De invloed van stress op de wondheling bij diabetici

Uitlokkende factoren tot stress

De prevalentie diabetici blijft mondiaal toenemen. Bovendien lijdt éen op twee personen aan diabetes, zonder dit precies te beseffen. Op mondiaal vlak wordt geschat dat in 2040 ruim 642 miljoen mensen diabeet zijn. Dit komt overeen met één op tien volwassenen (World Health Organisation, 2016; International Diabetes Federation, 2015).

De populatie diabetici met chronische wonden is bovendien onderworpen aan hoge dosis langdurige stress, onder andere door het lange helingsproces van chronische wonden en financiële impact. Met financiële impact wordt voornamelijk de betrekking op uitgaven noodzakelijk voor de verzorging van chronische wonden en inkomensverlies omwille van langdurige werkonbekwaamheid gedurende hospitalisaties bedoelt. Hierdoor veroorzaken chronische diabetische wonden een hoge belasting op nationale gezondheidszorg (International Diabetes Federation,2016; Upton en South, 2011; Guo en Dipietro, 2010; Solowiej et al.,2009).

De vraag is echter of deze stress invloed heeft op wondheling bij diabeten en of er stress-reducerende interventies zijn toe te passen binnen de praktijk.

Definitie stress

Stress is een ruim begrip en op verscheiden manieren te definiëren. Stress kan onderverdeeld worden in twee groepen, acute en chronische. Acute (positieve) stress wordt gedefinieerd als “Een stressduur van minuten”. Chronische stress wordt gedefinieerd als: “Een stressduur van meerdere uren per dag die meerder weken of maanden aanhoudt” (Frisque, 2016).

Stress en de invloed op de wondheling

Solowiej et al., (2009) beschreven in hun onderzoek de invloed van acute stress op wondheling. Acute stress werd uitgelokt d.m.v. een duosprong vanuit een vliegtuig. Deze stress gaf onder meer een verhoging van T-cellen en Natural Killer-cellen (NK-cellen), wat positief is voor wondheling en herstel van infecties (Frisque, 2016).

Godboudt en Glaser (2006) verrichtte onderzoek op twee groepen muizen, waarbij een groep te kampen had met acute stress en de andere met chronische stress. Hieruit bleek dat de groep muizen blootgesteld aan acute stress tot driemaal toe een snellere wondheling vertoonden t.o.v. de andere groep met chronische stress. Gouin en Kiecolt-Glaser (2011) brachten bij studenten een wonde aan in het gehemelte. Deze aangebrachte wonde genas sneller gedurende de vakantieperiode, dan tijdens de examenperiode. Tal van onderzoeken gaven aan dat acute stress wondheling bevordert. Dit omdat het immuunsysteem geactiveerd wordt bij acute stress met een opstoot van T-cellen, NK-cellen, lymfocyten pro-inflammatoire cytokines en neutrofielen.

Chronische stress bleek nefast te zijn voor wondheling daar de productie van pro-inflammatoire cytokines en de neutrofielenfunctie daalt. Bovendien bleef het lichaam, in tegenstelling tot de acute stress, in een stressmodus zonder compensatie (Solowiej et al., 2009; Frisque, 2016; Woo, 2012; Van Houdenhove, 2015; Waldburn et al., 2009; Upton en Upton, 2015).

Om chronische stress na te gaan, werd voornamelijk gebruik gemaakt van de Perceived Stress Scale 14 in tal van onderzoeken. De PSS14 is een veertiendelig meetinstrument met een antwoordmogelijkheid van 0 (nooit) tot 4 (zeer vaak) dat het niveau van chronische psychologische stress nagaat. De totale score heeft een range van 0 tot 56. Een hogere totaalscore indiceert een grotere waargenomen chronische stress. Uit literatuur is gebleken dat er sprake is van een hoge dosis chronische stress bij een score vanaf 20 of meer (Cohen & Williamson, 1988; Cohen et al., 2012; Leung et al., 2010). Verder gaf onderzoek ook aan dat, hoe hoger er werd gescoord op de PSS 14, hoe trager de wondheling verliep.

Chronische stress reduceren met buikademhaling

Hieruit bleek dat er nood is aan een stress-reducerende interventie bij diabetici. Vanuit vergelijkende studies van onder andere: Frisque, 2016; Itam, 2017; Healtium, 2017; Park et al., 2013; Pandey et al., 2011; Broadbent et al., 2012 ect. werd duidelijk dat medisch personeel, best opteert om buikademhaling aan te leren aan diabetici om chronische stress te reduceren.  De buikademhaling heeft tal van voordelen! Zo is er geen ervaring vereist, is het snel aan te leren en geeft deze techniek snel resultaten. Bovendien is het de basis van de meest stress reducerende interventies en is het een discrete interventie. Gezien buikademhaling in stappen verloopt werd gekozen voor een zelfontworpen flowchart om deze techniek aan te leren. De stappen werden telkens ondersteund met afbeeldingen, om te verduidelijken en een terugblik te gunnen bij twijfel over de uitvoering of het instuderen van de techniek.

Interventie toegepast binnen de praktijk

De interventie werd gedurende 4 weken toegepast op een endocrinologische afdeling. De PSS14 werd éénmalig afgenomen bij diabetici met chronische wonden (n= 32) om na te gaan of deze een hoge score (vanaf 20 op een range van 56) van chronische stress vertoonden. Indien positief, werd de buikademhaling kortstondig aangeleerd met ondersteuning van de flowchart. Hieruit bleken 24 diabetici positief te scoren op de PSS14 (75 %).

Bevindingen van deze praktijkstudie waren dat de interventie gemakkelijk toe te passen en snel aan te leren was. Gemiddeld moet buikademhaling een halfuurtje worden ingeoefend om deze onder de knie te hebben. De interventie werd bovendien voornamelijk frequent gebruikt door diabetici voor en na wondzorg.

Een pluspunt was ook dat de PSS14 een vragenlijst is dat zich enkel richt op chronische stress en niet op acute stress, wat voordelig is gezien diabetici vnl. onderhevig zijn aan chronische stress.

De PSS14 invullen bleek voor sommige diabetici nogal confronterend, waarbij stress hebben vaak taboe bleek. Dit woog echter niet op tegen voordelen zoals onder andere het aanbieden van een stress-reducerende interventie en het meer aandacht schenken aan het stressniveau. Bovendien vonden ook wondzorgspecialisten de patiënten opmerkelijk rustiger tijdens de wondzorg.

Suggesties

Suggesties naar verder onderzoek worden zeker aangeraden. Dit omdat de interventie maar vier weken kon worden toegepast, waardoor er praktijkgericht niet kon worden nagegaan of de wondheling effectief gunstiger was na het reduceren van stress bij de diabeet. Verder blijft de vraag of chronische stress een vertraagde wondheling veroorzaakt of de vertraagde wondheling chronische stress veroorzaakt, onbeantwoord. Bovendien moet er meer aandacht worden besteed  aan het stressniveau -en het meten hiervan bij iedere patiënt en niet enkel diabetici.