Wat als reflux je stemplooien raakt?
- CamilleMailly
Je wil roepen naar je vriendin aan de overkant van de straat, maar je stem denkt daar helaas anders over. Ken je het begrip heesheid? Je stem klinkt onzuiver; alsof je de hele nacht niet hebt geslapen. Soms valt ze zelfs helemaal weg waardoor je tijdelijk niet meer kan praten. Heesheid heeft verschillende oorzaken en het kan inderdaad komen doordat je de hele nacht niet slaapt of te veel roept. Maar wat als reflux de boosdoener is? Reflux, wat is dat?
Denk even aan het woord Gaviscon. Denk vooral aan de reclamespot: Gaviscon verlicht brandend maagzuur en zure oprispingen. Laat deze twee fenomenen nu net symptomen van reflux zijn. Ik denk dat iedereen het wel kent. Je hebt net een heerlijke tas verse tomatensoep op en even later heb je een brandend gevoel ter hoogte van de borst. Niets om je zorgen over te maken want iedereen heeft het wel eens voor. Wat je op dat moment voelt is de maaginhoud die terugvloeit naar je slokdarm.
Het voedsel waar jij dagelijks zo van geniet, moet verteerd worden. Bij het slikken komt het in de slokdarm terecht. Die staat rechtstreeks in verbinding met je maag. In de maag zitten zure en niet-zure “ingrediënten” die instaan voor de vertering. Af en toe laat de maag een boertje en komen deze bestandsdelen in de slokdarm terecht. Dit is reflux. Ik zei al dat het geen probleem hoeft te zijn, maar het kan er bij een aantal personen wel een worden.
Dat probleem heet een stemprobleem. Zodra reflux terugvloeit tot in de keel, waar zich ook de stemplooien bevinden, ontstaat daar beschadiging. Allerlei vervelende symptomen zoals overmatige slijmen in de keel, hoesten, heesheid en het gevoel van een krop in de keel kunnen optreden. Tijd om naar de dokter te gaan. Die schrijft me wel een pilletje voor, toch?
Helaas is het helemaal niet zo eenvoudig. Heb je brandend maagzuur en zure oprispingen dan neem je een pilletje, zoals Gaviscon. Heb je stemklachten omwille van reflux dan is het voor de arts vaak moeilijk om de oorzaak van die stemklachten te vinden. Je hebt namelijk niet steeds bovenstaande typische refluxsymptomen. De arts besluit dan maar dat je stem ook niet getroffen is door reflux. Helaas is dat niet steeds het juiste besluit.
Deze bachelorproef maakt een einde aan de onzekerheid wat betreft de relatie tussen reflux en stem. Alle mogelijke relevante wetenschappelijke bronnen van de voorbije tien jaar werden erin verwerkt om op basis daarvan een aantal belangrijke besluiten te formuleren. Er werd een antwoord geformuleerd op tal van onderzoeksvragen zoals “Welke onderzoeken kunnen dit type reflux diagnosticeren?” en “Welke behandeling is doeltreffend?”. Deze bachelorproef biedt een duidelijk overzicht en geeft suggesties voor een volgend onderzoek.
Hoewel deze bachelorproef in eerste instantie bedoeld is voor logopedisten in het werkveld hebben we ook aan de patiënten gedacht. Er werd een patiëntgerichte website en folder opgemaakt waarin de belangrijkste informatie opgenomen is wat dit type reflux betreft.
Surf naar de website of lees de bachelorproef en laat reflux je stem niet in zijn macht hebben.
Website: http://www.arteveldehogeschool.be/ahsgezondheidszorg/logopedie/baps/ste…
Door Céline Ruysschaert
Bibliografie
Abou-Ismail, A., & Vaezi, M. (2011). Evaluation of patients with suspected laryngopharyngeal reflux: a practical approach. Current Gastroenterology Reports, 13 (3), 213-218. doi: 10.1007/s11894-011-0184-x
Alzubaidi, M., & Gabbard, S. (2015). GERD: diagnosing and treating the burn. Cleveland Clinic Journal of Medicine, 82 (10), 685-692. doi: 10.3949/ccjm.82a.14138
Arul, P., Vinoth, B., Alexander, T., Phansalkar, M., & Padhi, S. (2015). Correlation of Narrow Band Imaging Endoscopy and Histopathology in the Diagnosis of Nonerosive Reflux Disease. The Saudi Journal of Gastroenterology, 21 (5), 330-336. doi: http://dx.doi.org/10.4103%2F1319-3767.164205
Asaoka, D., Nagahara, A., Matsumoto, K., Hojo, M., & Watanabe, S. (2014). Current perspecitves on reflux laryngitis. Clinical journal of gastroenterology, 7(6), 471-475. doi: 10.1007/s12328- 014-0535-x
Aschktorab, H., Entezari, O., Nouraie, M., Dowlati, E., Frederick, W., Woods, A., ..., & Razjouyan, H. (2012). Helicobacter Pylori Protection against Reflux Esophagitis. Digestive Diseases and Sciences, 57 (11), 2924-2928. doi: 10.1007/s10620-012-2349-3
Bardhan, K., Strugala, V., & Dettmar, P. (2011, 9 september). Reflux Revisited: Advancing the Role of Pepsin. International Journal of Otolaryngology, 1-13. doi: 10.1155/2012/646901
Becher, A., & Dent, J. (2011). Systematic review: ageing and gastro-oesophageal reflux disease symptoms, oesophageal function and reflux oesophagitis. Alimentary Pharmacology and Therapeutics, 33 (4), 442-454. doi: 10.1111/j.1365-2036.2010.04542.x
Belafsky, P., & Rees, C. (2007). Identifying and managing laryngopharyngeal reflux. Hospital Physician, 27, 15-20. Geraadpleegd op 5 november 2015 via http://www.turner- white.com/memberfile.php?PubCode=hp_jul07_reflux.pdf
Belafsky, P., Postma, G., & Koufman, J. (2001). The Validity and Reliability of the Reflux Finding Score (RFS). The Laryngoscope, 111 (8), 1313-1317. doi: 10.1097/00005537-200108000- 00001
Belafsky, P., Postma, G., & Koufman, J. (2002). Validity and Reliability of the Reflux Symptom Index (RSI). Journal of Voice, 16 (2), 274-277. doi: 10.1016/S0892-1997(02)00097-8
Bonavina, L., Saino, G., Lipham, J., & Demeester, T. (2013). LINX Reflux Management System in chronic gastroesophageal reflux: a novel effective technology for restoring the natural barrier to reflux. Therapeutic Advances in Gastroenterolgoy, 6 (4), 261-268. doi: 10.1177/1756283X13486311
Bredenoord, A., & Smout, A. (2008). Therapieresistentie van gastro-oesofageale refluxklachten: zure reflux, niet-zure reflux of geen reflux. Nederlands Tijdschrift Geneeskunde, 152, 2548- 2552. Geraadpleegd op 30 maart 2015 via https://www.ntvg.nl/artikelen/therapieresistentie-van-gastro- oesofageale-refluxklachten- zure-reflux-niet-zure-reflux
Bredenoord, A., Pandolfino, J., & Smout, A. (2013). Gastro-oesophageal reflux disease. The Lancet , 381, 1933-1943. doi: 10.1016/S0140-6736(12)62171-0
Bredenoord, A., Tack, J., & Smout, A. (2010). Functiestoornissen van het maag-darmkanaal een geïllustreerde basisgids. Houten: Bohn Stafleu van Lochem.
Campagnolo, A. M., Priston, J., Thoen, R. H., Medeiros, T., & Assunção, A. R. (2014). Laryngopharyngeal Reflux: Diagnosis, treatment and latest research. International Archives of Otorhinolaryngology, 18, 184- 191. doi: 10.1055/s-0033-1352504
Centra Barrett Expert. (z.j.). Barrett Slokdarm. Geraadpleegd op 18 oktober 2015 via http://www.barrett.nl/?page_id=6
Chiers, C., D'hondt, M., & Schuddinck, N. (2013). Fysiologie van de larynx: de structuur van de stemplooi. In C. Chiers, M. D'hondt, & N. Schuddinck, Anatomie en fysiologie van stem-en spraakorganen [cursus] (p. 34). Gent: Arteveldehogeschool.
Cossentino, M., Mann, K., Armbruster, S., Lake, J., Maydonovitch, C., & Wong, R. (2012). Randomised clinical trial: the effect of baclofen in patients with gastro-oesophageal reflux - a randomised prospective study. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 35 (9), 1036- 1044. doi: 10.1111/j.1365- 2036.2012.05068.x
De Bodt, M., Guns, C., D'hondt, M., Vanderwegen, J., & Van Nuffelen, G. (2015). Dysfagie: Handboek voor de klinische praktijk. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
De Bodt, M., Heylen, L., Mertens, F., Vanderwegen, J., & Van de Heyning, P. (2008). Stemstoornissen: handboek voor de klinische praktijk. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
De Bodt, M., Heylen, L., Mertens, F., Vanderwegen, J., & Van de Heyning, P. (2015). Stemstoornissen: handboek voor de klinische praktijk. Antwerpen: Garant.
De Ru, V., Storm, E., & Rutten, M. (2009). Oesofagitis. In V. de Ru, E. Storm, & M. Rutten, Boekblok Verpleegkundig Vademecum (pp. 156-160). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
European Institute for Otorhinolaryngology. (2012). Laryngoscopie. Geraadpleegd op 14 november 2015 via http://www.neus-keel-oor.be/nl/nko/keel/onderzoeken/laryngoscopie/
Fass, R., Naliboff, B., Fass, S., Peleg, N., Wendel, C., Malagon, I., & Mayer, E. (2008). The effect of auditory stress on perception of intraesophageal acid in patients with gastroesophageal reflux disease. Gastroenterology, 134 (3), 696-705. doi: 10.1053/j.gastro.2007.12.010
Fass, R., Noelck, N., Willis, M., Navarro-Rodriguez, T., Wilson, K., Powers, J., & Barkmeier-Kraemer, J. (2010). The effect of esomeprazole 20 mg twice daily on acoustic and perception parameters of the voice in laryngopharyngeal reflux. Neurogastroenterology and motility, 22 (2), 134-141. doi: 10.1111/j.1365- 2982.2009.01392.x
Fock, K., Ang, T., Bee, L., & Lee, E. (2008). Proton Pump Inhibitors: do differences in pharmacokinetics translate into differences in clinical outcomes? Clinical Pharmacokinetics, 47 (1), 1-6. doi: 10.2165/00003088-200847010-00001
Ford, C. N. (2005). Evaluation and management of laryngopharyngeal reflux. The Journal of the American Medical Association, 294 (12), 1534-1540. doi: 10.1001/jama.294.12.1534
Grande, M., Sileri, P., Attinà , G., De Luca, E., Ciano, P., Ciangola, C., & Cadeddu, F. (2012). Nonerosive gastroesophageal reflux disease and mild degree of esophagitis : comparison of symptoms endoscopic, manometric and pH-metric patterns. World Journal of Surgical Oncology, 84 (10), 1-6. doi: 10.1186%2F1477-7819-10-84
Habermann, W., Schmid, C., Neumann, K., DeVaney, T., & Hammer, H. (2012). Reflux Symptom Index and Reflux Finding Score in Otolaryngologic Practice. Journal of voice, 26 (3), e123- e127. doi: 10.1016/j.jvoice.2011.02.004
Hendriks, R. (2013, oktober). De Helicobacter Pylori bacterie en je maag. Geraadpleegd op 20 oktober 2015 via http://www.optimalegezondheid.com/helicobacter-pylori-bacterie-en-je- maag
Hess, T., Hahn, E., & Konturek, P. (2009). BRAVO wireless 48-hour pH-metric system. Medical science monitor, 15 (1), RA17-21. Geraadpleegd op 6 december 2015 via http://www.medscimonit.com/download/index/idArt/869524
Hoppo, T., Sanz, A., Nason, K., Carroll, T., Rosen, C., Normolle, D., ..., & Jobe, B. (2012). How Much Pharyngeal Exposure is "Normal"? Normative Data For Laryngopharyngeal Reflux Events Using HypoFaryngeal Multichannel Intraluminal Impedance (HMII). Journal of Gastrointestinal Surgery, 16 (1), 16-25. doi: 10.1007/s11605-011-1741-1
Huizing, E., Snow, G., de Vries, M., Graamans, K., & Van de Heyning, P. (2007). Laryngoscopie. In E. Huizing, G. Snow, M. de Vries, K. Graamans, & P. Van de Heyning, Keel-neus-oorheelkunde en hoofd- halschirurgie (pp. 334-335). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Husson, J., & Ceuppens, P. (2013, mei). Een operatie aan de stemplooien. Geraadpleegd op 6 december 2015 via http://www.mariamiddelares.be/sites/default/files/folder_operatie_stemp…
Instituut voor Permanente Studie voor Apothekers. (z.j.). Hyperplasie, dysplasie, anaplasie, in situ tumor, invasieve tumor. Geraadpleegd op 5 december 2015 via http://www.farmamozaiek.be/farmamozaiek/?q=node/5015
Instituut voor Permanente Studie voor Apothekers. (z.j.). Maagzuursecretie. Geraadpleegd op 11 november 2015 via http://www.farmamozaiek.be/farmamozaiek/?q=node/1417
Jüngen, I., Tervoort, M., & Jochems, A. (2009). Voedsel en spijsvertering: oesofagus. In I. Jüngen, M. Tervoort, & A. Jochems, Medische fysiologie en anatomie (pp. 417-419). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Jetté, M., Gaumnitz, E., Birchall, M., Welham, N., & Thibeault, S. (2014). Correlation between reflux and multichannel intraluminal impedance pH monitoring in untreated volunteers. Laryngoscope, 124 (10), 2345-2351. doi: 10.1002/lary.24737
Jonasson, C., Wernersson, B., Hoff, D., & Hatlebakk, J. (2013). Validation of the GerdQ questionnaire for the diagnosis of gastro-oesophageal reflux disease. Alimentary Pharmacology and Therapeutics, 37 (5), 564-572. doi: 10.1111/apt.12204
Joniau, S., Bradshaw, A., Esterman, A., & Carney, A. (2007). Reflux and laryngitis: A systematic review. Otolaryngology-Head and Neck Surgery, 136, 686-692. doi: 10.1016/j.otohns.2006.12.004
Kahrilas, P., Talley, N., & Grover, S. (2013, 11 april). Patient information: Acid reflux (gastroesophageal reflux disease) in adult (Beyond the Basics). Geraadpleegd op 1 juni via www.uptodate.com/patients
Karamanolis, G., & Tutuian, R. (2013). Role of non-acid reflux in patients with non-erosive reflux disease. Annals of Gastroenterology, 26 (2), 100-103. Geraadpleegd op 9 november 2015 via http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3959947/
Katholieke Universiteit Leuven. (2009). Centrum voor Larynx-, Trachea & Hypopharynxreconstructie. Geraadpleegd op 14 november 2015 via http://www.kuleuven.be/cltr/nl/larynx/dir_laryn.htm
Kelchner, L., Horne, J., Lee, L., Klaben, B., Stemple, J., Adam, S., ..., & Levin, L. (2007). Reliability of Speech-language Pathologist and Otolaryngologist Ratings of Laryngeal Signs of Reflux in an Asymptomatic Population Using the Reflux Finding Score. Journal of Voice, 21 (1), 92-100. doi: 10.1016/j.jvoice.2005.09.004
Kim, H., Hong, S., Han, J., Seo, J., Hwang, K., Maeng, H., ..., & Lee, J. (2013). Specific movement of esophagus during transient lower esophageal sphincter relaxation in gastroesophageal reflux disease. Journal of Neurogastroenterology and motility, 19 (3), 332-337. doi: 10.5056/jnm.2013.19.3.332
Klinkenberg-Knol, E., & Böhmer-Morré, C. (2013). Dysfagie en gastro-oesofageale refluxziekte. In E. Mathus-Vliegen, & M. Numans, Het gastro-enterologie formularium (pp. 25-37). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Koufman, J. (2011). Low-Acid diet for Recalcitrant Laryngopharyngeal Reflux: Therapeutic Benefits and Their Implications. Annals of otology, rhinology & Laryngology, 120 (5), 281-287. doi: 10.1177/000348941112000501
Koufman, J. (1991). The otolaryngologic manifestations of gastroesophageal reflux disease (GERD): a clinical investigation of 225 patients using ambulatory 24-hour pH monitoring and an experimental investigation of the role of acid and pepsin in the development of laryngeal injury. Laryngocope, 101 (4), 1-78. Geraadpleegd op 9 december 2015 via http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1895864
Lam, P., Ng, M., Cheung, T., Wong, B., Tan, V., Fong, D., ..., & Wong, B. (2010). Rabeprazole is effective in treating in laryngopharyngeal reflux in a randomized placebo-controlled trial. Clinical gastroenterology and hepatology, 8 (9), 770-776. doi: 10.1016/j.cgh.2010.03.009
Langevin, S., Michaud, D., Marsit, C., Nelson, H., Birnbaum, A., Eliot, M., ..., & Kelsey, K. (2013). Gastric reflux is an independent risk factor for laryngopharyngeal carcinoma. Cancer Epidemiology biomarkers en prevention, 22 (6), 1061-1068. doi: 10.1158/1055-9965.EPI- 13-0183
Lebbe, E., Verstraete, J., Deklerck, J., & Maryn, Y. (2013). De invloed van intensiteit op akoustische stemkwaliteitsmetingen. Stem-, Spraak- en Taalpathologie, 18 (1), 1-8. Geraadpleegd op 3 februari 2016 via http://rjh.ub.rug.nl/index.php/sstp/article/view/10845/8413
Lee, H., Kim, B., Kim, D., Park, J., Shin, C., Lee, Y., ..., & Lee, S. (2015). Does Sedation Affect Examination Of Esophagogastric Junction During Upper Endoscopy. Yonsei Medical Journal, 56 (6), 1566-1571. doi: 10.3349%2Fymj.2015.56.6.1566
Lee, J., Lee, Y., Kim, S., Kwon, K., & Eun, Y. (2014). Changes in the Quality of Life of Patients With Laryngopharyngeal Reflux After Treatment. The Voice Foundation , 28 (4), 487-491. doi: 10.1016/j.jvoice.2013.12.015
Lidums, I., Lehmann, A., Checklin, H., Dent, J., & Holloway, R. (2000). Control of Transient Lower Esophageal Sphincter Relaxations and reflux by the GABA(B) agonist baclofen in normal subjects. Gastroenterology, 118 (1), 7-13. doi: 10.1016/S0016-5085(00)70408-2
Lindsley, D. (2006, 10 mei). Symposium over verband stress, stem en emotie. Campuskrant KU Leuven, 17 (12), p. 1. Geraadpleegd op 6 februari 2016 via http://nieuws.kuleuven.be/node/2130
Lukas, T. (2012, januari). Tabel zure en basische (alkalische) voedingsstoffen. Geraadpleegd op 17 december 2015 via http://www.scienceforlife.eu/tekst%20tabel%20zure%20en%20alkalische%20v… fen.htm
Maag Lever Darm Stichting. (z.j.). Wat is middenrifsbreuk? Geraadpleegd op 23 januari 2016 via http://www.mlds.nl/ziekten/middenrifsbreuk
Maag-Lever-Darm Stichting. (z.j.). Anti-refluxoperatie: tijdens de operatie. Geraadpleegd op 6 december 2015 via http://www.mlds.nl/operaties/26/anti-reflux-operatie/tijdens-de- operatie
Maertens, K., & de Jong, F. (2007). The Voice Handicap Index as a tool for assessment of the biopsychosocial impact of voice problems. B-ENT, 3 (2), 61-66. Geraadpleegd op 18 december 2015 via http://www.b-ent.be/articles/2007-3-2-061-Maertens.pdf
Mahieu, H., & Vanderwegen, J. (2007). Slikstoornissen en slokdarm. In E. Huizing, G. Snow, N. de Vries, K. Graamans, & P. Van de Heyning, Keel-neus-oorheelkunde en hoofd-halschirurgie (pp. 401-417). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Mainie, I., Tutuian, R., & Castell, D. (2008). Addition of a H2 receptor antagonist to PPI improves acid
control and decreases nocturnal acid breakthrough. Journal of clinical gastroenterology, 42 (6), 676-679. doi: 10.1097/MCG.0b013e31814a4e5c
Mandal, A. (2013, 23 september). De pathologie van de slokdarm van Barrett. Geraadpleegd op 18 oktober 2015 via http://www.news-medical.nl/health/Barretts-Esophagus-Pathology- (Dutch).aspx
Martinucci, I., de Bortoli, N., Giacchino, M., Bodini, G., Marabotto, E., Marchi, S., ..., & Savarino, E. (2014). Esophageal motility abnormalities in gastroesophageal reflux disease. Word Journal of GastroIntestinal Pharmacology and Therapeutics, 5 (2), 86-96. doi: 10.4292%2Fwjgpt.v5.i2.86
Martinucci, I., de Bortoli, N., Savarino, E., Nacci, A., Romeo, S., Bellini, M., ..., & Marchi, S. (2013). Optimal treatment of laryngopharyngeal reflux disease. Therapeutic Advances Chronic Disease, 4 (6), 287-301. doi: 10.1177%2F2040622313503485
McGlashan, J., Johnstone, L., Sykes, J., Strugala, V., & Dettmar, P. (2009). The value of a liquid alginate suspension (Gaviscon Advance) in the management of laryngopharyngeal reflux. European Archives of Oto-rhino-laryngology, 266 (2), 243-251. doi: 10.1007/s00405-008- 0708-7
Medicinfo. (2012, 2 april). H2-receptorantagonisten. Geraadpleegd op 5 februari 2016 via http://www.medicinfo.nl/%7B145C9F45-AD8C-418B-A172-6366D4C2DFEB%7D
Menard-Katcher, P., & Falk, G. (2013). Normal Aging and the Esophagus. In R. Shaker, B. Belafsky, G. Postma, & C. Easterling, Principles of Deglutition (pp. 287-293). New York: Springer New York.
Mi Song, E., Jung, H., & Jung, J. (2013). The Association Between Reflux Esophagitis and Psychosocial Stress. Digestive Diseases and Sciences, 58 (2), 471-477. doi: 10.1007/s10620- 012-2377-z
Moerman, M., & Mervillie, K. (2008). Chronische laryngitis en premaligne stadia. In H. Peters, Boekblok handboek stem-, spraak- en taalpathologie (pp. 509-523). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Muris, J., Mathus-Vliegen, E., & Voorn, T. (2007). Slik-en passagestoornissen. In W. Hameeteman, & J. Muris, Gastro-enterologie (pp. 14-15). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Ness-Jensen, E., Lindam, A., Lagergren, J., & Hveem, K. (2014). Tobacco smoking cessation and improved gastroesophageal reflux: a prospective population-based cohort study: the HUNT study. The American journal of Gastroenterology, 109 (2), 171-177. doi: 10.1038/ajg.2013.414
Nilsson, M., Johnsen, R., Ye, W., Hveem, K., & Lagergren, J. (2004). Lifestyle Related Risk Factors in the
aetiology of gastro-oesophageal reflux. Gut, 53 (12), 1730-1735. doi: 10.1136/gut.2004.043265
Nko Sint-Augustinus Antwerpen. (z.j.). Anatomie en fysiologie van de stem. Geraadpleegd op 1 februari
2016 via http://www.neus-keel-oor.be/nl/nko/stem/anatomie_fysiologie/
Ocak, E., Kubat, G., & Yorulmaz, I. (2015). Immunoserologic Pepsin Detection in the Saliva as a Non- Invasive Rapid Diagnostic Test for Laryngopharyngeal Reflux. Balkan Medical Journal, 32 (1), 46-50. doi: 10.5152/balkanmedj.2015.15824
Oridate, N., Mesuda, Y., Nishizawa, N., Mori, M., Furuta, Y., Takeda, H., & Fukuda, S. (2005). The prevalence of laryngeal pseudosulcus among Japanese patients with laryngopharyngeal reflux related symptoms. Auris Nasus Larynx, 32 (1), 39-42. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.anl.2004.11.015
Oridate, N., Tokashiki, R., Watanabe, Y., Taguchi, A., Kawamura, O., & Fujimoto, K. (2012). Endosopic Laryngeal Findings in Japanese Patients With Laryngopharyngeal Reflux Symptoms. International Journal of Otolaryngology, 1-4. doi: 10.1155/2012/908154
Otten, M. (2008, november). Refluxziekte wordt meetbaar. Medisch Contact, 1848-1850. Geraadpleegd op 3 november 2015 via http://www.medischcontact.nl/archief- 6/Tijdschriftartikel/24240/Refluxziekte- wordt-meetbaar.htm
Pandolfino, J. (2007). Hiatal Hernia and the treatment of acid-related disorders. Journal of gastroenterology and hepatology, 3 (2), 92-94. Geraadpleegd op 26 januari 2016 via http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3099358/
Paulsen, F., & Waschke, J. (2011). Hals: strottenhoofd. In F. Paulsen, & J. Waschke, Sobotta: atlas van de menselijke anatomie: hoofd, hals en neuroanatomie (pp. 180-187). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Potvin, P., Van den Steen, G., Rondou, T., Verdonck, V., & De Geeter, T. (2009). 24-uur pH-metrie met impedantiemeting. Geraadpleegd op 8 november 2015 via http://www.gastrobenw.be/technische- onderzoeken/impedantiemeting.htm
Quartero, A., & Bartelink, M. (2012). Slik-en passageklachten. Huisarts en wetenschap, 55, 360-363. Geraadpleegd op 30 oktober 2015 via http://www.henw.org/archief/volledig/id5040-slik- en- passageklachten.html
Reckitt Benckiser Healthcare (UK). (2011, december). Bijsluiter: Gaviscon antizuur-antireflux kauwtabletten. Geraadpleegd op 6 december 2015 via
http://www.youngpharma.be/sites/youngpharma/files/uploads/4e/6baab9d8a9… 38172778de665c.pdf
Reimer, C. (2013). Safety of long-term PPI therapy. Best Practice & Research Clinical Gastroenterology , 27 (3), 443-454. doi: 10.1016/j.bpg.2013.06.001
Richter, J. (2009). Advances in GERD: Laryngopharyngeal Reflux: the ENT perspective. Journal of gastroenterology and hepatology, 5 (7), 485-487. Geraadpleegd op 6 december 2015 via http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2886428/
Robinson, J. (2015, 27 augustus). An overview of hiatal hernia. Geraadpleegd op 23 januari 2016 via http://www.webmd.com/digestive-disorders/hiatal-hernia?page=2
Rossum, P., Ruurda, J., & Siersema, P. (2015). Voeding en slokdarmaandoeningen. In P. van Rossum, J. Ruurda, & P. Siersema, Informatorium van voeding Diëtetiek (pp. 41-61). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Roth, E., & Kinman, T. (2015, 15 mei). Hiatal Hernias and Acid Reflux. Geraadpleegd op 10 oktober 2015 via http://www.healthline.com/health/gerd/hatial-hernia#Overview1
Sabirin, J., Rahman, M., & Rajan, P. (2013). Changing Trends in Oesophageal Endoscopy: a Systematic Review of Transnasal Oesophagocopy. ISRN Otolaryngology, 1-8. doi: 10.1155/2013/586973
Saruç, M., Aksoy, E., Vardereli, E., Karaaslan, M., Ciçek, B., Ince, Ü., ..., & Tözün, N.(2012). Risk Factors for Laryngopharyngeal Reflux. European Archives of Oto-Rhino-Laryngology , 269 (4), 1189-1194. doi: 10.1007/s00405-011-1905-3
Sataloff, R., Hawkshaw, M., & Gupta, R. (2010). Laryngopharyngeal Reflux and Voice Disorders: An overview on Disease Mechanisms, Treatments, And Research Advances. Discovery Medicine, 10 (52), 213-224. Geraadpleegd op 15 december 2015 via http://www.discoverymedicine.com/Robert-T- Sataloff/2010/09/17/laryngopharyngeal- reflux-and-voice-disorders-an-overview-on-disease- mechanisms-treatments-and-research- advances/
Scheffer, R., Bredenoord, A., & Smout, A. (2010, oktober). Richtlijn gastro-oesofageale refluxziekte. Geraadpleegd op 25 april 2015 via http://www.mdl.nl/uploads/240/823/Richtlijn_GORZ_MDL- format_FINAL.pdf
Schijven, M., Gisbertz, S., & van Berge Henegouwen, M. (2014). Laparoscopic Surgery for Gastro-
esophageal acid reflux disease. Best Practice & Research Clinical Gastroenterology, 28(1), 97-109. doi: 10.1016/j.bpg.2013.11.003
Schwizer, W., Menne , D., Schütze, K., Vieth, M., Goergens, R., Malfertheiner, P., ..., & Fox, M. (2013). The effect of Helicobacter Pylori infection and eradication in patients with gastro- oesophageal reflux disease: A parallel-group, double-blind, placebo-controlled multicentre study. United European Gastroenterology journal, 1 (4), 226-235. doi: 10.1177/2050640613484020
Scott, D., & Simon, R. (2014). Supraesophageal reflux disease: A review of the literature. Allergy and Asthma Proceedings, 35 (2), 104-110. doi: 10.2500/aap.2014.35.3719
Sereg-Bahar, M., Jerin, A., & Hocevar-Boltezar, I. (2015). Higher levels of total pepsin and bile acids in the saliva as a possible risk factor for early laryngeal cancer. Radiology and Oncology , 49 (1), 59-64. doi: 10.2478/raon-2014-0020
Shimamoto, T., Yamamichi, N., Kodashima, S., Takahashi, Y., Fujishiro, M., Oka, M., ..., & Koike, K. (2013). No Association of Coffee Consumption with Gastric Ulcer, Duodenal Ulcer, Reflux Esophagitis, and Non- Erosive Reflux Disease: A Cross Sectional Study of 8013 Healthy Subjects in Japan. Plos One, 8 (6), 1-9. doi: 10.1371/journal.pone.0065996
Siupsinskiene, N., Adamonis, K., & Toohill, R. (2007). Quality of Life in Laryngopharyngeal Reflux Patients. The Laryngoscope, 117 (3), 489-484. doi: 10.1097/MLG.0b013e31802d83cf
Smeets, T., & Härmark, L. (2015). Vitamine B12-tekort mogelijk na langdurig slikken PPI's. Pharmaceutisch weekblad, 150 (17), 18-20. Geraadpleegd op 6 februari 2016 via http://www.lareb.nl/Publicaties/2015_3_vitamineB12-tekort_PPIS_PW.aspx
Smout, A., Bredenoord, A., & Schijven, M. (2014, 5 september). Anti-refluxchirurgie. Geraadpleegd op 6 december 2015 via http://www.refluxziekte.nl/behandeling/anti-refluxchirugie
Smout, A., Bredenoord, A., & Schijven, M. (2014, 5 september). Slokdarm drukmeting (manometrie). Geraadpleegd op 11 november 2015 via http://www.refluxziekte.nl/homepage/heb-ik-de- refluxziekte/slokdarm-drukmeting- manometrie
Swoger, J., Ponsky, J., Hicks, D., Richter, J., Abelson, T., Milstein, C., ..., & Vaezi, F. (2006). Surgical fundoplication in laryngopharyngeal reflux unresponsive to agressive acid suppression: a controlled study. Clinical Gastroenterology and Hepatology, 4 (4), 433-441. doi: 10.1016/j.cgh.2006.01.011
Szczesniak, M., Williams, R., Brake, H., Maclean, J., Cole, I., & Cook, I. (2010). Upregulation of the esophago-UES relaxation response: a possible pathophysiological mechanism in suspected reflux laryngitis. Neurogastroenterology and motility, 22 (4), 381-e89. doi: 10.1111/j.1365- 2982.2009.01452.x
Triantos, C., Koukias, N., Karamanolis, G., & Thomopoulos, K. (2015). Changes in the esophageal mucosa of patients with non erosive reflux disease: how far have we gone? World Journal of Gastroenterology, 21 (19), 5762-5767. doi: 10.3748/wjg.v21.i19.5762
Universitair Ziekenhuis Gent. (2009, april). 24-uurs pH-metrie info voor de ouders. Geraadpleegd op 3 november 2015 via http://www.uzgent.be/nl/home/Lists/PDFs%20zorgaanbod/Kindergastro_UZ_Am…- metriev3.pdf
UZ Leuven. (2013, 25 oktober). Laryngostroboscopy. Geraadpleegd op 18 november 2015 via https://www.uzleuven.be/laryngostroboscopie
Van Damme, P. (2011, 18 maart). Zuurbrand - Gastro-esofagaal reflux (GERD) of maagzuur. Geraadpleegd op 10 oktober 2015 via http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=924
Van de Streek, J. (2013, februari). Magnetische oesofagussfincter beperkt refluxklachten. Geraadpleegd op 14 december 2014 via http://www.mednet.nl/nieuws/id6863- magnetische-oesofagussfincter- beperkt-refluxklachten.html
Van Steenbergen, W. (2006). Hoofdstuk 2: maag. In W. Van Steenbergen, Handboek medische ziekteleer (pp. 41-43). Leuven: Acco.
Vanderwegen, J. (2008). Snurken, hees en een brok in de keel. In K. Graamans, P. Van de Heyning, & N. de Vries, Keel- neus- oorheelkunde en hoofd- halschirurgie: casuïstiek uit de dagelijkse prakrijk (pp. 207- 210). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Vashani, K., Murugesh, M., Hattiangadi, G., Gore, G., Keer, V., Ramesh, V., ..., & Bhatia, S. (2010). Effectiveness of voice therapy in reflux-related voice disorders. Diseases of the esophagus , 23 (1), 27-32. doi: 10.1111/j.1442-2050.2009.00992.x
Vermeersch, C. (2014, 1 december). Natuurlijke oplossing tegen brandend maagzuur en reflux. Geraadpleegd op 6 december 2015 via http://www.degezondheidswinkel.be/blog/natuurlijke- behandeling-middeltjes-tegen- reflux-brandend-maagzuur
Victorho. (2007, 13 juli). Spijsvertering in de maag. Geraadpleegd op 11 november 2015 via
http://www.mens-en-gezondheid.infonu.nl/diversen/12031-spijsvertering-i…- maag.html
Vrij-Mazee, H. (2012, 1 oktober). Reflux. Geraadpleegd op 10 oktober 2015 via www.gezondheidsplein.nl/aandoeningen/reflux/item40542
Weber, B., Portnoy, J., Castellanos, A., Hawkshaw, M., Lurie, D., Katz, P., & Sataloff, R. (2014). Efficacy of Anti-Reflux Surgery On Refractory Laryngopharyngeal Reflux in Professional Voice Users: A Pilot Study. The Voice Foundation , 28 (4), 492-500. doi: 10.1016/j.jvoice.2013.12.009
Wright, C., Ebrecht, M., Mitchell, M., Anggiansah, A., & Weinman, J. (2005). The effect of psychological stress on symptom severity and perception in patients with gastro- oesophageal reflux. Journal of Psychosomatic Research, 59 (6), 415– 424. doi: 10.1016/j.jpsychores.2005.05.012
Yilmaz, T., Bajin, M., Günaydin, R., Özer, S., & Sözen, T. (2014). Laryngopharyngeal Reflux and Helicobacter Pylori. World Journal of Gastroenterolgoy, 20 (27), 8964-8970. doi: http://dx.doi.org/10.3748%2Fwjg.v20.i27.8964
Ylitalo, R., Lindestad, P., & Hertegard, S. (2004). Is pseudosulcus alone a reliable sign of gastroesophago- pharyngeal reflux? Clinical Otolaryngology and Allied Sciences , 29 (1), 47- 50. doi: 10.1111/j.1365- 2273.2004.00778.x
Yusuf, T., Bhutani, M., Talavera, F., Heuman, D., Katz, J., & Cerulli, M. (2015, 24 juni). Esophagogastroduodenoscopy. Geraadpleegd op 4 november 2015 via http://www.emedicine.medscape.com/article/1851864-overview
Zhang, S., Joseph, A., Gross, L., Ghadimi, M., Frahm, J., & Beham, A. (2015, juli). Diagnosis of Gastroesophageal Reflux Disease Using Real-Time Magnetic Resonance Imaging. Scientific Reports, 5, 1- 10. doi: 10.1038/srep12112
