trend van ecosystemen en ecosysteemdiensten in Vlaanderen. Technisch rapport. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek”, INBO.M.2014.1988582, Brussel
Van Reeth, W., Stevens, M., Demolder, H., Jacobs, S., Peymen, J., Schneiders, A., Simoens, I., Spanhove, T., Van Gossum, P. (2014). Hoofdstuk 2 - Conceptueel Raamwerk. (INBO.R.2014.6000094). In Stevens, M. et al. (eds.), “Natuurrapport - Toestand en trend van ecosystemen en ecosysteemdiensten in Vlaanderen. Technisch rapport”. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.M.2014.1988582, Brussel
Vrebos, D., Staes, J., Jacobs, S. en Meire, P. (2014). Hoofdstuk 15 – Ecosysteemdienst waterproductie. (INBO.R.2014.1994463). In Stevens, M. et al. (eds.), Natuurrapport - Toestand en trend van ecosystemen en ecosysteemdiensten in Vlaanderen. Technisch rapport. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.M. 2014.1988582, Brussel.
Wallace, K. J. (2007). “Classification of ecosystem services: Problems and solutions”. Biological Conservation, 139 (3-4), 235–246.
Willemen, L., Burkhard, B., Crossman, N., Drakou, E.G., Palamo, I. (2015). “Editorial: Best practices for mapping ecosystem services”. Ecosystem Services, 13, 1-5.
Willemen, L., Veldkamp, A., Verburg, P. H., Hein, L., Leemans, R. (2012). “A multi-scale modelling approach for analysing landscape service dynamics”. Journal of Environmental Management, 100, 86–95.
Willemen, L., Verburg, P.H., Hein, L., van Mensvoort, M. E. F. (2008). “Spatial characterization of landscape functions”. Landscape and Urban Planning, 88 (1), 34-43.
World Commission on Environment and Development. (1987). “Report of the World Commission on Environment and Development: our common future (the Brundtland Report)”. Medicine, Conflict and Survival, 4, 300.
Internetbronnen
Agentschap Onroerend Erfgoed 2016: Lier. In Inventaris Onroerend Erfgoed. https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/120745. 14/03/2016
King, D. M., Mazzotta M. J. (2000). Valuation of Ecosystem Services. http://www.ecosystemvaluation.org/1-02.htm. 02/11/2015.
Participation, Power and Social Change Team (2015). Participatory Geographical Information Systems (PGIS). http://www.participatorymethods.org/method/participatory-geographical-i…. 17/08/2015.
Statistics How To (2016). Standardized Residuals in Statistics: What are They? http://www.statisticshowto.com/what-is-a-standardized-residuals/. 17/05/2016.
Overig
Nationaal Geografisch Instituut (2003) Topografische kaart. Schaal 1:10 000, digitaal ter beschikking gesteld door UGent, vakgroep Geografie via cartogis.ugent.be/geodata.
