Belgische oorlogsvrijwilligers in Finland?
Belgische oorlogsvrijwilligers in Finland?
Het Belgisch strijdengagement tijdens de Tweede Wereldoorlog roept vooral associaties op met binnenlandse verzetsactiviteiten tegen de bezetter of de ongeveer 18.000 ‘oostfronters’ die zich aansloten bij het Duitse leger. Slechts weinigen kennen daarentegen het verhaal van de 52 Belgische oorlogsvrijwilligers tijdens de Fins-Russische Winteroorlog (1939-1940). In zijn masterscriptie onderzocht Tobias Vander Stockt dit stukje tot nog toe onontgonnen geschiedenis.
De Fins-Russische Winteroorlog?
De Finse deelname aan de Tweede Wereldoorlog begon in de vroege ochtend van 30 november 1939 met een onaangekondigd Russisch artilleriebombardement in het Zuidoostelijke grensgebied. Het Rode leger stak op diverse plaatsen de 1600 kilometer lange grens over, en bestookte de hoofdstad en 13 andere steden met luchtbombardementen. De gehoopte Blitzkrieg en een snelle opmars naar Helsinki kwam er evenwel niet. Het slecht uitgeruste Finse leger slaagde er immers in het Rode leger een halt toe te roepen in het Zuidoosten van het land, op het Karelische schiereiland. Dit relatieve succes was te danken aan diverse factoren. Enerzijds maakte het Finse leger handig gebruik van omgevingsfactoren. Zo zetten ze ski-troepen in, die zich veel sneller en behendiger door het barre, ondergesneeuwde landschap konden voortbewegen. Ook de dichte bebossing langsheen de Russisch-Finse grens, die het Rode Leger dwong om hun kolonnes langs een beperkt aantal bospaden te sturen, zorgde voor een defensief voordeel. Het leidde tot het ontwikkelen van de motti-tactiek, het doen stoppen, afsnijden, omcirkelen en het met beperkte mankracht aanvallen van kolonnes voertuigen en troepen. Ten slotte had het Finse leger, de dreiging sterk voelend, haar voorbereidingen getroffen. In de zomer van 1939 startte men op het Karelische schiereiland immers met de bouw van een verstevigde aaneenschakeling van betonnen bunkers, mijnvelden en tankbarricaden.
Internationale inmenging en aandacht: Toekijkende reuzen
De amper drie-en-halve maand durende Winteroorlog werd met argusogen aanschouwd in de Westerse pers. De Russische aanval op het militair zwakkere Finland werd al snel vergeleken met die van Goliath tegen de dappere David. Verder sprak de wijze waarop de strijd werd gevoerd tot de verbeelding, en leek bovendien ver af te staan van de beter gekende mechanische, industriële wijze van oorlogsvoering. Men kreeg gedetailleerde verslagen van man-tot-man gevechten, gevoerd door troepen op ski’s in barkoude, desolate Finse wouden. De oorlog à l’ancienne leek herboren. Talloze Europese correspondenten, die berichtten over de ontwikkelingen aan het Finse front deden hun publiek meeleven met het Finse volk door een kleurrijke verslaggeving. De verslaggeving werd enerzijds namelijk gekenmerkt door een algemene, grote publieke aandacht en quasi unanieme sympathie voor de Finse strijd. Naast de veelvuldige overname van persberichten van de grote persbureaus, stuurden ook enkele Belgische kranten, waaronder Le Peuple en La Nation Belge, eigen correspondenten uit om ter plekke verslag te geven. Echter, hoewel verhalen over de verwoede strijd aan het Fins-Russische front breed werden uitgesmeerd in de internationale pers, bleven grootschalige politieke, humanitaire of militaire reacties te lang uit. Een combinatie van voorzichtige diplomatische relaties en de neutraliteitswens van enkele staten, kunnen worden aanzien als enkele van de oorzaken.
Belgen ingelijfd bij de Osasto Sisu
Hoewel de eigen mobilisatie moeizaam verliep en de uitrusting van het leger te wensen overliet, maakte de Finse legertop een prioriteit van het aantrekken van buitenlandse strijdkrachten. Op 9 januari 1940 werd de eenheid Osasto Sisu, wat zich vrij laat vertalen naar ‘harde eenheid’, opgericht. Op haar hoogtepunt zou de eenheid 717 man sterk zijn, komend uit 22 verschillende staten. Aan Belgische kant stonden de Fédération Nationale des Volontaires de Guerre en haar subcomité Aide à la Finlande in voor de rekrutering van de vrijwilligers, en de logistieke organisatie van hun reis naar Finland. In een bijzaaltje van een café aan de Lakensestraat in Brussel, werden de rekruten ontvangen en ingeschreven. De groep laat zich kenmerken door een grote verscheidenheid. De gemiddelde leeftijd was 36 jaar, de jongste en oudste vrijwilliger respectievelijk 17 en 51 jaar oud. Ook hun sociale achtergrond verschilde sterk. Zo zijn een brede waaier aan beroepen vertegenwoordigd: van een advocaat over een jockey tot een fabrieksarbeider.
De eerste lichting Belgen arriveerde al in februari 1940 in Tornio, Finland, waar ze een korte militaire opleiding genoten. De reis van de laatste lichting rekruten verliep allesbehalve vlot. Na hun vertrek vanuit het station Brussel-Zuid, strandden de ze in Parijs, waar ze een controle ondergingen van het Franse leger. Eens in Dieppe werd hen de oversteek naar Groot-Brittannië aanvankelijk geweigerd. De groep is op zee onderweg naar Noorwegen wanneer ze het nieuws van de Fins-Russische wapenstilstand te horen krijgen. Niemand van de 52 Belgische vrijwilligers zou ooit de frontlijn te zien krijgen.
Drijfkrachten: idealisme, avonturisme of escapisme?
Golven van Belgische oorlogsvrijwilligers blijken een wederkerend fenomeen doorheen de geschiedenis. Zo gaat de geschiedenis van dergelijke vrijwilligers terug tot de tweede helft van de 19e eeuw, wanneer de Zoeaven de paus hielpen met de verdediging tegen de Italiaanse seculiere legermacht die het op de Pauselijke Staat gemunt had. Een andere voorbeeld zijn de Belgische vrijwilligers in de Internationale Brigades aan de republikeinse kant in de Spaanse Burgeroorlog van 1936-1939. Ook na de Winteroorlog, wanneer de Tweede Wereldoorlog losbarst in West-Europa, trekken talloze jongeren een Duits uniform aan om te vechten aan de zijde van het Naziregime. Tenslotte is er het meer recente fenomeen van de exodus van Belgische, ‘geradicaliseerde’ jongeren naar Syrië en Irak om er te strijden ten gunste van de Islamitische Staat (IS). Een vraag die telkens snel komt bovendrijven in het maatschappelijke debat is: wat drijft hen?
Ook voor de casus van de Winteroorlogvrijwilligers is die vraag bijzonder moeilijk te beantwoorden, voornamelijk door een acute bronschaarste. Niettemin werden enkele sporen teruggevonden die wijzen op een complexe verzameling aan motivaties. Enkele vrijwilligers lieten uitschijnen sterke anti-communistische gevoelens te hebben, anderen hun grote sympathie voor Finland en haar dappere inwoners. Sommige vrijwilligers leken zich te engageren uit avonturisme en de wil om elders een nieuw leven op te bouwen.
Bibliografie
Bibliografie
Onuitgegeven Bronnen
BELGIË
Brussel
FOD Buitenlandse Zaken, Internationale Handel en Ontwikkelingssamenwerking, Archief- en Documentatiedienst
Diplomatiek Archief
11062 Série génerale Politique. Finlande 1935-1940
11686 Belgique/Finlande (dossier général)
11348/bis Finlande (1922-1940)
Algemeen Rijksarchief
Dossiers inzake voorwaardelijke invrijheidsstelling (Inventarisnummer T-552)
73778 Genadedossier Dal, Emile
68317 Genadedossier Jossens, Léon
72696 Genadedossier Monballieu, Georges
59331 Genadedossier Troch, François
FOD Sociale Zekerheid, Directie-generaal Oorlogsslachtoffers, Archief- en Documentatiedienst
DDO-dossiers
371133 Dossier Pierre Ackermans
375162 Dossier Erasme Ansenne
46723 Dossier Georges Busch
32504 Dossier Pierre Charlier
3705 Dossier Emile De Duve
57450 Dossier Jean de Moreau d’Andoy
40161 Dossier Charles Mélotte
393392 Dossier Gustave Milo
25670 Dossier François Mintjens
130800 Dossier René Missiaen
25888 Dossier Herman Van Pelt
Dalpha Dossier Emile Toussaint en Emile Dal
Statuutdossiers
PP382523 Dossier Erasme Ansenne
PP27482 Dossier Georges Busch
PP54330 Dossier Pierre Charlier
PCAD 624419 Dossier Jean de Moreau d’Andoy
PPAD38141 Dossier Jean de Moreau d’Andoy
RCAD 757294 Dossier Jean de Moreau d’Andoy
PP57430 Dossier Henri Mathys
PP126178 Dossier Charles Mélotte
RC772162 Dossier Charles Mélotte
PP32784 Dossier François Mintjens
REF 567814 Dossier François Mintjens
PP22711 Dossier Herman Van Pelt
Archief van de Kamer van Volksvertegenwoordigers
Parlementaire Handelingen van de Kamer
15 Handelingen van 17.1.1940.
Geraadpleegd op 12.5.2017.
Archief van de Belgische Senaat
Parlementaire Handelingen van de Senaat
11 Handelingen van 26.12.1939.
Geraadpleegd op 13.5.2017.
FINLAND
Helsinki
Ulkoministeriön arkisto
Ulkomaalaiset vapaaehtoiset
UM 109 C3 (d) Foreign Volunteer Files
Kansallarkisto
Sotapäiväkirjat-kokoelma
SPK-1/2469 War Diary Osasto Sisu
Sota-arkiston Arkisto 1918-1973 - Päämajan Vapaaehtoistoimisto
T-6572/2 Military Personnel Cards
T-6572/3 Registration Lists, 1939-1940
T-6572/5 Registration Lists, 1940
T-6572/14 Foreign Volunteers Files
ZONDER ARCHIEF
Familiearchief Guillaume de Moreau d’Andoy
Brief R. Viseur aan Kolonel Vihma (27.3.1940)
Gedrukte bronnen
De Standaard. “Varia.” 28.10.2016.
Het Nieuwsblad. “Varia.” 28.10.2016.
Het Belang van Limburg. “Gezocht.” 19.10.2016.
De Moreau d’Andoy, Jean. “En Panne en France.” A l’Avenir, 20.3.1940.
De Moreau d’Andoy, Jean. “L’épopée Finlandaise. En Route avec les Volontaires Belges.” A l’Avenir, 29.2.1940.
De Moreau d’Andoy, Jean. “En Finlande avec les Volontaires Belges, Helsinki Retrouve la Paix.” A l’Avenir, 7.4.1940.
Belgisch Staatsblad, 5.5.1947 (57547), 21.3.1947 (54972), 15.11.1947 (12155), 22.1.1948 (70538), 1.9.1948 (75966).
Pro Juventute. Troisième Rapport Annuel. (Brussel: Pro Juventute, 1940).
Les Résultats de Notre Appel Aidons la Finlande. Rapport et Liste des Souscriptions. (Brussel: Rode Kruis, 1940).
Databanken
Van Doorslaer, Rudi en Francois Van Pelt. Databank van de Populatie Belgische Vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939). Beschikbaar in leeszaal CEGESOMA.
Literatuur
“Herman Debusschere,” Berkenkruis 18 (1971): 18-19.
“Waarom wij Kollaboreerden?” Berkenkruis 18, (1971): 4-5.
Aerts, Koen. Repressie Zonder Maat of Einde? De Juridische Reïntegratie van Collaborateurs in de Belgische Staat na de Tweede Wereldoorlog. Gent: Academia Press, 2014.
Alapuro, Risto. State and Revolution in Finland. Berkeley: University of California Press, 1988.
Aline Sax, Voor Vlaanderen, Volk en Führer: de motivatie en het wereldbeeld van Vlaamse collaborateurs tijdens de Tweede Wereldoorlog 1940-1945. Antwerpen: Manteau, 2012.
Antonissen, Jan. “Ex-oostfronter Jan Fossey slaat terug: ‘Syriëstrijders zijn moordenaars, wij waren soldaten’.” Geraadpleegd op 14.11.2016. http://www.humo.be.
Beck, Peter J. “The Winter War in the International Context: Britain and the League of Nations’ Role in the Russo-Finnish Dispute, 1939-1940.” Journal of Baltic Studies, (1981): 58-73.
Benyaich, B. “Radicalisering, extremisme en terrorisme: Wat moet de Federale Regering niet doen?” Geraadpleegd op 5.7.2017. http://www.knack.be/nieuws/belgie.
Berger, Maurits. Nederlanders in de Heilige Oorlog: Zoeaven, Brigadisten en Jihadisten. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers, 2015.
Beyen, Marnix. “De Drijfveren van de Vlaamse Jihadisten.” Geraadpleegd op 1.6.2017. http://www.demorgen.be.
Beyen, Marnix. “Zwart wordt van langs om meer de Vlaamsgezinde Massa.” In Collaboratie in Vlaanderen. Vergeven en Vergeten?, uitgegeven door Eric Corijn, 99-135. Antwerpen: Manteau, 2002.
Bolloten, B. The Spanish Civil War. Revolution and Counterrevolution, Chapel Hill: The University of North Carolina Press, 2015.
Bonnares, Ben. “Een Vergelijking van de Belgische Internationale Brigadisten en de Syriëgangers: de Reactie van de Belgische Overheid Onderzocht.” Masterproef Universiteit Gent, 2016.
Bosman, E.A. en F.E. Stevens. “Regionale en Sociale Afkomst van Belgische en Nederlandse Zoeaven.” Belgisch Tijdschrift voor Militaire Geschiedenis 33 (1980): 699-712.
Brooke, Justin. The Volunteers. The Full Story of British Volunteers in Finland (1939-41). Upton-upon-Severn: The Self Publishing Assoctiation, 1990.
Caestecker, Frank en Rudi Van Doorslaer. “Poolse Vrijwilligers uit België in de Internationale Brigaden.” Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 1-2 (1987): 215-241.
Carrein, Kristof. “De Vlaamse Oostfronters. Sociaal Profiel en Wervingsverloop, november 1941-augustus 1944.” Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis 6 (1999): 107-149.
Clerc, Louis. La Guerre Finno-soviétique, (Novembre 1939 - Mars 1940). Parijs: Economica, 2015.
Cohen, Gidon. “Missing, Biased and Unrepresentative: the Quantitative Analysis of Multisource Biographical Data.” Historical Methods, 35 (2002): 166-176.
Condon, Robert. De Winteroorlog. Antwerpen: Uitgeverij Standaard, 1998.
Confino, Alon. “Collective Memory and Cultural History: Problems of Method.” The American Historical Review 5 (1997): 1386-1403.
Coolsaet, Rik. “Facing the Fourth Foreign Fighters Wave. What Drives Europeans to Syria, and to the Islamic State? Insights From the Belgian Case.” Egmont Paper 81 (2016): 1-48.
D’Udekem d’Acoz, Marie-Pierre. Pour le Roi et la Patrie. La Noblesse belge dans la Résistance. Brussel: Editions Racine, 2002.
David, Eric. “La Condition Juridique des Volontaires Belges Pendant La Guerre d’Espagne (1936-1939).” Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 18 (1987): 39-80.
De Jong, Joop. “Prosopografie, een Mogelijkheid. Eliteonderzoek tussen Politieke en Sociaal-culturele Geschiedenis.” BMGN 111, 1996: XX-XX.
De Wever, Bruno, Helen Grevers, Rudi Van Doorslaer en Jan Julia Zurné, eds. Knack Historia: België 40-45. Roeselare: Brepols, 2015.
De Wever, Bruno, Martine Van Asch en Rudi Van Doorslaer. Belgen in Oorlog. Ondbekende Beelden, Sterke Verhalen. Veurne: Uitgeverij Hannibal, 2012.
De Wever, Bruno. “De Collaboratie. Bewuste steun aan het Derde Rijk.” In België Tijdens De Tweede Wereldoorlog, uitgegeven door Van den Wijngaert, Mark et al., 173-206. Antwerpen: Manteau, 2015.
De Wever, Bruno. “Idealistische Oostfrontstrijders en Flaminboches. De Collaboratie in België: onverwerkt verleden?” Spiegel Historiael 3-4 (1994): 138-143.
De Wever, Bruno. “Militaire Collaboratie in België tijdens de Tweede Wereldoorlog.” BMGN-Low Countries Historical Review 118 (2003): 22-40.
De Wever, Bruno. “Oostfronters.” In Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, 2335-2336. Tielt: Uitgeverij Lannoo, 2001.
De Wever, Bruno. Greep naar de Macht. Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde. Het VNV, 1933-1945. Tielt: Uitgeverij Lannoo/ Perspectief Uitgaven, 1994.
Deneckere, Gita. “Het Rode Gevaar tijdens het Interbellum. Of hoe de Waan van een Communistisch Complot de Werkelijkheid Beïnvloedde.” Brood en Rozen 4, 1997: 49-65.
Desmet, Yves. “Professor Bruno De Wever, broer van Bart De Wever: 'Vergeleken met de oostfronters zijn IS-strijders maar kleuters’.” Geraadpleegd op 5.9.2016. http://www.humo.be.
Ervasti, Seppo en Jaakko Vesanen. The Battle for Finland’s Independence 1939-1945. Vantaa: VETRES, 2013.
Gérard, Jo, Hervé Gérard en Gustave Rens. Se Battre Pour la Belgique. Brussel: Editions J.M. Collet, 1984.
Gerrard, Craig. The Foreign Office and Finland 1938–1940: Diplomatic sideshow. Boldon: Routledge, 2005.
Gotovich, José en P. Delwit. La Peur du Rouge. Brussel: Université de Bruxelles, 1996.
Hennessy, Orla. “The Phenomenon of Foreign Fighters in Europe.” International Centre for Counter-Terrorism Background Note, 2012, 1-12.
Hobsbawm, Eric. The Age of Extremes: The Short Twentieth Century, 1914-1991. Londen: Penguin Books, 1994.
Huyse, Luc. “De Syriëstrijders van toen.” Geraadpleegd op 11.3.2015. http://www.standaard.be/cnt.
Jacobson, Max. Finland Survived. An account of the Finnish-Soviet Winter War, 1939-1940. Helsinki: Otava, 1984.
Julkunen, Matti. Talvisodan Kuva Ulkomaiset Sotakirjeen Vaihtajat Suomessa V. 1939-1940. Turku: University of Turku Press, 1975.
Jung, Dietrich. “The Search for Meaning in War: Foreign Fighters in a Comparative Perspective.” IAI Working Papers 16 (2016): 1-18.
Keats-Rohan, K.S.B, ed. Prosopography Approaches and Applications: A Handbook. Oxford: Unit for Prosopographical Research, 2007.
King, M, D. M. Taylor. “The radicalization of homegrown jihadists: A review of theoretical models and social psychological evidence.” Terrorism and Political Violence, 23 (2011): 602-622.
Kinnunen, Tiina en Ville Kivimäki, eds. Finland in World War II. History, Memory, Interpretation. Leiden/Boston: Brill, 2012.
Koomen, Wim en Joop Van der Pligt. “Achtergronden en Determinanten van Radicalisering en Terrorisme.” Tijdschrift voor Criminologie 51, (2016): 1-85.
Loockx, Kristof. “Vlaamsche studenten, komt naar Gent! Prosopografie van de studentenbevolking aan de Vlaamse Hogeschool 1916-1918.” Masterproef, Universiteit Gent, 2013.
Malet, David. Foreign Fighters: Transnational Identity in Civil Conflicts. Londen: Oxford University Press, 2016.
Mandemakers, Kees. “Negen Classificaties voor 19e en 20e Eeuwse Beroepstitels.” IISG Research Paper 19, (1995): 1-39.
Megargee, Geoffrey. Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933-1945, Volume I. Indianapolis/Bloomington: Indiana University Press, 2009.
Moreels, Michel. La Belgique Face au Conflit Russo-Finlandais. (Décembre 1939- Mars 1940). Masterproef, Université Catholique de Louvain, 1983.
Nevakivi, Jukka. The Appeal that was Never Made. The Allies, Scandinavia and the Finnish Winter War 1939-1940. Londen: C. Hurst & Company, 1976.
Neye, Vesa. Finland at War. The Winter War 1939-1940. Oxford/Londen: Osprey Publishing, 2015.
Niemegeerts, Stephanie. “De Gerechtelijke Politie, Georges Block en het Anticommunisme.” Masterproef, Universiteit Gent, 2007.
Pardoen, T. “Een Radicale Geschiedenis van Spanjevrijwilligers.” Geraadpleegd op 10.7.2017. http://www.humo.be.
Pauli, Koen. “Winteroorlog in Finland 1940,” Berkenkruisje 4 (2016): 14-15.
Payne, S.G. The Collapse of the Spanish Republic 1933-1936, Origins of the Civil War. New Haven/Londen: Yale University Press, 2006.
Rousseaux, Xavier, Margo De Kosteren en Dirk Heirbaut, eds. Tweehonderd jaar justitie. Historische encyclopedie van de Belgische justitie. Brugge: die Keure, 2015.
Seberchts, Frank. Tussen Schelde en Wolchow. Vlaanderen en het Oostfront. Antwerpen/Brussel: Globe/Perspectief Uitgaven, 2002.
Sedgwick, Mark. “The Concept of Radicalization as a Source of Confusion.” Terrorism and Political Violence 22 (2010): 479-494.
Sprague, Martina. Swedish Volunteers in the Russo-Finnish Winter War, 1939–1940. London/North.
Carolina: McFarland & Company Publishers, 2010.
Stockmans, Pieter en Montasser Al De’emeh. De Jihaadkaravaan. Reis naar de Wortels van de Haat. Antwerpen: Uitgeverij Lannoo, 2015.
Stols, Eddy en Emmanuel Waegemans, eds. Montagne Russe. Belevenissen van Belgen in Rusland. Berchem: Uitgeverij EPO, 1989.
Stone, Lawrence. “Prosopography. “ Daedalus, 100, 1973: XX-XX.
Strømsøe, Thorstein. Frivilligbevegelsen. De Finlandsfrivilliges organisering, kjennetegn og innsats under Vinterkrigen 1939–1940. Trondheim: Historisk Institutt, 2000.
Talvisodan historia 4. Porvoo: Werner Söderström Osakeyhtiö, 1991.
Thomas, Hugh. De Spaanse Burgeroorlog. Antwerpen: Anthos/Standaard Uitgeverij, 2006.
Trotter, William R. A Frozen Hell. The Russo-Finnish Winter War of 1939-40. Chapel Hill: Angonquin Books of Chapel Hill, 2000.
Tuusainen, Pasi. Finnish Military Effectiveness in the Winter War (1939-1940). Londen: Palgrave Macmillan, 2016.
Van Camp, Karl. “Oproep voor Informatie,” ’t Pallieterke 46 (2016): 14.
Van Cauwelaert, Ellen. “Gesneuveld voor de Vrijheid? Belgische Vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939).” Masterproef, Universiteit Gent, 2016.
Van Doorslaer, Rudi. “De Internationale Brigaden: een Status Quaestionis.” Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedeni, 18 (1987): 159-163. 94
Van Doorslaer, Rudi. “De Vervolging van de Belgische Vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog, 1936-1939. Omtrent de Rol Gespeeld door de BWP en de Autonomie van de Rechterlijke Macht.” Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis 15, (2005): 125-146.
Van Huffel, Kevin. “De Pauselijke Zoeaven, een Kwantitatieve Benadering.” Masterproef, Universiteit Gent, 2008.
Van Ostaeyen, Pieter. “April 2016 : A new statistical update on Belgian fighters in Syria and Iraq.” Geraadpleegd op 26.6.2017. https://pietervanostaeyen.wordpress.com.
Van Sammang, F. “De Gekwantificeerde Prosopografie in de Historiografie van het Derde Rijk. Terugblik, Evaluatie en Toekomstperspectieven.” Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis 13/14, 2004: 267-285.
Vanhaute, Eric. “Het Debat dat er geen was. Sociale Stratificatie in de Geschiedschrijving.” In Docendo discimus. Liber amicorum Romain Van Eeno, uitgegeven door J. Art en L. François (Gent: Academia press, 1999), 229-240.
Vehviläinen, Olli. Finland in the Second World War. Londen: Palgrave Macmillan, 2002.
Verbeeck, G. “Belgen in Duitse Kampen Tijdens WOII, Een Seminarieoefening aan het Departement Geschiedenis.” Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis 1, (1996): 213-217.
Verbruggen, Christophe. Schrijverschap in de Belgische belle époque: een sociaal-culturele geschiedenis. Gent: Academia Press, 2008.
Verstraete, Pieter Jan. Stefaan Laureys of het Tragische Lot van een Finland- en Oostfrontvrijwilliger. Kortijk: 1998.
Vleugels, An. “Antwerpenaars in de Internationale Brigaden in de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939), een groepsportret.” Masterproef, KU Leuven, 1998.
