Duitstalige Belgen, Duitsers met een Belgisch paspoort?
Weet u nog hoe het met die ‘Duitstalige Belgen’ al weer zat: waren die nu tijdens de oorlog van België weggesnoept of net aan België toegekend? En wat was Eupen ook al weer? Oh ja, het eindstation van de trein van Oostende – met een eigen voetbalploeg, weliswaar. En verder? – Désirée Radermacher, studente aan de KU Leuven en zelf opgegroeid in de Oostkantons, nam haar Heimat onder de loep om te onderzoeken hoe Belgisch (of Duits?) de Duitstalige bevolking nu eigenlijk is en welke rol de media daarbij spelen.
“Als kind werd het verschil al duidelijk: mijn vriendinnen lazen Duitse tijdschriften, terwijl ik mijn zakgeld aan de Joepie opmaakte. Naar programma’s als Samson en Gert of Thuis werd enkel tijdens bezoekjes aan mijn grootouders gekeken, want Belgische televisiezenders ontvingen wij in Eupen niet – wel de Duitse.”
Duits geframed...ge-wat?
De stelling, dat de grote aanwezigheid van Duitse media een impact heeft op de identiteit van de Duitstalige Belgen baseert de studente op het concept van framing. Framing is het gebruik van specifieke taal om bepaalde emoties of een mening bij de ontvanger los te maken. Deze strategie wordt vaak toegepast in de reclame en politiek, om consumenten tot kopen aan te zetten of kiesstemmen te winnen. Maar frames werken ook in de tegenovergestelde richting: denk maar aan sigarettenpakjes met waarschuwende boodschappen die roken met de dood associëren – dat is framing.
Eerder onderzoek toonde aan dat vooral herhaaldelijk contact met dezelfde frames het hele wereldbeeld van de kijker mee kan bepalen – bijvoorbeeld door de manier waarop Duitse kranten, televisie- en radioprogramma’s over gebeurtenissen berichten. De vraag, die bijgevolg in dit onderzoek rees, was dan ook: Zijn de Duitstalige Belgen in die mate door de Duitse media geframed, dat ze eigenlijk een eerder Duitse identiteit aangenomen hebben?
Currywurst, Weißbier en Schlager waar je ook kijkt
In een eerste fase bracht het onderzoek het mediagebruik van de Duitstalige Belgen in kaart. Maar liefst 1.058 Duitstalige Belgen gaven hun favoriete Belgische en Duitse televisieprogramma’s, kranten en radiozenders op en beantwoordden vragen die een duidelijk beeld van de kennis en cultuur van de Duitstalige Belgen schetsten. De resultaten overtroffen de verwachtingen van Désirée en haar promotoren: 45 procent van de deelnemers gaf aan nóóit gebruik te maken van Nederlandstalige of Franstalige Belgische televisie, radio of kranten! Daarentegen antwoordde 95 procent minstens één keer per week één of meerdere Duitse mediakanalen te gebruiken. De weinige Duitstalige Belgische kanalen – GrenzEcho, BRF en Ostbelgien Direkt – blijken de Duitse overheersing zelfs te versterken doordat ze voornamelijk Duitse bronnen voor hun berichtgeving gebruiken.
Daarnaast polste het onderzoek naar de kennis van de Duitstalige Belgen over hun thuisland. Bekende Vlamingen en Walen, Belgische politici en gebeurtenissen, die in 2016 het Belgische nieuws haalden, werden tegenover hun Duitse equivalenten geplaatst. Wat bleek? De kennis van de Duitstalige Belgen over hun thuisland is schaars terwijl ze alle Duitse politici, tv-koks en zangers weten te plaatsen. Bijvoorbeeld kende slechts 12,8 procent Bart Tommelein, Vlaams minister van Financiën, en ook zijn Waalse tegenhanger Christoph Lacroix geniet met 19 procent geen grote bekendheid. Ruim 78 procent van de deelnemers daarentegen wist precies wie Wolfgang Schäuble, Duits minister voor Financiën, is. Maar is dat op zich voldoende reden te denken dat de Duitstalige Belgen in feite Duitsers zijn?
Voor Vorst, voor vrijheid en voor recht – al weten we niet wie onze vorst is
Toegegeven, deze tussentitel gaat er lichtjes over. Maar in feite zou dat de conclusie van de masterproef kunnen zijn. Hoewel het onderzoek enerzijds aantoonde dat de Duitse media in Oost-België wel degelijk overheersen en dat de kennis van de Duitstalige Belgen over hun thuisland nog heel wat bijgeschaafd zou kunnen worden, blijken onze Duitstalige landgenoten anderzijds de trotste der Belgen te zijn!
Een framing-experiment met 381 deelnemers, waaronder Duitstalige Belgen, Vlamingen, Walen en Duitsers, onderzocht de persoonlijke mening van de verschillende deelnemersgroepen over stellingen met betrekking tot België. Als onderwerp hiervoor kozen de onderzoekers de terrorismebestrijding in België, vermits deze op dat moment zowel in binnen- als buitenland voor commotie zorgde. Bovendien bleken de Duitse media de terrorismebestrijding in België beduidend negatiever te framen dan media in andere landen en vooral in België dat deden.
De resultaten verrasten de onderzoekers opnieuw: Hoewel de Duitstalige Belgen dagelijks en bijna enkel geconfronteerd worden met frames in de Duitse media, bleken ze net een omgekeerde houding ten opzichte van het gekozen onderwerp te vertonen dan de Duitsers. De Duitstalige Belgen uitten een opvallend positieve mening over België, terwijl de Duitse respondenten een eerder negatief beeld van ons land hadden. Alsof deze vaststelling nog niet opmerkelijk genoeg was, bleken de Duitstalige Belgen zelfs een nog positievere houding ten opzichte van België te hebben dan hun Frans- en Nederlandstalige landgenoten! De Duitstalige Belgen identificeerden zich trots met hun thuisland, terwijl de Franstalige Belgen en vooral de Vlamingen een bijna onverschillige houding toonden.
Zijn de Duitstalige Belgen de enige échte Belgen?
Hoewel het onderzoek duidelijk aantoont dat de Duitstalige Belgen – ondanks hun slechte kennis over ons land – de trotste der Belgen zijn, blijft het risico groot, dat de overheersende Duitse media op lange termijn een impact op hun identiteitsbesef zal hebben. “Als we willen dat de Duitstalige Belgen zich verder Belg blijven voelen, is het belangrijk dat zij meer en systematisch in contact komen met de Vlaamse en Waalse cultuur, politiek, het nieuws enz., weliswaar in hun moedertaal!”
“Vandaag nemen Duitstalige Belgische media voor een groot deel gewoonweg artikels uit Duitse media over, in plaats van eigen verslaggeving of artikels uit Belgische bronnen te vertalen. Dat komt de identiteitsontwikkeling van de Duitstalige Belgen allesbehalve dan ten goede”, concludeert Désirée Radermacher. Een samenwerking tussen Duitstalige, Nederlandstalige en Franstalige Belgische media – zoals deze internationaal al bestaat – zou een oplossing kunnen bieden. “Dat zou niet alleen de kennis en het identiteitsbesef van de Oost-Belgen bevorderen, het zou zelfs kunnen bijdragen tot een groter gemeenschappelijk Belgisch identiteitsgevoel tussen Walen, Vlamingen én Duitstalige Belgen!”
Belgische eenheid in de praktijk gebracht.... – dat zou toch ook een primeur zijn, niet?
Bibliografie
Born, J., & Dickgießer, S. (1989). Deutschsprachige Minderheiten. Ein Überblick über den Stand der Forschung für 27 Länder. Mannheim: Institut für deutsche Sprache.
Darquennes, J., & Nelde, P. (2006). German as a lingua franca. Annual Review of Applied Linguistics,(26). doi: 10.1017/S0267190506000043
Darquennes J. (2013). Deutsch als Muttersprache in Belgien: Forschungsstand und Forschungsperspektiven. In: K. Schneider-Wiejowski, B. Kellermeier-Rehbein & J. Haselhuber (Eds).Vielfalt, Variation und Stellung der deutschen Sprache. 349-368. Berlin: De Gruyter. Geraadpleegd via: https://www.academia.edu/8523893/Deutsch_als_Muttersprache_in_Belgien_- _Forschungsstand_und_Forschungsperspektiven (28/03/2017)
Dewulf J. (2009). "O liebes Land", "o Belgiens Erde": The Development of the German-Speaking Community in Belgium Reflected in the Light of the Flemish Struggle for Autonomy. German Studies Review, 32(1), 65-81.
Fischer, K. (mei 1999). Kleiner Geländekurs in die EUREGIO Maas-Rhein: Die Stellung und Rolle der deutschsprachigen Minderheit in Ostbelgien innerhalb des belgischen Nationalstaats. Geraadpleegd via http://www.michael-waibel.de/kus/euregio/emr99-21.htm (22/10/2016)
Jaspaert, K., Van de Velde, F., Brône, G., Feyaerts, K. & Geeraerts, D. (2011). Does framing work? An empirical study of Simplifying Models for sustainable food production. In: Cognitive Linguistics, vol.22(3), pp. 459-490. doi: 10.1515/COGL.2011.018
Jenniges, H. (2001). Hinter ostbelgischen Kulissen: Stationen auf dem Weg zur Autonomie des deutschen Sprachgebiets in Belgien. Eupen: Grenz-Echo Verlag.
Kellner, D. (1995). Media Culture: Cultural Studies, Identity, and Politics: Between the Modern and the Postmodern. London: Routledge.
Kepplinger, H., Geiss, S.,Siebert, S. (augustus 2012). Framing Scandals: Cognitive and Emotional Media Effects. In: Journal of Communication, vol.62(4), pp.659-681. doi:10.1111/j.1460- 2466.2012.01653.x
Kokaisl, P. & Kokaislovà P. (2015). Belgian Germans of East-Belgians? Journal of Social Research & Policy, 6(1), pp. 32-43.
Lecheler, S. & de Vreese, C. (2011). Getting Real: The Duration of Framing Effects. In: Journal of Communication, vol. 61, pp. 959-983. Washington: International Communication Association. doi:10.1111/j.1460-2466.2011.01580.x
Lecours, A (2001). Political Institutions, Elites and Territorial Identity Formation in Belgium. In: National Identities, 3(1), pp. 51-68. doi: 10.1080/14608940020028493
57
Mathiak, R. (1993). Die rechtliche Stellung der Minderheiten in Belgien. In: Frowein, J. A., Hofmann, R. & Oeter, S. (Eds.). Das Minderheitenrecht europäischer Staaten. Teil 1, pp. 1- 61. Berlin/New York: Springer.
Mikos, L., Hoffmann, D. & Winter, R. (2004). Medien – Identität – Identifikationen. In: Imort, P., Niesyto, H., Reinhard-Hauck, P. (Eds.). Ludwigsburger Beiträge zur Medienpädagogik. Tagungsberichte und –hinweise, vol. 5, pp. 5-6. Ludwigsburg: PH Ludwigsburg.
Ministerium der DG (2015). Die DG in Zahlen. Geraadpleegd via http://www.dgstat.be (13/05/2017)
Müllender, B. (7 juli 2005). Belgien. Schön ungeschminkt. In: Zeit online, vol. 28. Hamburg: Zeitverlag. Geraadpleegd via http://www.zeit.de/2005/28/Belgien_3 (04/05/2017)
Müller, D. (2015). Die Mediennutzung der ethnischen Minderheiten. In: V. Geissler, R & Pöttker, H. (Eds.) Massenmedien und die Integration ethnischer Minderheiten in Deutschland. Problemaufriss – Forschungsstand – Bibliographie. Bielefeld: transcript Verlag.
Nelde, P., & Darquennes, J. (2002). German in Belgium: Linguistic Variation from a Contact Linguistic Point of View. Journal of Multilingual and Multicultural Development, 23(1-2), pp. 65-79. doi: 10.1080/01434630208666455
Parlament der Deutschsprachigen Gemeinschaft (2016). Die Deutschsprachige Gemeinschaft und ihr Parlament. Eupen: Greffier.
Parlament der Deutschsprachigen Gemeinschaft (2014). De Duitstalige Gemeenschap en haar Parlement. Eupen: Greffier.
Rasinger, S.M. (2014). Linguistic landscapes in Southern Carinthia (Austria). Journal of Multilingual and Multicultural Development, 35(6), pp. 580-601. doi:10.1080/01434632.2014.889142
Schelstraete, G. (2016). Het taallandschap van de Duitstalige Gemeenschap in België, door de ogen van de lezer. Masterscriptie KU Leuven.
Seyranian, V. (2014). Social identity framing communication strategies for mobilizing social change. In: The Leadership Quarterly. An International journal of Political, Social and Behavioral Science, 25(3), pp. 468-486. Amsterdam: Elsevier.
Tewkwbury en Scheufele (2009). News framing theory and research. In: Bryant, J.& Oliver, M. B. (Eds.), Media effects: Advances in theory and research, pp. 17–33. New York, NY: Routledge.
Trepte, S. (2004). Soziale Identität und Medienwahl: Eine binationale Studie zum Einfluss von Gender-Identität und nationaler Identität auf die Selektion unterhaltender Medieninhalte. In: Medien und Kommunikationswissenschaft, Vol.52(2), pp.230-250.
Vanden Boer, A. (2011). Sprachkonfliktforschung in Sprachkontaktgebieten: Die öffentliche Meinung zu Aspekten der Position der deutschsprachigen Belgier im belgischen föderalen System. Doctorale dissertatie KU Leuven (Brussel).
Van Gorp, B. (juni 2004). Framing en het interpreteren van nieuws: Een experimenteel onderzoek naar de effecten van frames. Voorpublicatie uit proefschrift Politieke en Sociale Wetenschappen. Antwerpen: Universiteit Antwerpen.
Van Gorp, B. & van der Goot, M. (september 2009). Duurzame landbouw: Een meer effectieve communicatie dankzij framing. Epub Brussel: Koning Boudewijnstichting. Geraadpleegd via: https://www.kbs-frb.be/nl/Virtual-Library/2009/295065
Van Istendael, G. (2001). Het Belgisch labyrint (overschilderd natuurlijk). Amsterdam: Atlas.
Van Zoonen, L. (2004). Media, Cultuur & Burgerschap: een inleiding. Antwerpen: Het Spinhuis.
Verdoodt, A. (1979). Sprachsoziologischer Abriss der Lage der deutschsprachigen Belgier. In P. H. Nelde, (Ed.), Deutsch als Muttersprache in Belgien: Forschungsberichte zur Gegenwartslage (Vol. 5). (pp. 63-65). Wiesbaden: Steiner Franz Verlag.
Verhiest, G. (2015) Die Deutschsprachige Gemeinschaft Belgiens als visuelle Sprachlandschaft: Eupen und Sankt Vith im Vergleich. In: Germanistische Mitteilungen 41(2). Heidelberg: Universitätsverlag Winter.
Wenselaers, S. (2008). Antwerpen: Meulenhoff/Manteau.
Zöllner, O. (2016, maart 25). Die "letzten Belgier" sprechen Deutsch: Manifestation kollektiver Identität in den belgischen Ostkantonen - ein Forschungstagebuch. Geraadpleegd via http://www.research-worldwide.de/belgium.html (22/10/2016)
Lijst van geraadpleegde websites
Aachener Zeitung (16 juni 2014). Ostbelgien – Paasch wehrt sich gegen harsche Kritik. Geraadpleegd via http://www.aachener-zeitung.de/lokales/region/ostbelgien-paasch- wehrt-sich-gegen-harsche-kritik-1.849329#plx1544881092 (20/04/2017)
Duitstalige Gemeenschap: http://www.dglive.be/desktopdefault.aspx/tabid-1053/1532_read- 45663/ (14/11/2016)
BRF, algemeen: http://u.brf.be (14/04/2017)
BRF, algemeen: http://brf.be/regional/1003504/ (14/04/2017)
BRF, bedrijfsbeschrijving: http://u.brf.be/ (14/04/2017)
BRF, bedrijfsgeschiedenis: http://u.brf.be/profil/geschichte/ (14/04/2017)
BRF, locaties: http://u.brf.be/organisation/standorte/ (14/04/2017)
BRF, jaarverslag: http://u.brf.be/wp-content/uploads/sites/5/2015/05/BRF-Tätigkeitsbericht- 2015.pdf P. 8 (op 14/04/2017)
BRF1, facebookpagina: https://www.facebook.com/brf1be (14/04/2017)
BRF2, facebookpagina: https://www.facebook.com/BRF2.Eupen (14/04/2017)
BRF Nachrichten, facebookpagina: https://www.facebook.com/BRFNachrichten (14/04/2017)
BRF Nachrichten, twitterpagina: https://twitter.com/brfnachrichten (14/04/2017)
Grenzecho, Artikel 17 maart 2017: http://www.grenzecho.net/meinung/kommentar/neue- standortmarke-ostbelgien-wohltuend-unpolitisch (28/03/2017)
Grenzecho, bedrijfsgeschiedenis: http://www.grenzecho.net/unternehmen/historie (14/04/2017)
Grenzecho, facebookpagina: https://www.facebook.com/GRENZECHO.net (14/04/2017)
Grenzecho, producten: http://www.grenzecho.net/unternehmen/produkte (14/04/2017)
Grenzecho, Twitterpagina: https://twitter.com/grenzechonet (14/04/2017)
Ostbelgien Direkt, facebookpagina: https://www.facebook.com/ostbelgiendirekt/?fref=ts (14/04/2017)
Ostbelgien Direkt, LinkedIn-pagina: https://www.linkedin.com/company- beta/2678461/?pathWildcard=2678461 (14/04/2017)
Ostbelgien Direkt, twitterpagina: https://twitter.com/ostbeldirekt?lang=de (14/04/2017)
Oost-België, nieuwe marketingstrategie: http://www.ostbelgien-neu- entdecken.be/desktopdefault.aspx/tabid-5145/8974_read-49510 (28/03/2017)
Oost-België, nieuwe marketingstrategie: http://www.ostbelgienlive.be/desktopdefault.aspx/tabid-84/186_read-448/ (15/04/2017)
Oost-België, medialandschap: http://www.ostbelgienmedien.be/DesktopDefault.aspx/tabid- 4463/7907_read-44526/usetemplate-print/ (15/04/2017)
Radio Sunshine, luistercijfers: http://radio-sunshine.info/senderdaten.html (15/04/2017) Radio 700, luistercijfers: http://www.radio700.de/ (15/04/2017)
Andere bronnen
Forsa, Gesellschaft für Sozialforschung und statistische Analysen (oktober 2014). Die Deutschsprachige Gemeinschaft Belgiens in der Einschätzung ihre Bürger, Ergebnisse einer Befragung für das Ministerium der Deutschsprachigen Gemeinschaft Belgiens.
Ter beschikking gesteld door Pascale Müllender, referent voor regionale ontwikkeling, Ministerie van de Duitstalige Gemeenschap via:
Forsa, Gesellschaft für Sozialforschung und statistische Analysen (april 2017). Persbericht: Der BRF im Urteil seiner Hörer, Ergebnisse der forsa-Umfrage 2017 in der Deutschsprachigen Gemeinschaft.
Ter beschikking gesteld door Toni Wimmer, directeur Belgischer Rundfunk.
Europees Referentiekader voor vreemdetaal-beheersing. Kenmerken van de verschillende niveaus.
http://www.erk.nl/docent/niveaubeschrijvingen/00002/juistevolgorde_leze… http://www.erk.nl/docent/niveaubeschrijvingen/00001/juiste_volgorde_lui… (29/05/2017)
