Met zo'n drie zelfdodingen per dag zit Vlaanderen anderhalf keer boven het Europese gemiddelde. Bij de Vlaamse LGBT-gemeenschap (lesbian, gay, bisexual and transgender) zijn de cijfers nog schrijnender. Maar hoe komt het dat holebi's en transgenders vaker nadenken over zelfdoding en ook vaker een zelfmoordpoging ondernemen? Wat zijn de factoren die hen kwetsbaarder maken voor het ontwikkelen van die suïcidale gedachten en gedrag? De resultaten van dit onderzoek zullen dienen als basis voor beleidsaanbevelingen in het Vlaamse suïcidepreventiebeleid.
Internationaal onderzoek toont aan dat holebi’s en/of transgenderpersonen kwetsbaar zijn voor suïcidaal gedrag. Vandaar dat het Vlaams Actieplan SuïcidePreventie (2012-2020) verwijst naar holebi's en transgenders als een bijzondere aandachtsgroep. In het academiejaar van 2015-2016 vond een onderzoek plaats aan de Universiteit Gent dat onderzocht wat de Vlaamse LGBT-populatie aanzet tot het ondernemen van een suïcidepoging. Vanuit voorgaande onderzoeken blijkt er nog een groot te kort te zijn aan identificatie van risico- en beschermende factoren bij deze specifieke doelgroep. In dit onderzoek werd getracht deze nood in te vullen.
Vanuit de resultaten van dit onderzoek kan worden besloten dat ruim een vijfde van de deelnemende Vlaamse holebi's (22%) reeds één of meerdere zelfmoordpogingen heeft ondernomen doorheen het leven. Bij de transgenderpersonen werd tot twee vijfde (38,7%) geconfronteerd met deze problematiek.
Om zoveel mogelijk participanten te engageren om deel te nemen werd een heuse promotiecampagne gelanceerd. Er werd onder andere een selfiecampagne opgericht waarbij bekende Vlamingen het onderzoek meer bekendheid boden. Deze promotiecampagne heeft geloond want in de periode van 1 september 2015 tot 29 februari 2016 namen 1.541 personen deel aan de studie.
Zeven verschillende onderwerpen kwamen aan bod zoals acceptatie; steun; homo- en/of transfobie; coping en het psychisch welbevinden, zodat een verscheidenheid aan data verzameld kon worden. Na het toepassen van de inclusiecriteria omvatte de steekproef 904 participanten. De holebigroep telde 656 participanten terwijl de transgendergroep uit 248 participanten bestond.
De resultaten tonen aan dat een passief reactiepatroon hanteren de opmerkelijkste risicofactor is op het ondernemen van één of meerdere zelfmoordpogingen bij holebi’s en/of transgenderpersonen. Een passief reactiepatroon wordt gekenmerkt door zich afhankelijk op te stellen en minder rekening te houden met de gevolgen van zijn of haar handelen. Wanneer passief gereageerd wordt hebben zowel holebi’s als transgenderpersonen anderhalf keer meer risico op het ondernemen van een suïcidepoging dan personen die hun problemen actief aanpakken.
Daarnaast is de reactie van de moeder op de geaardheid of genderidentiteit van hun kind ook een belangrijke risicofactor. Zo hebben holebi’s 2,5 keer en transgenderpersonen 5 keer meer kans op het ondernemen van een poging wanneer de moeder negatief reageert in vergelijking met personen waarvan hun moeder positief reageert.
Ten laatste hebben holebi's en/of transgenderpersonen die geconfronteerd worden met verschillende vormen van met homo- en/of transfobie meer risico op het ondernemen van een of meerdere zelfmoordpogingen doorheen het leven.
Tijdens de analyses werd extra aandacht gevestigd op eventuele geslachtsgebonden verschillen om in de toekomst gerichtere hulpverlening te kunnen bieden. Zo werden homo- en biseksuele mannen vergeleken met lesbische en biseksuele vrouwen. Ook bij transgenderpersonen werd nagegaan of er een geslachtsgebonden verschil te vinden was aan de hand van het geboortegeslacht. Uitgebreidere resultaten zijn steeds terug te vinden in het onderzoeksrapport.
Dankzij de verkregen informatie zijn nieuwe inzichten naar voren gekomen waarmee positieve evoluties te weeg gebracht kunnen worden in onze samenleving. Het bevorderen van constructieve copingvaardigheden is noodzakelijk om het psychisch welzijn te verbeteren. Verder is het onontbeerlijk om de maatschappij te sensibiliseren vanaf jonge leeftijd. De medewerking van scholen is hierbij cruciaal. Ten derde moet aandacht worden besteed aan een veilige omgeving. Aangezien er voor homofobie een strafverzwaring is voorzien, dient deze voor transfobie ook ingevoerd te worden. Daarnaast kunnen er ook protocols opgesteld worden over hoe holebi's en/of transgenderpersonen beschermd kunnen worden binnen een school- en/of werkomgeving. Ten slotte kan de overheid een ondersteunende rol op zich nemen om de geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen te bevorderen. LGBT-verenigingen zijn hierbij een essentiële hulp in het detecteren, opvangen en ondersteunen van kwetsbaren.
Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op de site www.zelfmoord1813.be
Agentschap Zorg en Gezondheid. (z.j. a). Evolutie van sterfte door zelfdoding. Opgeroepen op maart 31, 2016, van Agentschap Zorg en Gezondheid: http://www.zorg-en-gezondheid.be/evolutie-van-sterfte-door-zelfdoding
Agentschap Zorg en Gezondheid. (z.j. b). Sterfte door uitwendige doodsoorzaken (zoals suïcide en ongevallen). Opgeroepen op maart 30, 2016, van Agentschap zorg en gezondheid: http://www.zorg-en-gezondheid.be/sterfte-door-uitwendige-doodsoorzaken-…
Agentschap Zorg en Gezondheid. (z.j. c). Vlaanderen in Europa: Zelfdoding. Opgeroepen op 29 maart, 2016, van Agentschap Zorg en Gezondheid: http://www.vitalink.be/Cijfers/Sterftecijfers/Cijfers-oorzaken-van-ster…
Agentschap Zorg en Gezondheid. (z.j. d). Vlaams Actieplan Suïcidepreventie bis (2012-2020). Opgeroepen op maart 29, 2016, van Agentschap Zorg en Gezondheid: http://www.zorg-en-gezondheid.be/vlaams-actieplan-su%C3%AFcidepreventie…
Agentschap Zorg en Gezondheid. (z.j. e). Gezondheidsdoelstellingen. Opgeroepen op april 1, 2016 f, van Agentschap Zorg en Gezondheid: http://www.zorg-en-gezondheid.be/gezondheidsdoelstellingen
Agentschap Zorg en Gezondheid. (z.j. f). Gezondheidsdoelstelling zelfdoding. Opgeroepen op april 1, 2016, van Agentschap Zorg en Gezondheid: http://www.zorg-en-gezondheid.be/gezondheidsdoelstelling-zelfdoding
Agentschap Zorg en Gezondheid. (z.j. g). Evaluatie gezondheidsdoelstellingen zelfdoding en depressie via sterftecijfers. Opgeroepen op maart 29, 2016, van Agentschap Zorg en Gezondheid: http://www.vitalink.be/Cijfers/Ziekten/Depressies-en-zelfdoding/Evaluat…
Agentschap Zorg en Gezondheid, afdeling Informatie en Zorgberoepen. (2016). Kenmerken suïcidepogingen in Gent en Vlaanderen in 2014. Opgeroepen op maart 2016, van Agentschap Zorg en Gezondheid: http://www.zorg-en-gezondheid.be/Cijfers/
American Psychiatric Association. (2015, april 29). DSM-5 Whitepaper: Genderdysforie. Opgehaald van DSM-5 Boom Psychologie en Psychiatrie: http://www.dsm-5-nl.org/documenten/dsm_whitepaper_11_genderdysforie.pdf
Amnesty international. (2014). Lack of legal gender recognision for transgender people in Europe. United Kingdom: Amnesty International Ltd.
Auer, M. K., Höhne, N., Angeles Bazarra- Castro, M., Pfister, H., Fuss, J., Stalla, G. K., . . . Ising, M. (2013). Psychopathological profiles in transsexuals and the challenge of their special status among the sexes. PLoS ONE, 8(10), 1-8.
Baams, L., & Bos , H. (2014). Gendernonconformiteit, stigmatisering, en psychologisch welzijn van Nederlandse lesbische, homoseksuele, en biseksuele jongeren. Tijdshrift voor seksuologie , 86-94.
Baert, H., & Cockx, F. (2002). Expertenrapport: holebi's en een gelijkekansenbeleid: Verslag van een zoektocht naar toekomstige onderzoekspistes. Antwerpen/Leuven : Steunpunt Gelijkekansenbeleid UA-LUC/ K.U. Leuven - Centrum voor Sociale Pedagogiek.
Bambust, F., & Mills, K. (2013). Alles wat je altijd al wilde weten over holebi's maar nooit durfde te vragen. Brussel: Gelijke Kansen in Vlaanderen.
Bauer, G. R., & Scheim, A. I. (2014). Transgender People in Ontario, Canada: Statistics from the Trans PULSE Project to Inform Human Rights Policy. Ontario, Canada: Trans PULSE Project Team.
Beck, A. T., & Steer, R. A. (1991). Beck Scale for Suicide Ideation (BSS).
Borghs, J. (2015). Opvallen en opstaan: een gids voor slachtoffers van holebifoob en transfoob geweld. Vlaanderen: Cavaria.
Borghs, P. (2015). Holebipionier. Een geschiedenis van de holebi- en transgenderbeweging in Vlaanderen. . België: 't Verschil.
Bosmans, V. (2002). UCL: Utrechtse Copinglijst. Ugent, Oost- Vlaanderen, België. Opgehaald van http://www.bsw.ugent.be/VVGP/UCL.pdf
Brown, R. P., & Pinel, E. C. (2003). Stigma on my mind: Individual differences in the experience of stereotype threat. Journal of Experimental Social Psychology, 39, 626-633.
Calvete, E., Corral, S., & Estévez, A. (2008). Coping as a mediator and moderator between intimate partner viomence and symptoms of anxiety and depression. Violence against women, 14(8), 886-904.
Cavaria. (2011, september 11). Vlaamse holebi's en zelfmoord - Çavaria (holebifederatie) bezorgd om hoge cijfers. Opgeroepen op juli 10, 2015, van Holebi.Info: http://www.holebi.info/phpnews/kortnews.php?action=fullnews&id=9234#
Çavaria. (z.j.). Geschiedenis Çavaria. Opgeroepen op November 2015, van https://cavaria.be/geschiedenis-cavaria
Çavaria. (z.j.). Wat doet çavaria? Opgehaald van Çavaria, opkomen voor holebi's en transgenders: http://cavaria.be/wat-doet-cavaria
Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding. (2009). Federaal migratie centrum. Opgeroepen op Juli 18, 2015, van Discriminatie van holebi's: http://www.diversiteit.be/discriminatie-van-holebi%E2%80%99s
Clements- Nolle, K., Marx, R., & Katz, M. (2006). Attempted suicide among transgender persons: The influence of gender-based discrimination and victimization. Journal of Homosexuality, 51(3), 53-69.
Cox, N., Dewaele, A., Van Den Berghe, W., & Vincke, J. (2010). Minority‐specific determinants of mental well‐being among lesbian, gay, and bisexual youth. Journal of Applied Social Psychology., 153-166.
Cox, N., Dewaele, A., Van Houte, M., & Vicke, J. (2011). Stress-related growth, coming out, and internalized homonegativity in lesbian, gay, and bisexual youth. An examination of stress-related growth within the minority stress model. Journal of Homosexuality., 117-137.
D’Augelli, A. R., Grossman, A. H., & Starks, M. T. (2006). Childhood gender atypicality, victimization, and PTSD among lesbian, gay, and bisexual youth. Journal of Interpersonal Violence, 21(11), 1462-1482.
D’haese, L., Dewaele, A., & Van Houte, M. (2013). Geweld tegenover holebi's. Vlaanderen: Steunpunt Gelijkekansenbeleid.
De Cuypere, G., & Olyslager, F. (2009). Genderidentiteitsstoornissen: nieuwe visies en trends in de behandeling aan het UZGent. In Verslagen van het Centrum voor Genderstudies (UGent 18 ed., pp. 23-37). Gent: Academia Press.
De Cuypere, G., T'Sjoen, G., Beerten, R., Selvaggi, G., De Sutter, P., Hoebeke, P., . . . Robert, R. (2005). Sexual and Physical Health after Sex Reassignment Surgery. Archives of sexual behavior, 34(6), 679-690.
De Cuypere, G., Van Hemelrijck, M., Michel, A., Carael, B., Heylens, G., Rubens, R., . . . Monstrey, S. (2006). Prevalence and demography of transsexualism in Belgium. European Psychiatry 22 (3), 137-141.
De Graaf, R., Sandfort, G. T., & Ten Have, M. (2006). Suicidality and sexual oriëntation: differences between men and women in a general population- based sample from the Netherlands. Archives of sexual behavior.
De Graaf, R., Sandfort, T., & Ten Have, M. (2006, Juni 24). Suicidality and sexual oriëntation: differences between men and women in a general population- based sample from the Netherlands. Springer, 35, 253-262.
de Groot, M., de Keijser, J., & Steendam, M. (2009). Voorkom suïcide. Provincie Friesland: Leeuwarden.
Dewaele, A. (2006, Maart 11). Sociologische cijfers. Opgeroepen op Noveber 2015, van http://www.ipbsite.be/archief/homoseksualiteit/61-sociologischecijfers…
Dewaele, A., & Van Houtte , M. (2010). Zichtbaarheid- en discriminatiemanagement bij holebi-jongeren. Steunpunt Gelijkekansenbeleid (UA-UHasselt).
D'haese, L., & Dr. Dewaele, A. (2014). Geweld tegenover holebi's - II. Vlaanderen: Steunpunt Gelijkekansenbeleid.
Dhejne, C., Lichtenstein, P., Boman, M., Johansson, A. L., Langström, N., & Landén, M. (2011). Long-term follow-up of transsexual persons undergoing sex reassignment surgery: cohort study in Sweden. PLoS ONE, 6(2), 1-7.
Dhejne, C., Van Vlerken, R., Heylens, G., & Arcelus, J. (2016). Mental health and gender dysphoria: A review of the Literature. International review of psychiatry, 28(1), 44-57.
Dierckx, M., Mortelmans, D., Motmans, J., & T'Sjoen, G. (2015). Gezinnen in Transitie. Antwerpen: Steunpunt Gelijkekansenbeleid.
Dierckx, M., Motmans, J., Mortelmans, D., & T'Sjoen, G. (2016). Families in transition: A literatur review. International review of psychiatry, 28(1), 36-43.
Dumon, E., & Portzky, G. (2014). General Guidelines on Suicide Prevention. Gent: Euregenas- European Regions Enforcing Actions Against Suicide.
Eisenberg, M. E., & Resnick, M. D. (2006). Suicidality among Gay, Lesbian and Bisexual youth: The role of protective factors. Journal of Adolescent Health(39), 662–668. Opgeroepen op Februari 2016
Forceville, G. (2011). Preventie van zelfdoding. Pastorale Perspectieven, 150(1), 7-15.
FRA. (2014). Being trans in the European Union: comparative analysis of EU LGBT survey data. Luxembourg: European Union Agency for Fundamental Rights.
Galliher, R. V., Rostosky, S. S., & Hughes, H. K. (2004). School belonging, self-esteem, and depressive symptoms in adolescents: an examination of sex, sexual attraction status, and urbanicity. Journal of youth and adolescence, 33(3), 235-245.
Gibney, S., & McGovern, M. (2011). Social Support Networks And Mental Health: Evidence From Share. Journal of Epidemiology and Community Health, 65(1), doi:10.1136/jech.2011.142976g.21.
Gisle, L. (2014). Gezondheidsenquete 2013. Rapport 1: gezondheid en welzijn - 6. Geestelijke gezondheid. Brussel: WIV-ISP.
Grant, J. M., Mottet, L. A., Tanis, J., Herman, J. L., Harrison, J., & Keisling, M. (2010). National Transgender Discrimination Survey Report on health and health care. U.S.: National Center for Transgender Equality and the National Gay and Lesbian Task Force.
Haas, A. P., Eliason, M., Mays, V. M., Mathy, R. M., Cochran, S. D., D'Augelli, A. R., . . . Clayton, P. J. (2011). Suicide and Suicide Risk in Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender Populations: Review and recommendations. Journal of homosexuality, 58, 10-51.
Haas, A. P., Eliason, M., Mays, V. M., Mathy, R. M., Cochran, S. D., D'Augelli, A. R., . . . Reed, J. (2011). Suicide and suicide risk in lesbian, gay, bisexual, and transgender populations: review and recommendations. Journal of Homosexuality, 58(1), 10-51.
Haas, A. P., Rodgers, P. L., & Herman, J. L. (2014). Suicide attempts among Transgender and Gender Non- Conforming Adults: findings of the National Transgender Discrimination Survey. New York.
Hatzenbuehler, M. L. (2011). The social environment and suicide attempts in lesbian, gay and bisexual youth. American Academy of Pediatrics, 10.
Hawton, K., & van Heeringen, K. (2002). The international handbook f suicide and attemmpted suicide. Chichester: Willey.
Hawton, K., & van Heeringen, K. (2009). Suicide. The Lancet, 373, 1372-1381.
Heeringen, C. v., & Vincke, J. (2000). Suicidal acts and ideation in homosexual and bisexual young people: a study of prevalence and risk factors. Social Psychiatry and Psychiatric Epideiology. Social Psychiatry and Psychiatric Epideiology, 35, 494-499.
Hellman, R. E., & Klein, E. (2004). A program for lesbian, gay, bisexual, and transgender individuals with major mental illness. Journal of Gay & Lesbian Mental Health, 8(3), 67-82.
Herek , G. M. (2004). ). Beyond “homophobia”: Thinking about sexual stigma and prejudice in the twety-first century. Sexuality Reschearch and Social Policy, 6-24.
Heylens, G., Elaut, E., Kreukels, B. P., Paap, M. C., Cerwenka, S., Richter-Appelt, H., . . . De Cuypere, G. (2013). Psychiatric characteristics in transsexual individuals: multicenter study in four European countries. The British Journal of Psychiatry, doi:10.1192/bjp.bp.112.121954.
Hirschfeld, M. (1923). Die Intersexuelle Konstitution. In M. Hirschfeld, Jahrbuch für sexuelle Zwischentufen (23 ed., pp. 3-27).
IGVM. (2013). Interfederaal Actieplan tegen homofoob en transfoob geweld. Opgeroepen op November 2015, van http://igvm-iefh.belgium.be/sites/default/files/downloads/Interfederaal…
IGVM. (2014a). Wetgeving- wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van discriminatie tussen vrouwen en mannen. Opgehaald van Instituut voor gelijkheid van mannen en vrouwen: http://igvm-iefh.belgium.be/sites/default/files/downloads/Wet%2010mei07…
IGVM. (2014b). Wetgeving- Wet van 10 mei 2007 betreffende de transseksualiteit. Opgehaald van Instituut Voor de gelijkheid van vrouwen en mannen: http://igvm-iefh.belgium.be/sites/default/files/downloads/Wet%2010mei07…
IGVM. (2015). Transgenderpersonen in België die een wijziging van de officiële geslachtsvermelding aanvragen. Opgehaald van Instituut voor de gelijkheid van Vrouwen en Mannen: http://igvm-iefh.belgium.be/sites/default/files/trans_cijfers_rijksregi…
ILGA Europe. (2015). Annual review of thehuman rights situation of lesbian, gay, bisexual, trans and intersex people in Europe. Brussel: ILGA Europe .
Institute of Medicine. (2011). The health of lesbian, gay, bisexual and transgender people: building a foundation for better understanding. Washington DC: The National Academies Press.
Keuzenkamp, S. (2010). Steeds gewoner, nooit gewoon: Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
King, C., & Merchant, C. (2008). Social and interpersonal factors relating to adolescent suicidality: A review of the literature. Archives of Suicide Research, 12, 181-196.
King, M., Semlyen, J., See Tai, S., Killaspy, H., Osborn, D., Popelyuk, D., & Nazareth, I. (2008, Augustus 18). A systematic review of mental disorder, suicide, and deliberate self harm in lesbian, gay and bisexual people. Opgehaald van http://bmcpsychiatry.biomedcentral.com/articles/10.1186/1471-244X-8-70
Kreukels, B. P., Haraldsen, I. R., De Cuypere, G., Richter-Appelt, H., Gijs, L., & Cohen-Kettenis, P. T. (2010). A European network for the investigation of gender incongruence: The ENIGI initiative. European Psychiatry , doi:10.1016/j.eurpsy.2010.04.009.
Kuyper, L., & Wijsen, C. (2014). Gender Identities and Gender Dysphoria in the Netherlands. Archives of Sexual Behavior, 43, 377-385.
Lopez, A. D., Mathers, C. D., Ezzati, M., Jamison, D. T., & Murray, C. J. (2006). Global and reagional burden of disease and risk factors: Systematic analysis of population health data. The Lancet, 367, 1747-1757.
Maes, L., & Van Royen, P. (2012). Begrippenkader. In Y. Nuyens, & J. Mertens, Preventie en gezondheid in Vlaanderen doorgelicht (pp. 7-14). Mechelen: Hans Suijkerbuijk.
Mark L. Hatzenbuehler, P. (2011). The social environment and suicide attempts in lesbian, gay and bisexual youth. . New York : American Academy of Pediatrics .
Marshal, P. M., Diettz, J. L., Friedman, S. M., Stall, R., Smith, H., & McGinley, J. (2011, Augustus). Suicidality and depression disparities between sexual minority and heterosexual youth: a meta-analytic review. Journal of adolescent health, 49, 115-123.
Marshall, E., Claes, L., Bouman, W. P., Witcomb, G. L., & Arcelus, J. (2015). Non-suicidal self-injury and suicidality in trans people: A systematic review of literature. International Review of Psychiatry, doi: 10.3109/09540261.2015.1073143.
Mayfield, W. (2001). The development of an internalized homonegativity inventory for gay men. Journal of homosexuality, 41(2), 53-76.
Mays, V., & Cochran, S. (2001). Mental health correlates of perceived discrimination among lesbian, gay, and biseksual adults in the United States. Journal of Public Health, 91(11).
McCann, E., & Sharek, D. (2016). Mental Health Needs of People Who Identify as Transgender: A Review of the Literature. Archives of Psychiatric Nursing, 30, 280–285.
Meyer, I. H. (2003). Prejudice, social stress, and mental health in lesbian, gay, and Bisexual Populations: conceptual issues and research evidence. Psychol Bulletin., 674–697.
Moody, C., & Smith, N. (2013). Suicide Protective Factors Among Trans Adults. Arch Sex Behav, 42, 739-752.
Motmans, J., de Biolley, I., & Debunne, S. (2009). Leven als transgender in België: De sociale en juridische situatie van transgenderpersonen in kaart gebracht. Brussel: Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen.
Motmans, J., Ponnet, K., & De Cuypere, G. (2015). Sociodemographic Characteristics of Trans Persons in Belgium: A Secondary Data Analysis of Medical, State and Social Data. Archives of Sexual Behavior, 44, 1289-1299.
Motmans, J., T'Sjoen, G., & Meier, P. (2011). De levenskwaliteit van transgenderpersonen in Vlaanderen. Antwerpen: Steunpunt Gelijkekansenbeleid.
Motmans, J., T'Sjoen, G., & Meier, P. (2015). Geweldervaringen van transgenderpersonen in België. Antwerpen: Steunpunt Gelijke Kansenbeleid.
Mustanski, B., & Liu, R. T. (2012). Suicidal ideation and self-harm in lesbian, gay, bisexual and transgender youth. American Journal of Preventive Medicine, 42(3), 221-228.
Mutanski, B., & Liu, R. T. (2013). A longitudinal study of predictors of suicide attempts among lesbian, gay, bisexual and transgender youth. Archives of Sexual Behavior, 42, 437-448.
Nock, M. K., Borges, G., Bromet, E. J., Cha, C. B., Kessler, R. C., & Lee, S. (2008). Suicide and Suicidal Behavior. Epidemiol Rev., 30(1), 133-154.
Noppe, J. (2014). Vlaming toont twee gezichten tegenover holebiseksualiteit. Opgeroepen op November 2015, van http://www4dar.vlaanderen.be/sites/svr/Publicaties/Publicaties/webpubli…
Nordentoft, M. (2011). Crucial elements in suicide prevention strategies. Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry, 35, 848-853.
O'Connor, R. C., & Nock, M. K. (2014). The psychology of suicidal behaviour. The Lancet, Vol.1, 73-85.
Penedo, F. J., & Dahn, J. R. (2005). Exercise and well-being: A review of mental and physical health benefits associated with physical activity. Current Opinion in Psychiatry, 18, 189-193.
Perez-Brumer, A., Hatzenbuehler, M. L., Oldenburg, C. E., & Bockting, W. (2015). Individual- and Structural-Level Risk Factors for Suicide Attemts Among Transgender Adults. Behavioral Medicine, 41(3), 164-171.
Pinel, E. C. (1999). Stigma consciousness: the psychological legacy of social stereotypes. Journal of Personality and Social Psychology, 76(1), 114-128.
Portzky, G., & van Heeringen, K. (2009). Suïcidaal gedrag bij jongeren: Epidemiologie, risicofactoren en preventie. Tijdschrift voor jeugd- en kinderrechten., 293-303.
Portzky, G., van Autreve, S., & van Heeringen, K. (2010). Suïcidaal gedrag: Epidemiologie en risicofactoren. Huisarts Nu, 39, 12-34.
Portzky, M. (2015). Portzky’s Palliatieve Palletschaal. Hogrefe Uitgevers Amsterdam.
Reisner, S. L., Biello, K., Rosenberger, J. G., Austin, B. S., Haneuse, S., Perez-Brumer, A., . . . Mimiaga, M. J. (2014). Using a two-step method to measure transgender identitiy in Latin America/the Caribbean, Portugal and Spain. Arch Sex Behav, 43, 1503-1514.
Reisner, S., Vetters, R., Leclerc, M., Zaslow, S., Wolfrum, S., Shumer, D., & Mimiaga, M. (2015). Mental health of transgender youth in Care at an adolescent urban community health center: A matched retrospective cohort study. Journal of Adolescent Health, 56, 274-279.
Remafedi, G., French, S., Stroy, M., Resnick, M., & Blum, R. (1998). The relationship between Suicide Risk and Sexual Orientation: Results of a Population-Based study. American Journal of Public Health Vol. 88 No.1, 57-60.
Reynders, A., Scheerder, G., Molenberghs, G., & Van Audenhove, C. (2011). Rapport: Suïcide in Vlaanderen en Nederland Een verklaring vanuit sociaal cognitieve factoren en hulpzoekend gedrag. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven: Lucas.
Rieger, G., & Savin-Williams, R. C. (2012). Gender nonconformity, sexual orientation, and psychological well-being. Archives of Sexual Behavior., 41, 611-621.
Rosser, S. B., Bockting, W. O., Ross, M. W., Miner , M. H., & Coleman, E. (2008). The relationship between homosexuality, internalized homonegativity, and mental health in men who have sex with men. Journal of homosexuality, 185-203.
Rutgers Nisso Groep. (2006). Seksuele gezondheid in Nederland. In F. Bakker, & I. Vanwesenbeeck. Delft: Eburon.
Ryan, C., Huebner, D., Diaz, R. M., & Sanchez, J. (2009). Family rejection as a predictor of negative health outcomes in White and Latino LGB young adults. Pediatrics(123), 346-352.
Ryan, C., Russell, S. T., Huebner, D., Diaz, R., & Sanchez, J. (2010). Family acceptance in adolescence and the health of LGBT young adults. Journal of Child and Adolescent Psychiatric Nursing, 23(4), 205–213.
Sandfort, T. G., Melendez, R. M., & Diaz, R. M. (2007). Gender nonconformity, homophobia, and mental distress in Latino gay and bisexual men. Journal of Sex Research., 44(2), 181-189.
Schols, B. (2011). Zelfmoord in Vlaanderen. Borgerhoff en Lamberigts.
Schoonaker, M., Dumon, E., & Louckx, F. (2009). 'Welebi. Onderzoek naar het mentaal en sociaal welbevinden van lesbische en biseksuele meisjes.'. Vlaanderen: VUB in opdracht van Gelijke Kansen Vlaanderen.
Shively, M. G., & De Cecco, J. P. (1977). Components of sexual identity. Journal of Homoseksuality, 3(1), 41-48.
Skidmore, C. W., Linsenmeier, J. A., & Bailey, M. J. (2006). Gender nonconformity and psychological distress in lesbians and gay men. Archives of Sexual Behavior, 685-697.
Storsbergen, H. (2004). Psychische gezondheid en welbevinden van volwassen geadopteerden. Delft: Eburon.
Suominen, K., Isometsä, E., Suokas, J., Haukka, J., Achte, K., & Lonngvist, J. (2004). Completed suicide after a suicide attempt: a 37-year follow-up study. American Journal of Psychiatry, 161, 562-563.
Transgender Infopunt. (2013). Interseksualiteit. Opgeroepen op november 15, 2015, van Transgender Infopunt: http://transgenderinfo.be/m/identiteit/variaties/interseksualiteit/
Transgender Infopunt. (2015, januari 07). Record aantal nieuwe aanmeldingen. Opgehaald van Transgender Infopunt: http://transgenderinfo.be/record-aantal-nieuwe-aanmeldingen/
Van Caenegem, E., Wierckx, K., Elaut, E., Buysse, A., Dewaele, A., Van Nieuwerburgh, F., . . . T'Sjoen, G. (2015, July). Prevalence of Gender Nonconformity in Flanders, Belgium. Archives of Sexual Behaviour. doi:10.1007/s10508-014-0452-6
van de Grift, T. C., Cohen- Kettenis, P. T., Steensma, T. D., De Cuypere, G., Richter-Appelt, H., Haraldsen, I. R., . . . Kreukels, B. P. (2015). Body Satisfaction and Physical Appearance in Gender Dysphoria. Archives of sexual behavior, 1-11.
van Heeringen, C. (2001). The suicidal process and related concepts. Understanding suicidal behaviour : the process approach to research and treatment. Chichester: John Wiley & Sons.
van Heeringen, C. (2007). Biologische en genetische oorzaken van suïcidaal gedrag. In C. van Heeringen (Red.), Handboek Suïcidaal Gedrag (pp. 65-76). Utrecht: De Tijdstroom.
Van Royen, P., Maes, L., & Nuyens, Y. (2012). 2. Morfologie en beleid. In Y. Nuyens, & J. Mertens, Preventie en gezondheid in Vlaanderen doorgelicht (pp. 15-25). Mechelen: Hans Suijkerbuijk.
Vancayseele, N., van Landschoot, R., Portzky, G., & van Heeringen, C. (2014). De epidemiologie van suïcidepogingen in Vlaanderen. Opgehaald van Eenheid voor ZelfmoordOnderzoek: http://www.eenheidzelfmoordonderzoek.be/pdf/08122015-135440-Jaarverslag…
Vennix, P. (1999). Het NISSO onderzoek over travestie. Tijdschrift voor seksuologie, 23, pp. 17-27.
Vermissen, D., Dewaele, A., Meier, P., & Van Houte, M. (2011). Zzzip² studie: Onderzoek naar de levenskwaliteit van Vlaamse holebi's. Consortium Universiteit, Antwerpen en Universiteit Hasselt in samenwerking met Universiteit Gent. België: Steunpunt Gelijkekansenbeleid.
Viane, I. (2002). General Health Questionnaire. UGent, Oost-Vlaanderen, België. Opgehaald van http://www.bsw.ugent.be/VVGP/structuurfiche_GHQ.pdf
Vincke, J., Drs. Cox, N., Dr. Dewaele, A., & Drs. Vanden Berghe , W. (2008). Discriminatie van holebi's op de werkvloer: Over inkomensverschillen, sectorsegregatie en het ‘roze’ plafond. Universiteit Gent: Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding.
Vlaams Actieplan Suïcidepreventie II bis. (2012). Voorstel voor de gezondheidsdoelstelling' Preventie van zelfdoding' & Een Vlaams actieplan voor de preventie van zelfdoding 2012-2020. Opgeroepen op 2016, van https://www.zelfmoord1813.be/sites/default/files/Vlaams%20Actieplan%20S…
White Hughto, J. M., Reisner, S. L., & Pachankis, J. E. (2015). Transgender stigma and health: A critical review of stigma determinants, mechanisms, and interventions. Social Science & Medicine, 147, 222-231.
Whittle, S., Turner, L., Combs, R., & Rhodes, S. (2008, April). Transgender EuroStudy: Legal Survey and Focus on the Transgender Experience of Health Care. 49. Brussel, Belgium.
WHO Genomics Resource Center. (2015). Gender and Genetics: Genetic Components of Sex and Gender. Opgeroepen op december 2, 2015, van World Health Organisation: Genomics resource center: http://www.who.int/genomics/gender/en/index1.html
Witvrouwen, B., & Van Rossem, S. (2014, September 6). Suïcidepreventie bij holebi’s en transgenders. Cavaria en Centrum Geestelijke Gezondheidszorg.
World Health Organization . (2011, Mei 17). Stop discrimination against homosexual men and women. Europe.
WPATH. (2012). Standards of Care for the Health of Transsexual, Transgender and Gender Nonconfirming People.