Kwalitatief onderzoek naar de positie van een zorgcoördinator vanuit een historisch perspectief
De Vlaamse zorgcoördinator: "soms ben je wel eens leeggezorgd..."
De Vlaamse zorgcoördinator: “soms ben je wel eens leeggezorgd…”
Positie van de zorgcoördinator vanuit een historisch perspectief
Wie vandaag een klas binnenstapt zal ongetwijfeld de diversiteit tussen de leerlingen opmerken. Scholen dienen te allen tijden in staat te zijn om een antwoord te bieden op de toenemende diversiteit. Vorig jaar gaf het ondertussen bekende M-decreet[1] deze diversiteit een duwtje in de rug. Het decreet heeft als doel om het aantal leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften in het regulier onderwijs te doen stijgen. Met als resultaat dat leerlingen met verschillende mogelijkheden en beperkingen samenzitten in één klas. Maar is ons onderwijs klaar voor zulke ingrijpende veranderingen? En wie moet deze veranderingen leiden? Zijn onze huidige zorgcoördinatoren klaar voor (alweer) een verschuiving van taken en verantwoordelijkheden?
Van achterstand ophalen tot de rechterhand van de directie
Meer dan ooit wordt er de dag van vandaag naar een kind in al zijn facetten gekeken. Dit in tegenstelling tot vroeger waar de aandacht hoofdzakelijk gefocust was op de beperkingen en/of zwaktes van de kinderen. De voorloper van de zorgcoördinator, de taakleerkracht, was dan ook fulltime bezig met het bijsturen van leerlingen die niet mee konden volgen in de klas. Wie uiteindelijk niet mee kon, werd maar al te makkelijk doorverwezen naar het buitengewoon onderwijs. Hierdoor is Vlaanderen de koploper van Europa wat betreft leerlingen die schoollopen in aparte scholen. De tendens van uitsluiting leidt tot isolatie en heeft invloed op verschillende domeinen (geen diploma, minder kans op werk, meer kans op armoede, etc.).
Figuur 1. Pupils in special schools and classes as a % of the total school population in each European Country. Overgenomen van “Education and Disability/Special Needs” door NESSE, 2012, pg 19. Auteursrecht 2012 door European Union.
Een keerpunt kwam er in 2003 bij het in leven roepen van de functie van zorgcoördinator. Deze functie moest gelijke onderwijskansen creëren door aan de slag te gaan op drie niveaus: leerling-, leerkracht- en schoolniveau. Al hebben zorgcoördinatoren van het eerste uur de indruk dat ze ongelijkheid juist meer op de voorgrond hebben gebracht dan dat ze deze hebben weggewerkt. Zoals een zorgcoördinator uit het onderzoek getuigt: “Hoe meer ik in de gangen loop, hoe meer problemen er zijn.”. Scholen mogen zelf beslissen hoe de zorgcoördinator zijn job/taak uitoefent, hierdoor is er veel verschil tussen zorgcoördinatoren. De ene blijft deels een taakleerkracht die voornamelijk gaat inzetten op leerlingniveau terwijl de andere bijna in het verlengde werkt van de directeur. Onder meer door de invloed van de zorgcoördinator worden steeds vaker de positieve aspecten en mogelijkheden van leerlingen beklemtoond. Maar is dit voldoende om de ongelijkheid buiten de schoolpoort te houden?
Focus op leerkrachten
In de beginjaren werden de taken verdeeld en namen de zorgcoördinatoren steevast taken over van de leerkrachten. De evolutie naar meer begeleiden van leraren wordt door de zorgcoördinatoren beaamd: “we deden de job dat de leerkrachten nu zelf opnemen in de klas, die differentiatiegroepjes (…) en dan is dat stilletjesaan echt beginnen evolueren naar meer los van de kinderen.”
Zorgcoördinatoren gaan leerkrachten ondersteunen en coachen in het kwaliteitsvol omgaan met diversiteit in de klas. Iets wat in het huidige M-decreet nagestreefd wordt. Namelijk dat iedere leerling, door de leerkracht in de klas, op zijn eigen niveau les kan volgen. De zorgcoördinatoren worden hierdoor ‘de bewaker’ van de zorg die in de klas aangeboden wordt.
Kritiek op ‘meten=weten’
Een bijkomende taak die zorgcoördinatoren naar zich toegeschoven krijgen, is het afnemen en scoren van verschillende testen en toetsen (voor het leerlingvolgsysteem, leestoetsen, eindtoetsen, welbevinden van leerlingen, etc.). Het ‘meten=weten’ principe wordt door de zorgcoördinatoren fel bekritiseerd. Naast het vele werk dat het met zich meebrengt, brengt het de aandacht terug op de tekorten van leerlingen. Zorgcoördinatoren moeten de testresultaten voortdurend nuanceren: “een kind met een lage score op een leestest wil niet automatisch zeggen dat het kind een leesprobleem heeft.”.
M-decreet
De invloed van het M-decreet begint na één schooljaar stilaan voelbaar te worden. Steeds vaker wordt van de zorgcoördinator verwacht dat hij de vernieuwing binnenbrengt in de school, verduidelijkt en gaat leiden. Zorgcoördinatoren krijgen daardoor het gevoel dat de verwezenlijking van het M-decreet volledig op hun schouders terecht komt. Vernieuwing leiden vraagt niet enkel vaardigheden en kennis maar ook de nodige draagkracht. De functie van zorgcoördinator wordt steeds complexer en omvangrijker. De vraag blijft echter of zorgcoördinatoren van nu klaar zijn om met deze uitdagingen om te gaan. Of hebben we, in het kader van professionalisering, nood aan een nieuwe opleiding die toekomstige zorgcoördinatoren klaarstoomt om de ‘manager of change’ op school te worden?
Die ene leerling…
Het wordt duidelijk dat de positie van de zorgcoördinator voortdurend in verandering is. De verschuiving van het stoornisdenken (wat is er mis met deze leerling?) naar het diversiteitsdenken (wat heeft deze leerling nodig?) heeft de grootste impact op de positie van de zorgcoördinator. Hierdoor verschuift de aandacht van het kind naar het kind én zijn omgeving. We gaan van kindgericht werken naar leerkracht en schoolgericht werken. Maar een nieuwe manier van denken vervangt nooit volledig het vorige. Het diversiteitsdenken en open staan voor leerlingen met verschillende mogelijkheden is nog niet door iedereen geautomatiseerd. Het wordt duidelijk dat zorgcoördinatoren een veeleisende opdracht hebben. “Soms ben je wel eens leeggezorgd…” zegt één van hen. Het verschil willen maken voor kinderen is en blijft één van de belangrijkste redenen om zorgcoördinator te zijn of te willen worden. En zeg nu zelf, is dat niet het mooiste aan de job, het verschil kunnen maken voor die ene leerling?
[1] ‘Decreet betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften’
REFERENTIES
ABC of the Flemish Parliament ACT on SEN. (2015). Geraadpleegd van http://www.ond.vlaanderen.be/specifieke%2Donderwijsbehoeften/English/AB…
Adite Scholengroep 12. (z.d.). Functiebeschrijving - zorgcoördinator.
Baarda, B., Bakker, E., Fischer, T., Julsing, M., de Goede, M., Peters, V., & van der Velden, T. (2013). Basisboek Kwalitatief onderzoek (Derde druk). Groningen/Houten: Noordhoff.
Beltman, H. (2001). Buigen of barsten?: hoofdstukken uit de geschiedenis van de zorg aan mensen met een verstandelijke handicap in Nederland 1945-2000. Groningen. Geraadpleegd van http://www.rug.nl/research/portal/publications/buigen-of-barsten(01c002…
Bergsma, M. (2003). Betrouwbaarheid en Validiteit van Kwalitatief georiënteerde Operational Audits. Den Haag.
Biesta, G. (2012). Goed onderwijs en de cultuur van het meten. Ethiek, politiek en democratie. Den Haag: Boom Lemma uitgevers.
Biesta, G. (2015). Het prachtige risico van onderwijs. Uitgeverij Phronese.
Blaton, L. (2008). Geschiedenis van het Steunpunt GOK. Geraadpleegd van http://www.steunpuntgok.be/over_steunpunt_gelijke_onderwijskansen/gesch…
Boeije, H., ’t Hart, H., & Hox, J. (2009). Onderzoeksmethoden (8ste, gehele druk). Amsterdam: Boom onderwijs.
Broekaert, E. (1997). Theoretische orthopedagogiek. In Orthopedagogiek en maatschappij (Vijfde druk). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.
Broekaert, E., Van Hove, G., Bayliss, P., & Franky, D. (2004). The search for an integrated paradigm of care models for people with handicaps, disabilities and behavioural disorders at the Department of Orthopedagogy of Ghent University. Education and Training in Developmental Disabilities, 39(3), 206–216.
Callens, M., Noppe, J., & Vanderleyden, L. (2011). De sociale staat van Vlaanderen 2011. Lommel. Geraadpleegd van http://www4dar.vlaanderen.be/sites/svr/afbeeldingennieuwtjes/algemeen/b…
Cowne, E. (2005). What do special educational needs coordinators think they do? Support for Learning, 20(2), 61 – 68.
Davies, B., & Gannon, S. (2009). Pedagogical Encounters. New York: Peter Lang.
De Balie. (2015). Mijn idee voor onderwijs: met Gert Biesta. Geraadpleegd van https://vimeo.com/124865120
De Persgroep Publishing. (2016). M-decreet zorgt niet voor revolutie.
De Schauwer, E., & Van de Putte, I. (2016). Inclusive education in Flemish education, a country with a long history of segregation.
De Wit, K., Van Petegem, P., & De Maeyer, S. (2000). Gelijke kansen in het Vlaamse Onderwijs: Het beleid inzake kansengelijkheid. Leuven - Apeldoorn: Garant.
Done, E., Murphy, M., & Bedford, C. (2016). Change management and the SENCo role: developing key performance indicators of inclusivity. Support for Learning, 31(1), 13 – 26.
Edyburn, D. L. (2005). Universal design for learning. Special Education Technology Practice, 7(5), 16 – 22.
Foreman, P. (2000). Managing special needs in mainstream schools: The role of the SENCO. Journal of Intellectual & Developmental Disability, 25(1), 80.
Gabel, S., & Peters, S. (2004). Presage of a paradigm shift? Beyond the social model of disability toward resistance theories of disability. Disability & Society, 19(6).
Geeroms, E., & Meesens, M. (2014). Waar is de zorgcoördinator? Kwalitatief onderzoek naar de positie van de zorgcoördinator in de Vlaamse basisscholen. Universiteit Gent. Geraadpleegd van http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/165/755/RUG01-002165755_2014_0001…
Go! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap. (2015). M-decreet survival guide. Brussel.
Goodley, D., & Van Hove, G. (2005). Another Disability Studies Reader. Antwerpen: Garant.
GRIP vzw. (z.d.). Het VN-Verdrag twee jaar na ratificatie. Geraadpleegd van http://www.gripvzw.be/vn-verdrag/497-het-vn-verdrag-twee-jaar-na-ratifi…
Groenez, S., Nicaise, I., & De Rick, K. (2009). De ongelijke weg door het onderwijs. In L. Vanderleyden, M. Callens, & J. Noppe (Red.), De sociale staat van Vlaanderen 2009. Sint-Niklaas: Drukkerij Room.
kabinet Vlaams minister van Onderwijs. (2015). Het ABC van het M-decreet - maatregelen specifieke onderwijsbehoeften. Geraadpleegd van http://onderwijs.vlaanderen.be/nl/het-abc-van-het-m-decreet-maatregelen…
Maes, B., Bruyninckx, W., & Goffart, K. (2003). Trajectbegeleiding voor personen met een handicap. Leuven: Acco.
Martens, R. (2014). Neoliberaal onderwijsbeleid. OnderwijsInnovatie, (1), 12 – 14.
Massimiliano, S. (2013). Hoe neoliberaal is het Europees onderwijsbeleid? Geraadpleegd van https://globalkib.wordpress.com/2013/09/20/hoe-neoliberaal-is-het-europ…
Meijer, W. (2004). Averechtse uitwerkingen en ongewenste neveneffecten van de zorgstructuur. Dilemma’s in de leerlingenbegeleiding van het basisonderwijs. Caleidoscoop, 16:5(2), pg 2–5. Geraadpleegd van www.caleidoscoop.be/library/132/.../jg16_5_02-20090316-2302.pdf
Meyrick, J. (2006). What is Good Qualitative Reseach? Journal of Health Psychology, 11(5), 799 – 808.
Migchelbrink, F. (2006). Praktijkgericht onderzoek in zorg en welzijn (Elfde druk). Amsterdam: SWP.
NESSE. (2012). Education and Disability/Special Needs. Policies and practices in education, training and emploment for students with disabilities and special educational needs in the EU. Geraadpleegd van http://www.nesse.fr/nesse/activities/reports/activities/reports/disabil…
Nicaise, I. (2008). Gelijke kansen op school: wie wordt er slechter van? De Gids op Maatschappelijk Gebied, (10), 5 – 13. Geraadpleegd van http://beweging.net/images/GMG/2008/Andere/gelijke_kansen_op_school.pdf
OECD. (2013). PISA 2012 Results: Excellence Through Equity: Giving Every Student the Chance to Succeed (Volume II). Compare: A Journal of Comparative and International Education. OECD Publishing. doi:10.1080/03057920500033571
Onderwijs maak je samen. (2016). Prikkelende posters. Geraadpleegd van https://www.onderwijsmaakjesamen.nl/pp/
Onderwijs Vlaanderen. (z.d.-a). Afstemming zorgcoördinatie en CLB. Geraadpleegd van http://www.ond.vlaanderen.be/clb/Documenten/CLB-medewerker/Afstemming_z…
Onderwijs Vlaanderen. (z.d.-b). Gelijke Onderwijskansen (GOK). Geraadpleegd van http://www.ond.vlaanderen.be/clb/CLB-medewerker/GOK.htm
Onderwijs Vlaanderen. (2015a). 2014 - 2015 Aantal leerlingen in het Nederlandstalig basisonderwijs naar fusiegemeente (hoofdzetel), onderwijsniveau en -soort, soort inrichtende macht en geslacht.
Onderwijs Vlaanderen. (2015b). 2014 - 2015 Aantal leerlingen in het Nederlandstalig secundair onderwijs naar fusiegemeente (hoofdzetel), graad, leerjaar, onderwijsvorm, onderwijsstelsel, soort inrichtende macht en geslacht.
Onderwijs Vlaanderen. (2015c). Gelijke onderwijskansen. Geraadpleegd van http://www.ond.vlaanderen.be/gok/
Onderwijs Vlaanderen. (2016). Grote lijnen van het M-decreet.
Onderwijskiezer.be. (2016). Zorgleerkracht - zorgcoördinator. Geraadpleegd van https://www.onderwijskiezer.be/v2/beroepen/beroep_detail.php?beroep=1479
Pameijer, N., van Beukering, T., de Lange, S., Schulpen, Y., & van de Veire, H. (2010). Handelingsgericht werken in de klas. De leerkracht doet ertoe! Leuven: Acco.
Poesen-vandeputte, M., Nicaise, I., Stevens, E., De Fraine, B., Van Praag, L., D’hondt, F., … Verhaeghe, J. (2012). Tien jaar GOK-decreet: Balans van het evaluatieonderzoek van het gelijke onderwijskansenbeleid in Vlaanderen. Leuven. Geraadpleegd van http://www.ond.vlaanderen.be/obpwo/projecten/2009/0905/0905_Beleidssame…
Prodiagnostiek. (2016). Zorgcontinuüm. Geraadpleegd van http://www.prodiagnostiek.be/?q=zorgcontinuüm
Ruelens, L., & Van Heddegem, I. (2003). De uitstroom naar het buitengewoon basisonderwijs: Gewikt en gewogen. In P. Mahieu et. al. (Red.), School en samenleving. Mechelen: Wolters Plantyn.
Schouws, N., & Sinke, H. (2007). De Zorgcoördinator: Een onmisbare schakel in de leerlingenzorg in het VO en MBO. Antwerpen - Apeldoorn: Garant. Geraadpleegd van https://books.google.be/books?id=RtGPl13U-BUC&pg=PA30&dq=zorgcoordinato…
Simmons, B., & Bayliss, P. (2007). The role of special schools for children with profound and multiple learning difficulties: is segregation always best? British Journal of Special Education, 34(1), 19 – 24. Geraadpleegd van http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1467-8578.2007.00449.x/epdf
United Nations. (2006). Convention on the Rights of Persons with Disabilities. Geraadpleegd van http://www.un.org/disabilities/convention/conventionfull.shtml
United Nations Educational Scientific and Cultural Organization. (1994). The Salamanca Statement and Framework for Action on Special Needs Education. Salamanca. Geraadpleegd van http://www.unesco.org/education/pdf/SALAMA_E.PDF
Van de Putte, I. (2008). De zorgcoördinator als ondersteuner van leraren in klassen met leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Balans: tijdschrift voor agogisch werk, jaargang 4(nr. 12), pg 2–4.
Van de Putte, I., & De Schauwer, E. (2015). Handelingsgericht werken: mag het een beetje meer zijn? Onderzoek naar handelingsgericht werken in het Vlaams basisonderwijs. Vlaams Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 34(3), 23 – 33.
Van de Putte, I., Roos, D., Vandevelde, S., De Windt, E., De Wilde, J., & Van den Abbeele, G. (2010). Klassewerk. het GOL(L)D-concept. Het Gericht Ondersteunen van Leraren in het Leren omgaan met Diversiteit in de klas. Gent: Academia Press.
Van de Putte, I., & Vandevelde, S. (z.d.). Van hulpvraag tot leervraag: GOL(L)D: het Gericht Ondersteunen van Leraren in het Leren Omgaan met Diversiteit.
Van de Putte, I., Vandevelde, S., Poppe, L., & De Schauwer, E. (2016). Onderwijs voor personen met specifieke onderwijsbehoeften.
Van Driessche, I. (2015). Positie van een school interne ondersteuner in het Vlaams basisonderwijs: Kwalitatief onderzoek naar de positie van een zorgcoördinator in het reguliere basisonderwijs en een orthopedagoog in het buitengewoon lager onderwijs type basisaanbod. Universiteit Gent. Geraadpleegd van http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/216/205/RUG01-002216205_2015_0001…
van Gennep, A. (2000). Emancipatie van de zwaksten in de samenleving: Over paradigma’s van verstandelijke handicap. Amsterdam: Uitgeverij Boom.
van Gennep, A., Van Hove, G., & Van Loon, J. (2003). Voor & Tegen: Vernieuwingen in de zorg voor mensen met een verstandelijke handicap. Antwerpen - Apeldoorn: Garant.
Van Hove, G. (1999). Het recht van alle kinderen: Inclusief onderwijs. Het perspectief van ouders en kinderen. Leuven: Acco.
Van Hove, G., & Claes, L. (Red.). (2011). Qualitative Research and Educational Sciences: A Reader about Useful Strategies and Tools. Gosport: Pearson Custom.
Van Petegem, P., & Imbrecht, I. (2008). Wegwijs in het Vlaamse onderwijs: Onderwijsorganisatie en -beleid in kaart gebracht. Mechelen: Plantyn.
Van Rompu, W., Mardulier, T., De Coninck, C., Van Beeumen, L., & Exter, E. (2007). Leerzorg in het onderwijs. Antwerpen - Apeldoorn: Garant.
van Zwieten, M., & Willems, D. (2004). Waardering van kwalitatief onderzoek. Huisarts en Wetenschap, 47(13), 38 – 43.
VCOV. (z.d.). M-decreet.
Verhaege, P. (2012a). De neoliberale waanzin: flexibel, efficiënt en... gestoord. Brussel: VUB Press.
Verhaege, P. (2012b). Inleveren voor of tegen het neoliberalisme. Gent. Geraadpleegd van http://www.skolo.org/IMG/pdf/LezingPaulVerhaeghe-Neoliberalisme1.pdf
Verhoeven, J., & Elchardus, M. (2000). Onderwijs een decennium Vlaamse autonomie. Uitgeverij Pelckmans.
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2002). Decreet betreffende gelijke onderwijskansen-I. Geraadpleegd van http://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=13298
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2016). Besluit van de Vlaamse regering betreffende de personeelsformatie in het gewoon basisonderwijs.
Vlaamse Onderwijsraad. (2003). Advies over zorgcoördinatie in het basisonderwijs. Geraadpleegd van http://www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/advies/rbo-adv005.pdf
VVKBAO. (2007). Model van functiebeschrijving voor het ambt van zorgcoördinator.
Wildeboer, T., & Franke, R. (2006). Inclusief onderwijs: Waar komt inclusief denken vandaan? Tijdschrift voor Inclusief Onderwijs, 1–4. Geraadpleegd van http://www.skoposschijndel.nl/index.php?page=file&id=107
Wuyts, B. (1997). Historische schets van de maatschappelijke positie van mensen met een handicap in de West-Europese samenleving. In Orthopedagogiek en maatschappij (Vijfde druk). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.
Wuyts, B. (2001). Beeldvorming en participatie van mensen met een handicap: een historisch perspectief in de West-Europese samenleving. Ethiek & Maatschappij, 4, 7–28. Geraadpleegd van http://www.ethiekenmaatschappij.ugent.be/wp-content/uploads/2012/07/EM_…