Waarom het criterium van markttoegang ervoor zorgt dat u uw Schotse whisky aan een zo voordelig mogelijke prijs kan aankopen…
Waarom het criterium van markttoegang ervoor zorgt dat u uw Schotse whisky aan een zo voordelig mogelijke prijs kan aankopen…
U wilt een aanhangwagen speciaal ontworpen voor uw motorfiets aankoppelen in Italië? U wilt waterskiën in Finland? U wilt uw Schotse Whisky liefst aan een zo voordelig mogelijke prijs aankopen? Gelukkig voor u hanteert het Hof van Justitie van de Europese Unie nu het criterium van markttoegang.
Inleiding
Een van de belangrijke realisaties van de Europese Unie betreft de interne markt, die is gebaseerd op de vier vrijheden: vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal.1 Het principe van vrij verkeer van goederen wordt gewaarborgd in het Verdrag van de Werking van de Europese Unie (VWEU) en is gebaseerd op enerzijds de douane-unie en anderzijds het verbod op kwantitatieve beperkingen en maatregelen van gelijke werking.2
In tegenstelling tot kwantitatieve beperkingen komen maatregelen van gelijke werking nog veelvuldig voor. Zo zijn aanhangwagens voor motorfietsen in Italië niet verboden, u mag ze alleen niet koppelen aan uw motorfiets.3 En waterskiën in Finland is toegelaten op alle aangeduide waterwegen, alleen is er geen enkele waterweg aangeduid.4 Voor uw Schotse Whisky wilt de Britse regering een minimum prijs per eenheid opleggen5, maar dan verliest u uw prijsvoordeel door de import. Het spreekt voor zich dat dit de vrije circulatie van de goederen niet ten goede komt.
Het Hof van Justitie van de Europese Unie biedt hiervoor een oplossing door middel van het criterium van markttoegang. Alle maatregelen die de toegang tot de markt belemmeren zijn te beschouwen als maatregelen van gelijke werking.
Maatregelen van gelijke werking
Artikel 34 VWEU verbiedt alle kwantitatieve beperkingen (bv. quota’s) en maatregelen van gelijke werking tussen de lidstaten. Omdat er geen definitie van het begrip ‘maatregelen van gelijke werking’ in het Verdrag staat, moeten we kijken naar de invulling die het Hof van Justitie in zijn rechtspraak hieraan gegeven heeft.
Ten eerste is er het arrest Dassonville6 dat stelt dat “iedere handelsregeling der Lid-Staten die de intracommunautaire handel al dan niet rechtstreeks, daadwerkelijk of potentieel, kan belemmeren” als een maatregel van gelijke werking te beschouwen valt. Deze formule omvat met andere woorden direct en indirect discriminerende maatregelen, tenzij artikel 36 VWEU hen een rechtvaardigingsgrond biedt. Verder bouwend op het voorbeeld van de aanhangwagen voor de motorfiets, een maatregel die bepaalt dat enkel aanhangwagens die in Italië worden geproduceerd mogen gekoppeld worden aan een motorfiets is bijvoorbeeld een discriminerende maatregel.
Ten tweede is er het arrest Cassis de Dijon7 dat stelt dat ook maatregelen die zonder onderscheid van toepassing zijn, maatregelen van gelijke werking kunnen zijn. Het Hof plaatste productvereisten hiermee binnen de werkingssfeer van artikel 34 VWEU, tenzij zij objectief gerechtvaardigd kunnen worden, hetzij door een in artikel 36 VWEU aangevoerde rechtvaardigingsgrond (bv. openbare orde), hetzij door dwingende eisen van algemeen belang (bv. bescherming van de verkeersveiligheid). Stel nu dat de maatregel vereist dat alle aanhangwagens voor motorfietsen oranje moeten zijn en dat die regel geldt zowel voor in Italië als in andere lidstaten geproduceerde aanhangwagens. Dat is een voorbeeld van een maatregel die zonder onderscheid van toepassing is en tevens een productvereiste waardoor die binnen de werkingssfeer van artikel 34 VWEU valt.
Ten derde is er het arrest Keck & Mithouard.8 Dit arrest heeft in belangrijke mate de begripsinvulling bepaald van maatregelen van gelijke werking. Aangezien Cassis de Dijon ons heeft achtergelaten met een heel ruime werkingssfeer van artikel 34 VWEU, heeft het Hof in Keck & Mithouard geprobeerd deze wat in te dijken door de categorie ‘bepaalde verkoopmodaliteiten’ eruit te halen. Dit gebeurt aan de hand van de Keck-criteria: als een maatregel van toepassing is op alle marktdeelnemers die activiteiten ontplooien op het grondgebied én de maatregel heeft dezelfde invloed zowel rechtens als in feite op nationale en uit andere lidstaten afkomstige producten, dan valt de maatregel buiten het toepassingsgebied van artikel 34 VWEU. Als bijvoorbeeld de aanhangwagens enkel in een gespecialiseerde zaak mogen verkocht worden die aan bepaalde vereisten moet voldoen en dit heeft tot gevolg dat er een verschillende invloed is op de aanhangwagens die in Italië geproduceerd zijn en die afkomstig uit andere lidstaten, dan zal die maatregel nog steeds binnen de werkingssfeer van artikel 34 VWEU vallen.
Criterium van markttoegang
Echter, bovenstaande maatregelen waren niet aan de orde in de zaak Commissie t. Italië, de zaak die een mijlpaal vormde voor het criterium van markttoegang. Het feit dat u een aanhangwagen mag aankopen maar niet mag aankoppelen aan uw motorfiets om op de Italiaanse wegen te rijden, komt in essentie neer op een gebruiksverbod. Aangezien dit noch een productvereiste, noch een verkoopmodaliteit is, was het noodzakelijk dat het Hof na zijn opsomming van vaste rechtspraak met een andere aanpak tot een economisch verantwoord resultaat kwam. Het criterium van markttoegang dat toetst of de toegang tot de markt door een dergelijke maatregel belemmerd wordt, bood hiervoor een duidelijke oplossing.
Conclusie
Om nu terug te komen op uw Schotse whisky, wanneer die maatregel wordt getoetst aan het criterium van markttoegang, dan leidt dit evident tot een belemmering waartegen artikel 34 VWEU zich verzet. Dankzij dit criterium is het mogelijk om te komen tot een rechtspraak die de economische realiteit mee in overweging neemt, wat niet alleen bijdraagt aan het behoud en de goede werking van de interne markt, maar eveneens aan de rechtszekerheid.
1 Art. 26.2 VWEU.
2 Art. 28 VWEU.
3 Arrest Commissie t. Italië, C-110/05, EU:C:2009:66.
4 Arrest Åklagaren t. Percy Mickelsson en Joakim Roos, C-142/05, EU:C:2009:336.
5 Arrest Scotch Whisky Association e.a. t. Lord Advocate, Advocate General for Scotland, C-333/14, EU:C:2015:845.
6 Arrest Procureur du Roi t. Benoît en Gustave Dassonville, C-8/74, EU:C:1974:82.
7 Arrest Rewe-Zentral AG t. Bundesmonopolverwaltung für Branntwein, C-120/78, EU:C:1979:42.
8 Arrest Strafzaak tegen Bernard Keck en Daniel Mithouard, gevoegde zaken C-267/91 en C-268/91, EU:C:1993:905.
Bibliografie
Bibliografie
Ia. Akten van de instellingen van de Europese Unie
Verdragen
Verdrag van Rome tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap van 25 maart 1957, beschikbaar op http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?qid=1460796278371&uri=CE….
Europese Akte, ondertekend op 17 februari 1986 te Luxemburg en op 28 februari 1986 te Den Haag, PB L 169 van 29 juni 1987.
Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap van 13 december 2007, PB C 306 van 17 december 2007.
Geconsolideerde versie van het Verdrag betreffende de Europese Unie, PB C 326 van 26 oktober 2012.
Geconsolideerde versie van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie, PB C 326 van 26 oktober 2012.
Secundaire regelgeving
Richtlijn 70/50/EEG van de Commissie van 22 december 1969 gebaseerd op de bepalingen van artikel 33, lid 7, houdende opheffing van de maatregelen van gelijke werking als kwantitatieve invoerbeperkingen, niet bedoeld in andere krachtens het EEG-Verdrag vastgestelde bepalingen, PB L 13 van 19 januari 1970, 29-31.
Richtlijn 2006/123/EG van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2006 betreffende diensten op de interne markt, PB L 376 van 27 december 2006, 36-68.
Mededelingen van de Europese Commissie
Mededeling van de Commissie over de gevolgen die uit het arrest van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen van 20 februari 1979 in de zaak 120/78 zijn te trekken (“Cassis de Dijon”), PB C 256/2 van 3 oktober 1980.
Mededeling van de Commissie aan de Raad en het Europees Parlement over de wederzijdse erkenning in het kader van de follow-up van het actieprogramma voor de interne markt, 16 juni 1999, COM (1999)299.
Ib. Akten van de internationale instellingen
General Agreement on Tariffs and Trade, Geneva, 30 October 1947, United Nations Treaty Series, vol. 55, I-814.
II. Rechtspraak
Arrest Riseria Luigi Geddo t. Ente Nazionale Risi, C-2/73, EU:C:1973:89.
Arrest Procureur du Roi t. Benoît en Gustave Dassonville, C-8/74, EU:C:1974:82.
Arrest Johannes Henricus Maria van Binsbergen t. Bestuur van de Bedrijfsvereniging voor de Metaalnijverheid, C-33/74, EU:C:1974:131.
Arrest Rewe-Zentral AG t. Bundesmonopolverwaltung für Branntwein, C-120/78, EU:C:1979:42.
Arrest Strafzaak t. Sandoz BV, C-174/82, EU:C:1983:213.
Arrest Strafzaken t. Jan van de Haar en Kaveka de Meern BV, gevoegde zaken C-177 en 178/82, EU:C:1984:144.
Conclusie in Torfaen Borough Council t. B & Q plc., C-145/88, EU:C:1989:279.
Arrest Torfaen Borough Council t. B & Q plc., C-145/88, EU:C:1989:593.
Arrest Corsica Ferries France t. Direction générale des douanes françaises, C-49/89, EU:C:1989:649.
Arrest Stichting Collectieve Antennevoorziening Gouda en anderen t. Commissariaat voor de Media, C-288/89, EU:C:1991:323.
Arrest Manfred Säger t. Dennemeyer & Co. Ltd, C-76/90, EU:C:1991:331.
Arrest Commissie van de Europese Gemeenschappen t. Koninkrijk België, C-2/90, EU:C:1992:310.
Arrest Stoke-on-trent and Norwich City Council t. B & Q plc., C-169/91, EU:C:1992:519.
Arrest Dieter Kraus t. Land Baden-Württemberg, C-19/92, EU:C:1993:125.
Arrest Schutzverband gegen Unwesen in der Wirtschaft e.V. t. Yves Rocher GmbH, C-126/91, EU:C:1993:191.
Arrest Strafzaak t. Bernard Keck en Daniel Mithouard, gevoegde zaken C-267/91 en C-268/91, EU:C:1993:905.
Conclusie in Ruth Hünermund e.a. t. Landesapotheker Baden-Württemburg, C-292/92, EU:C:1993:863.
Arrest Ruth Hünermund e.a. t. Landesapotheker Baden-Württemburg, C-292/92, EU:C:1993:932.
Arrest Punto Casa SpA t. Sindaco del Comune di Capena en Comune di Capena en Promozioni Polivalenti Venete Soc. coop. arl (PPV) t. Sindaco del Comune di Torri di Quartesolo en Comune di Torri di Quartesolo, gevoegde zaken C-69/93 en C-258/93, EU:C:1994:226.
Arrest Strafzaak t. Matteo Peralta, C-379/92, EU:C:1994:296.
Arrest Raymond Vander Elst t. Office des migrations internationales, C-43/93, EU:C:1994:310.
Conclusie in Leclerc-Siplec t. TF1 Publicité SA, C-412/93, EU:C:1994:393.
Arrest Leclerc-Siplec t. TF1 Publicité SA, C-412/93, EU:C:1995:26. Arrest Alpine Investments BV t. Minister van Financiën, C-384/93, EU:C:1995:126.
Conclusie in Commissie t. Helleense Republiek, C-391/92, EU:C:1995:94.
Arrest Commissie t. Helleense Republiek, C-391/92, EU:C:1995:199.
Arrest DIP SpA t. Comune di Bassano del Grappa, LIDL Italia Srl t. Comune di Chioggia en Lingral Srl t. Comune di Chiogga, gevoegde zaken C-140/94, C-141/94 en C-142/94, EU:C:1995:330.
Arrest Reinhard Gebhard t. Consiglio dell'Ordine degli Avvocati e Procuratori di Milano, C-55/94, EU:C:1995:411.
Conclusie in Bosman, C-415/93, EU:C:1995:293.
Arrest Union royale belge des sociétés de football association ASBL t. Jean-Marc Bosman, Royal club liégeois SA t. Jean-Marc Bosman en anderen en Union des associations européennes de football (UEFA) t. Jean-Marc Bosman, C-415/93, EU:C:1995:463.
Arrest Strafzaak tegen Michel Guiot en Climatec SA, als burgerlijk aansprakelijke werkgever, C-272/94, EU:C:1996:147. Arrest Semeraro Casa Uno Srl e.a. t. Sindaco del Comune di Erbusco e.a., gevoegde zaken C-418/93, C-419/93, C-420/93, C-421/93, C-460/93, C-461/93, C-462/93, C-464/93, C-9/94, C-10/94, C-11/94, C-14/94, C-15/94, C-23/94, C-24/94 en C-332/94, EU:C:1996:242.
Arrest Reisebüro Broede t. Gerd Sandker, C-3/95, EU:C:1996:487.
Arrest Familiapress t. Heinrich Bauer Verlag, C-368/95, EU:C:1997:325.
Conclusie in De Agostini, C-34/95, EU:C:1997:333.
Arrest Konsumentombudsmannen (KO) t. De Agostini (Svenska) Förlag AB en TV-Shop i Sverige AB, gevoegde zaken C-34/95, C-35/95 en C-36/95, EU:C:1997:344.
Arrest Société civile immobilière Parodi t. Banque H. Albert de Bary et Cie, C-222/95, EU:C:1997:345.
Arrest Corsica Ferries France t. Gruppo Antichi Ormeggiatori del Porto di Genova Coop. arl, Gruppo Ormeggiatori del Golfo di La Spezia Coop. arl, Ministero dei Trasporti e della Navigazione, C-266/96, EU:C:1998:306.
Arrest Commissie t. Frankrijk (Foie Gras), C-184/96, EU:C:1998:495.
Conclusie in Bluhme, C-67/97, EU:C:1998:294.
Arrest Strafzaak t. Ditlev Bluhme, C-67/97, EU:C:1998:584.
Arrest Strafzaken tegen Jean-Claude Arblade en Arblade & Fils SARL en Bernard Leloup, Serge Leloup en Sofrage SARL, gevoegde zaken C-369/96 en C-376/96, EU:C:1999:575.
Conclusie in Volker Graf tegen Filzmoser Maschinenbau GmbH, C-190/98, EU:C:1999:423.
Arrest Volker Graf tegen Filzmoser Maschinenbau GmbH, C-190/98, EU:C:2000:49.
Conclusie in Gourmet International, C-405/98, EU:C:2000:690.
Arrest Konsumentombudsmannen (KO) t. Gourmet International Products AB (GIP), C-405/98, EU:C:2001:135.
Arrest Commissie t. Spanje, C-12/00, EU:C:2003:21.
Arrest Deutscher Apothekerverband eV t. 0800 DocMorris NV en Jacques Waterval, C-322/01, EU:C:2003:664.
Arrest Herbert Karner Industrie-Auktionen GmbH t. Troostwijk GmbH, C-71/02, EU:C:2004:181.
Arrest CaixaBank France t. Ministère de l'Économie, des Finances et de l'Industrie, in aanwezigheid van: Banque fédérale des banques populaires e.a., C-442/02, EU:C:2004:586.
Arrest Commissie t. Bondsrepubliek Duitsland, C‑463/01, EU:C:2004:797.
Arrest Radlberger Getränkegesellschaft mbH & Co. en S. Spitz KG t. Land Baden-Württemberg, C‑309/02, EU:C:2004:799.
Arrest Viacom Outdoor Srl t. Giotto Immobilier SARL, C-134/03, EU:C:2005:94.
Arrest Mobistar NV t. Commune de Fléron, en Belgacom Mobile NV t. Gemeente Schaarbeek, gevoegde zaken C-544/03 en C-545/03, EU:C:2005:518.
Arrest Georg Schwarz t. Bürgermeister der Landeshauptstadt Salzburg, C-366/04, EU:C:2005:719.
Conclusie in Alfa Vita, gevoegde zaken C-158/04 en C-159/04, EU:C:2006:212.
Arrest Alfa Vita Vassilopoulos AE en Carrefour Marinopoulos AE t. Elliniko Dimosio en Nomarchiaki Aftodioikisi Ioanninon, gevoegde zaken C-158/04 en C-159/04, EU:C:2006:562.
Arrest Strafzaak t. Jan-Erik Anders Ahokainen en Mati Leppik, C-434/04, EU:C:2006:609.
Arrest Klas Rosengren e.a. t. Riksaklagaren, C-170/04, EU:C:2007:313.
Arrest Laval un Partneri Ltd tegen Svenska Byggnadsarbetareförbundet, Svenska Byggnadsarbetareförbundets avdelning 1, Byggettan en Svenska Elektrikerförbundet, C-341/05, EU:C:2007:809.
Arrest Commissie t. België, C-227/06, EU:C:2008:160.
Arrest Commissie van de Europese Gemeenschappen t. Portugese Republiek, C-265/06, EU:C:2008:210.
Arrest Commissie t. Luxemburg, C‑286/07, EU:C:2008:251.
Arrest Strafzaak tegen Lodewijk Gysbrechts en Santurel Inter BVBA, C-205/07, EU:C:2008:730.
Conclusie in Commissie t. Italië, C-110/05, EU:C:2006:646.
Arrest Commissie van de Europese Gemeenschappen t. Italiaanse Republiek, C-110/05, EU:C:2009:66.
Arrest Commissie t. Italië, C-518/06, EU:C:2009:270.
Conclusie in Mickelsson en Roos, C-142/05, EU:C:2006:782
Arrest Åklagaren t. Percy Mickelsson en Joakim Roos, C-142/05, EU:C:2009:336.
Arrest Ker-Optika bt t. ÀNTSZ Dél-dunántúli Regionális Intézete, C-108/09, EU:C:2010:725.
Arrest Philippe Bonnarde t. Agence de Services et de Paiement, C-443/10, EU:C:2011:641.
Arrest Commissie t. Republiek Oostenrijk, C-28/09, EU:C:2011:854.
Arrest Asociación para la Calidad de los Forjados (Ascafor) en Asociación de Importadores y Distribuidores de Acero para la Construcción (Asidac) t. Administración del Estado en anderen, C-484/10, EU:C:2012:113.
Arrest Asociación Nacional de Expendedores de Tabaco y Timbre (ANETT) t. Administración del Estado, C-456/10, EU:C:2012:241.
Arrest SC Volksbank România SA t. Autoritatea Naţională pentru Protecţia Consumatorilor – Comisariatul Judeţean pentru Protecţia Consumatorilor Călăraşi (CJPC), C-602/10, EU:C:2012:443.
Arrest Fra.bo SpA t. Deutsche Vereinigung des Gas‑ und Wasserfaches eV (DVGW) – Technisch‑Wissenschaftlicher Verein, C-171/11, EU:C:2012:453.
Arrest Commissie t. Litouwen, C-61/12, EU:C:2014:172.
Arrest Commissie t. Polen, C-639/11, EU:C:2014:173.
Arrest Commissie t. Spanje, C-428/12, EU:C:2014:218.
Arrest Ålands Vindkraft AB t. Energimyndigheten, C-573/12, EU:C:2014:2037.
Arrest “Vilniaus energija” UAB t. Lietuvos metrologijos inspekcijos Vilniaus apskrities skyrius, C-423/13, EU:C:2014:2186.
Conclusie in Scotch Whisky Association, C-333/14, EU:C:2015:527.
Arrest Valev Visnapuu t. Kihlakunnansyyttäjä, Suomen valtio – Tullihallitus, C-198/14, EU:C:2015:751.
Arrest Scotch Whisky Association, spiritsEUROPE, Comité de la Communauté économique européenne des Industries et du Commerce des Vins, Vins aromatisés, Vins mousseux, Vins de liqueur et autres Produits de la Vigne (CEEV) t. Lord Advocate, Advocate General for Scotland, C-333/14, EU:C:2015:845.
Arrest Canadian Oil Company Sweden AB, Anders Rantén t. Riksåklagar, C-472/14, EU:C:2016:171.
IIIa. Boeken
BARNARD, C. en SCOTT, J., The Law of the European Single Market, Oxford, Hart Publishing, 2002, 456 p.
BARNARD, C., The Substantive Law of the EU – The Four Freedoms, Oxford, Oxford University Press, 2013, 704 p.
BLUMANN, C. (ed.), Introduction au marché intérieur: libre circulation des marchandises, Brussel, Editions de l’Université Bruxelles, 2015, 542 p.
CHALMERS, D., DAVIES, G. en MONTI, G., European Union Law, Cambridge, Cambridge University Press, 2014, 1114 p.
JANSSENS, C., The Principle of Mutual Recognition in EU Law, Oxford, Oxford University Press, 2013, 358 p.
MADURO, M. P., We The Court: The European Court of Justice and the European Economic Constitution, Hart Publishing, Oxford, 1998, 208 p.
MICHEL, V., 1992-2012: 20 ans de marché intérieur – Le marché intérieur entre réalité et utopie, Brussel, Larcier, 2014, 194 p.
ORTINO, F., Basic Legal Instruments for the Liberalisation of Trade – A comparative analysis of EC and WTO Law, Oxford, Hart Publishing, 2004, 524 p.
ORTINO, F. en L. BARTELS, L., Regional Trade Agreements and the WTO, Oxford, Oxford University Press, 2006, 640 p.
REICH, N., NORDHAUSEN SCHOLES, A. en SCHOLES, J., Understanding EU Internal Market Law, Cambridge, Intersentia, 2015, 719 p.
TOTH, A.G., The Oxford Encyclopaedia of European Community Law – Volume II The Law of the Internal Market, Oxford/New York, Oxford University Press, 2005, 816 p.
WEISS, F. en KAUPA, C., European Union Internal Market Law, Cambridge, Cambridge University Press, 2014, 326 p.
IIIb. Bijdragen in boeken
DAVIES, G., “Is Mutual Recognition an Alternative to Harmonisation: Lessons on Trade and Tolerance of Diversity from the EU” in F. ORTINO en L. BARTELS (eds.), Regional Trade Agreements and the WTO, Oxford, Oxford University Press, 2006, 265-280.
DE BURCA, G., “Unpacking the Concept of Discrimination in EC and International Trade Law” in C. BARNARD en J. SCOTT (eds.), The Law of the European Single Market, Oxford, Hart Publishing, 2002, 181-195.
VAN HUFFEL, M., “The Legal Framework for Financial Services and the Internet” in N. N. SHUIBHNE (ed.), Regulating the Internal Market, Cheltenham, Edward Elgar Publishing Limited, 2006, 144-180.
IV. Tijdschriften
BARNARD, C., “Fitting the remaining pieces into the goods and persons jigsaw?”, E.L. Rev. 2001, 35-59.
BARNARD, C., “Case comment - Trailing a new approach to free movement of goods”, C.L.J. 2009, 288-290.
DE VRIES, S. A., “‘Goods revisited’ – nieuwe inzichten in de rechtspraak over het vrij verkeer van goederen”, NtEr 2009, 121-130.
ENCHELMAIER, S., “Moped Trailers, Mickelsson & Roos, and Gysbrechts: The ECJ’s case law on goods keeps on moving”, YEL 2010, 190-223.
ENCHELMAIER, S., “Alpine transport restrictions reconsidered: Commission v. Austria. Case C-28/09, Commission v. Republic of Austria (“Inntalautobahn No. 2”), Judgment of the Court (Grand Chamber) of 21 december 2011, nyr”, CML Rev. 2013, 183-202.
HATZOPOULOS, V., “Case C-384/93, Alpine Investments BV v. Minister van Financien, Judgment of 10 May 1995, nyr.”, CML Rev. 1995, 1425-1445.
JANSSON, M. en KALIMO, H., "De minimis meets ‘Market Access’: Transformation in the Substance—and the Syntax—of EU Free Movement Law?", CML Rev. 2014, 523-558.
KACZOROWSKA, A., “Gourmet can have its Keck and eat it!”, ELJ, 2004, 479-494.
LIANOS, I., “In memoriam Keck: The Reformation of the EU Law on the Free Movement of Goods”, E.L. Rev. 2015, 225-248.
MORTELMANS, K.J.M., “Towards convergence in the application of the rules on free movement and on competition?”, CML Rev. 2001, 613-649.
MORTELMANS, K.J.M., “De Keck-check”, NtEr 2005, 247-261. OLIVER, P. en ROTH, W.H., “The internal market and the four freedoms”, CML Rev. 2004, 407-441.
OLIVER, P., “Of Trailers and Jet Skis: Is the Case Law on Article 34 TFEU Hurtling in a New Direction?”, FORDHAM INT’L L. J., 2011, 1423-1471.
PECHO, P., “Good-Bye Keck?: A comment on the remarkable judgement in Commission v. Italy C-110/05.”, LIEI 2009, 257-272.
PRETE, L., “Of Motorcycle Trailers and Personal Watercrafts: the Battle over Keck”, LIEI 2008, 133-155.
REICH, N., “The “November Revolution” of the European Court of Justice: Keck, Meng and Audi Revisited”, CML Rev. 1994, 459-492.
SNELL, J., “The notion of market access: a concept or a slogan?”, CML Rev. 2010, 437-472.
SPAVENTA, E., “Leaving Keck behind? The free movement of goods after the rulings in Commission v. Italy and Mickelsson and Roos”, E.L. Rev. 2009, 914-932.
STEINER, J., “Drawing the line: uses and abuses of article 30 EEC”, CML Rev. 1992, 749-774.
STRAETMANS, G., “Case C-405/98, Konsumentombudsmannen (KO) v. Gourmet International Products AB (GIP), Judgement of the Court (Sixth Chamber) of 8 March 2001”, CML Rev. 2002, 1407-1421.
TONER, H., “Non-Discriminatory Obstacles to the Exercise of Treaty Rights – Articles 39, 43, 49, and 18 EC”, YEL 2004, 275-302.
TRYFONIDOU, A., “Was Keck a Half-baked Solution After All? Joined cases C-158–159/04, Alfa Vita Vassilopoulos AE, formerly Trofo Super-Markets AE v. Elliniko Dimosio and Nomarkhiaki Aftodiikisi Ioanninon; Carrefour Marinopoulos AE v. Elliniko Dimosio and Nomarkhiaki Aftodiikisi Ioanninon, judgment of 14 September 2006, n.y.r.” LIEI 2007, 167-182.
TRYFONIDOU, “Further steps on the road to convergence among the market freedoms”, E.L. Rev. 2010, 36-56.
VOLLEBREGT, E.R., “Het accent verschuift naar markttoegang”, NtEr 2001, 145-147.
WEATHERILL, S., “After Keck: Some thoughts on how to clarify the clarification”, CML Rev. 1996, 885-906.
WEATHERILL, S., “The road to ruin: “restrictions on use” and the circular lifecycle of Article 34 TFEU”, European Journal of Consumer Law 2012, 359-368.
WILSHER, D., “Does Keck discrimination make any sense? An assessment of the non-discrimination principle within the European Single Market”, E.L. Rev. 2008, 3-22.
V. Elektronische bronnen
http://ec.europa.eu/taxation_customs/40customs/customs_general_info/abo…, geraadpleegd op 4 mei 2016.
M. MACIEJEWSKI, “De interne markt: Algemene beginselen”, maart 2016, http://www.europarl.europa.eu/ftu/pdf/nl/FTU_3.1.1.pdf, geraadpleegd op 4 mei 2016.
Van Dale Woordenboek, http://www.vandale.nl/opzoeken?pattern=potentieel&lang=nn#.Vyymg0enf7w, geraadpleegd op 20 maart 2016.
Van Dale Woordenboek, http://www.vandale.nl/opzoeken?pattern=hypothetisch&lang=nn#.VyymqUenf7w, geraadpleegd op 20 maart 2016.
